หมายรับสั่ง เรื่อง ยกประตูพระบรมมหาราชวัง จ.ศ. ๑๑๔๔

[๑] สำเนาหมายรับสั่งฉบับนี้คัดมาจากสาส์นสมเด็จฉบับวันที่ ๒๖ เมษายน ๒๔๗๕ ซึ่งเป็นสาส์นของสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ กราบทูล สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพว่า “เกล้ากระหม่อมพบร่างหมายรับสั่งเรื่องยกประตูพระราชวังสถาน อ่านใจคอรู้สึกอย่างไรทูลไม่ถูก แต่เป็นชิ้นเอกอุในทางโบราณคดีนั้นเป็นแน่ จึงคัดมาถวาย”

เรื่องประตูพระราชวังในรัชกาลที่ ๑ นี้หนังสือตำนานเรื่องวัตถุสถานต่างๆ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสถาปนา ราชบัณฑิตยสภา รวบรวมเล่าไว้ว่า “ประตูพระราชวัง” เมื่อรัชกาลที่ ๑ นั้น ทำเป็นประตูยอดด้วยเครื่องไม้ ถึงรัชกาลที่ ๓ เห็นจะชำรุด พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงโปรดฯ ให้รื้อทำใหม่ ทำเป็นประตูก่ออิฐถือปูน เปลี่ยนรูปทรงเป็นซุ้มฝรั่ง ตามแบบประตูพระราชวังหลวงที่พระนครศรีอยุธยา

อนึ่ง สถานที่สร้างพระบรมมหาราชวัง และพระราชวังบวรฯ นั้นมีหลักฐานขัดแย้งกัน คือ เอกสารบางฉบับว่า ครั้งสมัยกรุงธนบุรี ที่แปลงนี้เป็น บ้านพระยาราชาเศรษฐีจีน แต่บางฉบับเป็นบ้านพระยาราชาเศรษฐีญวน

ปัญหานี้พึงดูข้อเฉลย ที่ภาคผนวก เลขที่ ๒ เรื่องที่ดินแปลงที่สร้างพระบรมมหาราชวัง และพระราชวังบวรสถานมงคล หน้า ๑๑๑

[๒] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า วิมานเทเวศร์

[๓] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า อนงคารักษ์

[๔] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า เทวาภิรมย์

[๕] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า สุวรรณบริบาล

[๖] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า ดุสิตศาสดา และสดุดีศาสดา

[๗] ทำเนียบนามภาคที่ ๑ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๖๖ เรียกว่า พิศาลทักษิณ