๒๓๙ ประกาศพระราชทานโอวาทแก่ผู้ซื้อเข้าขายเข้า

วันอาทิตย์ เดือน ๑๒ แรม ๑๔ ค่ำ ปีชวดฉศก

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดพระราชทานโอวาทความสั่งสอนเตือนสติแก่ผู้ซื้อเข้าขายเข้าทั้งปวง เพราะผู้ซื้อก็ตื่นซื้อนัก เพราะผู้ขายก็ตื่นโก่งราคานักจึงวุ่นวายไปต่างๆ ผู้ซื้อนั้นหากินด้วยการอื่นแลผู้อาศรัยบ้านเรือนท่านผู้อื่นอยู่ ไม่มีที่เอาไว้เข้าเปนยุ้งฉางสระสมไว้ คือลูกค้าชาวเรือชาวแพ แลผู้อาศรัยวังเจ้าบ้านขุนนางแลอื่นๆ พวกนี้ ยามเมื่อราคาเข้าเปนปรกติก็ซื้อเข้าสารกิน แต่ลูกค้าชาวเรือชาวบกที่บรรทุกเรือเล็กแลหาบเข้าสารขายถึงที่อยู่ของตัว ไม่ได้ไปเที่ยวซื้อหาไกลๆ ห่างที่อยู่ของตัวเลย ก็บัดนี้ฝนแล้งนาไม่มีผล คนก็ตื่นกันกลัวเข้าจะแพงชิงกันซื้อเข้ามาก ผู้ขายเข้าอยากได้เงินมาก เห็นเปนครั้งเปนคราวที่จะโก่งราคาสูงได้แล้วก็ขึ้นราคาไป ที่จริงนั้นเข้าปีหลังก็ยังเหลืออยู่มาก ถ้าเข้ามีน้อยแล้วผู้ขายก็จะกลัวอดที่ไหนก็จะขายให้ เพราะอยากได้เงินจึงขาย แต่เพราะตื่นกันซื้อมากมายอยากได้เงินมากก็ขึ้นราคาไป ก็ฝ่ายผู้ซื้ออยากซื้อแต่ถูกก็คิดไปตามใจเปนพาล อยากจะให้ผู้มีอำนาจไปคุมเหงข่มขู่ขืนใจ ให้ผู้ขายๆ แต่ราคาต่ำๆ ก็ซึ่งจะทำอย่างนั้นไม่ควร เมื่อเปนดังนั้นผู้มีเข้าอยู่กลัวจะถูกข่มขู่ขืนใจให้ขายราคาต่ำ ก็จะพากันกักเข้าเสีย ผู้ที่ไม่มีเข้าไม่มีที่ซื้อจะมิพากันอดฤๅ เมื่ออดแล้วจะมาร้องให้ผู้มีอำนาจที่ตัวขอให้ข่มขี่ผู้ขายเข้าให้ขายแต่ถูกนั้น ให้ไปเที่ยวค้นปล้นแย่งเจ้าของเข้ามาแจกให้ตัวฤๅ ผู้มีอำนาจมีบุญไม่ควรจะเปนข้าศึกแก่ผู้หาความผิดมิได้ เพราะฉนั้นจึงสั่งสอนมาว่า ผู้ที่จะซื้อเข้าจะซื้อง่ายๆ อยู่อย่างก่อนๆ ไม่คิดผันผ่อนด้วยความอุสาหะบ้าง ผู้ขายเข้าก็คงจะขึ้นราคาสูงไป ก็ถ้ามาขึ้นราคาสูงแล้วอย่าพากันตื่นซื้อ ถึงกลัวจะไม่มีเข้ากิน ก็อุสาหะไปไกลๆ หน่อยหนึ่ง คืออย่าซื้อแต่พวกเร่ขาย ไปขอซื้อขอปันเอาแต่โรงสี โรงไรขายแพงเหมือนกับพวกเร่ขายก็อย่าซื้อ โรงไรขายถูกลงมาหน่อยหนึ่งจึงซื้อ พวกเร่ขายฤๅโรงไรที่ขายแพง เมื่อไม่มีผู้ซื้อฤๅผู้ซื้อน้อยไปทนไม่ได้ก็จะลดราคาลงมาเองไม่ต้องข่มขู่ดอก อย่างหนึ่งแต่ก่อนเมื่อมีโรงสีเข้าสารขายยังน้อยอยู่ ตามบ้านเรือนต่างๆ จนในพระบรมมหาราชวังแลพระบวรราชวัง ก็มีกระเดื่องแลครกตำเข้าแทบทุกเย่าเรือน กลางวันฤๅบ่ายแล้วนายก็ใช้ให้บ่าวตำ ครกละสากบ้างสองสากบ้าง แล้วก็ฝัดเปนเข้าสารกรอกหม้อทีเดียว เห็นเปนดังนั้นมาแต่ก่อนนาน ก็เดี๋ยวนี้เพราะโรงสีเข้ามีขึ้นมาก ครกกระเดื่องจึงสาบสูญไป เหมือนกับหีบแลไนปั่นฝ้ายแลกี่ทอผ้า ก็เมื่อชาวต่างประเทศต่างเอาผ้ามาขายเอาด้ายมาจำหน่ายมาก จนราคาถูกไปกว่าด้ายที่ปั่นฝ้ายที่ทอในเมืองนี้ การหีบฝ้ายดีดฝ้าย ปั่นฝ้าย ทุกหนทุกแห่งก็อันตรธานหายไป ยังมีอยู่บ้างแต่ทอผ้าก็เอาด้ายเมืองนอกมาทอ ก็ในกาลบัดนี้พวกที่ล่องเข้าเปลือกแขวงกรุงเก่ามาขาย แลมาส่งโรงสีแลบ้านผู้มียุ้งฉางโดยมาก คนที่คับแคบเล็กน้อยแต่ก่อนเคยตำเข้ากินแทบทุกเวลาก็ไม่มีใครตำเข้ากิน พากันตื่นซื้อเข้าสารร่ำไป ก็เปนเหตุให้ผู้ขายเข้าได้ใจกำเริบโก่งราคาไป ก็ถ้าแม้นผู้ไม่อยากซื้อราคาแพงหาครกหาสากขึ้นอย่างก่อนให้หลายแห่ง แลไปขอซื้อขอปันเข้าเปลือกจากเรือเข้า ฤๅไปซื้อมาแต่ชาวนาใกล้ฤๅไกลตามแต่จะไปได้ ถึงจะยากลำบากก็อุสาหะทนเอาหน่อยหนึ่ง ไปซื้อเอาเข้าเปลือกมาเก็บไว้ในเย่าเรือนพอตำกินไปในเดือนหนึ่งสองเดือน ผ่อนผันไปจนให้คนขายเห็นว่าไม่สู้ตื่นซื้อแล้วราคาเข้าก็จะค่อยลดลง ถ้าผู้ซื้อเข้ากินฟังคำสั่งสอนนี้อุสาหะทำตามบ้างหลายๆ ราย ผู้ขายก็เห็นจะโก่งราคาขายไปไม่ได้ดอก ก็จะเอากำไรแต่น้อยเข้าต้องลดราคาลงมาเอง อันนี้เปนโอวาทสั่งสอนแก่ผู้ซื้อเข้า ฝ่ายผู้ขายเข้านั้นก็จงฟังคำสั่งสอนบ้าง การที่ฝนแล้งในปีชวดฉศกนี้ทั้งปี ก็เปนครั้งเปนคราวอยู่ ที่คนจะตื่นซื้อเข้าด้วยราคาแพงไปจนฝนปีใหม่ ผู้ขายเข้าในแผ่นดินปัตยุบันนี้ทั้งชาวนาแลชาวล่องเข้าขาย แลชาวโรงสีแลพวกบรรทุกเข้าสารไปเที่ยวเร่ขาย ก็ได้เงินทองมีกำไรมากมายกว่าแผ่นดินก่อน ที่เปนหนี้เปนสินแต่ก่อนก็หลุดไปมากหลายรายรู้อยู่ด้วยกัน คนทั้งบ้านทั้งเมืองก็สำคัญว่าพวกขายเข้ามั่งมีทรัพย์สมบัติกว่าแต่ก่อน ก็ครั้งนี้จะพากันตนโก่งราคาเข้าให้สูงมากนักไป ผู้ซื้อที่เปนคนซื่อๆ มีทรัพย์สมบัติอยู่บ้างไม่มีเข้ากินก็จะซื้อไปได้ แต่ผู้ที่ยากจนเข็ญใจไม่มีเงินจะซื้อแพงๆ แลใจเปนพาลก็มีเปนอันมาก ถึงจนถึงยากก็คงต้องกินเข้า ก็เมื่อไม่มีเข้าจะกินไม่มีเงินจะซื้อเข้ากิน ก็จะพากันเปนโจรเปนผู้ร้ายประพฤติการผิดๆ วุ่นวายไปต่างๆ ก็เมื่อผู้ขายเข้าแลเจ้าของเข้าที่มีเข้าอยู่ ฤๅทีเขารู้ว่ามีทรัพย์อยู่ฤๅได้เงินไปมาก อยู่ในที่เปลี่ยวฤๅไปในที่เปลี่ยว จะถูกโจรผู้ร้ายปล้นชิงวิ่งสะดมภ์ ถึงจะไว้ใจอำนาจแผ่นดินว่าจะเปนที่พึ่งคุ้มเกรงรักษา ก็คิดดูให้ดีเถิดกว่าถั่วจะสุกก็งาจะไหม้ ก็ถ้าแม้นผ่อนผันขายไป อย่าพากันตื่นขายเอากำไรให้มากนัก ทำให้ผู้ซื้อยินดีซื้ออยู่ จะได้ขายเข้าแลบรรทุกเข้าไปขายโดยสดวกสบายไม่มีอันตรายต่างๆ คิดการยาวรักษาตัวบ้าง อย่าเห็นแก่แต่จะได้ อนึ่งจงมีเมตตากรุณาแก่คนยากคนจน ถ้าเห็นว่าขัดสนเข้าแล้ว ก็เลือกหน้าขายเอากำไรแต่น้อยบ้าง เอาใจผู้ซื้อไว้อย่าให้เข้าพวกผู้จะคิดร้ายแก่ตัวจึงจะดี อันนี้เปนโอวาทสั่งสอนแก่คนผู้ขายเข้า

ประกาศมาณวันอาทิตย์ เดือน ๑๒ แรม ๑๔ ค่ำ ปีชวดฉศก ศักราช ๑๒๒๖ ฤๅเปนวันที่ ๔๙๔๖ ในรัชกาลปัตยุบันนี้