วันที่ ๓๐ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๕ น

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๓๐ พฤษภาคม ๒๔๘๕

ที่ ๕/๘๕

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ฯ ทราบฝ่าพระบาท

จะเขียนหนังสือเวร โดยตั้งใจถวายพระพรทั้งครัวเรือนในวันประสูติให้มีพระชันษายืนนาน ทรงพระสำราญด้วยพระญาติปราศจากภยูปัทว์ทั้งปวงเถิด แต่ความตั้งใจทั้งนี้จงมาถึงทันหรือ​ไม่ทันก็ไม่ทราบ ด้วยสิ่งซึ่งเป็นคมนาคมไม่แน่นอนจำต้องถือเอา “ถึงก็ช่างไม่ถึงก็ช่าง” เป็นเกน (คำ “เกณฑ์” หาไม่พบจึงเขียนไปเสียเป็นไทย ๆ)

ข่าว

๑. กราบทูลข่าวตาย กับ “ใบดำ” ซึ่งเป็นอวมงคล

ก–พระยาเพทราชา (อ๋อย คชาชีวะ) ตั้งบ้านอยู่ที่ปากตรอกวัดมหาธาตุ จะเผาที่วัดไตรมิตร วันที่ ๕ พฤษภาคม รายนี้คุ้นเคยกันมานานแล้วแต่ไปไม่ได้ เพราะเจ็บอยู่ด้วยหกล้ม เป็นแต่ส่งเครื่องขมาศพไป

ข–หม่อมกอบแก้วมาให้ใบดำ ว่าคุณพ่อ (พระยาสุรินทราชา นกยูง วิเศษกุล) ตายวันนี้ วันที่ ๑๙ พฤษภาคม เป็นโรคโลหิตดันแรง (อัมพาต) จะอาบน้ำศพพรุ่งนี้ รับกับเขาว่าจะไป แต่ถึงเวลาเข้าก็ฝนตกไปไม่รอด เป็นแต่ส่งน้ำไป

ค–เผาศพหม่อมราชวงศ์จรัส อิศรางกูร (ว่าเป็นน้องสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เจริญ วัดระฆัง) รายนี้ก็ไปไม่ได้ เป็นแต่ส่งเครื่องขมาศพไป

ฆ–ทำบุญ ๗ วันศพนายนกยูง (สุรินทราชา) วิเศษกุล ที่ศาลาบัณณรศภาค วัดเบญจมบพิตร เห็นศพใส่โกศประกอบ​ลองไม้สิบสอง (ใบไม่ใช่ต่อยอด) ตั้งบนแท่นแว่นฟ้าสองชั้น มีฉัตรเบญจาตั้งขนาบสองข้าง ข้างละสี่คัน พระองค์เจ้าอาทิตย์เป็นตัวยืนทำบุญให้

ง–เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ ทำบุญศพออกเมรุที่บ้านท่านวันที่ ๒๖ พฤษภาคม รุ่งขึ้นพระราชทานเพลิงที่วัดเทพศิรินทร์ เวลา ๑๗.๐๐ น. สั่งแต่งตัวครึ่งยศ ได้ไปทั้งสองวันแต่ไปให้ล่า

๒. ควรที่จะกราบทูลถึง “ใบแดง” อันเป็นการมงคลให้ทรงทราบด้วยเป็นลางงาน

ก–หลวงวิจารณ์ภัณฑกิจ (บุนนาค บุตรเจ้าพระยาสุรพันธ์) พาบุตรสาวชื่ออินทิรา มาให้รดน้ำแต่งงาน (บ่าวสาว) กับว่าที่นายร้อยตรี สุธน โตษยานนท์ บุตรพระสวัสดิรักษา (ว่าเป็นหมอ) เมื่อวันที่ ๖ พฤษภาคม ที่บ้านปลายเนิน เป็นการเงียบๆ

ข–องค์หญิงอดิศัยมาเอาตัวไปรดน้ำสังข์ให้ ในการที่เธอสร้างตำหนักใหม่แล้วขึ้นตำหนักนั้น เมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม ได้ไปทำกิจถวายตามพระประสงค์ของเธอ

ค–คุณหญิงกฤษณราชทรงสวัสดิ์ (เชย บุตรีพระยาอาทร) พานายวิเชียร กุญชร (บุตรพระยาอาทร) มาให้​รดน้ำแต่งงาน (บ่าวสาว) กับนางสาวพิมลา กุญชร (บุตรีพระยาศรีกฤดากร) ในวันที่ ๘ นั้นที่บ้านปลายเนิน เป็นการเงียบๆ

ฆ–เจ้าพระยาพิชัยญาติให้ไปรดน้ำนายยศลูกชายแต่งงาน (บ่าวสาว) กับนางสาวน้อม อักขรานุเคราะห์ บุตรีหลวงสันทัดอักษร ที่บ้านท่านปลายถนนสุริวงศ์ ในวันที่ ๑๓ พฤษภาคม ได้ไปตามนัด

ง–พระเสนหามนตรีกับภรรยา พาลูกชายชื่อชูศักดิ์ อายุ ๑๖ ปีมาลาเมื่อวันที่ ๒๖ พฤษภาคม ว่าจะส่งตัวไปเรียนที่ประเทศญี่ปุ่น ลงเรือวันที่ ๑ มิถุนายน

จ–วิสาขาแกถือเอาวันวิสาขบูชาเป็นวันเกิด เห็นว่าปฏิบัติชอบถือเอาชื่อเป็นที่ตั้ง แต่เป็นทางจันทร์ผิดสมัย เดี๋ยวนี้เขาใช้ทางอาทิตย์กัน ในการนี้มีพวกหลานๆ ที่วังวรดิศไปที่บ้านปลายเนินกันหลายคน

๓. สำนักพระราชวังส่งหมายมาให้ คือ

ก–หมายวิสาขบูชา เกนให้จัดโคมหรือเทียนรุ่งส่งไปส่งมาเมื่อวันที่ ๑๖ พฤษภาคม มีหมายกำหนดการใบพิมพ์ส่งมาให้ด้วยหลายฉบับ ได้แบ่งส่งมาถวายเพื่อทราบฝ่าพระบาทฉบับหนึ่งบัดนี้แล้ว ตรวจดูเห็นผิดกว่าปีกลายนี้ ที่สั่งข้างในให้​ออกไปทำที่วัดพระแก้วแทนทำที่พุทธรัตนสถาน เกล้ากระหม่อมไม่ได้เข้าไปในงานนั้นทั้งสองวัน ได้เคยไปที่วัดเทพศิรินทร์ด้วย แต่ที่วัดนั้นปีนี้ก็ไม่ทำวิสาขบูชาเลยไม่ได้ไปที่ไหน

ข–หมายสั่งพระราชทานเพลิงศพ เจ้าพระยาธรรมาธิกรณ์ที่วัดเทพศิรินทร์ กำหนด ณ วันที่ ๒๗ พฤษภาคม ส่งมาพร้อมกับหมายวิสาขบูชา ได้ไปเผาแต่ไปนอกเวลา อย่างที่กราบทูลมาแล้วนั้น

ค–หมายสั่งพระราชทานเพลิงศพสมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม) วัดพระเชตุพนที่วัดเทพศิรินทร์ กำหนดวันที่ ๑ มิถุนายน ส่งมาณวันที่ ๒๓ พฤษภาคม

ฆ–หมายสั่งเปิดสังฆสภาที่วัดมหาธาตุ ส่งมาเมื่อวันที่ ๒๘ พฤษภาคม พร้อมทั้งหมายกำหนดการใบพิมพ์ด้วยหลายฉบับ ได้แบ่งส่งมาถวายเพื่อทราบฝ่าพระบาทด้วยฉบับหนึ่งแล้ว เกล้ากระหม่อมไม่ได้ไปในงานนี้

กราบทูล

๔. อ่านหนังสือพิมพ์ พบประกาศเลิกบรรดาศักดิ์ ได้ตัดส่งมาถวายให้ทรงทราบฝ่าพระบาท ประกาศนี้ให้ผลแต่แก่อมาตย์ ไม่ถึงเจ้า

​๕. เมื่อวันที่ ๒๗ พฤษภาคม มีโทรศัพท์มาเรียกหญิงอี่หญิงอามไปบ้านหญิงจงกล ด้วยหญิงจงกลเจ็บเป็นโรคไส้ตันเมื่อคืนวันที่ ๒๖ หมอแนะนำให้ผ่า แต่ผู้ใหญ่ๆ กับทั้งตัวเธอด้วยคิดจะไม่ยอมผ่า แต่เรียกหญิงอี่หญิงอามไปปรึกษา เข้าใจว่าลูกหญิงทั้งสองคนลงความเห็นให้ผ่าก็ได้ผ่าแล้วในวันที่ ๒๗ นั้น ที่โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ไม่เป็นอะไรไปอย่างที่เคยกราบทูลมาแล้วว่าเป็นขาขึ้น คิงสเวเดนเป็นเก่งที่สุด พระชันษาถึง ๘๐ เศษยังทรงผ่าพระนาภี แล้วก็หายอย่างรวดเร็วไม่มีเหตุอะไร เข้าใจว่าเพราะหมอที่นั่นดีหรืออากาศดี มิอะไรก็อะไรอย่างหนึ่งนั่นเป็นชาลงแล้ว

ความเห็น

๖. ลายพระหัตถ์เวร เห็นจะควรลง “เบอ” อย่างหนังสือราชการ เพื่อสะดวกแก่การตอบ เมื่อวันที่ ๒๙ พฤษภาคม ชายดิศเธอก็เอาลายพระหัตถ์เวร ไปส่งให้ที่บ้านปลายเนินอีก ๒ ฉบับ ถ้ายังไม่ได้ทรงทำต่อไปไว้ ฉบับใหม่ก็ควรจะลงเลข ๖/๘๕ ส่วนหนังสือเวรซึ่งเกล้ากระหม่อมจะส่งมาถวายก็จะลง “เบอ” มา

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด