วันที่ ๑๗ กันยายน พ.ศ. ๒๔๘๕ น

​๑๕/๘๕

ตำหนักปลายเนิน คลองเตย

วันที่ ๑๗ กันยายน ๒๔๘๕

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทราบฝ่าพระบาท

บรรเลง

๑. ญี่ปุ่นเขาประกาศเปลี่ยนชื่อเกาะชวา เมื่อเห็นหนังสือพิมพ์เริ่มแรกก็คิดว่าเขาจะเปลี่ยนเป็นภาษาญี่ปุ่น เช่น “สิงคโปร์” เปลี่ยนเป็น “โชนัน” แต่หาใช่ไม่ เปลี่ยน “ยะวา” หรือ “ยาวา” คือ “Java” ให้เป็น “ชวา” คือ “Djawa” เท่านั้นเอง เปลี่ยนทำไมไม่ทราบ “ยาวา” (Java) หรือ “ชวา” (Djawa) ก็เป็นการเขียนและอ่านออกเสียงเท่านั้นจะเอาแน่อะไรหาได้ไม่

๒. เห็นในหนังสือพิมพ์ เขาว่าเราเคยเรียกเมือง “บตาเวีย” ว่า “ชะนะตรา” ออกจะไม่เคยรับ เคยรับแต่ “ยักกะกรา” ในคำว่า “ฝรั่งลิงยิงปืนยักกะกรา” แล้วได้ฟังผู้รู้เขาว่าชื่อจริงเรียก “ไยกะกรา” ฟังดูก็เห็นควรแล้วที่มากลายเป็น “ยักกะกรา”

ในเรื่องชื่อเมือง “บตาเวีย” นั้น ได้เคยตรัสบอกคราวหนึ่งแต่นานแล้วจำไม่ได้แม่น เป็นว่าพวกวิลันดามาสร้างป้อม​ขึ้นที่เมืองนั้นก่อน แต่ดูเหมือนจะไม่มีคำ “ยักกะกรา” อยู่ในนั้น

๓. การเขียนหนังสือย่อมเปลี่ยนไปเสมอ เกล้ากระหม่อมเคยถามพระยาอนุมานทีหนึ่งแล้ว ว่าชื่อเก่าที่ท่านแต่ก่อนท่านตั้งไว้ ควรจะเขียนเปลี่ยนด้วยหรือเปลี่ยนแต่คำพูด แกก็อึกอักในที่จะตอบ เข้าใจว่าความอึกอักนั้นเป็นด้วยไม่รู้ว่าหอสมุดเขาจะปฏิบัติสถานใด ได้สังเกตแล้วว่าหอสมุดเขาเปลี่ยนหมด แต่ผิดกับความเห็นเกล้ากระหม่อมด้วยเห็นว่าชื่อเก่าท่านแต่ก่อนท่านตั้งไว้อย่างไรก็ควรตามไป ถึงจะผิดก็ไม่ควรแก้ ถ้าแก้แล้วก็เสียหลักหมด

รายการ

๔. เมื่อวันที่ ๔ กันยายน ได้ใบดำใบหนึ่ง ของนายเอกสิฐส์ พิชเยนทรโยธิน บอกจะทำบุญ ๕๐ วันที่ศพนายพลเอก (อุ่ม) พิชเยนทรโยธิน วันที่ ๗ กันยายน สวดมนต์ วันที่ ๘ กันยายน เลี้ยงพระ

๕. และในวันนั้นเอง หลวงวุฒิสาร กงซุลสิงคโปร์มาหากับภรรยายื่นหนังสือฉบับหนึ่ง เซ็นชื่อ ชม อรรคราชวราทร บอกจะเผาศพพระยาอรรคราชที่วัดไตรมิตร์ วันที่ ๑๓ กันยายน ​เวลา ๑๖.๓๐ น. โดยไม่รู้หนเหนือหนใต้ จึงถามว่าแกเกี่ยวข้องอะไรแก่พระยาอรรคราช แกบอกว่าเป็นลูกพระยาอรรคราชกับคุณหญิงชม เพิ่งรู้

ไปงาน

๖. ควรจะกราบทูลให้ทรงทราบว่าได้ไปงานใดบ้าง เพราะได้กราบทูลในเรื่องเขาเชิญ แต่ลางรายก็ไป ลางรายก็ไม่ได้ไป

(๑) งานทำบุญ ๕๐ วันที่ศพเจ้าพระยาพิชเยนทร์นั้น ไม่ได้ไป เป็นแต่ทำพวงดอกไม้ส่งไป

(๒) งานทำบุญพระชันษา ๘๐ ของสมเด็จพระพันวัสสานั้นได้ไปเฝ้าและเซ็นชื่อ ไม่ได้ทรงทำอะไรแปลกไปกว่าที่เคยเมื่องานพระชันษาครบ ๘๐

(๓) งานเผาศพพระยาอรรคราชนั้นได้ไปเพราะเหตุที่ชอบกับเจ้าตัวอยู่

กราบทูล

๗. ควรจะกราบทูลให้ทรงทราบ ว่าอีแตตายเสียแล้ว เมื่อวันที่ ๗ กันยายน ถูกอีดำ เห็นจะเป็นด้วยฤทธิ์หึง เพราะอีดำเป็นเมียหมาเลี้ยงตัวหนึ่ง และอีแตก็เป็นเมียหมาตัวนั้นด้วย อีดำนั้นเป็นหมากลางตลาด มันมาอยู่ที่บ้านก็เพราะมันติดพัน​กับหมาเลี้ยงเข้ามา เราก็เลี้ยงมันไว้ แต่ได้เอามันไปปล่อยหลายหนแล้ว เพราะมันเห่าไม่มีมูล แต่จะปล่อยที่ไหนมันก็กลับมาได้ ที่เรียกว่าอีดำนั้นก็ไม่ต้องสงสัยด้วยสีมันดำทั้งตัว อีแตตาย หวังใจว่าจะได้ลูกไว้เลี้ยงต่อไปสองตัว เป็นตัวผู้ตัวหนึ่งตัวเมียตัวหนึ่ง แต่ตายเสียหมดแล้ว

ชื่อหมาซึ่งมี “อ้ายอี” น่าดูออกจะจำเป็น ด้วยจะได้รู้ว่าตัวผู้หรือตัวเมีย แม้แต่ชื่อคนยังต้องมีคำนำให้รู้ว่าผู้ชายหรือผู้หญิง

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด