๑๐๕. พระราชประวัติกรมพระราชวังบวรสถานมงคล

สมเด็จพระอนุชาธิราช กรมพระราชวังบวรสถานมงคลในรัชกาลที่ ๑ ซึ่งพระนามปรากฏต่อมาว่า กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาทพระองค์นี้ ประสูติในกรุงเทพทวาราวดีศรีอยุธยา เมื่อ ณ วันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๑ ค่ำ ปีกุน เบญจศก จุลศักราช ๑๑๐๕[๘๖] ปี ได้ทรงปฏิบัติราชการในครั้งกรุงเก่าเป็นตำแหน่งนายสุจินดาหุ้มแพร มหาดเล็กในแผ่นดินพระเจ้าอยู่หัวสุริยามรินทร์ เมื่อกรุงเสียแก่พม่าข้าศึกเสด็จออกไปอาศัยอยู่เมืองชลบุรี ครั้นเมื่อเจ้าตาก (สิน) ตั้งมั่นได้ที่เมืองจันทบุรีแล้ว จะยกเข้ามาปราบปรามข้าศึก พระองค์ได้ทรงคุ้นเคยมากับเจ้าตาก (สิน) แต่ครั้งกรุงเก่าจึงเข้าทำราชการด้วยเจ้าตาก (สิน) ได้เป็นตำแหน่งพระมหามนตรีเจ้ากรมพระตำรวจ ทำการศึกสงครามมีความชอบ ได้เลื่อนตำแหน่งยศขึ้นโดยลำดับเป็นที่พระยาอนุชิตราชา แล้วเลื่อนเป็นพระยายมราชในปีขาล โทศก จุลศักราช ๑๑๓๒ ในปีนั้น เจ้ากรุงธนบุรียกกองทัพขึ้นไปปราบปรามเจ้าพระฝาง พระองค์ได้เป็นแม่ทัพบกยกไปก่อนทัพหลวง ตีได้หัวเมืองฝ่ายเหนือตลอดจนเมืองฝาง มีความชอบได้เป็นตำแหน่งที่เจ้าพระยาสุรสีห์พิษณุวาธิราช ผู้สำเร็จราชการเมืองพิษณุโลก บังคับบัญชาการป้องกันพระราชอาณาจักรอยู่ข้างฝ่ายเหนือแต่นั้นมา พระเดชานุภาพเลื่องลือจนพวกพม่าข้าศึก เรียกพระนามว่า พระยาเสือในครั้งนั้น ได้ทรงช่วยสมเด็จพระเชษฐาธิราชทำการศึกสงครามตั้งแต่แรกมาตลอดเวลากรุงธนบุรี จนได้เสด็จเถลิงพระราชมนเทียรเป็นพระมหาอุปราชา เมื่อปีขาล จัตวาศก จุลศักราช ๑๑๔๔ ปี