๒๒๔ ประกาศงานพระเมรุเจ้าฟ้าจันทรมณฑล แลงานฉลองวัด

ณวันอาทิตย์ เดือนยี่ แรม ๑ ค่ำ ปีกุนเบญจศก

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ดำรัสสั่งให้ประกาศแก่พระราชวงศานุวงศ์ แลข้าทูลลอองธุลีพระบาทฝ่ายหน้าฝ่ายใน ในพระบรมมหาราชวังแลพระบวรราชวังตลอดลงไปจนราษฎรให้ทราบทั่วกันว่า การที่ท้องสนามหลวงครั้งนี้ ทรงพระราชปรารภเริ่มขึ้นด้วยพระราชประสงค์จะทรงบำเพ็ญพระราชกุศลถวายฉลองพระเดชพระคุณ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย แลกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ ซึ่งเปนพระบรมชนกนาถแลพระบรมราชชนนี จึงได้ทรงสถาปนาปฏิสังขรณ์วัดไชยพฤกษมาลา ซึ่งเปนพระอารามเดิมของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยไปทรงเริ่มการสถาปนาไว้แต่ก่อน แลวัดเขมาภิรตารามซึ่งกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ได้ทรงปฏิสังขรณ์สร้างไว้แต่เดิมมาสำเร็จแล้ว

อนึ่งได้ทรงปฏิสังขรณ์พระวิหารแลพระพุทธรูปในวัดรัชฎาธิฐานซึ่งกรมสมเด็จพระอมรินทรามาตย์พระบรมราชเปตามหัยยิกาทรงสถาปนาไว้แต่ก่อนตำบลหนึ่ง พระสถูปเจดีย์ทั้งคู่มีพระอัคฆิยเจดีย์ ๔ ทิศเปนบริวาร ที่หน้าพระอุโบสถวัดราชสิทธาราม พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมเชษฐาธิราชทรงสถาปนาไว้ในหมู่ข้างใต้แต่ก่อน ครั้งนี้มีพระราชศรัทธาทรงพระอุสาหปฏิสังขรณ์ให้วัฒนาการถาวรดีขึ้นกว่าเก่าแล้วพระราชทานขนานนามพระสถูปเจดีย์ของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวว่า พระศิราสนะเจดีย์ แลพระราชทานขนานพระนามพระสถูปเจดีย์เปนของทรงสถาปนาการสร้างไว้ด้วยพระองค์นั้นว่า พระศิรจุมภฏะเจดีย์ การในสถานทั้ง ๔ ที่ว่ามานี้สำเร็จลงแล้ว จึงจะมีมหกรรมการฉลองทรงพระราชอุทิศพระราชกุศลถวายท่านผู้ทรงสถาปนาการไว้แต่เดิมนั้น ครั้นจะไปทำที่พระอารามทั้ง ๒ ฤๅสถานทั้ง ๔ การก็จะแยกย้ายเปน ๒ ครั้ง ๔ คราวไป มีพระราชประสงค์จะให้เปนอันสำเร็จในครั้งหนึ่งคราวเดียวกัน

อนึ่งได้ดำรัสประกาศเปนพระราชปฏิญาณไว้แต่เมื่อปีกุนตรีศกล่วง ๑๓ ปีมาแล้วแต่หลัง ว่าครั้งทรงพระเยาว์อยู่มีพระชนมายุได้ ๑๓ ปี พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโปรดเกล้าฯ ให้มีพระราชพิธีโสกันต์เปนการใหญ่เต็มตามยศ ได้ทรงสร้างเขาไกรลาสพระราชทานให้ปรากฎมีในจดหมายเหตุสืบมา ท่านทั้งปวงที่ได้เกิดแล้วครั้งนั้นก็ได้ยินแก่หูรู้แก่ตาเถียงไม่ได้ อนึ่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เมื่อมีชนมายุได้ ๔๖ ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชปราบดาภิเษกในศิริราชสมบัติในกรุงเทพฯ นี้เปนปฐม ครั้นอยู่ในราชสมบัติได้ ๑๓ ปีพระชนมายุย่างเข้า ๖๐ แล้ว ได้ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลบูชาพระบรมอัฐิสมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดี ซึ่งเปนสมเด็จพระบรมชนกนาถณท้องสนามหลวงเปนการใหญ่ ถวายไทยธรรมแก่พระภิกษุสงฆ์ทรงพระราชอุทิศไปฉลองพระเดชพระคุณปรากฎเปนอย่างมาครั้งหนึ่งแล้ว ก็ครั้งนี้เมื่อได้เสด็จเถลิงถวัลยราชราชาภิเษกในราชสมบัติในปีกุนตรีศก พระชนมายุได้ ๔๖ ปีคล้ายกันกับพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เมื่อเวลามีงานฉลองพระบรมอัฐิสมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดีได้แล้ว จะทรงสร้างเขาไกรลาสที่ท้องสนามหลวง ถวายเปนบูชาพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย แลกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ เปนอันทดแทนฉลองพระเดชพระคุณที่ได้ทรงสร้างเขาไกรลาสพระราชทานนั้นให้เปนการใหญ่คล้ายกับกาลครั้งนั้น ครั้นภายหลังเมื่อมาถึงปีวอกโทศกใกล้ปีกุนเบญจศก ก็ทรงพระราชดำริห์อยู่ว่าจะทรงประพฤติให้สำเร็จดังพระราชปฏิญญา แต่ทรงพระราชดำริห์เกรงท่านทั้งหลายทั้งปวงจะติฉินนินทา ว่าไม่มีเหตุก็มาก่อให้เปนผล ไม่มีต้นก็มาก่อให้เปนปลาย ทำให้ท่านทั้งหลายได้ความลำบากกายลำบากใจในอันใช่ที่ การนี้ก็มิใช่การบ้านการเมืองเปนคุณแก่แผ่นดิน ดังสร้างเรือรบ เรือกลไฟ ป้อมกำแพง ตึกดิน ฉางเข้า. แลไม่เปนการถาวรยั่งยืนดังสร้างรั้ววังปราสาทราชฐาน แลไม่เปนการเปนประโยชน์เปนคุณแก่ชนเปนอันมาก ดังสร้างถนนหนทางห้วยคลอง เพราะทรงพระราชวิตกดังนี้อยู่ จึงได้รั้งๆ รอๆ มาตั้งแต่ปีวอกโทศกมาจนปีกุนเบญจศกนี้ พระราชวงศานุวงศ์องค์ใหญ่ๆ แลพระเจ้าลูกเธอแลเจ้าจอมข้างในที่ได้ราชการก็เปนอันตรายลงมาก ต้องทำการพระศพการศพเนื่องๆ มาไม่ว่างวาย ท่านทั้งหลายมีน้ำใจได้ถวายผ้าขาวมาช่วยในการพระศพแต่หลังสองครั้งมาแล้ว ก็พระศพสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑล ครั้งนี้พระชนมายุก็ยังเยาว์ ควรจะนับว่าเปนเจ้าเล็กนายน้อยดอก แต่ซึ่งทำเปนการใหญ่ก็ด้วยอาศรัยจะเปนที่อ้างว่าการพระศพ ไม่ให้มีผู้ว่านักว่าให้คนลำบากในอันใช่ที่แลจะไม่ให้มีแบบแผนเปนเยี่ยงอย่างไป เปนเหตุให้คนทั้งปวงได้ความลำบากนอกจากการพระศพ ตามอย่างตามธรรมเนียมนั้น

อนึ่งเสาแลตัวไม้ใหญ่ๆ สิ่งของที่ทำในครั้งนี้ ก็ไม่ได้ตกทอดกะเกณฑ์มากนัก เปนแต่ของเก่ามีสะสมทับมาแต่ครั้งการพระศพพระเจ้าพี่ยาเธอ กรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร์ พระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธรโดยมาก กะเกณฑ์ให้ตัดเพิ่มเติมมาบ้างก็แต่น้อยดอก ก็ครั้งนี้พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าแลข้าราชการที่ต้องเกณฑ์ขอแรงให้ทำการนั้นๆ เปนหน้าที่ต่างๆ แลเปนนายงานนายการ ก็ได้รับการตามหน้าที่จะให้ทันที ไม่ให้เสียราชการตามพระราชประสงค์นั้นก็มีความชอบหนักหนาแล้ว ทรงพระราชดำริห์ระฦกบุญคุณท่านทั้งปวงมากจริงๆ จะพระราชทานรางวัล ก็แลที่การตามการที่เคยมา คือจะต้องถวายผ้าขาวช่วยในการพระศพครั้งนี้ก็ดี ผู้ใดๆ ไม่อยากมาจะต้องจำใจมาก็ดี ถึงจะยกเสียงดเสียก็โปรดฯ ยอม สิ่งทั้งปวงที่เปนเครื่องบำเพ็ญพระราชกุศล ก็ทรงจัดแจงตระเตรียมไว้พร้อมสรรพเสร็จอยู่แล้ว นอกจากเจ้าหน้าที่ประจำงานตามตำแหน่งแล้ว เมื่อกำลังมีงานใครจะมาก็ได้ไม่มาก็ได้ ตามแต่จะเห็นว่าอย่างไรจะสบายก็ตามเถิด อย่าต้องคิดพูดจาว่ากล่าวแก้ตัวแก้ความอะไรให้ลำบากใจลำบากหูผู้ฟังเลย ของถวายในการช่วยโรงครัวก็ดี การสดัปกรณ์ก็ดี เมื่อมีน้ำใจจะถวายก็ถวายได้ เมื่อไม่ถวายขัดสนอยู่อย่างไรก็อย่าถวายเลยในสิ่งที่เปนของมีราคา ท่านทั้งปวงอย่าต้องเสียทรัพย์ของตัวเลยไม่ต้องพระราชประสงค์ แลการครั้งนี้เปนการฉลองพระอารามด้วย แต่ก่อนตามธรรมเนียมเมื่อในหลวงฉลองพระอารามฤๅเฉลิมพระราชมณเฑียรเมื่อไร พระราชวงศานุวงศ์แลข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายในเคยถวายดอกไม้ธูปเทียนสำแดงความยินดีเปนประเพณีมา ก็ดอกไม้ธูปเทียนไม่เปนที่สิ้นไร้ไม้ตัวอะไรนัก ถ้าจะมาถวายก็ให้ถวายที่ท้องสนามหลวง กำลังงานตั้งแต่วันจันทรเดือน ๓ ขึ้นค่ำ ๑ ไป จนวันอาทิตย์ เดือน ๓ ขึ้น ๗ ค่ำนั้นเถิด จะได้รวบรวมดอกไม้ประดับเรียบเรียงในพานทองที่ตั้งพระเบญจาบ้าง ประดับต้นไม้ให้ภูเขาบ้าง ธูปเทียนจะได้ถวายพระสงฆ์บ้าง จะได้ส่งไปจุดบูชาพระพุทธรูปพระเจดีย์ในพระอารามที่ฉลองบ้าง พระราชทานส่วนพระราชกุศลแก่ท่านทั้งหลายผู้ถวายทุกพระองค์ แลองค์แลนายแลนางผู้ถวายนั้น ไม่อยากจะมาฝากผู้อื่นมาถวายก็ได้ เลขไพร่หลวงชายหญิงแลเลขสังกัดขึ้นที่ต้องกะเกณฑ์ประจำหน้าที่แลทำการงานต่างๆ ในครั้งนี้นั้น แต่ล้วนเปนเลขมีจำนวนสักสำหรับกะเกณฑ์ทำราชการแผ่นดิน แลการเจ้าขุนมูลนายตามอย่างธรรมเนียมเมืองไทยมาแต่ก่อน เมื่อมีการไม่มีการครั้งนี้ก็ดี ก็คงถูกจ่ายถูกใช้ตามเดือนเสมอ ก็ซึ่งทำการครั้งนี้ก็แต่คนจ่ายตามเดือน แลข้าในกรมสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑลที่สิ้นพระชนม์ แลข้าในกรมสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ เจ้าฟ้าจาตุรนรัศมี เจ้าฟ้าภาณุรังษีสว่างวงศ์ ซึ่งเปนเจ้าภาพ ก็สิ่งของที่กะเกณฑ์ไปแลพระราชวงศานุวงศ์ให้ทำก็ขอตามตัวนายให้ช่วยทำมา เหมือนอย่างที่เรียกว่าเกณฑ์ตามเบี้ยหวัด เมื่อนายรับการเกณฑ์นายเขาก็ใช้บ่าวเขาเอง ในหลวงจะได้สั่งให้ระดมใช้แรงคนเกินปรกติก็หาไม่ ก็ขุนช่างหมื่นช่างฤๅพวกใดที่มีน้อยตัวต่อรวมใช้ก็จะพระราชทานรางวัล

การพระราชกุศลครั้งนี้ทรงพระราชอุทิศฉะเพาะพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ ซึ่งเปนสมเด็จพระบรมชนกนาถแลพระบรมราชชนนีเปนเดิมก็จริง แต่ทรงพระราชดำริห์เห็นว่าจะเว้นพระบรมอัฐิสมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดี ซึ่งเปนพระบรมอรรคราชบรรพบุรุษ ซึ่งมีการบูชาใหญ่ในท้องสนามหลวงครั้งนี้เปนปฐมนั้น แลพระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก แลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งเปนสมเด็จพระบรมไอยกาธิราช แลเปนสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช ได้เปนพระเจ้าแผ่นดินทรงครองกรุงเทพมหานคร มีพระเดชพระคุณแก่ท่านทั้งหลายทั้งปวงมา เหมือนกับพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย บรมชนกนาถนั้น ไม่เชิญไปประดิษฐานกระทำสักการะบูชาด้วยไม่ควร จึงได้มีพระบรมราชโองการให้เชิญพระโกษฐ์พระบรมอัฐิทั้ง ๓ นั้น ไปพร้อมกันกับพระโกษฐ์พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ประดิษฐานไว้ในพระมหาสุวรรณมณฑปบุษบกทองคำใหญ่ท่ามกลางบนยอดเขา พระอัฐิสมเด็จพระบรมมหาไปยกาธิบดีอยู่ทิศตวันตก พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกอยู่ทิศเหนือ พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยอยู่ทิศใต้ พระบรมอัฐิพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวอยู่ทิศตวันตก

อนึ่งมีพระบรมราชโองการให้เชิญพระอัฐิกรมสมเด็จพระศรีสุดารักษ์พระบรมราชไอยิกา ประดิษฐานในพระมณฑปทองน้อยอยู่ทิศตวันออก พระอัฐิกรมสมเด็จพระอมรินทรามาตย์พระบรมราชเปตามไหยิกาประดิษฐานในพระมณฑปทองน้อยในทิศเหนือ พระอัฐิกรมสมเด็จพระศรีสุริเยนทรามาตย์ พระบรมราชชนนีประดิษฐานในมณฑปทองน้อยในทิศใต้ พระอัฐิสมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารีพระบรมไปยิกา ประดิษฐานในพระมณฑปทองน้อยในทิศตวันตกตั้งพร้อมกัน ถ้าพระราชวงศานุวงศ์ฝ่ายหน้าฝ่ายในใหญ่น้อยใดๆ จะทรงพระศรัทธาบำเพ็ญพระกุศลนิมนต์พระสงฆ์สดับปกรณ์บ้าง ฤๅมีพระธรรมเทศนาบ้าง แจกทานทิ้งทานบ้าง เมื่อเวลาว่างก็ได้ตามศรัทธาอุสาห แต่ขอให้ทำให้ปรากฎอย่าปะปนกับการหลวงเลย จะได้เปนพระเกียรติยศแก่ผู้ทำ เพราะผู้ทำก็จะมีผู้จะไม่ทำก็จะมี จะทำอย่างไรเท่าใดก็จงทำตามศรัทธาเลื่อมใส อย่ากะเกณฑ์นัดหมายกันเลย

อนึ่งเมื่อการพระศพพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธรเสร็จแล้ว หัวเมืองปักษ์ใต้ที่อยู่ใกลถวายผ้าไตรแลผ้าขาวเข้ามามากยังตกค้างอยู่ ครั้งนี้จึงโปรดให้เชิญอัฐิพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธร กับพระอัฐิพระเจ้าลูกเธอ พระองค์อื่นที่สิ้นพระชนม์แล้ว มาตั้งในพระเมรุที่พระราชทานเพลิง พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นวิษณุนาถนิภาธรนั้น ผันพระภูษาโยงลงในคฤหข้างทิศตวันตกสดับปกรณ์ด้วย ก็การครั้งนี้เปนการวิเศษไม่อยู่ตามอย่างตามธรรมเนียมตามแบบตามแผนอย่างพระเมรุแต่ก่อน ทรงแนะนำให้ทำตามชอบพระหฤทัย การจะได้เริ่มแต่วันอังคาร เดือน ๓ ขึ้น ๒ ค่ำไป จะได้เชิญพระบรมธาตุ แลพระพุทธรูปออกไปประดิษฐาน ทรงทำพุทธบูชาธรรมบูชาสังฆบูชา ให้เปนมงคลก่อน ๒ วัน คือวันอังคาร เดือน ๓ ขึ้น ๒ ค่ำ แลวันพุธ เดือน ๓ ขึ้น ๓ ค่ำ จนเวลากลางคืนวันนั้นจุดดอกไม้แล้ว เชิญพระบรมธาตุแลพระพุทธรูปกลับ ครั้นวันพฤหัสบดี เดือน ๓ ขึ้น ๔ ค่ำ เวลาเช้าจึงจะเชิญพระบรมอัฐิแลพระอัฐิออกไปตั้งดังว่าแล้ว ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลต่างๆ เปนการฉลองพระอารามที่ออกชื่อมาแล้วนั้น ถวายส่วนพระราชกุศลได้ ๔ วัน จนถึงวันอาทิตย์ เดือน ๓ ขึ้น ๗ ค่ำ ครั้นวันจันทร์ เดือน ๓ ขึ้น ๘ ค่ำ เวลาเช้าจะได้แห่พระบรมอัฐิแลพระอัฐิกลับแล้ว จะได้รื้อรธาใหญ่แลเสาไม้สูงสามต่อลงเสีย ลดการงานต่างๆ เสียให้สมควร วันจันทร์ เดือน ๓ ขึ้น ๘ ค่ำ จะเสด็จพระราชดำเนินไปวัดเขมาภิรตารามที่ ๑ วัดไชยพฤกษมาลาที่ ๒ วัดรัชฎาธิฐานที่ ๓ วัดราชสิทธารามที่ ๔ จะได้พระราชทานไทยธรรมแก่พระสงฆ์แลทิ้งทานทั้ง ๔ ตำบลในวันนั้น เปนวันที่สุดการฉลองสำเร็จบริบูรณ์ ครั้นวันอังคาร เดือน ๓ ขึ้น ๙ ค่ำ จะได้เชิญพระศพสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจันทรมณฑลออกไปตั้งที่พระเมรุ มีพระธรรมเทศนาสดับปกรณ์แลทิ้งทานแจกทาน ทรงพระราชอุทิศพระราชกุศลไป ๓ วัน จนวันพฤหัสบดี เดือน ๓ ขึ้น ๑๑ ค่ำ เวลาบ่ายจะได้พระราชทานเพลิง วันศุกร เดือน ๓ ขึ้น ๑๒ ค่ำเก็บพระอัฐิ แล้วจะได้ฉลองพระอัฐิอิกวันหนึ่ง วันเสาร์ เดือน ๓ ขึ้น ๑๓ ค่ำ เวลาเช้าจะได้เชิญพระอัฐิกลับเปนเสร็จการ การครั้งนี้มีอย่างไรทำอย่างไรขอเสียอย่าให้เจ้านายขุนนางแลราษฎรบ่นว่า ไม่มีที่จะนั่งไม่มีทางจะเดินหาที่นั่งหาทางเดินยาก ควรจะทำอย่างนี้ไม่ควรทำอย่างนั้น ควรจะทำอย่างนั้นไม่ควรทำอย่างโน้น เพราะไม่ทำอย่างนี้จึงเปนอย่างนั้น เพราะไม่ทำอย่างนั้นจึงเปนอย่างโน้น ว่าอวดสติปัญญาตัวไป ว่าเปนผู้รู้การรู้งานแลติเตียนว่าเจ้างานโง่เขลาไม่เห็นงานเห็นการ ไม่ตระเตรียมที่นั่งทางเดินให้สมควร ขอเสียเถิดอย่าว่าเลยขี้เกียจฟังขี้เกียจได้ยิน การนี้ก็ไม่ใช่การงานของใคร แผ่นดินบัดนี้ก็ไม่ใช่แผ่นดินของใคร ซึ่งให้มีการครั้งนี้ก็เพื่อจะทรงปฏิบัติฉลองพระเดชพระคุณ พระบาทสมเด็จพระบรมชนกนาถพระบรมราชชนนีอย่างหนึ่ง พระบรมอัฐิก็อยู่ในพระบรมราชวังนี้ก็ไม่เปนของผู้ใด อย่างหนึ่งจะทรงพระอนุเคราะห์แก่พระเจ้าลูกเธอที่สิ้นพระชนม์แล้ว จึงได้ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระราชทานพระเจ้าลูกเธอไม่ให้เกี่ยวข้องกับใคร ไม่ได้ตั้งพระราชหฤทัยว่าจะให้มีงานครั้งนี้ เปนที่นั่งทางเดินเปนที่ชอบใจแก่ผู้อื่นนอกจากพระราชประสงค์ เพราะการอันนี้ไม่เกี่ยวข้องกีดขวางแก่ท่านผู้ใด ด้วยโปรดฯ แล้วว่า ใครๆ จะช่วยก็ได้ไม่ช่วยก็ได้ ใครๆ จะมาก็ได้ไม่มาก็ได้ ถึงใครไม่ช่วยไม่มาจะไม่ทรงพระราชดำริห์ว่าเปนชั้นเปนเชิงแลว่ากระไรเลย อย่าวิตกต่างๆ ไปไม่ต้องการ ถึงใครที่ช่วยที่มาจะเห็นหน้าทั่วฤๅไม่ทั่วก็ไม่ทราบเลย จะจำหน้าได้ฤๅไม่จำหน้าได้ก็ไม่ทราบเลย เมื่อให้เข้าของพระราชทานไปจะได้ทั่วถึงฤๅไม่ทั่วถึงก็ไม่ทราบเลย เพราะมากกว่ามากมาอุตลุดวุ่นวาย ถ้าการเปนอย่างไรผิดๆ ไปบ้าง คือมาแล้วไม่ได้ทรงทักทายก็ดี ที่ไม่ทอดพระเนตรเห็นแล้วไม่ได้ตรัสถามหาก็ดี ของพระราชทานแจกไปไม่ได้ทั่วก็ดี โรงครัวที่เลี้ยงไม่ได้เชิญไปเลี้ยงก็ดี ก็อย่าถือโทษเลย เพราะขลุกขลุ่ยวุ่นวายนัก ใครอย่ามาว่าจู้จี้เล็กๆ น้อยๆ อะไรเลย ด้วยการนอกเรื่องนี้ ใครมีน้ำใจจะให้สติปัญญาความคิดความอ่านก็จงมาให้ด้วยราชการแผ่นดินที่เปนการสำคัญ การบ้านการเมืองฤๅคดีเนื้อความสุขทุกข์ของราษฎรดีกว่าว่าด้วยที่นั่ง ทางเดินแลอื่นๆ ผู้นี้มาผู้นั้นไม่มาผู้นี้ช่วยผู้นั้นเฉยเสีย การทำบุญให้ทานก็ดีการศพการผีก็ดีโกนจุกลงท่าก็ดี ถ้าเปนการหลวงก็สุดแต่พระราชดำริห์พระราชประสงค์ ถ้าเปนการราษฎรก็สุดแต่ใจเจ้างาน ผู้อื่นจะห้ามปรามทัดทานได้แต่การที่ทำเกินยศเกินวาสนาไป แต่พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าแลข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน ซึ่งรับราชการเปนเจ้าหน้าที่ในการนั้นๆ ก็ดี เปนพนักงานในการนั้นก็ดี ในงานนี้ถ้ามีความสงสัยไม่เข้าใจในการแลกำหนดที่จะต้องพระราชประสงค์ก็ให้กราบทูลจงเนืองๆ ให้รู้การเปนแน่แล้วจึงทำ อย่าคเนทำด้วยไหลไปตามการก่อนการเก่า อนึ่งถ้าเห็นเวลาล่วงการคาดว่าจะไม่ทรงระฤกได้ ก็ให้กราบทูลฉลองเถิด ให้กราบทูลทั้งข้างหน้าข้างใน แต่การในเรื่องที่มีพระราชประสงค์ทรงพระราชดำริห์ไว้แล้ว เปนแต่ไม่เข้าใจฤๅเห็นล่วงเวลา ขอเสียอย่าคิดการนอกเรื่องเข้ามาริอ่าน กราบทูลให้รำคาญพระโสตในการครั้งนี้เลย

ในการครั้งนี้ถ้ามีราชการแผ่นดินเปนการสำคัญๆ ก็ดี เกิดวิวาทชกตีฉกวิ่งราวฤๅจับกุมกันผิดๆ ก็ดี ข่าวไข้ข่าวตายของผู้อยู่ในราชการก็ดี จะกราบทูลพระกรุณาก็ได้ไม่ห้ามอย่าให้เสียราชการแผ่นดินเลย ห้ามแต่อย่าให้ติเตียนดัดแปลงแซงแซกพระราชดำริห์ในการครั้งนี้นั้นอย่างเดียวดังว่าแล้วเท่านั้น

ประกาศมาณวันอาทิตย์ เดือนยี่ แรมค่ำ ๑ ปีกุนเบญจศก