๒๑๐ ประกาศขยายสถานที่จำหน่ายแลรับกะแปะอัฐแลโสฬศ

ณวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีจอจัตวาศก

มีพระบรมราชโองการให้ประกาศแก่ราษฎรทั้งปวงให้ทราบว่า ทรงพระราชดำริห์ว่าตำบลที่รับราษฎรเอาหมายแทนเงินแลเบี้ยกะแปะมาส่งเจ้าพนักงานขึ้นเอาเงินหลวงไปนั้นก็ดี ที่จำหน่ายเบี้ยกะแปะไปให้ราษฎรผู้มาขอซื้อก็ดี อยู่ในพระราชวังเปนที่ลับลี้อยู่ ราษฎรไม่ทราบไม่เห็นไม่รู้แห่งไปมายาก จึงตื่นเชื่อเล่าฦๅผิดๆ ต่างๆ ไปง่ายๆ

บัดนี้จึงมีพระบรมราชโองการ ดำรัสสั่งให้เจ้าพนักงานพระคลังมหาสมบัติ ออกมาตั้งปักป้ายมีอักษรประกาศคอยรับราษฎรที่มีเบี้ยอัฐเบี้ยโสฬศ จะใคร่แลกเปลี่ยนให้เปนเงินนั้น นำมาส่งเจ้าพนักงานแล้วรับเงินไปตามกำหนด ๘ อัฐเปนเฟื้อง ๑๖ โสฬศเปนเฟื้องนั้นโดยง่าย ที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ปราสาททุกวัน ตั้งแต่เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ ไปจนบ่าย ๕ โมงเศษทุกเวลา เว้นแต่วันมีการประชุมพระราชพิธีคเชนทรัศวสนานตรียัมพวายแลอื่นๆ ใครๆ มีเบี้ยกะแปะอัฐฤๅโสฬศจะใคร่ได้กลับเปนเงินไป ก็ให้คุมเบี้ยกะแปะมาให้ทันในสามชั่วโมงที่กำหนดว่าแล้วนั้น ถ้าเห็นป้ายปักไว้ที่นั้นเมื่อใด ให้รู้ว่าเจ้าพนักงานมาคอยให้เงินรับเบี้ยกะแปะเมื่อนั้น ถ้าป้ายยังไม่ได้ปักฤๅถอนไปแล้ว ก็ให้รู้ว่ายังไม่ถึงเวลา ฤๅพ้นเวลาตามสังเกตนั้นเถิด ถ้าวันใดไม่มีช่องจะรับ ก็จะไม่ปักป้ายในเวลานั้น

ก็การจะให้เงินแก่ผู้มาขอแลกเงินด้วยเบี้ยกะแปะนั้น ไม่มีกำหนดว่ามากน้อยเท่าใด ใครได้เบี้ยกะแปะมาส่งเท่าใด ก็จะคิดเงินให้เต็มตามพิกัดครบตามจำนวนเบี้ยกะแปะที่มาส่ง ตั้งแต่เฟื้องหนึ่งสลึงหนึ่งขึ้นไปจนบาทจนตำลึง จนชั่งหนึ่งสองชั่งสิบชั่งจนถึงร้อยชั่ง ถ้ามีผู้มาส่งเบี้ยกะแปะครบจำนวน ก็จะรับจะให้เงินสดในเวลาเดียว ไม่ให้คั่งค้างเลยอย่าสงสัย

อนึ่งถ้าราษฎรผู้ใดจะต้องการเบี้ยกะแปะไปใช้ ก็ให้มาซื้อไปจากที่นั้น เจ้าพนักงานหญิงข้างในจะออกมาปักป้าย ตั้งจำหน่ายขายให้ราษฎรตามพิกัด ๘ อัฐเปนเฟื้อง ๑๖ โสฬศเปนเฟื้อง ที่ท้ายพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ปราสาททุกวันฤๅเว้นบ้าง ในเวลากำหนดสามชั่วโมงดังว่าแล้ว แต่บัดนี้เพราะเบี้ยกะแปะยังทำได้น้อย ทำไม่ใคร่ทันมือ ไม่ใคร่พอความปราถนาของผู้ต้องการ เพราะฉนั้นลางเวลาจะได้จำหน่ายให้ราษฎร ลางเวลาจะไม่ได้จำหน่าย จะจำหน่ายได้มากบ้างน้อยบ้างไม่พอ ใครจะมาถึงก่อนเมื่อป้ายแรกยกปักขึ้นก็จะได้เต็มปราถนา มาถึงทีหลังจะได้ซื้อไปแต่น้อยบ้างฤๅไม่ได้บ้าง เมื่อป้ายถอนเสียแล้วให้รู้ว่าวันนั้นบอกเลิกบอกหมด ถ้าไม่ได้ปักป้ายวันใด ให้รู้ว่าวันนั้นยังไม่มีเบี้ยกะแปะจะขายให้ ถ้าเมื่อปักป้ายขึ้นคนวิ่งกลุ้มรุมมาชิงกันซื้อของไม่พอ ก็จะขายให้แต่คนละเฟื้อง ๑ สลึง ๑ บาท ๑ ตามมีกะแปะพอจำหน่ายในวันนั้น ผู้ยังต้องการมาก ก็ให้คอยเวลาวันอื่นต่อไป ใครมีเบี้ยมากคร้านที่จะมาส่งเจ้าพนักงาน จะขายให้ผู้อื่นก็ได้ ผู้ที่จะซื้อเมื่อไม่อยากจะมาซื้อแต่เจ้าพนักงาน ฤๅซื้อแต่เจ้าพนักงานยังไม่ได้พอประสงค์ เพราะเบี้ยกะแปะยังมีไม่พอ จะซื้อกันข้างนอกก็ได้ แต่ห้ามอย่าข่มขี่ขู่เขนแลหลอกลวงอ้างโน่นอิงนี่ ขืนใจให้ผู้มีกะแปะร้อนตัวขายก็ดี ล่อลวงซื้อถูกกว่าพิกัดก็ดี ห้ามอย่าให้ทำเปนอันขาด เมื่อผู้มาว่ากล่าวความปลาดๆ ใดๆ ด้วยเรื่องเบี้ยกะแปะเหล่านี้ อย่าให้เชื่อฟังเลย ให้ฟังเอาคำประกาศสั้นประกาศยาว ประกาศเก่าประกาศใหม่ ที่ว่าด้วยเรื่องกะแปะนี้เปนประมาณ ซึ่งทรงพระราชดำริห์จัดการให้ทำเบี้ยกะแปะอัฐโสฬศ จำหน่ายไปให้ราษฎรใช้แทนเบี้ยแทนเงินนั้น ด้วยพระราชประสงค์จะทรงทำนุบำรุงพระนครให้รุ่งเรือง มีเบี้ยกะแปะใช้แทนเบี้ย เหมือนเมืองจีนเมืองอังกฤษแลอื่นๆ ที่เปนเมืองใหญ่ มิใช่จะคิดปอกลอกแกะและเอาเงินของราษฎรทำให้ผู้ใดเสียประโยชน์ เมื่อผู้ต้องการเบี้ยกะแปะมาขอซื้อก็คงขายให้ ๘ อัฐต่อเฟื้อง ๑๖ โสฬศต่อเฟื้อง เมื่อมีผู้เก็บเบี้ยกะแปะมาคืนขายส่งหลวง ก็คงซื้อตามพิกัดเดิม ไม่ได้กดราคาให้ถูกเอากำไรภาษี คิดดูเถิดจะเห็นจริง

ประกาศมาณวันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีจอจัตวาศก ศักราช ๑๒๒๔ เปนปีที่ ๑๒ ฤๅเปนวันที่ ๔๑๕๒ ในรัชกาลปัตยุบันนี้