บทที่ ๒

๑

​เจียงเฟส่งข้าพเจ้าเข้าไปในห้องทำงานของมิสปอปอฟเลขานุการของ ดร. เพทตัสแล้ว ก็หายตัวออกไปข้างนอกโดยไม่พูดอะไร

เลขานุการสาวเชื้อชาติสลาฟผู้ถูกไสหัวออกมาจากเปโตรกราด หลังการปฏิวัติใหญ่ของเลนิน เมื่อ ค.ศ. ๑๙๑๗ ต้อนรับข้าพเจ้าด้วยความยิ้มแย้มแจ่มใส เธอบอกว่าถึงเวลาน้ำชาแล้ว ข้าพเจ้าควรจะดื่มน้ำชาเสียสัก ๑ ถ้วย เธอเดินไปที่โต๊ะเล็กข้างหน้าต่างแล้วก็ทำน้ำชามาให้ข้าพเจ้าโดยไม่รอ​ฟังว่าข้าพเจ้าจะต้องการหรือไม่ เธอเป็นกันเอง ไม่มีพิธีรีตอง ต่างกับพวกอังกฤษที่ข้าพเจ้าคลุกคลีมาในฮ่องกง

ปอปอฟนั่งลงยังเก้าอี้ตัวเดิมแล้วถามข้าพเจ้าเรื่องที่เข้าพบ ดร. เพทตัส เมื่อสักครู่ ข้าพเจ้าตอบว่าอาจารย์ใหญ่ให้ข้าพเจ้ากลับมาหาเธออีก “ดร. เพทตัสให้ฉันไปอยู่เวสต์ บิลดิ้ง” ข้าพเจ้าชี้แจง

“ฉันเตรียมห้องเลขเก้าไว้ให้แล้วใน เวสต์ บิลดิ้ง” ปอปอฟพูดอย่างยิ้มแย้ม “เธอคงจะชอบ อยู่ชั้นล่าง ไม่ต้องขึ้นบันได เปิดหน้าต่างออกทางสนามเทนนิส ได้ลมสบายในฤดูร้อน แต่ฤดูหนาวเธอคงไม่ลืมเอากระจกลง”

“บัวล่ะ อยู่ห้องไหน ?” ข้าพเจ้านึกไปถึงเพื่อนนักเรียนไทยซึ่งเข้าใจว่าคงจะมีคนเดียวในปักกิ่ง

“อ๋อ บัวอยู่ห้องเลขที่สี่ ชั้นล่างเหมือนกัน ถึงก่อนห้องเธอ” เลขานุการเชื้อสายรัสเซียขาวตอบค่อนข้างเร็ว “บัวเขามาถึงเมื่อสัปดาห์ที่แล้ว เขาจะต้องดีใจที่ได้พบเธอ”

ข้าพเจ้ายิ้มแล้วยกถ้วยชาขึ้นจิบ

“บัวคงจะเที่ยวทั่วปักกิ่งแล้ว แต่ฉันก็คงจะไปได้ทั่วเหมือนกัน ฉันได้เพื่อนใหม่คนหนึ่งเมื่อตะกี้”

​“ใคร ?” ปอปอฟถามสวนขึ้นทันที

“เจียงเซียนเซง”

“เจียงเฟ น่ะหรือ ?”

“ใช่ ฉันควรจะเรียกเขาว่าเซียนเซิงไม่ใช่หรือ เขาว่าเขาเป็นครูอยู่ที่นี่”

ปอปอฟหัวเราะ

“เจียงเฟมาสมัครเป็นครู เข้าใจว่า ดร. เพทตัสคงจะตกลงรับเขาไว้แล้ว เขาพูดสำเนียงปักกิ่งชัดมาก ที่นี่เราต้องการครูที่พูดสำเนียงปักกิ่งแท้ ๆ เสียงเพี้ยนเราไม่เอา คนจีนที่มาจากทางใต้โดยมากพูดปักกิ่งไม่ค่อยชัดเลย ถ้าเธอได้เจียงเฟเป็นครูสอนภาษา เธอจะพูดปักกิ่งได้ดี เธอเตรียมตัวจะเข้ามหาวิทยาลัยไม่ใช่หรือ ระพินทร์ ?”

ข้าพเจ้าพยักหน้า

“ตั้งใจไว้ว่าจะเข้ามหาวิทยาลัยปักกิ่ง”

“เธอจะเรียนอะไร ?” ปอปอฟมองหน้าข้าพเจ้าด้วยสายตาอันคมวาว

ข้าพเจ้าหยุดคิดนิดหนึ่ง

“คิดว่าจะเรียนประวัติศาสตร์ กับเศรษฐศาสตร์”

ปอปอฟทำท่าคล้ายกับไม่เข้าใจ

​“เธอคงจะกลับไปเป็นครู ?”

“ไม่แน่นัก” ข้าพเจ้าหยุดเว้นระยะนิดหนึ่ง “ฉันรู้สึกว่าจีนเป็นแม่หนึ่งของความเจริญ เป็นอียิปต์ของตะวันออก พวกเราชาวตะวันออกควรจะสนใจโดยเฉพาะคนไทยซึ่งอยู่ติดกับเมืองจีน ฉันคิดว่าความวุ่นวายในโลกทุกวันนี้เป็นโรคชนิดหนึ่งที่เราต้องค้นคว้าหาสมุฏฐานให้ได้ ถ้าเราไม่รู้สมุฏฐานเราก็รักษาโรคไม่ได้ การเรียนประวัติศาสตร์ก็คือการค้นหาสมุฏฐานของความวุ่นวายที่เราพบอยู่รอบตัวเราทุกวันนี้”

“เธอจะเป็นหมอรักษาโรควุ่น ๆ บ้า ๆ ของโลกมนุษย์ ยังงั้นหรือ ?” ปอปอฟพูดพลางหัวเราะ “เธอจะเป็นรีฟอรเม่อ หรือเรวอลูชั่นนิสต์ ?”

“นั่นต้องถามฟ้าดิน ถามฉันไม่ได้” ข้าพเจ้ายิ้มอย่างขบขัน “คนเราจะเป็นอะไรอย่างใจนึกไม่ได้หรอก ความสามารถกับความตั้งใจช่วยเราได้เพียงครึ่งเดียว อีกครึ่งหนึ่งเป็นของพรหมลิขิต”

“พรหมลิขิต” ปอปอฟขมวดคิ้ว “ฉันเคยอ่าน The Law of Karma ของสวามี กฤษณานันท์ เธอเชื่อพรหมลิขิตหรือ ?”

​“เธอล่ะ–เชื่อกฎแห่งกรรมไหม ?”

“สวามี กฤษณานันท์ เขียนไว้เข้าทีดี ฉันก็กำลังคิดว่าอยากจะเชื่อ ชีวิตของฉันเองดูเหมือนจะเป็นข้อพิสูจน์ของกฎนี้”

ข้าพเจ้ามองตาปอปอฟ รู้สึกว่าดวงตาทั้งคู่มีแววเศร้า ๆ แลเห็นได้ชัด

“ฉันอยู่ฮ่องกงสองปีกว่า” ข้าพเจ้าพูดเสียงเบาแต่หนักแน่น เคยไปกวางตุ้งไปดูอนุสาวรีย์ ชัดสับหยี่ คือนักปฏิวัติ พวก ดร. ซุนยัดเซ็น เจ็ดสิบสองคนแรกที่ถูกทหารราชวงศ์แมนจูตัดศีรษะเมื่อลุกขึ้นปฏิวัติในยุคต้น นั่นก็กฎแห่งกรรม เป็นพรหมลิขิต ที่ฮ่องกงฉันมีเพื่อนนักเรียนคนหนึ่ง ชื่อสุบันดี้ วิจายา^๑ เป็นชาวเกาะชวา เขาเป็นนักปฏิวัติเต็มตัว มีอุดมคติสูง ใจแข็ง ซื่อตรง เป็นคนของประชาชนจริง ๆ เขาเกลียดพวกดัชเข้ากระดูก เพราะฝรั่งพวกนี้เก็บภาษีแม้จนกระทั่งโต๊ะ ตู้ เตียงที่ใช้อยู่ในบ้าน เขาบอกฉันว่าในชีวิตของเขา เขาจะต้องปฏิวัติขับไล่พวกดัชออกไปจากเกาะชวาให้จงได้ เขาจะเอาชีวิตเข้าแลกกับ​เอกราช แต่มันก็เรื่องของพรหมลิขิตอีกนั่นแหละ สุบันดี้ตายไปต่อหน้าฉันในโรงพยาบาลด้วยโรคร้ายที่หมอช่วยอะไรไม่ได้ เขาทิ้งงานปฏิวัติไว้ให้พี่น้องร่วมชาติของเขาทำต่อไป^๒

๒

ปอปอฟถอนใจเบา ๆ สีหน้าเคร่งเครียดกว่าเมื่อสักครู่ นิ่งอั้นคล้ายกับกำลังคิดถึงอะไรที่กดดันความรู้สึกทางใจ แววตาโศกของเธอบัดนี้ดูเหมือนจะเจือปนด้วยความเจ็บช้ำ

“เธอคิดไหม.....ระพินทร์....ว่าการปฏิวัติเป็นของดี ? ฉันไม่คิด ฉันเข้าใจว่าการปฏิวัติสร้างความทุกข์มากกว่าความสุข”

ข้าพเจ้าเข้าใจทันทีว่าปอปอฟจะต้องกำลังคิดถึงรัสเซียบ้านเกิดเมืองนอนที่กำลังนองเลือดและอดอยาก เพราะการปฏิวัติเมื่อ ค.ศ. ๑๙๑๗

เมื่อเห็นข้าพเจ้านิ่ง ปอปอฟก็กล่าวต่อไป

​“ดูเมืองจีนซี ราษฎรร้อย ๆ ล้านต้องฆ่ากันเอง ถูกพวกนายพลขูดรีดจนตัวเหลือง อดตาย หนาวตาย จะมองไปที่ไหนก็พบแต่ความทุกข์ยาก นี่ก็เพราะการปฏิวัติ”

ข้าพเจ้าโคลงศีรษะช้า ๆ สบตาสาวสวยแห่งนครเปโตรกราดเพื่อจะปลอบใจ

“การปฏิวัติเป็นมีดสองคม” ข้าพเจ้าพูดช้า ๆ อย่างระมัดระวัง “มีดเป็นของจำเป็นอย่างไร การปฏิวัติก็เป็นของจำเป็นอย่างนั้น แต่เมื่อการปฏิวัติเป็นมีดสองคม เราก็ต้องใช้มันให้ถูกต้อง เราต้องคิดให้รอบคอบ เราจะเอามันมาใช้อย่างฟุ่มเฟือยไม่ได้”

“อย่างเมืองจีนปฏิวัติ–เธอคิดว่าฟุ่มเฟือยไหม ?”

“ก็มีทางคิด” ข้าพเจ้าตอบอย่างใช้ความระวัง “ความเห็นของฉัน การปฏิวัติต้องมีประชาชนเป็นพื้นฐาน และจะกระทำได้เมื่อเกิดความกดดันที่ไม่อาจจะทนต่อไปได้อีกแล้ว การดิ้นรนเพื่อเอาตัวรอด–การใฝ่หาความเย็นเพื่อจะหนีความร้อน–ความเชื่อมั่นว่าการเปลี่ยนแปลงคือทางออกของชีวิต ย่อมเป็นสัญชาตญาณของมนุษย์ มนุษย์ต้องปฏิวัติก็เพราะสัญชาตญาณอันนี้ แต่สัญชาตญาณ​อย่างเดียวมันไม่พอ เพราะมันอาจกลายเป็นนิทานเรื่องกบเลือกนายได้ มันต้องมีวิธีการอีกว่า จะปฏิวัติอย่างไร–เมื่อไร เราจึงจะไม่ต้องพบนกกะสา เมืองจีนที่เธอถาม ดร. ซุนยัดเซนอาจมีเหตุผลที่ทำการปฏิวัติ รัฐบาลฮองไทเฮาแก้ปัญหาอะไรไม่ได้เลย บ้านเมืองจะล่มจมเพราะพวกสุนัขป่ามหาอำนาจแย่งกันฮุบที่นั่นที่นี่ จนเกือบไม่มีอะไรเป็นของคนจีน แต่การปฏิวัติของ ดร. ซุน ไม่ได้พบความสำเร็จ กลายเป็นการปฏิวัติอย่างฟุ่มเฟือย–เป็นการปฏิวัติที่ก่อให้เกิดความแตกแยก–เป็นการปฏิวัติที่ปล่อยสุนัขป่าฝูงใหม่ คือพวกนายพล Warlords ออกจากกรงเข้ากินเลือดกินเนื้อพลเมืองจนเหลือแต่กระดูก เรื่องมันจึงร้ายมากกว่าดี ฉันว่า ดร. ซุนมองข้ามความจริงไปข้อหนึ่ง”

“ความจริงอะไร ?” ปอปอฟถามทันที

ข้าพเจ้านิ่งคิด ปล่อยให้เวลาผ่านไปชั่วอึดใจหนึ่ง

“ความเห็นของฉันไม่จำเป็นจะต้องถูก อาจผิดก็ได้ แต่ฉันคิดว่าถ้านักปฏิวัติของจีนมุ่งระบบการปกครองรูป Constitutional monarchy แบบญี่ปุ่นเป็นเป้าหมาย โดยเลือกเอาเชื้อสายเจ้าราชวงศ์เหม็งเชื้อจีนซึ่งควรจะเหลืออยู่​บ้างขึ้นมาเป็นกษัตริย์แทนราชวงศ์เช็งซึ่งคนจีนไม่ชอบเพราะถือว่าเป็นคนแมนจู ไม่ใช่คนจีน จีนก็คงจะรักษาความเป็นปึกแผ่นของชาติไว้ได้ ไม่ต้องแย่งชิงอำนาจกัน รบราฆ่าฟันกันเองเหมือนอย่างทุกวันนี้ ซึ่งเป็นอันตรายมาก เพราะเป็นการเปิดทางให้คอมมิวนิสต์ลุกขึ้นมายึดอำนาจ เมืองจีนในระบอบ Constitutional monarchy จะเป็นเมืองที่ประชาชนมีความสุขสมบูรณ์–จะได้รับความสำเร็จจากการปฏิวัติ แต่เมืองจีนในระบอบคอมมิวนิสต์จะกลายเป็นเมืองทาส”

“ฉันเห็นด้วย” ปอปอฟสวนขึ้นทันที “เวลานี้บ้านเมืองของฉันก็กำลังกลายเป็นเมืองทาส แต่ฉันมีความเชื่อมั่นว่ามนุษย์ต้องการเสรีภาพและอิสรภาพ มันเป็นธรรมชาติของจิต เวลานี้พวกเราเป็นทาสของพรรคคอมมิวนิสต์ แต่พอถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน เราจะต้องมีเสรีภาพและอิสรภาพอีกครั้งหนึ่ง”

“ฉันก็เชื่อเช่นนั้น” ข้าพเจ้ายืนยัน “ความทารุณจะไม่ชนะธรรมชาติของใจคน รัสเซียจะพบทางออกที่ดีกว่านี้”

ปอปอฟมีสีหน้าสดชื่นขึ้นเมื่อได้ฟังข้าพเจ้าพูดเป็นเชิงปลอบใจ

​“เมืองไทยของเธอเป็น Absolute Monarchy เธอคิดว่าจะมีการเปลี่ยนแปลงไหม ?” นิ่งไปสักครู่แล้วปอปอฟก็ถามขึ้น

“เวลาจะเปลี่ยนแปลงทุกสิ่งทุกอย่างในโลกนี้” ข้าพเจ้าตอบ “แต่เราจะไม่เปลี่ยนอย่างเมืองจีน เรายังรักกษัตริย์ของเรา เรารู้ว่าถ้าไม่มีกษัตริย์เราจะยุ่งมากกว่าจะสงบ คนไทยรักสงบ เราจึงยังต้องการกษัตริย์ เราจะไม่ยอมให้ใครมาล้มกษัตริย์ของเราอย่างเด็ดขาด ดร. ซุนปฏิวัติด้วยความเกลียดชังกษัตริย์แมนจู เพราะกษัตริย์ทำความเหลวแหลกไว้มาก ความเกลียดกษัตริย์ทำให้ ดร. ซุน ลืมไปว่าการมีกษัตริย์เป็นประเพณีเก่าแก่ของจีนมานานนับเป็นพัน ๆ ปี ราษฎรอยู่ได้ด้วยความสงบก็เพราะประเพณี ดร. ซุนล้มกษัตริย์ แล้วเอาประชาชนมาเป็นใหญ่ ด้วยการประกาศเป็นริปับลิค แต่แล้วประชาชนก็ไม่ได้เป็นใหญ่ ประชาชนกลายเป็นทาสของพวก Warlords ที่แย่งชิงอำนาจกัน ทำมาหากินอยู่บนหลังของประชาชน บ้านเมืองเต็มไปด้วยคอร์รัพชั่น เวลานี้เมาเซตุงก็สร้างเมืองขึ้นมาในลุ่มน้ำแยงซี ถ้ามัวแย่งอำนาจกันเองอยู่อย่างนี้ สักวันหนึ่งเมาเซตุงก็จะต้องเป็นตาอยู่ แล้วประชาชนร้อย ๆ ล้านก็จะกลายเป็นทาส”

๓

​ห้องหมายเลข ๙ ในเวสท์ บิลดิ้ง เป็นห้องแคบ ๆ มีเนื้อที่ไม่เกิน ๑๒ ตารางเมตร เหมาะสำหรับคนหนุ่มที่ต้องการอยู่ตามลำพังในความเงียบ ข้าพเจ้าพอใจกับเตียงเหล็กนอนคนเดียวฟูกหนาไม่เกินหกนิ้วขนาดเดียวกับที่ตึกเซนต์ สะตีเวนส์คอลเลช อ่าวสะแตนเลย์หลังเกาะฮ่องกงซึ่งข้าพเจ้าเคยใช้ชีวิตอยู่สองปีกว่า จนสุบันดี้ วิจายาได้ตายจากไปคนละฟากกับเตียง เขาตั้งโต๊ะเขียนหนังสือไว้ให้พร้อมด้วยเก้าอี้ ๑ บู๋ตั้ว ระหว่างเตียงกับโต๊ะก็เป็นหน้าต่างกระจกที่เลื่อนขึ้นลงได้สามารถเก็บความอุ่นได้ดีในฤดูหนาว ใต้หน้าต่างซึ่งมีอยู่บานเดียวนี้มีท่อเหล็กขดไปขดมาสำหรับให้ไอน้ำผ่านเข้ามาทำลายความเย็นยะเยือกของตงเทียน ที่ปลายเตียงมีตู้แบบบิลท์อินสำหรับใส่ของทุกอย่างตั้งแต่รองเท้าไปจนถึงโอเว่อรโค้ตและต้าผาว

เท่านี้เอง–ที่ซุกหัวนอนของข้าพเจ้าในมหานครปักกิ่ง ชีวิตของข้าพเจ้าต้องการเพียงเท่านี้ โต๊ะตัวหนึ่งกับเก้าอี้ตัวหนึ่งดูเหมือนจะเป็นสิ่งที่ชีวิตต้องการมากที่สุด เพราะที่โต๊ะตัวแรกบนผืนแผ่นดินที่เป็นมหานครในประวัติศาสตร์มานับด้วยพันปีนี้ ข้าพเจ้าได้ผลิตตัวอักษรไทยออกมาเป็น​จำนวนพอสมควร และตัวอักษรเหล่านั้นก็ได้เข้าแถวอยู่ในหน้าหนังสือพิมพ์ของเทวันเทพบุตร นักหนังสือพิมพ์ นักประพันธ์และนักต่อสู้เพื่อนเก่าเทพศิรินทร์ยุคสวมหมวกฟางกระดุมห้าเม็ด

จากเทวันในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา เมื่อสยามเข้าสู่สงครามโลกครั้งที่ ๑ มาถึงสุบันดีที่สะแตนเลย์ พ้อยต์ บนสันเขาฮ่องกง เมื่อคอมมิวนิสต์เผาเมืองกวางตุ้งครั้งแรก ข้าพเจ้าได้เห็น ได้คิด ได้สำนึก มากขึ้นและมากขึ้น และเริ่มเข้าใจว่าชีวิตคือทาสของกาลเวลา ซึ่งเป็นพระเจ้าแห่งความเปลี่ยนแปลง กาลเวลากำลังพาข้าพเจ้าย่ำหิมะขึ้นมาจนถึงไคโรของตะวันออกเพื่อจะเรียนชีวิตต่อไปจากตัวละครของโลก ปอปอฟ, เจียงเฟ, เจียงเหมย, วารยา, บัว ตลอดจนจางหลิน และวลาดิมีร์ กำลังเดินเข้ามาในถนนของพรหมลิขิต บนถนนสายนี้เรามาพบกัน แลวกจากกันไป

ปอปอฟส่งตัวข้าพเจ้าไปที่ห้องเลข ๙ ตึกเวสท์ บิลดิ้ง เมื่อผ่านห้องเลข ๔ ก็ชี้ให้ดู แล้วบอกว่านี่ไงห้องของบัว ข้าพเจ้าเข้าไปเคาะประตู ไม่มีเสียงตอบ ลองขยับลูกบิดดูก็รู้ว่าประตูถูกล็อค บัวไม่อยู่ในห้อง เขายังไม่ทิ้งลายนัก ตระเวนผู้สวมหมวกทรงมะนาวตัดประจำกระทรวงธรรมการหน้าวัดเลียบ

​ปอปอฟทิ้งให้ข้าพเจ้าจัดห้องอยู่ตามลำพังจนตะวันลับส่วนโค้งของทะเลทรายโกบี ก่อนเวลาอาหารค่ำประมาณครึ่งชั่วโมง ก็มีเสียงเคาะประตู เมื่อข้าพเจ้าร้องบอกให้เข้ามาได้ บานประตูขัดมันก็เปิดออก

“โทรศัพท์” คนใช้ผู้ชายประจำตึกพูดเป็นภาษาอังกฤษสำเนียงแปร่ง

ข้าพเจ้าขอบใจเขาแล้วเขาก็นำไปที่เครื่องโทรศัพท์ ในห้องเล็กใต้บันไดใหญ่ที่ขึ้นไปชั้นบน

ยกหูโทรศัพท์ขึ้นมาแนบหู ข้าพเจ้าก็พูดเป็นภาษาไทย เพราะเชื่อว่าคงมาจากใครคนหนึ่งในชุดตามเสด็จ ซึ่งยังพักอยู่ที่โรงแรมเดอเปอแกง แต่เสียงที่แล่นกลับมาไม่ได้บอกว่าผู้อยู่ปลายทางเป็นคนไทย

“นั่นมิสเตอร์พรเลิศใช่ไหม ?” เป็นเสียงภาษาอังกฤษที่ชัดคำ

ข้าพเจ้าใจเต้นเล็กน้อย เพราะไม่เข้าใจว่าใครในปักกิ่งจะรู้จักข้าพเจ้า บางทีจะเป็นบัวก็ได้

“ใช่” ข้าพเจ้าตอบสั้น ๆ

“นี่ หลอชาง พูด” เสียงนั้นเบา ช้าแต่มีน้ำหนัก “เธอคงแปลกใจที่ฉันโทรศัพท์มา ฉันอ่านข่าวปริ๊นซ์กำแพง​ในหนังสือพิมพ์ลีดเดอร์มีชื่อเธออยู่ด้วย ก็อยากพบสักหน่อย มากินข้าวกันสักมื้อ เอาไหม ?”

ข้าพเจ้าใจเต้นมากขึ้น ในปักกิ่งนอกจากบัว เจียงเฟ และปอปอฟแล้ว ไม่มีมนุษย์คนไหนอีกเลยที่ข้าพเจ้ารู้จัก นายหลอชางเป็นใคร ? อยู่ ๆ ก็โทรศัพท์มาเรียกให้ไปกินข้าวราวกับรู้จักกันมาตั้งโกฏิปี แปลกแท้ ๆ ไม่เข้าใจเลย

ข้าพเจ้านิ่งคิดอย่างงงงัน นึกไม่ออกว่าจะตอบว่าอย่างไร มีอะไรอย่างหนึ่งแว่บขึ้นในใจ ปักกิ่งเต็มไปด้วยเอเย่นต์ของคอมมิวนิสต์ ข้าพเจ้าจะต้องระวังตัวให้ดี