๒๑๔ ประกาศไม่ให้หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ตลอดจนบุตรหลานเหลนไปเที่ยวตามหัวเมืองโดยไม่ได้ทูลลา

ณปีจอ จัตวาศก

มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ดำรัสเหนือเกล้าฯ สั่งให้ประกาศแก่เจ้าต่างกรม แลเจ้ายังไม่ได้ตั้งกรม หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์แลบุตรหลานแลเหลนหม่อมราชวงศ์ ในพระบรมมหาราชวังพระบวรราชวัง แลผู้สำเร็จราชการเมืองปลัดยกกระบัตร กรมการผู้ใหญ่ ซึ่งอยู่ในตำแหน่งหัวเมืองปักษ์ใต้ฝ่ายเหนือให้ทราบทั่วกันว่า แต่ก่อนได้ประกาศไว้ว่า หม่อมเจ้าแลหม่อมราชวงศ์ก็ดี ฤๅบุตรหลานเหลนหม่อมราชวงศ์ก็ดี จะไปเที่ยวได้แต่หนทางที่กลับมาในเวลาวันเดียว คือแขวงกรุงเทพฯ แลแขวงเมืองนนทบุรี เมืองประทุมธานี เมืองนครเขื่อนขันธ์ เมืองสมุทปราการ เมืองสาครบุรี คลองบางขนาก ถ้ามีกิจธุระจะไปติดตามคนหนีฤๅทวงหนี้สิน เยี่ยมญาติพี่น้องฝ่ายมารดาที่ป่วยเจ็บ แลทำบุญทอดกฐินแลอื่นๆ ฤๅญาติพี่น้องมีเรือกสวนไร่นาจะออกไปทำมาหากินโดยสุจริต ที่แขวงหัวเมืองนอกจากที่ออกชื่อก่อนนั้น ก็ให้หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ มาทูลพระเจ้าพี่ยาเธอกรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร แลพระเจ้าน้องยาเธอกรมหลวงวงศาธิราชสนิท กรมหมื่นวรจักร์ธรานุภาพ ฤๅสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ามหามาลา แห่งใดแห่งหนึ่งก่อน ที่ควรจะกราบบังคมทูลพระกรุณาจะได้กราบบังคมทูลพระกรุณาให้ทราบใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ที่ไม่สมควรจะกราบบังคมทูล เปนแต่การเล็กน้อย จะได้สั่งกรมวังให้หมายบอกเวรกรมมหาดไทย กรมพระกลาโหม กรมท่า มีหนังสือเบิกด่านให้ขึ้นไปสำหรับตัวหม่อมเจ้า (หม่อมราชวงศ์) เปนสำคัญ ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการ ตรวจตราดูแลช่วยให้หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์สำเร็จธุระแต่ในเท่าที่มีในหนังสือเบิกด่าน แลหนังสือถึงผู้สำเร็จราชการกรมการ อย่าให้ประพฤติการเหลือเกินอยู่เนิ่นช้าพ้นเวลา แลธุระกำหนดในหนังสือเจ้าพนักงานเปนอันขาด ถ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์เที่ยวไปมาฤๅขึ้นไปตั้งทำเรือกสวนไร่นาหลบหนีอยู่แขวงเมืองใดๆ ไม่มีหนังสือเจ้าพนักงานเบิกด่านมาถึงผู้สำเร็จราชการแลกรมการก็ดี ฤๅมีหนังสือจับได้เปนหนังสือผิดพนักงาน คือขุนนางตำแหน่งอื่นแลข้าต่างกรมก็ดี ฤๅมีชื่อเจ้าพนักงานไม่แท้จับได้ว่าเปนตราแต่งปลอมก็ดี ฤๅมีผู้กล่าวโทษว่ามีผู้อวดอ้างว่าตัวเปนเจ้าชายเจ้าหญิง ออกไปเที่ยวอยู่ที่ใดๆ ก็ดี อย่างใดอย่างหนึ่งแล้ว ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการจับหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ แลคนที่อ้างว่าตัวเปนเจ้าชายเจ้าหญิงนั้นจำส่งลงไปณกรุงเทพ ฯ จะโปรดเกล้า ฯ พระราชทานรางวัลให้โดยสมควร ความแจ้งอยู่ในท้องตราที่เขียนลงวันอาทิตย์เดือน ๗ ขึ้น ๔ ค่ำปีเถาะสัปต๕ศกนั้นแล้ว บัดนี้สืบทราบแลมีผู้กราบบังคมทูลพระกรุณาว่า หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ แลบุตรหลานเหลนหม่อมราชวงศ์ทั้งชายทั้งหญิง ขึ้นไปตั้งบ้านเรือนแอบแฝงอยู่ณแขวงหัวเมืองเปนหลายองค์ ถึงเทศกาลถือน้ำพระราชพิธีก็ไม่มาถือ ได้จัดให้ข้าหลวงแยกออกจับ ได้ตัวหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์แลหม่อมหลวงซึ่งเปนบุตรหม่อมราชวงศ์ลงมาชำระไต่ถามก็รับสารภาพผิด ได้ให้ลงพระราชอาญาจำไว้บ้างให้คุมบ้าง แล้วมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทุกพระองค์ก็มีพระเจ้าน้องยาเธอ พระเจ้าลูกเธอ พระเจ้าหลานเธอ ทั้งฝ่ายหน้าฝ่ายใน หลายพระองค์ทุกๆ แผ่นดิน พระเจ้าน้องยาเธอ พระเจ้าลูกยาเธอ พระเจ้าหลานเธอ ก็มีความเจริญพระราชวงศ์ ด้วยมีบุตรบุตรีแลนัดดาประนัดดาสืบแพร่หลายเปนอันมาก ผู้ที่เปนบุตรบุตรีเจ้าฟ้าแลพระองค์เจ้านั้นก็เปนหม่อมเจ้า ได้รับพระราชทานเบี้ยหวัดถือน้ำพิพัฒสัตยา ที่ทำราชการมีความชอบก็ทรงพระมหากรุณาชุบเกล้าฯ เลี้ยงให้เปนพระองค์เจ้าขึ้นก็มีบ้าง ที่เกียจคร้านถึงปีก็เปนแต่มารับพระราชทานน้ำพระพิพัฒสัตยา ๒ ครั้ง รับพระราชทานเบี้ยหวัดครั้ง ๑ ลางทีก็ไม่มาป่วยเจ็บเสีย วานคนอื่นมารับแทนไปก็มีบ้าง ที่บุตรหม่อมเจ้าต่อลงไปนั้นก็เปนหม่อมราชวงศ์มีศักดินา ๕๐๐ ไร่ บุตรหลานเหลนหม่อมราชวงศ์ก็ยังนับเนื่องอยู่ในวงศ์ราชตระกูล ไม่ต้องสักมีสังกัดเหมือนไพร่ แต่ไม่ได้รับพระราชทานเงินเบี้ยหวัดแลถือน้ำพระพิพัฒสัตยา เปนแต่พึ่งพาอาศรัยบิดามารดา แลญาติซึ่งเปนหม่อมเจ้าอยู่ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แลพระราชวงศานุวงศ์ก็ไม่ได้ทรงรู้จักชื่อหม่อมราชวงศ์ ที่บิดาแลญาติพามาถวายตัวรับราชการบ้างก็เล็กน้อย จึงได้รับพระราชทานเบี้ยหวัด หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์บุตรหลานเหลนต่อลงไป ที่หากินโดยสุจริตเรียบร้อยอยู่ในกรุงก็มี ที่คบหาพากันสูบฝิ่นกินสุราประพฤติการเปนพาลต่างๆ ก็มีเปนอันมาก ลางทีเที่ยวไปแอบแฝงอยู่ณแขวงหัวเมืองปักษ์ใต้ฝ่ายเหนือ เที่ยวอวดอ้างตั้งตัวเปนเจ้า มีคนนับถือเข้าแล้วตั้งกองซ่องสุมเกลี้ยกล่อมผู้คนขัดขวางไม่ยำเกรงผู้สำเร็จราชการกรมการชำระคดีความ ทำข่มเหงอาณาประชาราษฎรให้เกิดความขัดเคืองใต้ฝ่าลอองฯ เนืองๆ ลางทีเปนผู้หญิงเปนบุตรหลวงขุนหมื่นผู้น้อยแลบุตรอาณาประชาราษฎรมีทุกข์อยากอยู่กับผู้มีชื่อ แต่รู้จักพระนามเจ้าต่างกรมเจ้ายังไม่ได้ตั้งกรมเก่าๆ เดิม เข้าหาผู้สำเร็จราชการกรมการ ให้ช่วยธุระใช้หนี้สินยอมเปนภรรยาผู้สำเร็จราชการกรมการ กลัวจะเปนภรรยาต่ำชาติ คิดพูดจาอวดอ้างตั้งตัวว่าเปนบุตรหลานเชื้อวงศ์อยู่ในเจ้าพระองค์นั้นๆ ให้กิตติศัพท์ปรากฎไปแก่ชาวป่าชาวดงว่า ผู้นั้นๆ ได้เจ้าหญิงมาเปนภรรยาอย่างนี้ก็มี แลเหตุการณ์ที่เปนมาแต่หลังได้ทราบใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทมามากแล้ว บัดนี้ที่กรุงเทพฯ ก็ได้ประกาศว่า ตั้งแต่นี้สืบไปภายหน้า หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ก็ดี บุตรหลานเหลนหม่อมราชวงศ์ก็ดี จะออกไปหัวเมืองชั้นในได้ก็แต่เมืองนนทบุรี เมืองประทุมธานี เมืองนครเขื่อนขันธ์ เมืองสมุทปราการ แต่หัวเมืองที่นอกจากออกชื่อ ๔ หัวเมือง พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์จะไปเมืองใด ให้มาแจ้งแก่พระยาอัพภันตริกามาตย์ ว่ามีกิจการสิ่งนั้นจะไปเมืองนั้น จะไปสักกี่วันกี่เวลาให้มีกำหนดพระยาอัพภันตริกามาตย์จะได้กราบบังคมทูลพระกรุณา ถ้าเปนการร้อนไม่เสด็จออก ก็ให้พระยาอัพภันตริกามาตย์ส่งจดหมายเข้าไปกราบบังคมทูลพระกรุณาทราบใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทแล้ว จะมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งพระยาอัพภันตริกามาตย์มาขอหนังสือหัวเมืองขึ้นกรมมหาดไทย จะมีหนังสือเจ้าพระยานิกรบดินทร ฤๅหนังสือพระยามหาอำมาตย์ประทับตราพระราชสีห์มาเปนสำคัญ หัวเมืองขึ้นกลาโหมจะมีหนังสือเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ประทับตราศรพระขรรค์ ฤๅจะใช้หนังสือพระยาสุรเสนาประทับตราพระคชสีห์มาเปนสำคัญ หัวเมืองขึ้นกรมท่าจะมีหนังสือเจ้าพระยารวิวงศ์มหาโกษาธิบดี ฤๅหนังสือพระยาพิพัฒน์โกษา พระยาราชานุประพันธ์ ประทับตราบัวแก้วมาเปนสำคัญ ถ้าพระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์มาถึงแล้ว ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการตรวจดูหนังสือ ถูกต้องแล้วก็ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการอนุเคราะห์พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ให้สมควร ถึงกำหนดให้เชิญพระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์กลับลงไปณกรุงเทพฯ ถ้าพระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ขึ้นมา ไม่มีหนังสือตามกระทรวงมาเปนสำคัญ มาโดยปรกติ แลมาเที่ยวข่มเหงราษฎรให้ได้ความเดือดร้อนก็ดี ฤๅผู้ใดไม่ได้เปนเจ้าอวดอ้างตั้งตัวเปนเจ้า มาแอบแฝงอยู่ณแขวงหัวเมืองก็ดี อนึ่งมีที่เสด็จไปประพาสที่แห่งใด พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ต้องตามเสด็จไปด้วย เสด็จกลับแล้ว มีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้เจ้าตั้งกรมแล้วแลพระองค์เจ้าอยู่จัดแจงการทั้งปวงจึงจะอยู่ได้ ถ้าไม่ได้มีพระบรมราชโองการดำรัสสั่ง เจ้าองค์ใดเที่ยวแชเชือนอยู่ตั้ง ๔ วัน ๕ วัน ไม่กลับไปณกรุงเทพฯ เที่ยวต่อไปในหัวเมืองทั้งปวง ก็ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการยึดเรือพระองค์เจ้าแลเรือหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ไว้ ให้เร่งรีบบอกลงไปณกรุงเทพฯ โดยเร็ว พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ที่ขึ้นมาตั้งบ้านเรือนแอบแฝงอยู่ในแขวงบ้านเมือง ให้ผู้สำเร็จราชการกรมการจับตัวมาไต่ถาม ถ้าเปนเจ้าให้เอาตรวนจำเอาผ้าขาวพันตรวน แต่งกรมการคุมลงไปส่งณกรุงเทพฯ จะพระราชทานรางวัลให้ผู้สำเร็จราชการกรมการผู้จับพระองค์เจ้าเสมอองค์ละ ๓ ชั่ง องค์ละ ๑๐ ตำลึงบ้าง ตามผิดมากแลน้อย แต่ราษฎรที่อวดอ้างตั้งตัวเปนเจ้านั้น ให้พระราชทานรางวัล เมืองใดจับได้ก็ให้เปนความชอบแก่เมืองนั้น ให้ผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการ ตรวจตราการบ้านเมืองให้แขงแรง จัดแจงการให้ถูกต้องตามท้องตราประกาศซึ่งโปรดเกล้าฯ ขึ้นมาแต่ก่อนแลครั้งนี้จงทุกประการ อย่าให้หม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ แลบุตรหลานหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์ที่แอบแฝงอยู่ในแขวงบ้านเมืองได้เปนอันขาด ที่กรุงเทพฯ นั้น ก็ได้โปรดให้ชนผู้มีชื่อสืบสวนอยู่ ถ้าได้ความว่าพระองค์เจ้าแลหม่อมเจ้าหม่อมราชวงศ์บุตรหลานเหลนหม่อมราชวงศ์ มาตั้งบ้านเรือนอยู่เมืองใด ผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการไม่จับ ผู้รับสินบนนำจับได้ จะเอาตัวผู้สำเร็จราชการเมืองปลัดยกกระบัตรกรมการผู้ใหญ่ซึ่งอยู่ในตำแหน่งเปนโทษ แล้วจะให้ปรับไหมใช้เงินรางวัลให้เปนบำเหน็ดแก่ผู้นำจับตามมากแลน้อย ประกาศมาให้ไว้ ณวันค่ำ ปีจอจัตวาศก