- คำอธิบาย ว่าด้วยบทละคร อิเหนาฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ
- เล่มที่ ๑
- เล่มที่ ๒
- เล่มที่ ๓
- เล่มที่ ๔
- เล่มที่ ๕
- เล่มที่ ๖
- เล่มที่ ๗
- เล่มที่ ๘
- เล่มที่ ๙
- เล่มที่ ๑๐
- เล่มที่ ๑๑
- เล่มที่ ๑๒
- เล่มที่ ๑๓
- เล่มที่ ๑๔
- เล่มที่ ๑๕
- เล่มที่ ๑๖
- เล่มที่ ๑๗
- เล่มที่ ๑๘
- เล่มที่ ๑๙
- เล่มที่ ๒๐
- เล่มที่ ๒๑
- เล่มที่ ๒๒
- เล่มที่ ๒๓
- เล่มที่ ๒๔
- เล่มที่ ๒๕
- เล่มที่ ๒๖
- เล่มที่ ๒๗
- เล่มที่ ๒๘
- เล่มที่ ๒๙
- เล่มที่ ๓๐
- เล่มที่ ๓๑
- เล่มที่ ๓๒
- เล่มที่ ๓๓
- เล่มที่ ๓๔
- เล่มที่ ๓๕
- เล่มที่ ๓๖
- เล่มที่ ๓๗
- เล่มที่ ๓๘
เล่มที่ ๒๓
| ๏ เมื่อนั้น | พระองค์ทรงพิภพสบสมัย |
| จึงสั่งยาสาเสนาใน | ธิดาเราตกใจไพรี |
| ท่านจงจัดแจงแต่งการ | จะสมโภชเยาวมาลย์ทั้งสองศรี |
| สั่งเสร็จเสด็จจรลี | เจ้ามายังที่ข้างใน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ บัดนั้น | ยาสาเสนาผู้ใหญ่ |
| ออกมาจากท้องพระโรงชัย | เร่งบัตรหมายไปดังบัญชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | ฝ่ายเจ้าพนักงานซ้ายขวา |
| แจกหมายวายวุ่นเป็นโกลา | นายไพร่พร้อมหน้าจับเตรียมการ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
ยานี
| ๏ บ้างปลูกโรงราชพิธี | ยาวรีมีมุขสี่ด้าน |
| พรมเจียมปูลาดดาดเพดาน | ห้อยพู่ผูกม่านลายสุวรรณ |
| แว่นเวียนเทียนทองแลบายศรี | วางไว้ตามที่ทุกสิ่งสรรพ์ |
| แล้วตั้งเบญจาห้าชั้น | ราชวัติฉัตรสุวรรณรจนา |
| ประชุมเหล่าโหราราชครู | พราหมณ์ชีบีกูประมาหนา |
| พนักงานของใครเร่งไตรตรา | เสร็จโดยบัญชาพระภูมี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้รุ่งรัศมี |
| ครั้นแสงทองส่องฟ้าธาตรี | ก็เข้าที่สระสรงคงคาลัย |
| ทรงภูษาซ่าโบะฉลององค์ | เครื่องทรงซึ่งได้ประทานใหม่ |
| มาขึ้นอาชาคลาไคล | เสด็จไปยังที่พิธีการ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีฤทธิไกรใจหาญ |
| สำอางองค์ทรงเครื่องได้ประทาน | ชัชวาลด้วยดวงจินดา |
| มาทรงอัสดรจรจรัล | กิดาหยันโดยเสด็จพร้อมหน้า |
| พระเร่งกะระตะอาชา | เสด็จมาโรงราชพิธี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงลงจากมโนมัย | ไปนั่งใกล้อุณากรรณเรืองศรี |
| พระหัตถ์ตบเพลาพลันว่าวันนี้ | เจ้ากับพี่แต่งตัวดังนัดกัน |
| อุณากรรณผันพักตร์สะเทินอาย | ปันหยียิ้มพริ้มพรายคมสัน |
| พลางตรัสสนทนาปราศรัยกัน | คอยองค์ทรงธรรม์จรลี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ศรีปัตหราเรืองศรี |
| ครั้นใกล้ฤกษ์พานาที | ก็เข้าที่สระสรงคงคา |
| ทรงสุคนธ์รวยรินกลิ่นเกลา | แล้วสอดสนับเพลาภูษา |
| แต่งเครื่องประดับองค์ทรงชฎา | ห้อยอุบะบุหงาปะกัน |
| พระหัตถ์กุมกริชฤทธิรงค์ | ลีลามาทรงอุสงหงัน |
| เสนาแห่แหนแน่นนันต์ | จรจรัลไปโรงพิธี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงเสด็จยุรยาตร | ขึ้นนั่งเหนืออาสน์อันเรืองศรี |
| พร้อมพระวงศาเสนี | ต่างถวายอัญชลีพระราชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายมะเดหวีเสนหา |
| จึงพาสองราชธิดา | เสด็จมายังที่สรงชล ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ให้สระสรงสนานสำราญกาย | วารีโปรยปรายดังสายฝน |
| พี่เลี้ยงเข้าขัดสีนีฤมล | แล้วให้ทรงสุคนธ์ปนทอง |
| ลิกูกับองค์มะเดหวี | ผัดพักตร์พระบุตรีทั้งสอง |
| ให้โฉมยงทรงภูษาพื้นตอง | เกี้ยวทองแย่งยกกระหนกใน |
| เข็มขัดรัดองค์ทรงสะพัก | ตาดปักปีกแมงทับสลับไหม |
| เฟื่องห้อยสร้อยสุวรรณแววไว | มะเดหวีช่วยใส่ให้เทวี |
| ทองกรแก้วกุดั่นบรรจง | ธำมรงค์ค่าเมืองเรืองศรี |
| บรรจงทรงมงกุฎพระบุตรี | ห้อยพวงมาลีต่างกัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน |
| จึงพาสองศรีบุตรีนั้น | มาทรงวอสุวรรณอำไพ |
| พร้อมเหล่าเถ้าแก่กำนัลนาง | สาวสุรางค์นับร้อยน้อยใหญ่ |
| เสด็จโดยมรคาข้างใน | ตรงไปโรงราชพิธี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ กลองโยน
| ๏ ครั้นถึงจึงประทับวอทอง | แล้วนำสองธิดามารศรี |
| ออกไปเฝ้าองค์พระภูมี | ยังที่มณฑลพิธีกรรม์ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีเพราเพริศเฉิดฉัน |
| เห็นสการะหนึ่งหรัดแจ่มจันทร์ | ผิวพรรณผุดผ่องดังทองทา |
| ให้แสนประดิพัทธ์ประหวัดจิต | ลืมคิดเกรงศรีปัตหรา |
| ตะลึงแลดูนางไม่วางตา | เสนหาอาวรณ์ร้อนใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พระโหราราชครูผู้ใหญ่ |
| ได้ฤกษ์ก็ลั่นฆ้องชัย | เสียงประโคมหวั่นไหวเป็นโกลา |
| พระบิตุเรศให้สองบังอร | ทรงผลัดอาภรณ์ภูษา |
| แล้วนำนางยุรยาตรคลาดคลา | ขึ้นบนเบญจาหน้าพระลาน |
| พราหมณ์ชีบีกูประมาหนา | ถวายอาเศียรพาทสรงสนาน |
| แล้วอวยชัยให้จำเริญชนมาน | เสวยสุขสำราญหฤทัย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระบิตุรงค์ทรงภพเป็นใหญ่ |
| ให้อะหนะทั้งสองทรามวัย | ผลัดภูษาสไบฉับพลัน |
| ทรงเครื่องประดับองค์อลงการ์ | งามเพียงนางฟ้ากระยาหงัน |
| ครั้นเสร็จก็พาจรจรัล | มานั่งแท่นสุวรรณอันรูจี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงมหาเสนาทั้งสี่ |
| ครั้นได้ฤกษ์งามยามดี | ให้ลั่นฆ้องสามทีเป็นสำคัญ |
| แล้วจุดเทียนเวียนแว่นไปเบื้องขวา | รับส่งต่อมาเป็นหลั่นหลั่น |
| เสียงประโคมดนตรีนี่นัน | สังข์แตรแซ่สนั่นเสนาะไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ มหาชัย
| ๏ ครั้นถ้วนคำรบครบเจ็ดรอบ | โดยระบอบบาลีคัมภีร์ไสย |
| จึงดับเทียนทองทันใด | แล้วโบกควันให้พระธิดา |
| เอาจุณเจิมเฉลิมพักตร์บังอร | แซ่ซ้องอวยพรพร้อมหน้า |
| ให้จำเริญศรีสวัสดิ์วัฒนา | ไพร่ฟ้าจะได้พึ่งพระบารมี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ท้าวกาหลังเรืองศรี |
| ครั้นเสร็จสมโภชพระบุตรี | ภูมีเกษมศานต์สำราญใจ |
| จึงพาพระธิดาทั้งสององค์ | พร้อมฝูงนางอนงค์น้อยใหญ่ |
| เสด็จยุรยาตราคลาไคล | เข้าในปราสาทรจนา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกระหมันวิยาหยา |
| ครั้นเสด็จขึ้นแล้วก็ลีลา | กลับไปดาหาปาตี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีสุกาหราเรืองศรี |
| ครั้นพระองค์ผู้ทรงธรณี | พาราชบุตรีเข้าวังใน |
| ให้ละห้อยสร้อยเศร้าสลดจิต | ถอนหฤทัยคิดพิสมัย |
| พลางเสด็จลีลาคลาไคล | มาทรงมโนมัยกลับมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
ช้าปี่
| ๏ ครั้นถึงห้องสุวรรณบรรจง | ไม่ทันเปลื้องเครื่องทรงแลภูษา |
| ทอดองค์ลงกับที่ไสยา | กรก่ายพักตราคำนึงครวญ |
| รสรักร้อนจิตพิศวาส | ภูวนาถเศร้าสร้อยละห้อยหวน |
| คิดถึงโฉมยงอนงค์นวล | ยิ่งรัญจวนจาบัลย์พันทวี |
| อกเอ๋ยจะแนะนำทำไฉน | จึงจะได้เชยชมสมศรี |
| แม้นมิเกรงพระองค์ทรงธรณี | อันจะละเทวีอย่าสงกา |
| นี่สุดรู้สุดฤทธิ์จะคิดหมาย | แสนรักเสียดายดวงยิหวา |
| เมื่อไรจะได้เห็นพักตรา | พอคลายร้อนอุราจาบัลย์ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ จึงคิดได้ว่าวันพรุ่งนี้ | พระบุตรีเคยประพาสสะตาหมัน |
| จะไปก่อนซ่อนอยู่ในสวนนั้น | คอยดูสาวสวรรค์กัลยา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ คิดแล้วจึงสั่งกิดาหยัน | จงไปยังอุณากรรณวิยาหยา |
| บอกว่าพรุ่งนี้ให้ไคลคลา | ไปชมสวนมาลาเล่นด้วยกัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | กิดาหยันรับสั่งแล้วผายผัน |
| ออกจากติกาหรังวังจันทน์ | ไปยังอุณากรรณทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ พอเสด็จออกหมู่กิดาหยัน | จึงเข้าไปบังคมคัลแถลงไข |
| ปันหยีให้มาเชิญคลาไคล | ไปชมสวนดอกไม้ในพรุ่งนี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้รุ่งรัศมี |
| จึงตอบกิดาหยันทันที | ถ้าไม่มีธุระก็จะไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | กิดาหยันครั้นแจ้งก็กราบไหว้ |
| ลาองค์อุณากรรณทันใด | กลับไปติกาหรังพระราชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงคลานเข้าไปเฝ้า | ก้มเกล้าบังคมเหนือเกศา |
| ทูลตามอุณากรรณว่ามา | ให้ทราบบาทาพระภูมี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึงองค์มิสาระปันหยี |
| ชื่นชมโสมนัสยินดี | ก็เสด็จเข้าที่บรรทมใน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ กล่อม
| ๏ ครั้นรุ่งอรุณรางสร่างแสง | สุริยาแจ่มแจ้งจำรัสไข |
| พระฟื้นองค์สรงสนานสำราญใจ | ลูบไล้สุคนธารทา |
| แล้วทรงเครื่องเรืองรัตน์รูจี | สั่งให้ผูกพาชีเตรียมท่า |
| พระเสด็จนั่งมายังเกยลา | ตั้งตาคอยองค์อุณากรรณ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณทรงโฉมเฉิดฉัน |
| ไสยาสน์เหนืออาสน์พรายพรรณ | ให้ผูกพันถวิลจินดา |
| พรุ่งนี้ปันหยีมาชวนไว้ | จำจะไปให้สิ้นกังขา |
| ครั้นรุ่งรางสว่างเวลา | ก็สระสรงคงคาอ่าองค์ |
| ทรงเครื่องเรืองงามอร่ามรัตน์ | แล้วทัดอุบะตันหยง |
| พระหัตถ์กุมกริชฤทธิรงค์ | มาทรงอาชาคลาไคล ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีผู้มีอัชฌาสัย |
| เห็นอุณากรรณมาก็ดีใจ | ยิ้มแล้วว่าไปด้วยวาจา |
| เป็นไฉนมิใคร่จะจากบ้าน | พี่คอยท่าช้านานนักหนา |
| ตรัสพลางทางทรงอาชา | ต่างกะระตะม้าไปพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงลงจากพาชี | จรลีเข้าในสะตาหมัน |
| พวกพี่เลี้ยงเสนาที่มานั้น | ต่างแสนเกษมสันต์สำราญใจ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า
ชมดง
| ๏ ชี้ชมพุ่มพวงดวงบุหงา | ช่อช้อยย้อยระย้าอยู่ไสว |
| บ้างตูมบานกลีบแย้มแนมใบ | ทุกพรรณมิ่งไม้มากมี |
| สัพยอกหยอกเย้าอุณากรรณ | สำคัญว่าบุษบามารศรี |
| แล้วเก็บพวงบุปผามาลี | ยื่นเย้าเซ้าซี้ไปมา |
| อุณากรรณก็คิดถึงพระพี่ | ปันหยีคิดถึงขนิษฐา |
| ต่างชลเนตรคลอนัยนา | ต่างผันพักตราหนีกัน |
| แกล้งเบือนเชือนชมมิ่งไม้ | หฤทัยวิโยคโศกศัลย์ |
| แล้วทำชื่นขืนใจจรจรัล | เสด็จเลียบขอบคันสระมา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เพลงฉิ่ง
ร่าย
| ๏ พระหักก้านโกมุทบุษบง | ถือทรงต่างกระบี่เงื้อง่า |
| ชวนองค์อุณากรรณอนุชา | ร่ายรำทำท่าแทงฟัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ กลอง
| ๏ พวกระเด่นก็เล่นเป็นคู่คู่ | พี่เลี้ยงแลหมู่กิดาหยัน |
| เหล่าทหารจัดคู่เจ้าสู้กัน | ป้องปัดผัดผันกันไปมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ กลอง
| ๏ แล้วหยุดยั้งนั่งเล่นที่กลางสวน | ใต้ร่มลำดวนหรรษา |
| พระพายชายพัดรำเพยพา | หอมกลิ่นมาลาตลบไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายองค์มะเดหวีศรีใส |
| เคยพาสองธิดาดวงใจ | เสด็จไปชมสวนมาลี |
| ครั้นถึงเวลาก็อ่าองค์ | สระสรงทรงเครื่องเรืองศรี |
| ขึ้นทรงวอสุวรรณอันรูจี | ฝูงนารีโดยเสด็จจรดล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ กลองโยน
| ๏ ครั้นมาถึงที่สะตาหมัน | โขลนจ่าพากันวิ่งสับสน |
| บ้างทักถามไล่ห้ามผู้คน | ขับไปให้พ้นอุทยาน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีมีใจเกษมศานต์ |
| จึงขับพี่เลี้ยงแลบริวาร | ออกจากอุทยานทันใด |
| ทั้งพระองค์ก็ทำเป็นผายผัน | มิให้อุณากรรณนั้นสงสัย |
| แล้วแอบอ้อมมาซุ่มอยู่พุ่มไม้ | ตั้งใจจะดูพระบุตรี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้รุ่งรัศมี |
| แต่องค์เดียวไปรับพระชนนี | ยังประตูสวนศรีทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงถวายบังคม | นบนิ้วประนมสนองไข |
| ขอเชิญพระมารดาคลาไคล | ประพาสพรรณมิ่งไม้นานา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | มะเดหวีได้ฟังก็หรรษา |
| จึงชวนราชบุตรีลีลา | อุณากรรณนำหน้าพาไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า
ชมดง
| ๏ เข้าในอุทยานสวนขวัญ | ร่มรื่นพื้นพรรณพฤกษาไสว |
| ที่พวงย้อยดังห้อยผูกไว้ | บ้างตูมแย้มแนมใบแบ่งบาน |
| มะเดหวีเด็ดดอกสาวหยุด | พุทธิชาดชาตบุษย์หอมหวาน |
| มาแซมเกล้าให้สองเยาวมาลย์ | แล้วประทานมิสาอุณากรรณ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เพลงฉิ่ง
ร่าย
| ๏ จึงขึ้นนั่งยังแท่นศิลาอาสน์ | ทรงเลือกบุปผชาติทุกสิ่งสรรพ์ |
| พลางดูบุตรีกับกำนัล | ชิงกันเก็บพรรณมาลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
พระทอง
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดเสนหา |
| กับระเด่นบุษบารากา | เที่ยวชมบุหงาบรรดามี |
| ฝ่ายฝูงสุรางค์นางใน | ต่างเที่ยวเลี้ยวไปในสวนศรี |
| เลือกสรรเก็บพรรณมาลี | มาถวายพระบุตรีทั้งสององค์ |
| ลางนางได้ไม้น้อยน้อย | สอดสอยจำปากาหลง |
| ลำดวนตกดอกดวงพวงประยงค์ | โน้มน้าวกิ่งลงชิงกัน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เพลงฉิ่ง
ร่าย
| ๏ แต่สะกะระหนึ่งหรัดเทวี | กับสาวศรีพี่เลี้ยงบาหยัน |
| เที่ยวเพลินเกินฝูงกำนัล | จนกระชั้นปันหยีเข้าไป |
| แลลอดสอดดูแต่บุหงา | จะเหลียวซ้ายแลขวาก็หาไม่ |
| เห็นดอกไม้แบ่งบานละลานใจ | อรไทเก็บพลางทางขับครวญ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
สมิงทอง
| ๏ วันนี้น้องสำราญใจ | ชมพรรณมิ่งไม้ในสวน |
| รสสุคนธ์ตลบอบอวล | หอมหวนชวนชื่นชูใจ |
| พิกุลจะกรองอุบะห้อย | ลำดวนจะร้อยเป็นสร้อยใส่ |
| จะทำบุหงารำไป | วางไว้ข้างที่ไสยา |
| จำปาจะแตระเป็นสร้อยสน | จะประสุคนธ์ให้หนักหนา |
| แม้นใครจงใจเจตนา | จึงจะให้บุหงานี้ เอย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| พิศโฉมพระราชบุตรี | สมประดีเดือดดิ้นแดดาล |
| ทั้งฟังสุรเสียงขับครวญ | โหยหวนเฉื่อยฉ่ำคำหวาน |
| ลำลำจะใครตอบพจมาน | แล้วภูบาลหยุดยั้งชั่งใจ |
| ให้กระสันรัญจวนป่วนจิต | สุดคิดที่จะหักรักได้ |
| จึงเอาพลูรอยกัดซัดไป | อรไทเหลือบแลแปรมา |
| พระแย้มยิ้มพริ้มพรายเพราพักตร์ | พลางพยักเรียกองค์ขนิษฐา |
| ง่าหัตถ์เหมือนจะรับกัลยา | เอารสนาสาเป็นกลใน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดศรีใส |
| อัปยศอดสูสุดใจ | อรไทสะเทินเมินเมียง |
| ลัดแลงเข้าแฝงพุ่มพฤกษา | ครั้นแลสบหลบตาหลีกเลี่ยง |
| ทำชม้อยชม้ายอายเอียง | หยิกตีพี่เลี้ยงด้วยมารยา |
| แล้วว่าพี่บาหยันนี้ชั่วจริง | เห็นแล้วช่างนิ่งไม่บอกข้า |
| เหมือนจะแกล้งแสร้งชักชวนมา | เวทนาอัประมาณเป็นพ้นไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันทูลตอบแถลงไข |
| ข้าน้อยมิได้แจ้งใจ | ว่าปันหยีอยู่ในพุ่มไม้นี้ |
| ว่าพลางเดินร่ายชายมา | จนใกล้มิสาระปันหยี |
| แล้วกล่าวคำไปให้เป็นที | เจ้านี้หยาบหยามลามลวน |
| อาจองทะนงศักดิ์หนักหนา | ไม่รู้หรือพระธิดามาชมสวน |
| หรือผู้ใดจงรักชักชวน | มาซุ่มอยู่ดูควรแล้วหรือไร ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีกล่าวแกล้งแถลงไข |
| ข้านี้สิ้นสมประดีไป | บาหยันจงได้เอ็นดูเรา |
| โทษผิดที่ล่วงพระอาญา | จะรอดชีวาก็เพราะเจ้า |
| แล้วถอดธำมรงค์ให้นงเยาว์ | จงเอาไว้เถิดเป็นไมตรี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นวลนางบาหยันสาวศรี |
| เยื้อนยิ้มรับแหวนมาทันที | แล้วรีบจรลีกลับไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงชวนพระธิดา | ลีลาจากพุ่มพฤกษาใหญ่ |
| ฝูงกำนัลทั้งสิ้นไม่กินใจ | ก็คลาไคลไปยังพระชนนี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์มะเดหวี |
| ครั้นสุริย์ฉายบ่ายคล้อยคิรี | จึงชวนพระบุตรีลีลา |
| ทั้งสามองค์ขึ้นทรงวอทอง | ชักม่านปิดป้องทั้งซ้ายขวา |
| สาวสรรค์กำนัลในดาษดา | โดยเสด็จไคลคลาเข้าวังใน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ่งคิดพิสมัย |
| ครั้นพระบุตรีเสด็จไป | ให้รัญจวนป่วนใจจาบัลย์ |
| จึงชวนอุณากรรณอนุชา | ลีลาออกจากสะตาหมัน |
| ขึ้นทรงพาชีฉับพลัน | เสนากิดาหยันก็ตามมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ปันหยีเดินพลางทางครวญคิด | ให้รันทดสลดจิตหวนหา |
| คล้ายคล้ายเหมือนจะเห็นพักตรา | นางสการะหนึ่งหรัดยาใจ |
| แว่วแว่วเหมือนเสียงสำเนียงขับ | ครั้นตรับเงี่ยฟังก็มิใช่ |
| พระรีบเร่งกะระตะอาชาไนย | หฤทัยกระสันรัญจวน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงลงจากม้าที่นั่ง | ไปยังตำหนักน้อยในสวน |
| จึงร่างสารใส่กระดานชนวน | เป็นคำคร่ำครวญถึงเทวี |
| เสร็จแล้วจำลองทรงลงกระดาษ | จึงสั่งพี่เลี้ยงราชเป็นถ้วนถี่ |
| เอาไปให้บาหยันในวันนี้ | จงดีอย่าให้ใครสงกา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตารับสั่งใส่เกศา |
| รับสารานั้นแล้ววันทา | ไปตามบัญชาพระภูวไนย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นเห็นนางสาวศรีพี่เลี้ยง | ยิ้มแล้วเดินเคียงเข้าไปใกล้ |
| นี่แน่หยุดก่อนอย่าเพ่อไป | นายใช้มาแถลงแจ้งกิจจา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันครั้นแจ้งก็แกล้งว่า |
| เจ้านี้บ่าวใครใช้มา | มีธุรกิจจาจะว่าไร ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาจึงตอบแถลงไข |
| พี่เป็นบ่าวปันหยีชาญชัย | อันในธุระของนายนั้น |
| เจ้าก็ย่อมแจ้งอยู่ได้รู้เห็น | เมื่อเสด็จไปเล่นสะตาหมัน |
| ว่าแล้วส่งสารสำคัญ | ให้แก่บาหยันทันใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันตอบตามอัชฌาสัย |
| วันนี้เย็นแล้วจงกลับไป | ถ้ากระไรพรุ่งนี้มาคอยฟัง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตายิ้มรับคำสั่ง |
| ครั้นบาหยันคลาไคลเข้าในวัง | ก็กลับมาติกาหรังทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงประณตบทเรศ | ทูลเหตุให้แจ้งแถลงไข |
| บาหยันนัดข้าว่าไว้ | ให้ไปคอยฟังดูพรุ่งนี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | บาหยันพี่เลี้ยงนางโฉมศรี |
| ไปยังปราสาทพระบุตรี | อัญชลีถวายสารอรไท ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดศรีใส |
| รับสารานั้นมาทันใด | ทรามวัยคลี่ออกทัศนา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
ช้า
| ๏ ในเรื่องรสพจมานสารศรี | ว่ามิสาระปันหยีสุกาหรา |
| แสนสวาทมาดหมายพระธิดา | แต่รัญจวนหวนหาไม่เว้นวัน |
| เมื่อสมโภชอรไทนั้นได้เห็น | เป็นสองครั้งทั้งไปเล่นสะตาหมัน |
| ยิ่งอาวรณ์ร้อนใจจาบัลย์ | ครวญใคร่ใฝ่ฝันทุกเวลา |
| อกเอ๋ยจนจิตคิดขัดสน | ด้วยเป็นคนบุญน้อยวาสนา |
| เหมือนกระต่ายหมายชมจันทรา | อันสูงสุดสายตาอยู่เต็มไกล |
| แม้นมิได้สมสนิทไม่คิดขาม | จะสู้ม้วยด้วยความพิสมัย |
| โฉมยงจงเห็นที่จริงใจ | อย่าสลัดอาลัยให้จำตาย ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครั้นอ่านเสร็จสิ้นในสารา | กัลยากระสันมั่นหมาย |
| ให้รักในคำร่ำบรรยาย | คิดจะตอบก็อายอดสูใจ |
| แต่เรรวนครวญใคร่ไปมา | จนเวลาจวนใกล้ประจุสมัย |
| จึงร่างสารใส่กระดานชนวนไว้ | แล้วบรรทมหลับไปในราตรี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ ตระ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้เฉิดโฉมศรี |
| ครั้นถึงเวลาเฝ้าพระภูมี | ก็เข้าที่สระสรงคงคา |
| สอดใส่เครื่องประดับสำหรับองค์ | กุมกริชแล้วทรงเช็ดหน้า |
| มาขึ้นมโนมัยไคลคลา | กิดาหยันโยธาก็ตามไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงลงจากพาชี | จะเฝ้าศรีปัตหราก็หาไม่ |
| ยุรยาตรเข้ายังวังใน | รีบไปปราสาทพระธิดา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ครั้นถึงห้องสุวรรณบรรจง | จึงดำเนินเดินตรงเข้าไปหา |
| เห็นองค์อรไทยังไสยา | สาราอยู่ข้างนงคราญ |
| เร่งตริตรึกนึกถวิลกินใจ | จึงเข้าไปให้ชิดพินิจอ่าน |
| ครั้นสิ้นซึ่งเขียนไว้ในกระดาน | แล้วเห็นสารปันหยีที่ให้มา |
| คลี่ออกอ่านดูรู้ประจักษ์ | รสรักผูกพันกันหนักหนา |
| น้อยจิตคิดแค้นพระธิดา | จะมาปนศักดิ์ด้วยโจรไพร |
| ทั้งคู่ตุนาหงันนั้นก็มี | หรือมาเป็นเช่นนี้ก็เป็นได้ |
| เสียแรงเป็นวงศาสุราลัย | ไม่รักศักดิ์จะให้เขานินทา |
| แล้วคิดแค้นขัดใจปันหยี | ไม่เจียมตัวกลัวศรีปัตหรา |
| แม้นพระองค์ทรงทราบกิจจา | จะพลอยพาเรานี้ให้ชั่วไป |
| คนอะไรที่ไหนทะนงศักดิ์ | อหังการเกินพักตร์มักใหญ่ |
| คิดพลางวางสารนั้นลงไว้ | แล้วกลับไปดาหาปาตี ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาพี่เลี้ยงปันหยี |
| ครั้นรุ่งก็รีบจรลี | ไปคอยฟังคดีดังสัญญา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดเสนหา |
| ครั้นฟื้นตื่นจากนิทรา | จึงทรงสาราที่ร่างไว้ |
| ค่อยเขียนตัวผจงลงกระดาษ | มิให้ผิดเพี้ยนพลาดพลั้งได้ |
| แล้วส่งให้บาหยันทันใด | พี่คิดอ่านเอาไปให้จงดี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันครั้นได้สารศรี |
| ถวายบังคมลาจรลี | ออกไปยังที่ทวารา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
| ๏ ครั้นถึงที่ทิมริมประตู | เหลียวดูผู้คนซ้ายขวา |
| เห็นสุหรันปาตีก็เรียกมา | ส่งสาราให้ฉับพลัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาพี่เลี้ยงคนขยัน |
| ได้สารแล้วรีบจรจรัล | ไปปันจะรากันทันที ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงถวายอภิวาท | กราบลงแทบบาทบทศรี |
| ทำเปรมปริ่มยิ้มย่องยินดี | ถวายสารพระบุตรีที่ตอบมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีเกษมสันต์หรรษา |
| รับสารมาจากประสันตา | พระราชาคลี่อ่านทันที ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
ช้า
| ๏ ในลักษณ์ว่าทำทะนงนัก | ไม่เกรงศักดิ์สุราฤทธิ์เรืองศรี |
| แล้วคู่ตุนาหงันของเรามี | จะให้รับไมตรีกลใด |
| แม้นทราบถึงองค์พระทรงธรรม์ | ที่จะคงชีวันนั้นหาไม่ |
| เราไม่ปลดปลงลงใจ | อย่าได้พะวงสงกา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครั้นอ่านเสร็จสิ้นในอักษร | ภูธรแสนโสมนัสสา |
| ยิ่งพูนเพิ่มพิสมัยในกัลยา | เสนหาสนิทติดพัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดสาวสวรรค์ |
| ให้รักใคร่ในองค์ปันหยีนั้น | จึงบรรจงแตระมาลี |
| ทำสิ้นฝีมือนางแล้ววางไว้ | ตั้งจิตคิดจะให้ปันหยี |
| พวงหนึ่งนั้นแตระแต่พอดี | เทวีจะให้อุณากรรณ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณเพราเพริศเฉิดฉัน |
| ครั้นเวลาเฝ้าพระทรงธรรม์ | ก็ทรงม้าผายผันเข้าวังใน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงลงจากพาชี | ไปเฝ้าพระบุตรีศรีใส |
| เห็นอุบะจึงทูลถามไป | แตระอุบะทำไมพระพี่นาง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระบุตรีตริตรึกนึกขนาง |
| หยิบบุหงามาซ่อนเสียงพลาง | แล้วคิดจะระคางเคืองใจ |
| จึงทำเป็นแย้มยิ้มพริ้มพักตร์ | นงลักษณ์กล่าวแกล้งแถลงไข |
| พวงอุบะบุหงามาลัย | พี่ทำจะให้อนุชา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณยิ้มพลางทางว่า |
| พวงไหนจะประทานก็ส่งมา | เวลาเฝ้าจวนจะด่วนไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระบุตรีผินพักตร์แถลงไข |
| จงงดท่าอย่าเพ่อคลาไคล | ครั้นเสร็จส่งให้มิได้ช้า ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณรับพวงบุหงา |
| ทรงทัดแล้วถวายบังคมลา | ออกมายังท้องพระโรงชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เมื่อนั้น | นางสการะหนึ่งหรัดศรีใส |
| ครั้นองค์อนุชาลาไป | จึงหยิบดอกไม้พวงนั้นมา |
| อุหรับร่ำรสสุคนธ์ปนปรุง | ให้หอมฟุ้งประทิ่นกลิ่นกล้า |
| แล้วส่งให้บาหยันกัลยา | อย่าช้าเร่งรีบเอาไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันบังคมประนมไหว้ |
| เอาอุบะซ่อนใส่กลีบสไบ | แล้วรีบคลาไคลไปทันที ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ ชุบ
| ๏ มาถึงที่ทิมริมวัง | หยุดนั่งคอยพี่เลี้ยงปันหยี |
| ครั้นพบสุหรันปาตรี | จึงส่งห่อมาลีให้ทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาผู้มีอัชฌาสัย |
| ครั้นได้ห่อบุหงามาลัย | ดีใจก็เร่งรีบมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ เข้าในห้องทองที่บรรทม | ก้มเกล้าบังคมเหนือเกศา |
| แล้วทูลว่าสร้อยสนจำปา | พระธิดาถวายพระภูมี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| รับมาแก้ออกด้วยยินดี | มาลีหอมฟุ้งจรุงใจ |
| พระหยิบดมชมรสแล้วทรงทัด | ค่อยคลายโทมนัสที่หม่นไหม้ |
| ดังได้ชมองค์อรไท | แล้ววางไว้ในพานสลานั้น ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณทรงโฉมเฉิดฉัน |
| ครั้นออกจากเฝ้าพระทรงธรรม์ | ก็จรจรัลมาทรงพาชี |
| เดินพลางทางตรึกนึกใน | จะใคร่ไปยังบ้านปันหยี |
| จะได้ดูอุบะพระบุตรี | คิดแล้วจรลีรีบมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| เหลือบเห็นอุณากรรณก็ปรีดา | จึงลีลาไปรับฉับพลัน |
| จูงกรมานั่งบัลลังก์อาสน์ | ตรัสประภาษปรีดิ์เปรมเกษมสันต์ |
| ให้พี่เลี้ยงยกพานสลานั้น | มาสู่อุณากรรณอนุชา |
| พลางพูดจาปราศรัยไต่ถาม | โดยความแสนสนิทเสนหา |
| คลึงเคล้าเย้าหยอกกันไปมา | กายาเอนอิงพิงไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณก้มพักตร์ผลักใส |
| พิศดูพวงอุบะมาลัย | จำได้ยิ้มแย้มไปมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| แจ้งใจในทีกิริยา | จึงมีวาจาว่าไป |
| เจ้าดูอุบะไม่วางเนตร | แล้วแย้มยิ้มสังเกตเป็นไฉน |
| ของชาวป่าไม่เหมือนของชาวใน | ประสาเข็ญใจก็จำมี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณจึงตอบปันหยี |
| ข้าเห็นว่าบุหงาพวงนี้ | งามดีชอบกลเป็นพ้นไป |
| ต้องตาต้องจิตจึงพิศดู | เหมือนจะรู้จักจำเจ้าของได้ |
| มิใช่ฝีมือชาวพงไพร | เป็นฝีมือชาวในบรรจงมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ้มพลางทางว่า |
| เจ้าเห็นที่ไหนอนุชา | จงบอกพี่ยาแต่จริงไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณตอบตามอัชฌาสัย |
| จะว่าลองผิดต้องอย่าถือใจ | เห็นอยู่ในตำหนักพระธิดา |
| ที่แตระนั้นละม้ายคล้ายคลึง | ประหนึ่งฝีมือเดียวกับของข้า |
| แม้นผิดจงคิดเมตตา | ขออภัยเถิดอย่าถือโทษทัณฑ์ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีเพราเพริศเฉิดฉัน |
| ทำเอนอิงพิงองค์อุณากรรณ | สำรวลสรวลสันต์กันไปมา |
| อนุชาว่าไยอย่างนี้ | เห็นผิดท่วงทีนักหนา |
| พี่หรือจะอาจเอื้อมเอาดอกฟ้า | เกินหน้านักน้องอย่ากินใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณยิ้มแล้วแถลงไข |
| ถ้าดอกฟ้าน้อมกิ่งลงมาไซร้ | จะถึงมือหรือไม่ให้ว่ามา |
| นี่หรือรักใคร่ไว้ใจกัน | ยังมิทันไรหมางระคางข้า |
| อย่าพักเอื้อนอำทำมารยา | น้องแจ้งกิจจาอยู่เต็มใจ |
| แล้วว่าพี่เป็นไรไม่ไปเฝ้า | ทุกข์โศกโรคเร้าหรือไฉน |
| หรือธุระกังวลกลใด | ดูทีเหมือนจะไข้ในอุรา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ้มพลางทางว่า |
| พูดไยอย่างนั้นอนุชา | เหมือนไม่เมตตาก็เหมือนกัน |
| แม้นใครได้ยินความไป | ดังแกล้งฆ่ากันให้อาสัญ |
| พี่ป่วยไปไม่สบายมาหลายวัน | จึงขาดเฝ้าทรงธรรม์ธิบดี |
| วันนี้ค่อยคลายจะคลาไคล | อนุชามาไปเป็นเพื่อนพี่ |
| ว่าพลางต่างองค์ทรงพาชี | จรลีมายังวังใน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด
https://vajirayana.org/system/files/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B2_264950.pdf
