บทที่ ๒๘

๑

​จดหมายของประนุททำให้ข้าพเจ้าลืมเหตุการณ์ที่หน้าตึกนอนของเจียงเหมยไปได้ชั่วขณะหนึ่ง แต่พอหลังอาหารค่ำ บัวก็สะกิดเอาเรื่องสนานขึ้นมาโดยไม่เจตนา ทำให้ข้าพเจ้าต้องกลับไปคิดถึงคำพูดและท่าทีของสนานขึ้นมาอีก รู้สึกว่าเป็นครั้งแรกที่ได้แสดงความชาเย็นต่อข้าพเจ้า ซึ่งทำให้คิดไปว่า ทายาทพ่อค้าใหญ่ที่เยาวราชผู้นี้คงจะไม่ชอบใจที่ข้าพเจ้าให้ความสนใจต่อเจียงเหมยราชินีของเขา

แต่คำพูดของบัว ได้ทำให้ข้าพเจ้าเกิดความ​ลำเอียง อยากจะคิดว่าท่าทีของสนานที่หน้าตึกนอนของเจียงเหมยในวันนั้น คงจะไม่เกิดเพราะข้าพเจ้าได้แสดงความสนใจต่อราชินีของเยียนจิง หากคงจะเกิดเพราะสนานอาจเสียขวัญที่ถูกสันติบาลเรียกตัวไปสอบถาม เรื่องที่ถูกสอบถามก็คือเรื่องที่เกี่ยวกับหลูกวง บัวเล่าว่าหลูกวงได้พูดในที่ประชุมนักศึกษาที่มหาวิทยาลัยฝู่เหรินเมื่อสองวันก่อน ตำหนิติเตียนนโยบายเข่าอ่อนของรัฐบาลนานกิง ซึ่งสันติบาลได้เอาตัวหลูกวงไปเก็บไว้สองคืนจึงปล่อยออกมา ต่อจากนั้นมิตรสหายของหลูกวงก็ถูกเรียกตัวไปสอบถามด้วย รวมทั้งสนาน เจียงเฟรู้เรื่องละเอียด ได้นำมาเล่าให้บัวฟังเมื่อเช้าวันเสาร์ตอนที่ข้าพเจ้าเดินทางไปเยียนจิง เจียงเฟบอกว่าสนานจะต้องอยู่ในข่ายที่ตำรวจตั้งข้อสงสัยแล้ว เขาจึงห่วงไปถึงน้องสาวซึ่งเป็นที่รู้กันว่าสนิทสนมกับสนานมาก

“ผมรู้สึกว่าเจียงเฟไม่ค่อยชอบสนานนัก” บัวเอ่ยขึ้นในตอนหนึ่ง “เขาอึดอัดใจเรื่องเจียงเหมย ที่นี่ใครถูกสงสัยว่าเป็นเลฟท์มักจะอายุไม่ยืน”

ข้าพเจ้าพยักหน้า

“ผมพบสนานที่เยียนจิง เขามีท่าทีชอบกล เดิมคิดว่าเขาคงไม่ชอบที่ผมไปพบเจียงเหมย แต่คุณเล่าเรื่องตำรวจ​เอาตัวสนานไปสอบ ผมก็เข้าใจว่าสนานต้องเสียขวัญแน่... เขาคงกลัวเจียงเหมยจะโกรธเอาก็ได้เรื่องหลูกวง”

“อ้อ, คุณดอดไปพบราชินีดอกเหมยมาอีกแล้วหรือ?” บัวหัวเราะอย่างสนุกตามอารมณ์อันร่าเริงของเขา “ถามเพื่อความฉลาดของผมสักนิดเถอะ ระหว่างเจียงเหมยกับวารยา คุณว่าคุณควรจะเลือกใคร ?”

“เลือก” ข้าพเจ้าเลิกคิ้วทวนคำ “ผมไม่เลือกใคร คุณเข้าใจผิดตามเคย ผมไม่ได้มาปักกิ่งเพื่อจะเลือกผู้หญิง ผมมาเพื่อจะหาความรู้”

“ผู้หญิงก็มีความรู้ให้คุณหาไม่ใช่หรือ ?”

“ใช่ ถ้าคุณเข้าใจให้ถูกต้อง ทุกอย่างในปักกิ่งผมสนใจหาความรู้ทั้งนั้น แม้แต่ฝุ่นที่พายุพัดมาจากทะเลทรายโกบี”

“ผมว่าคุณสนใจกับฝุ่นจะดีกว่า เพราะนายเหลียงเขาไม่สนใจ และนายสนานแกก็ไม่สนใจ”

ข้าพเจ้าหัวเราะ

“คุณชอบเต้นรำ เมื่อคืนคุณก็ไปที่มอริสสัน”

“เนื้อนุ่ม ๆ ของผู้หญิง, น้ำหอม, เพลง, เบียร์ หรือไม่ก็ว้อดก้า, ผมชอบ”

​“ทำไม ?”

“อ้าว, ก็ชอบนะซี ถามได้ ใจมันได้พัก”

“ใจผมก็ได้พัก”

“เวลาคุณเต้นรำ ?”

“ผมไม่เคยพักทั้งใจและกายในห้องเต้นรำ”

“งั้นคุณพักกับอะไรล่ะ ? อ๋อ ผมเข้าใจ” บัวหัวเราะอีก

“ก็ดีแล้วที่คุณเข้าใจ ผมชอบคุยกับผู้หญิง แล้วผู้หญิงที่ผมคุยต้องเป็นคนคุยรู้เรื่อง ไม่ใช่คุยเปะปะ ไม่มีสาระอย่างผู้หญิงในโรงเต้นรำ”

“แปลว่าผมเป็นคนคุยไม่มีสาระ ?”

“ผมไม่ได้ว่าคุณ”

บัวหัวเราะหึ ๆ อยู่ในคอ

“คนเราก็มีความสุขไปคนละอย่าง ผมชอบเต้นรำ คุณชอบคุยกับผู้หญิงสวย ๆ หลูกวงชอบปฏิวัติ จรินทร์ชอบท่องโลก คนบ้าชอบพูดคนเดียวมันก็น่าเห็นใจ ความสุขของแต่ละคนมันไม่เหมือนกัน เมื่อวานผมได้รับจดหมายจากนายโอ๋ หัวหน้าพรรคทรงมะนาวตัด กระทรวงธรรมการ เขาบอกว่าเขากำลังมีความสุข เพราะได้เมียคนที่สี่ ​เขาไม่ใช่ชาวเมืองเมกกะแต่ก็ต้องมีให้ครบ ผมก็ได้ความรู้ใหม่อีกอย่างหนึ่ง การมีเมียมาก ๆ มันเป็นความสุขของนายโอ๋”

“เขาถามถึงผมหรือเปล่า ?”

“ไม่เห็นพูดถึง เขาเป็นแต่บอกว่าเพื่อนของคุณกำลังคลั่งเสรีภาพ รัฐบาลอาจจะต้องปิดหนังสือพิมพ์ที่เขาเขียน”

“ใคร ?”

“เทวัน”

“เทวัน” ข้าพเจ้าทวนคำแล้วก็มองเห็นภาพของหนุ่มนักประพันธ์และนักหนังสือพิมพ์คนหนึ่งที่เคยเล่นลูกหนังกันมาในสนามหญ้าเทพศิรินทร์ “เขาเคยเขียนถึงผม เทวันเป็นคนดี แต่ความดีมันต้องหมายถึงเวลากับสถานที่ด้วย บางทีเมืองไทยอาจยังไม่พร้อมที่จะมีเสรีภาพอย่างฟุ่มเฟือยเหมือนประเทศอื่น ๆ ก็ได้ ทั้ง ๆ ที่ใคร ๆ ก็ต้องการเสรีภาพ”

“คุณไม่เห็นด้วยกับเทวัน ?” บัวมองหน้าข้าพเจ้า

“ผมไม่ใช่ไม่เห็นด้วย ผมต้องการเสรีภาพ แต่มันมีปัญหาว่าเราจะใช้เสรีภาพกันอย่างไร ถ้าเรามี”

๒

​เรื่องของสนาน ตั้งเรืองแสง ผู้มีรกรากอยู่ในกรุงเทพพระมหานครเป็นเรื่องที่ข้าพเจ้าสนใจ ที่ต้องสนใจก็น่าจะเป็นเพราะเหตุผล ๒ ประการ ประการแรก สนานจะต้องกลับเมืองไทยเหมือนข้าพเจ้า เขาไม่ควรจะพาความคิดของหลูกวงติดเข้ามาด้วย ประการหลัง สนานรักเจียงเหมย และเจียงเหมยก็พอใจที่จะให้ความสนใจในตัวเขา ถ้าสนานมีความคิดเหมือนหลูกวง เจียงเหมยจะทำอย่างไร คำบอกเล่าของบัวซึ่งรับทราบมาจากเจียงเฟอีกต่อหนึ่ง ได้วาดภาพอนาคตของสนานให้ข้าพเจ้าเห็นได้ราง ๆ หนุ่มนักกีฬาผู้นี้อาจจะกลับไม่ถึงเมืองไทยก็ได้ หรือถ้าเขาคิดจะกลับเมืองไทย เขาก็อาจจะต้องหนีตำรวจกลับเสียก่อนจะได้ปริญญา แล้วเจียงเหมยเล่าเขาจะจัดการอย่างไร ?

ข้าพเจ้าออกไปเยี่ยมนายหลอชางในวันรุ่งขึ้น พบนายโจวกวอเสียนที่นั่น นายหลอชางเป็นการ์เดียนของข้าพเจ้า ส่วนนายโจวกวอเสียนผู้เฒ่าเคยเป็นทูตจีนประจำเมืองญวน เราคุยกันถึงแมนจูเรียซึ่งกำลังจะกลายเป็นภูเขาไฟลูกใหม่ในตะวันออก แล้วก็วกมาหาเรื่องโซเวียตไชน่าของเมาเซตุงในหูหนาน และจังหวัดภาคใต้ลำน้ำแยงซีเกียง ​ข้าพเจ้าเอ่ยถึงหลูกวงกับสนาน ทูตมือเก่าก็พูดว่า

“รัฐบาลจะต้องรบกับเด็กพวกนี้ไปอีกนาน เวลานี้พวกซ้ายมีอยู่ทุกมหาวิทยาลัย ตำรวจจะต้องทำงานหนัก ยิ่งถ้าเกิดเรื่องญี่ปุ่นยึดแมนจูเรียจริง ๆ ก็จะแย่มากขึ้น เพราะอะไร เธอรู้ไหม ?”

ข้าพเจ้าสั่นศีรษะมองหน้านักการเมืองมือเก่าอย่างรอคำตอบ

“พวกคอมมิวนิสต์ในมหาวิทยาลัยก็จะต้องคอยยุแหย่ให้พวกนักศึกษาทำเรื่องขึ้นอีกอย่างที่เคยทำมาแล้ว เมื่อปี ๑๙๑๙”

“หวู่ซื่อยุ่นตุ้งหรือครับ ?” ข้าพเจ้าถามสวนขึ้น

โจวกวอเสียนพยักหน้า

“หวู่ซื่อยุ่นตุ้ง–ใช่ นั่นแหละฝีมือพวกคอมมิวนิสต์เมื่อปี ๑๙๑๙ แต่ฉันว่าตอนนั้นเขาทำถูก เราถูกฝรั่งมันต้ม อย่าเรียกว่าต้มเลย เรียกว่าโกงก็ได้ เธอคงจะยังเล็กอยู่เวลานั้น”

“ผมเกิด ๑๙๐๘”

“เธอเพิ่งอายุได้ ๑๑ ขวบกระมัง ?”

“ครับ ผมกำลังเรียนหนังสืออยู่ชั้นมัธยมสองโรงเรียนเทพศิรินทร์”

​“ฉันเป็นอาจารย์สอนอยู่ในมหาวิทยาลัยจีนาน แต่ก็เอากับเขาด้วยเหมือนกัน เพราะมันทนไม่ได้” โจวกวอเสียนหัวเราะอย่างสนุก “ก็คิดดูซี ตอนเกิดสงครามโลกครั้งแรก สงครามไกเซ่อร์น่ะ เราก็ช่วยฝ่ายสัมพันธมิตรเต็มที่ มันเอากรรมกรของเราไปขุดสนามเพลาะไม่รู้ว่าเท่าไหร่ ตายกันเป็นแพ พอสงครามเกิดได้ไม่กี่เดือน ญี่ปุ่นก็เข้ายึดเมืองซิงเตาในแหลมชานตุงเขตเช่าของเยอรมัน ถือว่าญี่ปุ่นได้ประกาศสงครามกับเยอรมันแล้วก็จะเข้าครองเขตเช่าแทน ก็มันเรื่องอะไรล่ะ ประกาศก็ประกาศไปซี ทำไมถึงจะต้องมายึดซิงเตา นี่มันเรื่องของเราแท้ ๆ แล้วก็พอรุ่งขึ้นอีกปีหนึ่ง ค.ศ. ๑๙๑๕ ญี่ปุ่นก็ยื่นคำขาดให้จีน ๒๑ ข้อ หนอยแน่ พ่อยวนซีไขก็รับเอาเลย มันก็เท่ากับชายชาติ ไอ้คำขาด ๒๑ ข้อนี่มันทำให้เมืองจีนกลายเป็นเมืองขึ้นของญี่ปุ่นไป เสร็จแล้วเท่านั้นยังไม่พอ ญี่ปุ่นกลับไปขอให้ อังกฤษ, ฝรั่งเศส, อิตาลี, รัสเซีย ช่วยเป็นเสียงให้ในที่ประชุมสงบศึกเตรียมกินโต๊ะเมืองจีนกันให้อิ่ม จีนรีบประกาศสงครามกับเยอรมันตอนสงครามจวนจะเลิก เพื่อเอาสิทธิเรียกร้องความเป็นธรรมที่โต๊ะประชุมสันติภาพ พอสงครามเลิกประธานาธิบดีวิลสันของอเมริกาก็ประกาศหลักการสงบศึก ๑๔ ​ข้อ ให้ความเป็นธรรมแก่ชาติเล็กและชาติที่ถูกรังแกเต็มที่ เราก็หวังพึ่งนายวิลสัน แต่ที่ไหนได้พวกมหาอำนาจในยุโรปคว่ำบาตรนายวิลสันหมด ดันไปเข้ากับญี่ปุ่น จะให้เราเซ็นสัญญายอมรับรองสิทธิของญี่ปุ่นเยอะแยะในเมืองจีน เราก็เลยกลายเป็นแตงโมลูกใหญ่ ๆ ที่เขาคิดะผ่ากินกันที่โต๊ะประชุมในปารีสสนุกไปเลย แบบนี้ใครจะไม่โมโห พวกเด็ก ๆ แกก็เอากันใหญ่ ครูอาจารย์ก็เอากับแกด้วย เราเดินขบวนคัดค้านจนรัฐบาลจีนไม่กล้าเซ็นสัญญา แต่แล้วเราก็รู้ว่าพวกคอมมิวนิสต์เป็นตัวการยุแหย่ให้เดินขบวน แต่มันเป็นประชามติ”

“ตอนนั้นเมาเซตุงไปอยู่ไหนครับ ?” ข้าพเจ้าถามสวนขึ้น

โจวกวอเสียนนิ่งนึกสักครู่แล้วก็ตอบว่า

“ก็อยู่ในหูหนานน่ะซี ตอนนั้นเมาเซตุงมีอายุได้ ๒๖ ปีเท่านั้น กำลังปั่นหัวนักเรียนให้จับกลุ่มกันเป็นสมาคมลับ เขาแบ่งนักเรียนออกเป็นกลุ่ม ๆ กลุ่มละ ๑๐ คน เพื่อไม่ให้เอิกเกริก ดูเหมือนมีสมาชิกนักเรียนตั้งสี่ร้อยกลุ่ม พวกนี้ส่วนมากกลายเป็นคอมมิวนิสต์ไปหมด เมาเซตุงนี่มีคนเล่าให้ฟังว่า วันหนึ่งแกไปพักที่โรงเตี๊ยมแห่งหนึ่งในมณฑล​หูหนาน แกบังเอิญไปพบลูกสาวเจ้าของโรงเตี๊ยมเข้า ผู้หญิงคนนั้นเป็นหมอดู คือดูลักษณะที่เรียกว่าดูโหงวเฮ้งนั่นแหละ แกก็ขอให้ผู้หญิงคนนั้นพยากรณ์ หมอดูพิจารณารูปร่างหน้าตาของแกแล้วทายว่าแกจะได้เป็นเจ้าใหญ่นายโต เป็นประธานาธิบดีก็เป็นได้ หรือจะเป็นหัวหน้าโจรก๊กใหญ่ ๆ ก็ได้เหมือนกัน เป็นคนมีวาสนา แต่ใจเหี้ยมทรหดสามารถ ฆ่าคนได้เป็นแสน ๆ ล้าน ๆ อย่างหน้าตาเฉย หมอว่าถ้าแกผ่านอายุสามสิบห้าไปได้โดยไม่ถูกฆ่าตายเสียก่อน แกจะได้เป็นใหญ่ จะดีตลอดชีวิตจนตาย เมาเซตุงก็ถามเรื่องความรัก–ก็เรื่องเมียนั่นแหละ แม่หมอก็ทายว่าแกจะมีรักมาก จะมีเมียถึงหกคน แต่มีลูกไม่กี่คน แต่ว่าจะอยู่กับเมียไม่ยืด จะมีเรื่องทะเลาะเบาะแว้งกันเสมอ เรื่องบ้านที่อยู่แม่หมอทายว่าแกจะไม่ได้อยู่ที่บ้านเกิด จะเร่ร่อนไปไม่เป็นที่ จะไม่มีบ้านของตัวเองที่แน่นอนเหมือนคนทั่ว ๆ ไป คำพยากรณ์ของยายหมอคนนี้มันก็ถูกมามากแล้วนะเธอ เวลานี้เมาเซตุงก็มีอายุได้สามสิบกว่าแล้ว–สามสิบเจ็ดเห็นจะได้ เพราะแกเกิด ค.ศ. ๑๘๙๓ นี่ก็เลยสามสิบห้ามาแล้ว แกก็ยังไม่ตาย เวลานี้แกก็กลายเป็นคอมมิวนิสต์ใหญ่ มีกองทัพ มีรัฐบาลของตัวเอง พิมพ์ธนบัตรใช้เอง เก็บภาษีเอง เป็น​เจ้าชีวิตอยู่ในหูหนานเจียงซีและฝูเจี้ยน^๑ แกก็น้อง ๆ สตาลินเข้าไป สามารถสร้างเมืองคอมมิวนิสต์ซ้อนเมืองจีนขึ้นมาจนได้ เจียงไคเช็คส่งทหารไปรบแกหลายครั้ง ก็ยังมีแกไม่แตก ฉันว่าโชคมนุษย์มันก็ประหลาดนะเธอ เมื่ออายุได้ ๒๕ ปี เมาเซตุงขึ้นมาที่ปักกิ่งอย่างคนสิ้นเนื้อประดาตัว ต้องกินหมานโท่วกับน้ำ–อีกสองปีต่อมาก็ขึ้นมาอีก มันก็เรื่องวุ่น ๆ ของแกน่ะแหละ คราวนี้ก็ถังแตกอีก ตอนอยู่เซี่ยงไฮ้ก็ถึงขนาดถอดเสื้อหนาวเข้าโรงจำนำ–ยอมเดินหนาวสั่นอยู่กลางถนน แต่ตอนนี้พออายุได้ ๓๗ แกกลายเป็นเจ้าชีวิตของคนจีนทั้งสามมณฑลจะสั่งยิงเป้าใครก็ได้ เป็นสตาลินของเมืองจีน ฉันก็ไม่รู้ว่าเจียงไคเช็คจะไล่แกออกไปได้ยังไง ไล่ยิงกันมาตั้งหลายปีแล้วก็ยังเอาแกไม่ลง”

“ท่านทูตคิดว่าพวกนักศึกษาที่นี่ เป็นพวกเมาเซตุงมากไหมครับ ?” ข้าพเจ้าถาม

“ใครจะไปรู้ มันใต้ดินกันทั้งนั้น” โจวกวอเสียนส่ายหน้า “แต่ฉันว่าก็ต้องมีบ้าง เช่นนายหลูกวงที่เธอออกชื่อมาเมื่อกี้ ฉันเคยได้ยินพวกตำรวจเขาพูดถึงเหมือนกัน อ้อ, แล้วเธอว่ายังมีใครอีกคนหนึ่งนะที่เธอว่าเป็นพวกนายหลูกวง”

​“ชื่อสนานครับ”

“สนาน ?” อดีตทูตญวนมองหน้าข้าพเจ้า “ไม่ใช่ชื่อจีนนี่ !”

“เป็นคนจีนเกิดในเมืองไทยครับ”

“อ้อ, รกรากอยู่ในเมืองไทยหรือ ?”

“อยู่ในกรุงเทพฯ ครับ พ่อเป็นพ่อค้าใหญ่”

“ระวังให้ดี แกจะเอาเชื้อโรคเมาเซตุงไปเผยแพร่ในกรุงเทพฯ”

“ครับ, ก็น่ากลัว”

“เมืองไทยมีคอมมิวนิสต์ไหม ?”

“ผมก็ไม่ทราบครับ ตอนผมจากมาก็ยังไม่มีวี่แวว”

“แต่คอมมิวนิสต์ก็เหมือนเชื้อโรค ที่ไหนก็มี เพราะสังคมของโลกยังเป็นสังคมที่อมโรค เรายังจะต้องแก้ไขกันอีกมากแต่ไม่ใช่แก้ด้วยวิธีจับคนไปยิงเป้าหรือจับคนไปเป็นทาส ฉันรู้สึกว่าพวกเด็กของเราที่นี่มักมีแต่อารมณ์ ไม่ค่อยจะคิดถึงเหตุผล มันจึงวุ่นวายกันไม่รู้จักจบ นี่ถ้าญี่ปุ่นยึดแมนจูเรียซึ่งฉันก็แน่ใจว่าเขาต้องยึดแน่ไม่ช้าก็เร็ว คอมมิวนิสต์อย่างหลูกวงก็จะต้องยุให้นักเรียนเดินขบวนเพื่อบีบบังคับรัฐบาลให้รบญี่ปุ่นก่อนเวลา ถ้ารัฐบาลต้องรบญี่ปุ่นก็​แปลว่าต้องถอนทหารออกจากหูหนาน ปล่อยให้เมาเซตุงได้พักเหนื่อย เตรียมตัวขยายเมืองคอมมิวนิสต์ออกไปอีก หลูกวงคงจะต้องได้รับนโยบายเดินขบวนแบบเมื่อ ค.ศ. ๑๙๑๙ มาจากเมาเซตุงแล้วก็ได้ อีกไม่ช้าเราก็จะเห็นปักกิ่งนองเลือด–ตำรวจจะต้องตะลุมบอนกับนักเรียนอีกเหมือนอย่างเมื่อสิบกว่าปีก่อน นี่แหละเมืองจีนที่เธอต้องศึกษา ฉันว่าอะไร ๆ ที่เธอเห็นเธอรู้ จะเป็นประโยชน์แก่เธอมากเมื่อเธอกลับเมืองไทย”

นายหลอชางซึ่งนั่งฟังนายโจวกวอเสียนเพื่อนเก่าพูดอยู่นาน ก็เอ่ยขึ้นว่า

“ปริ๊นซ์เพื่อนเก่าของฉันสมัยอยู่ในอังกฤษส่งระพินทร์ออกมาศึกษาเรื่องเมืองจีน ฉันว่าระพินทร์ควรจะทำประโยชน์ให้กับเมืองไทยของเขาได้บ้างในเวลาข้างหน้า”

ข้าพเจ้านั่งนิ่งไม่พูดอะไร แต่ก็นึกอยู่ในใจว่าเวลาข้างหน้ามันเป็นแต่เพียงความหวังเท่านั้น ชีวิตมันเป็นอนิจจัง ใครจะกล้ายืนยันได้ว่าเราจะไม่ผิดหวัง