บทที่ ๓๓

๑

​สนานชะงักอย่างมีพิรุธ แต่แล้วก็พยายามยิ้มให้อ่อนโยนเพื่อกลบความรู้สึกในสีหน้า เขาเดินตรงเข้ามาที่โต๊ะของเราแล้วพูดว่า

“ไม่นึกเลยว่าจะพบกันที่นี่” เขาพูดเป็นภาษาไทย

“ไม่ได้คุยกันหลายวัน” ข้าพเจ้าพูดอย่างยิ้มแย้ม ทำน้ำเสียงให้เป็นธรรมดา “คุณจะมาหาอะไรกินใช่ไหม ? มานั่งด้วยกันซี”

สนานไม่ตอบออกมาในทันที เขากวาดตาไป​รอบ ๆ ห้องคล้ายกับจะมองหาใครสักคนหนึ่ง แล้วจึงนั่งลง

“ผมมาหาหนังสือสักสองสามเล่ม” เขาพูดเสียงปกติ เพราะดูจะคุมสติได้แล้ว “หนังสือเก่าที่นี่มีสารพัด ผมเข้าเมืองเป็นต้องมาวนเวียนอยู่แถวนี้”

ดูเหมือนว่าเขาจะพยายามแก้ตัวว่าเหตุใดจึงต้องมาที่ตุงอันซื่อฉ่างบ่อย ๆ ข้าพเจ้านึกขึ้นได้ว่า หวูเพิ่งจะผ่านไปเมื่อตะกี้นี้เอง

“ผมก็มาหลงหนังสืออยู่ที่ตลาดหนังสือเก่านี่นาน ๆ เหมือนกัน ผมซื้อหนังสือไว้ได้หลายร้อยเล่มแล้ว”

“คุณสนใจหนังสืออะไรบ้าง ?” สนานชวนพูดต่อไป

“ประวัติศาสตร์และเศรษฐศาสตร์” ข้าพเจ้าตอบ

“คุณชอบเศรษฐศาสตร์มากหรือ?”

“ผมสนใจ จะว่าชอบทีเดียวก็ไม่ถูก”

“เราควรจะสนใจกับเศรษฐศาสตร์” สนานพูดอย่างออกความเห็น ชีวิตอยู่ได้ด้วยท้อง ท้องเป็นเรื่องแรกที่ต้องทำให้อิ่ม ถ้าท้องไม่อิ่มมันก็ยุ่ง”

“นั่นซี ปัญหาของโลกทุกวันนี้ก็มีสำคัญอยู่ข้อเดียว”

“อะไร ?” บัวถามอย่างสงสัย เพราะมัวเพลินอยู่กับเบียร์หวู่ซิง

​“ท้อง” ข้าพเจ้าตอบ

“ผมว่าความสงบ” บัวคัดค้านแล้วดื่มต่อไป

“ความสงบจะมีได้ก็เพราะท้องอิ่ม” สนานชี้แจง

“เมืองจีนไม่สงบ ถ้าคิดอย่างคุณว่า ก็แปลว่าคนจีนหิวใช่ไหม ?” ข้าพเจ้าถาม

“ใช่ เราหิวจนตายเป็นแพกันทุกปี แต่นักปฏิวัติของเราก็ไม่สนใจจะแก้ปัญหาเรื่องความหิวเลย”

“ผมว่าคนจีนหิวเพราะความล้มเหลวของระบอบการปกครอง” บัวให้ความเห็น “ระบบนายพลของเมืองจีนเป็นต้นเหตุของความล้มเหลว เมื่อการปกครองล้มเหลว เศรษฐกิจก็ดีไม่ได้ เพราะมันไม่มีแผน, ไม่มีเป้า”

สีหน้าสนานแจ่มใสทันที เขาจ้องหน้าบัวด้วยแววตาเป็นประกาย ดูเหมือนว่าคำพูดของบัวได้แทงเข้าไปในกลางใจดำของเขา

“จริง, มันไม่มีแผน, ไม่มีเป้า เขาปล่อยกันไปตามบุญตามกรรม คนจนก็แย่ ใครมีเงินมีอำนาจก็กดขี่ขูดรีดคนจนสบาย มันเป็นระบอบของใครดีใครได้ ทีใครทีมัน มือใครยาวสาวได้สาวเอา ผมว่าเมืองจีนต้องแก้ที่ระบอบ วิธีของ ดร. ซุนแก้ไม่ได้”

​“คุณจะแก้ยังไง ?” ข้าพเจ้าจ้องหน้าเขาด้วยสายตาที่ค่อนข้างเคร่งเครียด

“แก้ให้คนจนไม่ต้องหนาวตายอดตายปีละล้าน ๆ” สนานตอบ

“คุณจะใช้วิธีการอย่างไร ?” ข้าพเจ้าถามอีก

“ต้องปฏิวัติอีก” เขาตอบสั้น ๆ แล้วก็นิ่งไปประเดี๋ยวหนึ่ง คล้ายกับจะคิดให้รอบคอบ “คุณคงไม่เข้าใจ เพราะคุณมาจากเมืองไทย”

“เอ๊ะ, ทำไม ?” ข้าพเจ้ายังคงจ้องตาเขาอยู่ บัวก็เริ่มมีปฏิกิริยาเมื่อได้ยินคำว่าเมืองไทย

“คุณคงเคยทราบดีว่าในเมืองไทย เขาไม่ยอมให้มีตำราเศรษฐศาสตร์ นักเรียนนอกพระยาพานทองคนหนึ่งไปเรียนวิชาเศรษฐศาสตร์มา ก็จะเขียนหนังสือที่ว่าด้วยเศรษฐศาสตร์พิมพ์ออกขาย แต่ก็ต้องระงับไป เพราะท่านไม่ชอบ”

“เศรษฐกิจของเราดีอยู่แล้ว ทุกคนร่มเย็นเป็นสุข อาจยังไม่ถึงเวลาที่เราจะอ่านตำราเศรษฐศาสตร์กันก็ได้” ข้าพเจ้าชี้แจง

สนานหัวเราะเสียงดัง

​“ผมแว่วมาว่าเมืองไทยเขากำลังคิดปฏิวัติกัน ผมเข้าใจว่าเมื่อปฏิวัติแล้วคนคงจะเรียนวิชาเศรษฐศาสตร์ได้อย่างกว้างขวางเหมือนประเทศอื่นๆ”

“คุณรู้จากใครว่าเมืองไทยจะมีการปฏิวัติ ?” บัวถามด้วยความสนใจ

สนานเหลือบตาไปดูเขา แล้วยิ้มอย่างมีความหมาย

“ผมรู้ทุกอย่างที่กำลังเกิดขึ้นในเมืองไทย”

“คุณรู้ทุกอย่าง” บัวเบิกตากว้างอย่างแปลกใจ

“พวกนักเรียนไทยในปารีส กำลังคิดกันจะเปลี่ยนแปลงการปกครอง บางคนเป็นคนหัวแรงมาก ผมจึงว่าเมืองไทยจะต้องสอนวิชาเศรษฐศาสตร์กันเป็นการใหญ่ เมื่อปฏิวัติแล้ว”

ข้าพเจ้าไม่เข้าใจว่าสนานเอาอะไรมาพูด ด้วยความอยากรู้จึงถามว่า

“คุณรู้ได้ยังไงว่านักเรียนไทยในปารีสกำลังคิดปฏิวัติ? ผมยังไม่รู้เลย”

บุรุษหนุ่มนิสิตมหาวิทยาลัยเยียนจิง ยิ้มโดยไม่เปิดปาก ท่าทางของเขาแสดงว่าเขามีความภาคภูมิใจตัวเองที่มีความรอบรู้กว่าข้าพเจ้า

​“นักเรียนไทยคนหนึ่งในกลุ่มนี้ เป็นเพื่อนสนิทกับญวนคนหนึ่ง เรารู้จากญวนคนนี้”

“ใคร ?” ข้าพเจ้าถามทันที

“ผมบอกชื่อไม่ได้” สนานตอบเสียงเฉียบขาด “แต่ผมรู้ว่าญวนคนนี้ก็หัวแรงมาก เป็นนักปฏิวัติที่กำลังคิดจะโค่นฝรั่งเศสในอินโดจีน”

“แปลว่าญวนคนนี้ก็เป็นนักปฏิวัติเหมือนกัน” บัวแซมขึ้นมา

“เขาเป็นนักปฏิวัติ เป็นนักชาตินิยม แล้วก็–” สนานไม่พูดต่อไป

“อะไร ?” ข้าพเจ้าจ้องหน้าเขาเพื่อจะอ่านความรู้สึกในแววตาของเขา

“ผมไม่อยากพูด ผมบอกให้ได้เพียงว่า ญวนคนนี้เป็นนักเศรษฐกิจ เขาต้องการเปลี่ยนระบอบเศรษฐกิจของญวน”

“ผมพอเข้าใจ” ข้าพเจ้าพูดเสียงเบาแต่หนักแน่น “แปลว่าคุณรู้เรื่องนักเรียนไทยในปารีสคิดปฏิวัติมาจากญวนคนนี้”

สนานพยักหน้า ไม่พูดอะไร เรานิ่งกันไปนาน ข้าพเจ้า​ไม่อยากจะเชื่อว่าสนานพูดความจริง มันเหลือที่จะเชื่อได้ ข้าพเจ้าไม่เคยคิดว่าจะมีนักเรียนไทยในปารีสคิดปฏิวัติ ข้าพเจ้าเข้าใจว่าคนที่คิดจะยึดอำนาจการปกครองอยู่ในกรุงเทพฯ มากกว่าจะเป็นนักเรียนในปารีส

“คุณรู้จักญวนคนนี้ดีงั้นหรือ” ข้าพเจ้าถามต่อไปอย่างระมัดระวัง

“ผมไม่รู้จัก แต่พวกของญวนคนนี้มาอยู่ปักกิ่งคนหนึ่ง เขาติดต่อกันทางจดหมายนานแล้ว ผมก็เลยรู้เรื่องเมืองไทยว่าปฏิวัติมาตั้งสองปีแล้ว” สนานหัวเราะในคออย่างภาคภูมิใจ ผมยังรู้สึกว่านักเรียนปารีสพวกนี้ เวลานี้อยู่ในกรุงเทพฯ กำลังรอเวลาจะยึดอำนาจ”

ข้าพเจ้านึกหัวเราะในใจ สนานรู้มากเกินไป ข้าพเจ้าไม่เชื่อว่าสนานพูดความจริง เขาอาจแต่งเรื่องคนญวนในปารีสขึ้น เพื่อจะอวดตัวว่าเขาเป็นคนกว้างขวางรู้ดีกว่าข้าพเจ้าก็ได้

ลูกจีนมหาเศรษฐีถนนเยาวราช ควักบุหรี่ออกมาจุดสูบพ่นควันโขมง ข้าพเจ้ากับบัวนั่งนิ่ง ยังนึกไม่ออกว่าจะพูดอะไรต่อไปดี ในขณะนั้นความรู้สึกบางอย่างผ่านแวบเข้ามาในใจ ข้าพเจ้าแน่ใจว่าสนานเป็นฝ่ายซ้ายแน่ ข้าพเจ้า​จะต้องเผชิญหน้าเขาในเมืองไทย เมื่อเราเรียนจบกลับกรุงเทพ ฯ แล้ว ข้าพเจ้าไม่รู้ว่ารัฐบาลไทยจะให้ข้าพเจ้าทำอะไร แต่การที่ข้าพเจ้ารู้จักสนาน ลูกชายมหาเศรษฐีถนนเยาวราช ย่อมเป็นเรื่องที่มีประโยชน์มาก ข้าพเจ้านึกถึงคนจีนในเมืองไทยซึ่งมีอยู่เป็นจำนวนไม่น้อย คนเหล่านี้เข้ามาอาศัยเมืองไทยอยู่, ทำมาหากินด้วยความขยันขันแข็ง และเป็นคนสุจริตเป็นส่วนมาก มันจะเป็นการน่าเสียดายและน่าเสียใจอย่างยิ่ง ถ้าบางคนในกลุ่มคนจีนเหล่านี้ จะบังเอิญไปเป็นเพื่อนกับสนานเข้า ด้วยความทะเยอทะยานทางการเมือง ข้าพเจ้าภาวนาอยู่ในใจ ขอให้คนไทยคนอื่นเป็นมิตรต่อกัน, ซื่อตรงต่อกัน, และรักกันเหมือนอย่างที่ได้เป็นมาแล้ว ตั้งแต่สมัยในประวัติศาสตร์ ข้าพเจ้าไม่ต้องการให้เราแตกแยกกัน เพราะความคิดและความทะเยอทะยานอยากเป็นใหญ่ของคนจีนคนไทยบางคน แต่ว่า–ข้าพเจ้ารู้ดีว่ามันเป็นไปไม่ได้ที่จะทำให้คนหมดความทะยานอยาก โลกวุ่นวายก็เพราะมนุษย์ต้องการมี ต้องการเป็นมากกว่าอะไร ประวัติศาสตร์เปลี่ยนเพราะมือคนไม่กี่คนมาทุกสมัย จริงอยู่ เหตุแวดล้อมมันช่วยบันดาล, แต่ถ้าไม่มีคนอย่างเคลมังโซ ก็จะไม่มีฮิตเลอร์ และถ้าไม่มีฮิตเลอร์ บางทีเมาเซตุงก็คงยึดอำนาจไม่ได้ เพราะญี่ปุ่นคงไม่กล้าบุกเมืองจีน และเมื่อ​ญี่ปุ่นไม่บุก เมาเซตุงก็คงถูกล้อมอยู่ในความหนาวและความแห้งแล้งที่เยียนอาน คงจะไม่มีปืนญี่ปุ่น เหตุการณ์ที่ญี่ปุ่นสร้างขึ้นมาผลักดันให้ยืนขึ้น จนสามารถขับไล่เจียงไคเช็คตกทะเลไปอยู่ในเกาะไต้หวันได้ ประวัติศาสตร์เปลี่ยนเพราะคนไม่กี่คน แต่ต้องมีเหตุการณ์เป็นแรงหนุน เมืองไทยที่รักของข้าพเจ้าจะเปลี่ยนไปอย่างไร ข้าพเจ้ายังเดาไม่ได้ แต่คนไทยที่ทะยานอยากนั้นมีแน่ และเหตุการณ์ที่คอยผลักดันนั้นมีแน่ ปัญหามันมีอยู่ว่า คนไทยคนนั้นหรือหลายคนจะทะยานอยากไปทางไหนและไปอย่างไร และเหตุการณ์จะผลักให้เมืองไทยเลี้ยงคว่ำไปทางไหน มันเป็นเรื่องของโลกและชีวิต–เรื่องของคน–แต่มันก็หนีเรื่องของกรรมไม่พ้น คนไทยมีกรรมอย่างไร ก็จะต้องชดใช้กรรมไปอย่างนั้น พูดอย่างนี้ดูคล้ายกับว่าจะนอนรออยู่ในทางแห่งกรรม ข้าพเจ้าไม่ได้หมายความอย่างนั้น ข้าพเจ้าขอเน้นว่าชีวิตต้องเคลื่อนไหวไปตามธรรมชาติวิสัย แต่จะเคลื่อนไหวอย่างไร–เคลื่อนไหวไปทิศไหน–มันเป็นเรื่องของฟ้าดิน

๒

จากตุงอันซื่อฉ่าง ข้าพเจ้าแยกกับบัวและสนาน ข้าพเจ้าพุ่งไปเยี่ยมวารยา เธอกำลังนั่งอ่าน The Leader ​ในห้องนั่งเล่นข้างหน้าต่างกระจก เธอกระวีกระวาดต้อนรับข้าพเจ้าด้วยความดีใจ

“วันนี้เธออยู่บ้าน” ข้าพเจ้าทักขึ้นก่อน “ทุกทีตอนนี้เธอมักจะออกไปเดินในเซ็นทรัลป๊าร์ค”

วารยายิ้มอย่างชื่นบาน ซึ่งดูเหมือนจะพยายามซ่อนความมืดมัวที่ซุกไว้ในใจ

“ฉันตั้งใจจะไปโบสถ์สักหน่อย”

“โบสถ์ ?”

“วันนี้วันอาทิตย์”

ข้าพเจ้านึกขึ้นได้

“จริงซี ฉันลืมไป เธอจะไปโบสถ์ไหน”

“ก็ที่เคยไปนั่นแหละ เซนต์ไมเคิล”

“ถนนมาร์โคโปโล ฉันรู้จักคุณพ่อไลแมนเกีย”

“เป็นชาวกวางตุ้ง”

“บุตรอาจารย์แอนดรูว์ หลิง ท่านเคยสอนฉันที่เซนต์สะตีเว่น”

“เธอหมายถึงฮ่องกง”

“สะแตนเลย์–ฮ่องกง”

“ยังมีคุณพ่อเคลอมังต์ ฉันก็ได้พึ่งท่านอยู่ตลอด​เวลา” วารยามีแววตาเศร้าลง “คุณพ่อเคลอมังต์เป็นคนเข้าใจชีวิต ท่านไม่ได้สอนตามไบเบิล ท่านเอาชีวิตจริง ๆ มาพูด ได้ประโยชน์มาก คนเรานี่แปลกนะเธอ, ชอบให้มีคนปลอบ”

ข้าพเจ้าหัวเราะเบา ๆ

“มันไม่ใช่เรื่องแปลกหรอก, วารยา มันเป็นสัญชาตญาณ”

“สัญชาตญาณ ?”

“คนเราเกิดมาด้วยความกลัว ศาสนาเกิดจากความกลัว คนต้องการที่พึ่งก็ต้องมีศาสนา เธอเข้าไปนั่งในโบสถ์ เธอสารภาพบาป, เธอสวดมนต์, เธออ่านไบเบิล, เธอร้องเพลงสวด เหล่านี้ช่วยให้เธอมีสมาธิ, มีแรงใจที่จะต่อสู้กับความกลัว เธอว่าพระเจ้ามาช่วยปลอบใจ แต่ที่แท้เธอปลอบใจตัวเธอเอง แต่ว่าเธอต้องการสื่อ, ต้องการคำสวด, ต้องการเพลงที่ร้อง, ต้องการแสงที่ส่องลอดกระจกเข้ามาทางผนัง กระจกสีเขียว สีแดง สีเหลือง สีม่วง ต้องการรูปพระเจ้า–พระเยซู–ต้องการหลวงพ่อ–สวมกระโปรงสีดำ–คอแขวนไม้กางเขนเป็นเงิน–ต้องการเสียงของท่าน–ต้องการฟังท่านพูด ท่านก็พูดตามเรื่องที่ท่านเคยพูดมาตั้ง​หมื่นตั้งแสนครั้ง แต่เธอฟังเป็นว่าท่านปลอบใจ แล้วเธอก็ใจสบาย นั่นมันจิตวิทยาแห่งความกลัว คนเรากลัวชีวิต เราต้องการแม้แต่รูปปั้นหรือดวงอาทิตย์ดวงจันทร์มาปลอบประโลม ให้ชีวิตอบอุ่น รวมความว่าเราเอาชนะความกลัวไม่ได้ เราต้องพึ่งของอื่นคนอื่น แต่ที่แท้ไอ้ของอื่นคนอื่นนอกตัวเรานั้น มันก็เป็นแต่สื่อที่ช่วยให้เราเกิดสมาธิ–เกิดแรงใจเท่านั้น มันช่วยให้เราเป็นตัวของเราเอง โดยเราไม่รู้ตัว มันช่วยให้เรากล้าหาญขึ้น มันช่วยให้เราใช้ตัวของเรา–ใช้จิตของเรา–สู้กับความกลัว มันก็เท่านี้เอง นี่แหละพระเจ้า! นี่แหละยีซัสไครสต์ ! นี่แหละพระอัลหล่าห์ !”

“เธอสวดเก่งดี” วารยาหัวเราะชอบใจ

“จริงหรือไม่จริงล่ะ, วารยา” ข้าพเจ้าจ้องหน้าเธอ

“เธอพูดความจริง เรากลัวชีวิต”

“แต่เราต้องไม่กลัวชีวิต”

“เธอทำให้ฉันกลัวชีวิตน้อยลง” วารยาพูดเสียงเบาค่อนข้างแหบแห้ง

ข้าพเจ้าชะงัก สบตาเธอ วารยาหลบตาลงต่ำทันทีแล้วไม่พูดอะไร ข้าพเจ้าจึงเอ่ยขึ้นอย่างระมัดระวังว่า

“อะไรทำให้เธอคิดว่าฉันทำให้เธอกลัวชีวิตน้อยลง ?”

​“คำพูด–จิตใจ–ทุกอย่างในตัวเธอ, ระพินทร์”

ข้าพเจ้าแกล้งหัวเราะ

“วันหนึ่งฉันคงเป็นพระเจ้า!”

“เธอเป็นพระเจ้าแล้วสำหรับคนที่มีทุกข์” วารยาพูดยิ้ม ๆ แต่จริงใจ “เธอแก้ทุกข์ให้คนทุกคนที่เป็นเพื่อนของเธอ ฉันรู้ว่านอกจากฉันแล้ว เธอยังจะพยายามแก้ทุกข์ให้เจียงเฟ–แล้วก็–เจียงเหมย–”

ข้าพเจ้าใจเต้นอย่างหาเหตุผลไม่ได้ นิ่งอยู่สักประเดี๋ยวจึงพูดว่า

“ทุกคนกำลังมีทุกข์รวมทั้งตัวฉันเอง”

วารยายื่นหน้ามาใกล้ข้าพเจ้า พูดเป็นเสียงกระซิบว่า

“เธอมีทุกข์อะไรจ๊ะ, ระพินทร์ ?”

ข้าพเจ้าถอนใจยาว

“ฉันมีทุกข์ เพราะฉันอาจกำลังเป็นต้นเหตุให้เธอมีทุกข์นะซี, วารยา”