- คำอธิบาย ว่าด้วยบทละคร อิเหนาฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ
- เล่มที่ ๑
- เล่มที่ ๒
- เล่มที่ ๓
- เล่มที่ ๔
- เล่มที่ ๕
- เล่มที่ ๖
- เล่มที่ ๗
- เล่มที่ ๘
- เล่มที่ ๙
- เล่มที่ ๑๐
- เล่มที่ ๑๑
- เล่มที่ ๑๒
- เล่มที่ ๑๓
- เล่มที่ ๑๔
- เล่มที่ ๑๕
- เล่มที่ ๑๖
- เล่มที่ ๑๗
- เล่มที่ ๑๘
- เล่มที่ ๑๙
- เล่มที่ ๒๐
- เล่มที่ ๒๑
- เล่มที่ ๒๒
- เล่มที่ ๒๓
- เล่มที่ ๒๔
- เล่มที่ ๒๕
- เล่มที่ ๒๖
- เล่มที่ ๒๗
- เล่มที่ ๒๘
- เล่มที่ ๒๙
- เล่มที่ ๓๐
- เล่มที่ ๓๑
- เล่มที่ ๓๒
- เล่มที่ ๓๓
- เล่มที่ ๓๔
- เล่มที่ ๓๕
- เล่มที่ ๓๖
- เล่มที่ ๓๗
- เล่มที่ ๓๘
เล่มที่ ๑๙
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีมีศักดิ์สูงส่ง |
| สถิตที่แท่นสุวรรณบรรจง | คิดคะนึงถึงองค์บุษบา |
| เจ้าจะอยู่แห่งหนตำบลใด | ทั่วทุกกรุงไกรพี่เที่ยวหา |
| จนสิ้นแผ่นดินแดนชวา | ไม่ได้ข่าวดวงยิหวายาใจ |
| จะข้ามไปเมืองมะละกาเกาะ | สืบเสาะให้สิ้นสงสัย |
| จึงสั่งประสันตาทันใด | จงเข้าไปพาราบาหลี |
| บอกแก่ระตูผู้ผ่านเมือง | ให้แจ้งความตามเรื่องถ้วนถี่ |
| เราจะยืมกำปั่นวันพรุ่งนี้ | จะข้ามไปธานีมะละกา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ บัดนั้น | ประสันตารับสั่งใส่เกศา |
| มาขึ้นมโนมัยไคลคลา | บ่าวไพร่พร้อมหน้าตามไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงลงจากอาชา | เข้าไปหาระตูผู้เป็นใหญ่ |
| ทูลว่าปันหยีชาญชัย | สั่งใช้ให้ข้าเข้ามา |
| ยืมเรือใหญ่น้อยสักร้อยลำ | ให้นำมาจอดทอดท่า |
| จะข้ามไปยังเกาะมะละกา | เที่ยวเล่นให้ผาสุกใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูฟังแจ้งแถลงไข |
| จึงสั่งเสนาทันใด | จงจัดนาวาให้บัดนี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ดะหมังรับสั่งใส่เกศี |
| มาเร่งรัดจัดแจงทำบาญชี | เรือของใครมีก็เก็บมา |
| ทั้งเชือกเสาเพลาใบรอกกว้าน | ต้นหนคนงานให้เร่งหา |
| บ้างตกแต่งดอกหมันเอาชันยา | ทำประทุนหลังคาทาดำ |
| บ้างบรรทุกอับเฉาข้าวเสบียง | ชำรุดรั่วรอยเพรียงเอียงคว่ำ |
| ให้เร่งรัดผลัดเปลี่ยนได้ครบลำ | มาอดอยู่ปากน้ำพร้อมกัน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาก็รีบผายผัน |
| มาทูลพระองค์ผู้ทรงธรรม์ | เรือนั้นยืมได้ดังบัญชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีมีจิตหรรษา |
| จึงแต่งองค์ทรงเครื่องรจนา | พระหัตถ์ขวากุมกริชฤทธี |
| แล้วชวนโฉมยงหลงหนึ่งหรัด | กับสุรางค์นางกษัตริย์สาวศรี |
| พร้อมหมู่แสนสุรเสนี | จรลีไปลงนาวา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
จำปาทองเทศ
| ๏ ลมดีพระก็ใช้ใบไป | พระอุ้มองค์อรไทขนิษฐา |
| ขึ้นนั่งยังท้ายเภตรา | ชมหมู่มัจฉาในสาชล |
| พิมทองล่องลอยแลคร่ำ | วาฬผุดพ่นน้ำดังฝอยฝน |
| ฉนากฉลามว่ายตามวน | โลมาหน้าคนนนทรี |
| พระชี้ชมศิลาปะการัง | ที่เขียวดังมรกตสดสี |
| ที่ลายคล้ายราชาวดี | แดงเหลืองเลื่อมสีเหมือนโมรา |
| บ้างปริ่มน้ำรำไรไคลจับ | งอกสลับกับกัลปังหา |
| ชมพลางแล่นเลียบเกาะมา | หมายมุ่งมะละกาธานี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ โล้
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | เกนหลงหนึ่งหรัดมารศรี |
| ชมหมู่มัจฉาในวารี | มากมีหลายอย่างต่างกัน |
| บรรดานางเชลยไม่เคยเห็น | ก็ตื่นเต้นปรีดิ์เปรมเกษมสันต์ |
| ทั้งสี่พี่เลี้ยงแลกำนัล | ชวนกันชมไม้ในเกาะเกียน |
| เขียวขอุ่มพุ่มใบเหลืองสลับ | เหมือนฉากพับแต้มลายระบายเขียน |
| บ้างดูระลอกกลอกกล้ิงวิงเวียน | เมาคลื่นอาเจียนไม่สมประดี |
| บางคนคว้าหาส้มดมพิมเสน | บ้างบ่นว่ากรรมเวรอะไรนี่ |
| บ้างบนตัวกลัวตายวายชีวี | ที่ใครดียิ้มเยาะเพื่อนกัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีปรีดิ์เปรมเกษมสันต์ |
| ลมดีแล่นข้ามมาสามวัน | กำปั่นถึงเกาะมะละกา |
| จึงให้ม้วนใบยอดทอดสมอ | หยุดรอเรียงลำขนานหน้า |
| แล้วยกธงสำคัญสัญญา | อย่างเรือลูกค้ามาแต่ไกล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | กรมการด่านคอยน้อยใหญ่ |
| เห็นเภตราดาดาษประหลาดใจ | จึงลงเรือแล่นใบออกไปดู ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงถามไปทันที | เรือนี้ไปไหนมาทอดอยู่ |
| สุหรัดหรือชวามลายู | จงบอกไปให้รู้เรื่องความ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาตอบไปไม่เข็ดขาม |
| เรานี้ชาวชวาพยายาม | อุตส่าห์ข้ามมาชมเวียงชัย |
| หวังจะกินข้าวเมืองมะละกา | ข้าวชวาเบื่อแล้วกินไม่ได้ |
| นายเราชาวดงพงไพร | ชื่อปันหยีมีใจภักดี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | ขุนด่านได้ฟังถ้วนถี่ |
| จึงใช้ใบกลับมาธานี | แล้วเข้าไปยังที่ศาลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงแจ้งคดี | แก่ดะหมังเสนียาสา |
| ตามซึ่งข้อความที่ถามมา | ให้ทราบกิจจาทุกสิ่งไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ทั้งสองเสนาผู้ใหญ่ |
| ครั้นแจ้งก็พากันคลาไคล | เจ้าไปพระโรงรจนา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ จึงกราบทูลระตูภูมี | บัดนี้ปันหยีโจรป่า |
| ใช้ใบกำปั่นข้ามมา | เข้าทอดท่าหน้าด่านปากน้ำ |
| ประมาณเรือใหญ่น้อยสักร้อยเศษ | ถามเหตุก็บอกเป็นความขำ |
| มีปืนสำหรับรบมาครบลำ | ท่วงทีที่ทำเห็นชอบกล |
| นัยว่าจะมาชมธานี | ร้ายดีไม่แจ้งเหตุผล |
| เขาลือนามขามเดชทุกตำบล | เที่ยวประจญปล้นเมืองมามากมาย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | รายาหวาดหวั่นขวัญหาย |
| จึงว่าปันหยีนี้หยาบคาย | ชิงชัยได้หลายพารา |
| บัดนี้เที่ยวมาถึงเมืองเรา | จำจะเอาใจไว้ดีกว่า |
| แต่งรับตามอย่างกษัตรา | จงไปเชิญขึ้นมาบัดนี้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งใส่เกศี |
| ก้มเกล้ากราบงามสามที | มาสั่งตามมีบัญชาการ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ให้เหล่าชาววังจัดแจง | ตกแต่งปราสาทราชฐาน |
| ทอดราชอาสน์ดาดเพดาน | ผูกม่านสุวรรณบรรจง |
| บ้างทำถนนหนทาง | แผ้วถางให้สะอาดกวาดผง |
| ที่ไหนลุ่มทุ่มถมดินลง | บรรจงปรายโปรยโรยทราย |
| ให้ชาวบ้านร้านริมถนนนั้น | จัดสรรสินค้ามาเรียงขาย |
| สักหลาดตาดโหมดมากมาย | อัตลัดผ้าลายมะละกา |
| บ้างขายเครื่องหีบหมากนากทอง | กระจกส่องเครื่องแก้วกะหลาป๋า |
| เพชรนิลมณีมีราคา | แม่ค้านั่งขายเนืองนอง ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ฝ่ายมหาเสนาทั้งสอง |
| ให้เกณฑ์แห่หน้าหลังตั้งกอง | แตรสังข์ฆ้องกลองมลายู |
| ธงฉานธงชายปลายสะบัด | เป็นขนัดรายเรียงเคียงคู่ |
| ครบถ้วนทุกหมวดตรวจดู | พร้อมหมู่โยธาแล้วคลาไคล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงจึงบอกกะระตาหลา | ว่ารายายินดีจะมีไหน |
| ให้ข้ามาเชิญพระทรงชัย | ขึ้นไปประพาสพารา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงพระพี่เลี้ยงกะระตาหลา |
| มาทูลปันหยีด้วยปรีดา | เจ้าเมืองมะละกาให้เชิญไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีศรีใส |
| จึงว่าเราจะเข้าไปเวียงชัย | จงแต่งให้หลายอย่างต่างกัน |
| ทั้งสีเสื้อสีผ้าแลธงเทียว | แดงเขียวเหลืองลายสลับคั่น |
| สั่งเสร็จเสด็จจากแท่นสุวรรณ | จรจรัลไปสรงวาริน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
โทน
| ๏ ทรงสุคนธ์ปนปรุงกลิ่นเกลา | สนับเพลาเชิงช่อเฉิดฉิน |
| ทรงภูษายกแย่งนาคิน | ฉลององค์ติดอินทรธนูเนา |
| เจียระบาดตาดปักอย่างนอก | มะลิเลื้อยลายดอกฉลุเฉลา |
| ทับทรวงจำหลักลายพรายเพรา | งามเงาเนาวรัตน์จำรัสเรือง |
| ทองกรเก้าคู่ชมพูนุท | ประดับบุษราคัมน้ำเหลือง |
| ธำมรงค์รจนาค่าเมือง | อร่ามเรืองเฟื่องห้อยพลอยเพชร |
| ตาดสุวรรณพันโพกเกศา | แต่งอย่างโจรป่าปันจุเหร็จ |
| ทรงอุบะเพชรพรายกระจายเม็ด | แล้วเสด็จมาทรงอัสดร ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิดฉิ่ง
ร่าย
| ๏ พรั่งพร้อมโยธากิดาหยัน | ถวายบังคมคัลอยู่สลอน |
| เสียงประโคมเซ็งแซ่แตรงอน | ให้เคลื่อนพลนิกรเดินทาง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
โทน
| ๏ ม้าเอยม้าต้น | ผ่านดำขำขนสองอย่าง |
| อกผายท้ายพีเป็นมะปราง | ชันหูชูหางอย่างม้ายนต์ |
| ยกเท้าก้าวสอดขอดข้อ | หกมุ่นม้วนคอย่อย่น |
| ป่วนปั่นหันคว้างมากลางพล | เริงรนร่านร้องลำพองมา |
| อนุชาขี่ม้าที่นั่งรอง | ม้าพี่เลี้ยงเคียงสองซ้ายขวา |
| ม้าระเด่นเต้นตามรัถยา | กิดาหยันเสนาก็ตามไป |
| สนั่นเสียงฆ้องกลองเซ็งแซ่ | ทหารแห่ถือทวนธงไสว |
| สารวัดรัดเร่งพลไกร | เข้าในนครมะละกา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
ร่าย
| ๏ บัดนั้น | หญิงชายชาวเมืองมาหนักหนา |
| นั่งแน่นสองข้างมรคา | ตั้งหน้าชะแง้แลดู |
| บ้างกระซิบถามไถ่กันไปพลาง | ชวารูปร่างอย่างไรอยู่ |
| บ้างแย้มบานหน้าต่างเปิดประตู | คอยดูตามทางคลาไคล |
| เห็นพลแห่หน้าในตาริ้ว | ทวนทองธงทิวปลิวไสว |
| สีเสื้อสลับจับกันไป | ดังสีรุ้งที่ในนภา |
| เห็นปันหยีขี่ม้ามากลางพล | งามจริงยิ่งคนในใต้หล้า |
| เหมือนหนึ่งเทวัญในชั้นฟ้า | มิใช่โจรป่าพนาลี |
| ชะรอยกษัตริย์สุริย์วงศ์ | หากแกล้งแปลงองค์เป็นปันหยี |
| บรรดาสาวสาวชาวธานี | ยินดีปรีดาด้วยรูปทรง |
| บ้างชม้อนช้อยชายหางตา | เสนหาอาลัยใหลหลง |
| ทำเอียงอายชายสไบเลื่อนลง | ต้องจิตพิศวงวิญญาณ์ ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| ชำเลืองเนตรดูชาวพารา | สบตาก็ยิ้มพริ้มพราย |
| เห็นหน้าไหนดีเป็นทีท่วง | ก็หน่วงม้าเต้นเขม้นหมาย |
| บุ้ยบอกพี่เลี้ยงแล้วภิปราย | มลายูแยบคายชอบกล |
| ตรัสพลางกะระตะอาชา | ไว้หน้าเงยงามมาตามถนน |
| ถึงทวารในไพชยนต์ | ก็ลงจากม้าต้นไคลคลา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เข้าในพระโรงรูจี | เห็นเสนีเฝ้าแหนแน่นหนา |
| สดองค์ลงพลันไม่วันทา | นั่งน้อมกายาพอเป็นที ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูผู้ผ่านกรุงศรี |
| ครั้นเห็นปันหยีก็ยินดี | จึงมีพจนารถประภาษไป |
| เชิญขึ้นมานั่งบัลลังก์อาสน์ | บิตุราชจัดแจงแต่งให้ |
| มาเถิดเจ้ามาอย่าเกรงใจ | พ่อไม่มีจิตคิดฉันทา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีกล่าวแกล้งแสร้งว่า |
| จะร่วมอาสน์กับราชรายา | กลัวตุหลาปาปาจะเกิดมี |
| ข้านี้ชาวดงพงไพร | ไม่พอใจที่สูงศักดิ์ศรี |
| อันรายาโปรดมาทั้งนี้ | พระคุณพ้นที่จะพรรณนา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูได้ฟังก็หรรษา |
| ไพเราะเพราะรสวาจา | ยิ่นแสนเสนหาเป็นพ้นคิด |
| จึงเลื่อนองค์ลงจากราชอาสน์ | ตรัสประภาษโดยความสุจริต |
| เจ้ามาไยมิใช่พาณิช | มีกิจสิ่งใดจึงไคลคลา |
| จะมาเมืองนี้หรือจะไปไหน | พอใกล้จึงแวะขึ้นมาหา |
| อนึ่งทางกลางทะเลแล่นมา | กันดารโดยมรคาสาชล |
| พวกพลมนตรียังพร้อมเพรียง | หรือเสบียงอาหารขัดสน |
| หรือขอบเขตพระนครร้อนรน | จลาจลบ้านเมืองเคืองใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ้มพลางแถลงไข |
| เมื่อมาท่าทางชลาลัย | ใช้ใบได้ลมตลอดมา |
| ด้วยมีใจจงรักภักดี | ทั้งไพร่พลมนตรีก็ชื่นหน้า |
| ข้าอยู่ไพรไม่มีพารา | จึงเที่ยวทางนาวาให้สบาย |
| จะใคร่เห็นยศอย่างต่างประเทศ | ชมนิเวศน์เวียงวังทั้งหลาย |
| ไม่มีธุระเรื่องเคืองระคาย | ชมแล้วจะผันผายคืนไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | รายาได้ฟังก็สงสัย |
| วาจาจริตผิดชาวไพร | จะเป็นในสุริย์วงศ์กษัตรา |
| ชะรอยเที่ยวมาหาอิสตรี | คิดว่าลูกเรามีกระมังหนา |
| แล้วจึงกล่าวรสพจนา | ดูราปันหยีมียศ |
| ตัวพ่อนับวันจะอันตราย | วางวายชีวิตปลิดปลด |
| ไร้ราชบุตรีโอรส | จะสืบสายสูญหมดไม่มีใคร |
| เชิญเจ้าครองครองพารา | ไอศูรย์สวรรยาจะยกให้ |
| เป็นเอกในเศวตฉัตรชัย | ให้เย็นใจไพร่พลโยธา |
| จะได้พึ่งเดชาอานุภาพ | ปราบปรามปัจจามิตรทุกทิศา |
| เรานี้จะไปปะตาปา | ทรงพรตอยู่ป่าพนาลี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| จึงว่าข้าเคยอยู่แต่พงพี | อันธานีไม่คู่ควรครอง |
| ซึ่งจะให้ว่าการพารา | จะเสียใจไพร่ฟ้าหม่นหมอง |
| โภไคยไอศูรย์ไม่ปูนปอง | จะเที่ยวท่องสัญจรดอนดง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | รายายิ่งคิดพิศวง |
| จะวอนว่าเท่าไรด้วยใจจง | ก็ไม่ปลงลงตามบัญชาการ |
| พระจึงตรัสสั่งเสนา | ให้จัดแจงโอชากระยาหาร |
| มาเลี้ยงปันหยีแลกุมาร | ทั้งโยธาบริวารบัดนี้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | กรมวังรับสั่งใส่เกศี |
| มาบอกวิเสทพลันทันที | ตามมีพระราชบัญชาการ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พวกวิเสทสับสนอลหม่าน |
| บ้างจัดแจงเจียนตองรองจาน | เทียบของคาวหวานครบครัน |
| แล้วยกไปเลี้ยงโยธา | บ้างเลี้ยงเหล่าเสนากิดาหยัน |
| บ้างยกเครื่องเสวยปันหยีนั้น | มาตั้งในพระโรงคัลทันใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้ากรุงมะละกาเป็นใหญ่ |
| จึงตรัสแก่ปันหยีชาญชัย | เชิญให้เสวยโภชนา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| กับระเด่นสังคามาระตา | เสร็จเสวยโภชนาสาลี |
| แล้วลาระตูภูวไนย | มิได้ประณตบทศรี |
| สององค์มาทรงพาชี | เสนีแห่แหนแน่นมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เดินทางมากลางนคเรศ | พระชายเนตรชำเลืองแลหา |
| พระกรรณตรับฟังข่าวบุษบา | จนมาถึงที่ท่าสำเภา |
| ลงจากอาชาม้าที่นั่ง | มายังหลงหนึ่งหรัดโฉมเฉลา |
| อุ้มนางขึ้นวางบนเพลา | ชมพลางสร้อยเศร้าวิญญาณ์ |
| ยิ่งคะนึงถึงองค์อัคเรศ | อาดูรพูนเทวษถวิลหา |
| ทอดถอนฤทัยไปมา | จนจวนเวลาราตรี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงนางหวันยิหวาสาวศรี |
| เป็นบุตรตำมะหงงเสนี | เคหาอยู่ที่ทางไป |
| ได้เห็นปันหยีทั้งไปมา | กัลยาประดิพัทธ์พิสมัย |
| ให้แสนเสนหาอาลัย | รัญจวนครวญใคร่เป็นไมตรี |
| นอนนั่งตั้งแต่ตะลึงหลง | ในรูปทรงมิสาระปันหยี |
| ครั้นค่ำย่ำฆ้องก็จรลี | มาอาบน้ำขัดสีกายา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ชมตลาด
| ๏ ทาแป้งแต่งกายอายอบ | จันทน์ปรุงฟุ้งตลบกลิ่นบุหงา |
| ลูบไล้น้ำดอกไม้เทศทา | ส่องกระจกผัดหน้านวลผจง |
| กันกวดกระหมวดมวยรวยรับ | สีขี้ผึ้งเสร็จสรรพกันขนง |
| สะอิ้งเอวพรรณรายสายสอดวง | ห้อยอุบะตันหยงพู่พวง |
| นุ่งตานีอย่างนอกดอกไหม | ห่มริ้วทองช่องไผ่พื้นม่วง |
| สอดสีซับในหงอนไก่ดวง | ทีท่วงไว้วางเหมือนนางใน |
| ใส่แหวนรังแตนเพชรเม็ดแตง | แวววับจับแสงแขไข |
| ต่างหูห้อยพลอยเพชรอำไพ | งามวิไลพิศเพียงขวัญตา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครั้นเสร็จพอเวลาบิดาหลับ | ซุบซิบกันกับทาสา |
| ลอบลงจากเรือนแล้วไคลคลา | บ่าวถือของสลาไปตามนาย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
| ๏ มายังตีนท่าหน้าบ้าน | เดินตามสะพานผันผาย |
| ลงเรือน้อยค่อยเลื่อนเคลื่อนคลาย | ทาสีถือท้ายพายไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ โล้
| ๏ ครั้นถึงนาวาปันหยี | จึงประทับเข้าที่กำปั่นใหญ่ |
| แล้วคิดขวยเขินสะเทินใจ | เอาสไบบังแสงอัคคี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาแลเห็นนางสาวศรี |
| ก็รู้แจ้งใจที่ในที | จึงมาทูลปันหยีด้วยพลัน |
| ข้าเห็นสตรีขี่เรือน้อย | มาจอดลอยคอยอยู่ข้างกำปั่น |
| ใครกระไรไว้บ้างเมื่อกลางวัน | จึงรักใคร่ผูกพันตามมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ้มพลางทางว่า |
| รำคาญวานไปบอกอนุชา | จงรับมาอย่าให้เปล่าไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตารีบมาหาช้าไม่ |
| ทูลองค์อนุชาชาญชัย | ลาภใหญ่มาถึงพระภูมี |
| พระเชษฐาโปรดปรานประทานนาง | รูปร่างอย่างไรไม่รู้ที่ |
| มาจอดคอยลอยเรืออยู่ตรงนี้ | จงจรลีไปรับนงเยาว์ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาโฉมเฉลา |
| จึงว่าภาษาไม่เหมือนเรา | ข้างเขาเจรจามลายู |
| จะพาทีด้วยนางอย่างไร | พรั่นใจให้คิดอดสู |
| จะพูดมาอย่างไรก็ไม่รู้ | เอ็นดูจงขับให้กลับใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาตอบตามอัชฌาสัย |
| ถึงว่าภาษามิเข้าใจ | พูดมิได้ก็อย่าเจรจา |
| อาหารประทานมาถึงปาก | ทำลำบากคนใช้ไยหนักหนา |
| ซื้อยังขอแถมเหน็บแนมมา | ได้เปล่ายังว่ามิรับไว้ |
| แต่ให้รบเร้าเฝ้าเตือน | ทำบิดเบือนเหมือนเข้าหอใหม่ |
| วิบากกรรมแล้วจำแข็งใจ | ได้เช่นก็จะย่ามตามรอย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาตอบถ้อย |
| จะอุตส่าห์แข็งใจไปสักน้อย | ยิ้มพลางคลาดคล้อยดำเนินไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ชาตรี
| ๏ ถึงนาวาน้อยก็ค่อยย่าง | นั่งลงใกล้นางแล้วปราศรัย |
| สาวน้อยถอยหนีพี่ไย | จะเล่าให้เจ้าฟังแต่หลังมา |
| พี่สู้ข้ามคงคามหารณพ | หวังจะพบนวลนางต่างภาษา |
| โฉมงามทรามสวาทเพียงบาดตา | นางในเมืองชวาไม่เหมือนน้อง |
| พี่จะขอฝากฝังไมตรีจิต | อย่าคิดเคืองระคางหมางหมอง |
| จะอยู่ไยที่ในสัดจอง | ขอเชิญดำเนินน้องไปห้องใน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | หวันยิหวานารีศรีใส |
| ฟังพูดภาษาชวาไป | ไม่เข้าใจในรสวาจา |
| นางสะทกสะเทินเมินเมียง | อายเอียงก้มพักตร์กินสลา |
| ชายชำเลืองเนตรรับจับตา | เยื้อนยิ้มในหน้าไม่พาที ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
โลม
| ๏ ดวงเอยดวงสมร | งามงอนจริตติดใจพี่ |
| สาวสวรรค์ขวัญตาจงปรานี | อย่าให้เสียทีพี่ลงมา |
| ว่าไรก็ไม่ตอบถ้อย | ทำแต่ชม้อยเมียงหน้า |
| พระฉวยฉุดยุดนางกัลยา | ขึ้นมายังที่ห้องใน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ นั่งแอบแนบชิดชมนาง | พระพลางกล่าวแกล้งแถลงไข |
| วันนี้เห็นน้องต้องฤทัย | นึกอยู่ว่าจะใคร่เป็นไมตรี |
| พี่ผูกใจจึงไปดลจิตเจ้า | เผอิญให้ขวัญข้าวมาถึงนี่ |
| จะขืนขัดตัดใจไปไยมี | สนทนาพาทีด้วยพี่ชาย |
| อันชวากับนางมลายู | พอจะรู้ภาษากันง่ายง่าย |
| อย่าทำขวยเขินสะเทินอาย | เจ้าสายสุดที่รักจงเมตตา |
| ว่าพลางตระโบมโลมเล้า | สัพยอกหยอกเย้าหรรษา |
| เชยคางชมปรางปรีดา | กลิ่นมาลาฟุ้งจรุงใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ น่าเอยน่าสรวล | มาทำลามลวนด่วนได้ |
| วางข้าอย่ายุดมือไว้ | ว่าไรไม่รู้ภาษากัน |
| นางสะบิ้งสะบัดปัดกร | งามงอนจริตบิดผัน |
| ทำชม้อยชายตาเมียงมัน | เกียดกันด้วยกลมารยา |
| อย่ามายั่วเย้าเซ้าซี้ | เป็นน่าบัดสีหนักหนา |
| พลั้งจิตผิดไปได้ลงมา | เห็นนาวาแล้วจะลาไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
โลม
| ๏ น้องเอยน้องน่ารัก | ทำเหมือนไม่สมัครพิสมัย |
| หรือผิดภาษาน้องมิต้องใจ | เสนหาอาลัยเหมือนกัน |
| พี่จะสอนภาษาชวาให้ | แจ้งใจเจ้าแล้วจึงผายผัน |
| จะทำให้เขินค้างอยู่กลางคัน | ยังมิทันที่จะได้เป็นไมตรี |
| ว่าพลางจุมพิตชิดชวน | อย่าหยิกข่วนหนักนักผลักมือพี่ |
| พระสัมผัสพุ่มพวงดวงมาลี | หยอกเย้าเซ้าซี้ด้วยปรีดา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ น้อยเอยน้อยใจ | ทำเล่นเห็นไม่รู้ภาษา |
| ก่นแต่เลียมลอดสอดคว้า | อนิจจาไม่คิดเกรงใจ |
| น้องรักน้องอุตส่าห์มาถึงนี่ | จะเมตตาปรานีก็หาไม่ |
| อัปยศอดสูเป็นพ้นไป | นางค้อนควักผลักไสไปมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
โลม
| ๏ ทรามเอยทรามสงวน | งามกระบวนยวนยั่วเสนหา |
| พี่รักเจ้าเท่าเทียมชีวา | ไม่ประจักษ์วาจาก็จำจน |
| อันท่วงทีกิริยามลายู | พึ่งจะรู้แยบคายสายสน |
| ว่าพลางเหน็บแนมแกมกล | คลึงเคล้าเสาวคนธ์มณฑาทอง |
| พระอิงแอบแนบเนื้อนวลนาง | เชยปรางปรีดิ์เปรมเกษมสอง |
| รสรักประจักษ์ใจในทำนอง | ค่อยประคองเคียงชมภิรมย์ใจ |
| อัศจรรย์บันดาลพายุพัด | คลื่นซัดสาครกระฉ่อนไหว |
| กำปั่นจอดทอดท่าชลาลัย | ระลอกใหญ่ฟัดฝืนคลื่นแคลง |
| มัจฉาชมชลวนว่าย | โบกบ่ายเข้าบังฝั่งแฝง |
| นาคราชผาดผุดพลิกแพลง | สำแดงเดชาวราฤทธิ์ |
| ทั้งสองเกษมสันต์หรรษา | ดังอำมฤตฟ้ายาจิต |
| คลึงเคล้าเฝ้าแอบแนบชิด | แสนสนิทชิดชมภิรมย์ใจ ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ โลม
| ๏ เมื่อนั้น | หวันยิหวานารีศรีใส |
| วันทาแล้วลาคลาไคล | กลับไปยังบ้านบิดา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| ครั้นอรุณรุ่งแสงสุริยา | ก็ใช้ใบเภตรากลับไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ โล้
| ๏ ครั้นมาถึงท่าบาลี | พรั่งพร้อมโยธีทัพใหญ่ |
| จึงขึ้นบกยกพลคลาไคล | เข้าในป่าระหงดงดอน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
ชมดง
| ๏ เดินเอยเดินทาง | ตามหว่างแนวเนินสิงขร |
| พฤกษาสองข้างที่ทางจร | บ้างระบัดใบอ่อนออกผกา |
| ปริงปรางลางต้นผลดก | คณานกจับจิกเป็นภักษา |
| ลดาวัลย์พันพุ่มอัมพา | สาวหยุดย้อยระย้ายมโดย |
| มะสังรังเรียงเคียงขานาง | ยูงยางพะยอมหอมโหย |
| วายุพัดสะบัดโบกโบย | เกสรร่วงโรยโปรยปราย |
| หอมกลิ่นถวิลถึงบุษบา | อนิจจาจำร้างเพราะนางหาย |
| สร้อยเศร้าเปล่าเปลี่ยวอยู่เดียวดาย | พลางเร่งพลนิกายจรจรัล ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
ร่าย
| ๏ ร้อนแรมมาในอรัญวา | ก็ถึงภูผาปัจจาหงัน |
| แลเห็นอาศรมพระนักธรรม์ | ให้หยุดพลขันธ์อยู่ชายไพร ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ พระจึ่งสั่งพี่เลี้ยงประสันตา | ให้เร่งรัดเสนาน้อยใหญ่ |
| ตั้งที่ประทับพลับพลาชัย | แทบใกล้แนวเนินคิรี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตารับสั่งใส่เกศี |
| ออกมาเกณฑ์กันทันที | ตามมีพระราชบัญชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนานายไพร่พร้อมหน้า |
| บ้างถางที่ทุบปราบไปมา | ตัดไม้เกี่ยวคาวุ่นไป |
| ปลูกสุวรรณพลับพลาสิบห้าห้อง | ทำท้องพระโรงขวางกว้างใหญ่ |
| มุขลดหลังคาพาไล | ที่ข้างหน้าข้างในครบครัน |
| แล้วเกณฑ์กองร้อยคอยเหตุการณ์ | ทุกด้านเดินตรวจกวดขัน |
| นั่งยามตามเพลิงผลัดกัน | รายรอบสุวรรณพลับพลา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| จึงเสด็จยุรยาตรคลาดคลา | ขึ้นยังพลับพลาทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ช้า
| ๏ ทอดองค์ลงกับที่บรรจถรณ์ | เร่าร้อนรัญจวนหวนไห้ |
| คิดถึงบุษบายิ่งอาลัย | เที่ยวหาแห่งใดไม่พานพบ |
| พระแน่นอนถอนจิตเจ็บใจ | ทั้งบกเรือเหนือใต้ก็ไปจบ |
| จนสิ้นแดนมะละกามหารณพ | ไม่พานพบพนิดาดวงจันทร์ |
| หรือชะรอยเทวาพาน้อง | ไปสู่ห้องวิมานเมืองสวรรค์ |
| หรือสิงสัตว์พยัคฆาในอารัญ | พาไปขบคั้นให้บรรลัย |
| จึงสูญสิ้นชื่อระบือนาม | จะมีใครบอกความก็หาไม่ |
| แม้นตายก็จะตายตามไป | ไม่อยู่ให้หนักพื้นพสุธา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครวญพลางพระทางคะนึงใน | ทำไฉนจะพบดวงยิหวา |
| อย่าเลยจะไปปะตาปา | สำรวมจิตรักษาอารมณ์ |
| เดชะบุญบวชเคร่งบำเพ็ญฌาน | จะบันดาลให้พบประสบสม |
| พระอาวรณ์ร้อนใจเกรียมตรม | จนบรรทมหลับไปกับไสยา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ ตระ
| ๏ ครั้นรุ่งรางสร่างแสงอโณทัย | ภูวไนยแต่งองค์ทรงภูษา |
| พร้อมหมู่กิดาหยันเสนา | เสด็จมาอาศรมพระมุนี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
| ๏ ครั้นถึงจึงเข้าวันทา | พระมหาดาบสฤาษี |
| แล้วถวายธูปเทียนมาลี | ด้วยใจยินดีปรีดา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อายันผู้ทรงสิกขา |
| แจ้งการด้วยญาณปรีชา | จึงมีวาจาถามไป |
| ซึ่งเจ้าจากสถานบ้านเมือง | ระคายเคืองข้องเข็ญเป็นไฉน |
| หรือวิบัติพลัดพรากสิ่งใด | จึงเที่ยวมาในพนาลี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| จึงสนองวาจาพระมุนี | ข้านี้ไม่สบายวิญญาณ์ |
| จะใคร่ปะตาปาเป็นดาบส | สร้างพรตพรหมจรรย์ให้หรรษา |
| พระนักสิทธ์จงคิดเมตตา | อย่าให้สูญศรัทธาที่จงใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อายันยิ้มพลางแถลงไข |
| แรกรุ่นรูปร่างอย่างนี้ไซร้ | จะปะตาปาได้สักกี่วัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีเพราเพริศเฉิดฉัน |
| ยิ้มพลางทางดูตากัน | ต่างถวายอภิวันท์แล้วออกมา |
| จึงนุ่งคากรองครองเปลือกไม้ | ตามวิสัยฤาษีชีป่า |
| พระอาจารย์ให้นามสมญา | ชื่อกัศมาหราอายัน |
| สังคามาระตานั้นก็ทรงพรต | ชื่อดาบสยาหยังรังสรรค์ |
| นุ่งหนังเสือลายพรายพรรณ | จุณจันทน์เจิมพักตร์เพียงโยคี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | บรรดาระเด่นทุกกรุงศรี |
| ทั้งพระพี่เลี้ยงผู้ภักดี | ก็บวชตามภูมีด้วยปรีดา |
| แต่ประสันตาคนคะนอง | ว่าจะลองบวชตามวาสนา |
| จะแข็งใจสำรวมวาจา | ไปกว่าจะสิ้นเคราะห์ร้าย |
| อันพวกเสนากิดาหยัน | ต่างบวชด้วยกันมากหลาย |
| เอาผ้าเปลือกไม้เข้าพันกาย | แล้วถวายวันทาพระอาจารย์ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | พระมุนีมีพรตห้าวหาญ |
| จึงสอนสั่งให้นั่งจำเริญฌาน | จงอุตส่าห์ทรมานระงับใจ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | บรรดาอายันบวชใหม่ |
| รับคำอำลาแล้วคลาไคล | ต่างไปกุฎีที่สำราญ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ช้า
| ๏ อายันปันหยีสำรวมจิต | พยายามตามกิจอธิษฐาน |
| ข้าได้ปะตาปาสมาทาน | เดชะฌานแผ่ผลภาวนา |
| ขอให้ได้ดังจิตพิศวาส | ร้อนอาสน์องค์ปะตาระกาหลา |
| ไปดลใจนงนุชบุษบา | ให้มาประสบพบพาน |
| สถิตแห่งหนตำบลใด | ทุกนิเวศน์เวียงชัยราชฐาน |
| ถึงจะอยู่กระยาหงันชั้นวิมาน | จงบันดาลให้ได้คืนมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครั้นเสร็จตั้งจิตพิษฐาน | มัสการกราบงามสามท่า |
| เข้านั่งบำเพ็ญภาวนา | ด้วยใจศรัทธายินดี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ ตระ
ช้าปี่
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงองค์อุณากรรณเรืองศรี |
| แต่พลัดพรากจากระเด่นมนตรี | มาอยู่บุรีประมอตัน |
| เมื่อวันปันหยีปะตาปา | ให้เร่าร้อนอุราโศกศัลย์ |
| แสนคะนึงถึงองค์พระทรงธรรม์ | ครวญคร่ำรำพันโศกา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
โอ้
| ๏ โอว่าปานนี้พระพี่เจ้า | จะโศกเศร้ารัญจวนหวนหา |
| ตั้งแต่ไปแก้สงสัยมา | ไม่เห็นขนิษฐาในถ้ำทอง |
| พระจะแสนโศกสร้อยละห้อยไห้ | ร้อนราชหฤทัยหม่นหมอง |
| จะดั้นด้นค้นคว้าเที่ยวหาน้อง | ทุกประเทศเถื่อนท้องพนาลี |
| อกเอ๋ยทำไฉนจะได้รู้ | ว่าน้องอยู่ประมอตันกรุงศรี |
| แม้นใครทูลแถลงแจ้งคดี | เห็นทีจะรีบมาด้วยอาลัย |
| หรือสุดคิดที่จะติดตามหา | จะคืนสมจินตะหราหรือไฉน |
| ทิ้งน้องไว้เดียวเปลี่ยวใจ | ว่าพลางร่ำไห้ไปมา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ โอด
ยานี
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงองค์ปะตาระกาหลา |
| สถิตยังกระยาหงันชั้นฟ้า | คะนึงถึงนัดดาดวงใจ |
| กูแกล้งพรากจากกันก็ช้านาน | ต่างทุกข์ทรมานหม่นไหม้ |
| อุณากรรณโศกาอาลัย | อยู่ในประมอตันพารา |
| อย่าเลยจะให้พานพบ | ประสบกับอิเหนาเชษฐา |
| คิดแล้วสำแดงแผลงฤทธา | เหาะมาประมอตันทันที ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ กลม
ร่าย
| ๏ ครั้นถึงจึงเข้าในไพชยนต์ | บอกยุบลอุณากรรณเรืองศรี |
| แถลงเล่ากิจจาด้วยปรานี | บัดนี้อิเหนากุเรปัน |
| ตั้งแต่มะงุมมะงาหรา | โศกาวิโยคโศกศัลย์ |
| คิดถึงคะนึงนางไม่ว่างวัน | เที่ยวทุกขอบขัณฑเสมา |
| เมื่อเจ้ามานิ่งนอนใจ | ทำไฉนจะพบพระเชษฐา |
| แม้นยกออกเดินอรัญวา | ไปทิศบูรพาจะพบพาน |
| ว่าแล้วองค์ท้าวเทเวศร์ | สำแดงเดชเดชาศักดาหาญ |
| คลับคล้ายหายไปมิทันนาน | กลับคืนสถานพิมานบน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณครั้นแจ้งเหตุผล |
| จึงเรียกสองพี่เลี้ยงนฤมล | มาบอกยุบลด้วยใจภักดิ์ |
| บัดนี้องค์ปะตาระกาหลา | ลงมาเล่าแถลงแจ้งประจักษ์ |
| บอกว่าพระโฉมยงทรงลักษณ์ | เที่ยวตามน้องรักทุกพารา |
| ให้เรานี้กรีพลออกเดินไพร | จึ่งจะได้พบองค์พระเชษฐา |
| เล่าพลางทางทรงโศกา | กัลยาไม่เป็นสมประดี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
| ๏ บัดนั้น | พี่เลี้ยงเล้าโลมนางโฉมศรี |
| องค์พระอัยกาปรานี | มาช่วยชี้บอกเหตุให้เรา |
| ที่นี้จะได้พบพระเชษฐา | แม่อย่าวิโยคโศกเศร้า |
| ขอเชิญโฉมยงนงเยาว์ | เสด็จขึ้นไปเฝ้าแล้วทูลลา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรรณกระหมันวิยาหยา |
| ฟังสนองต้องตามวิญญาณ์ | ยินดีปรีดาเป็นพ้นไป |
| ครั้นรุ่งรางสร่างแสงสุริยง | ก็แต่งองค์ทรงเครื่องแจ่มใส |
| ชวนสองพี่เลี้ยงคลาไคล | ขึ้นไปเฝ้าองค์พระทรงธรรม์ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เพลงช้า
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | เจ้ากรุงประมอตันเขตขัณฑ์ |
| สถิตเหนือแท่นแก้วแพรวพรรณ | ครั้นเห็นอุณากรรณขึ้นมา |
| จงมีมธุรสพจนารถ | ตรัสประภาษชมโฉมโอรสา |
| งามทรงวงพักตร์ลักขณา | โสภาผิวเนื้อนวลละออง |
| อันบุรุษสุดสิ้นในดินแดน | จะหาไหนไม่แม้นเสมอสอง |
| พ่อจะมอบไอศูรย์ปูนปอง | ให้ครอบครองสวรรยาราชัย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกราบก้มบังคมไหว้ |
| ยิ้มพลางทางทูลสนองไป | ซึ่งภูวไนยโปรดปรานี |
| จะให้ครองนคเรศเขตขัณฑ์ | พระคุณนั้นจะรับใส่เกศี |
| แต่จะขอกราบลาฝ่าธุลี | ไปเที่ยวหาอิสตรีที่พึงใจ |
| ได้แล้วจึงจะกลับคืนมา | อยู่รองบาทาคุ้มตักษัย |
| พระจงเมตตาให้คลาไคล | ลูกไปไม่ช้าจะมาพลัน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระผู้ผ่านโภไคยไอศวรรย์ |
| ได้ฟังมิสาอุณากรรณ | ทรงธรรม์จึงมีบัญชาการ |
| ลูกรักของพ่อผู้ร่วมใจ | จะไปไยให้ยากจากสถาน |
| มรคาท่าทางก็กันดาร | จงอยู่ครองศฤงคารสำราญใจ |
| พ่อจะให้ไปขอธิดา | กรุงกษัตริย์นานาน้อยใหญ่ |
| ให้แต่งมาส่งถึงกรุงไกร | ก็จะได้ดังจิตที่คิดปอง ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรมก้มเกล้าทูลสนอง |
| ซึ่งทรงพระดำริตริตรอง | จะขอสู่คู่ครองให้ลูกยา |
| เกลือกจะมิชอบจิตที่คิดไว้ | ถึงกันดารเดินไพรก็ไม่ว่า |
| ขอกราบบาทบิตุราชบังคมลา | ไปเที่ยวหาแต่ตามอำเภอใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูประมอตันเป็นใหญ่ |
| ทั้งประไหมสุหรีมีอาลัย | จะทัดทานเท่าไรก็ไม่ฟัง |
| จนจิตจึงกล่าวพจนารถ | อนุญาตให้ไปดังใจหวัง |
| แสนสวาทราชบุตรสุดกำลัง | ลูบหลังลูบหน้าด้วยอาวรณ์ |
| สองกษัตริย์อำนวยอวยชัย | จงไปเป็นสุขสโมสร |
| แม้นได้คู่สู่สมสยมพร | จงกลับคืนพระนครอย่าอยู่ช้า |
| ว่าพลางทางสั่งตำมะหงง | ให้ไปด้วยองค์โอรสา |
| เป็นผู้ใหญ่ต่างใจต่างตา | อย่าให้พระลูกยามีเหตุการณ์ |
| อันโยธีที่จะไปในกระบวน | เลือกล้วนเข้มแข็งกำแหงหาญ |
| ทั้งม้ารถคชไกรชัยชาญ | เร่งรัดจัดการให้พร้อมไว้ ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงเสนาผู้ใหญ่ |
| รับสั่งบังคมแล้วคลาไคล | ออกไปจากท้องพระโรงคัล ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ยานี
| ๏ เร่งรัดจัดพลทวยหาญ | ล้วนชำนาญการณรงค์แข็งขัน |
| ขุนช้างผูกช้างยืนยัน | พลายพังดั้งกันล้วนตัวดี |
| ขุนม้าผูกม้าอาชาไนย | ทหารใส่เสื้อดำประจำขี่ |
| ขุนรถเร่งเทียมพาชี | สารถีถือเขนเขียนทอง |
| ขุนพลเร่งรัดจัดพล | เคยผจญข้าศึกสยบสยอง |
| ทัพหน้าทัพหลังให้ตั้งกอง | คับคั่งทั้งท้องสนามใน |
| บ้างถืออาวุธหอกดาบ | กำซาบทวนธนูหางไก่ |
| เตรียมทั้งรถแก้วแววไว | มาประทับเทียบไว้กับเกยลา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกระหมันวิยาหยา |
| อภิวาทสองราชกษัตรา | แล้วลามายังปราสาทชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
| ๏ ครั้นถึงจึงเข้าในห้อง | บรรทมเหนือแท่นทองผ่องใส |
| ตรึกตราอยู่ที่จะคลาไคล | จนหลับไปในราษราตรี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ ตระ
| ๏ ครั้นบรรทมตื่นฟื้นองค์ | พระสุริยงเรืองรองผ่องศรี |
| เสด็จจากแท่นทองจรลี | มาเข้าที่สระสรงสาคร ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
โทน
| ๏ ทรงสุคนธ์ปนทองศรีประเทือง | ให้หนุนเนื้อเรื่อเรืองเหลืองอ่อน |
| ผัดพักตร์ผิวพรรณดังจันทร | เสยเส้นผมงอนงามปลาย |
| ทรงภูษาไว้วางหางหงส์ | พี่เลี้ยงช่วยบรรจงโจงถวาย |
| ฉลององค์โหมดตองทองพราย | ห้อยหน้าริ้วรายดอกดวง |
| เจียระบาดตาดติดครุยทอง | ซ่าโบะกรองช่องไผ่พื้นม่วง |
| สังวาลแววแก้วประดับทับทรวง | ทองกรกุดั่นดวงจินดา |
| ทับทิมธำมรงค์ทรงเบื้องซ้าย | แพรวพรายเพชรรัตน์พระหัตถ์ขวา |
| ทรงห้อยสร้อยสนจำปา | เหน็บกริชเทวาแล้วคลาไคล ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ
ร่าย
| ๏ มายังเกยรัตน์รูจี | เสนีกราบก้มบังคมไหว้ |
| เสด็จทรงรถแก้วแววไว | ให้เคลื่อนพลไกรจรจรัล ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
โทน
| ๏ รถเอยรถทรง | ดุมวงเวียนเฉวียนฉวัดผัดผัน |
| กระหนกกระหนาบกาบแก้วแพรวพรรณ | ธงสุวรรณปักลายงอนงาม |
| เทียมด้วยอาชาพลาหก | ผาดผกว่องไวในสนาม |
| ทหารแห่ซ้ายขวาอาสาจาม | เครื่องสูงแทรกตามตาริ้วเรียง |
| ธงชายปลายปลิวเป็นทิวถ้อง | ฆ้องกลองแตรสังข์ประดังเสียง |
| ช้างดั้งช้างกันน้ำมันเมียง | ม้าแซงแข่งเคียงเป็นคู่ไป |
| ตำมะหงงเสนีขี่อาชา | คุมกองทัพหน้าเป็นนายใหญ่ |
| เร่งรีบพหลพลไกร | เข้าในพนมพนาวา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
ชมดง
| ๏ เดินทางพลางคิดพิศวง | ให้คะนึงถึงองค์พระเชษฐา |
| แกล้งฝืนสมประดีทำปรีดา | ชมพรรณพฤกษาในอารัญ |
| บุหรงร้องก้องดงส่งเสียง | บ้างจับไม้ม่ายเมียงผินผัน |
| จากพรากจับเจ่าเหงางัน | ถวิลวันพระพรากจากไป |
| แอ่นเคล้าเคล้าเคียงเรียงคู่ | ร่วมภิรมย์สมสู่ตามวิสัย |
| ให้ขวยเขินเมินพักตร์ละอายใจ | เชือนชมมิ่งไม้นานา |
| สาวหยุดยมโดยลำดวนดง | ลมส่งหอมซาบนาสา |
| เหมือนกลิ่นซ่าโบะพระพี่ยา | ซึ่งเปลี่ยนไว้เมื่อลาไปธานี |
| ยิ่งสะท้องถอนใจอาลัยหลง | กันแสงทรงโศกเศร้าหมองศรี |
| ให้รีบรถคชพลพาชี | จรลีไปตามมรคา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิด
ร่าย
| ๏ ครั้นถึงแดนพาราปะตาหรำ | มีละหานธารน้ำที่เชิงผา |
| จึงสั่งตำมะหงงเสนา | ให้ตั้งพลับพลาทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงรับสั่งบังคมไหว้ |
| มาเร่งพหลพลไกร | ให้ปลูกพลับพลาชัยที่ใกล้ธาร |
| ตั้งค่ายรายป้อมล้อมวง | แล้วปลงม้ารถคชสาร |
| เกณฑ์กองป้องกันภัยพาล | นายทหารสี่หมวดให้ตรวจตรา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกระหมันวิยาหยา |
| เสด็จจากรถทรงอลงการ์ | ขึ้นสู่พลับพลาพนาลี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ บัดนั้น | ขุนด่านปะตาหรำกรุงศรี |
| ตั้งกองป้องกันไพรี | อยู่ที่ทางร่วมมรคา |
| ได้ยินเสียงม้ารถคชไกร | ก็สำคัญมั่นใจว่าโจรป่า |
| ร้องเรียกพวกพลกล่นเกลื่อนมา | แต่ล้วนแกล้วกล้าในการยุทธ์ |
| นายไพร่พร้อมจิตไม่คิดกลัว | จัดแจงแต่งตัวอุตลุด |
| จับปืนกำซาบคาบชุด | ถืออาวุธถ้วนหน้าแล้วคลาไคล ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ กราวเขน
| ๏ ครั้นถึงกองทัพชัยที่ใกล้ธาร | ชาวด่านโห่สนั่นหวั่นไหว |
| พร้อมหน้าประดากันเข้าไป | ระดมยิงปืนไฟเป็นโกลา |
| บ้างหน่วงน้าวเกาทัณฑ์ลั่นธนู | บ้างร่ายรำหอกคู่เข้าหน้า |
| หมายมุ่งพุ่งตรงตรวยมา | จะเข่นฆ่ากองทัพให้ยับลง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ บัดนั้น | ฝ่ายมหาเสนาตำมะหงง |
| ได้ยินเสียงปืนลั่นสนั่นดง | ก็ขับพลรณรงค์กลางแปลง |
| ทหารเข้าตีประดาราวี | ทะลวงไล่ไพรีด้วยเข้มแข็ง |
| พลกริชต่อกริชประชิดแทง | ปืนต่อปืนแย้งยิงกัน |
| บ้างล้มบ้างตายก่ายกอง | เลือดนองท้องป่าพนาสัณฑ์ |
| กองทัพได้ทีตีประจัญ | บุกบั่นลุยไล่มิได้ยั้ง |
| ชาวด่านแตกยับสับสน | กองหน้ามาปนกองหลัง |
| เสียกระบวนรวนเรพ่ายพัง | ก็วิ่งหนีเข้ายังพนาลี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงท้าวปะตาหรำเรืองศรี |
| กับทั้งระตูทุกบุรี | บรรดาที่อยู่ใกล้หนทางไป |
| แจ้งว่ามิสาอุณากรรณ | ยกพวกพลขันธ์ทัพใหญ่ |
| มาหักหาญรานรุกชิงชัย | ต่างตระหนกตกใจเป็นพ้นคิด |
| ด้วยเดชปะตาระกาหลา | ลงมาบันดาลดลจิต |
| ทุกระตูย่อท้อไม่ต่อฤทธิ์ | นึกจะใคร่เป็นมิตรไมตรี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ จึงจัดแจงแต่งเครื่องบรรณาการ | ทั้งธิดากุมารมีศรี |
| ต่างองค์ทรงสั่งเสนี | ให้คุมของทั้งนี้ไคลคลา |
| ไปขอออกแก่องค์อุณากรรณ | ผูกพันไมตรีเสียดีกว่า |
| อย่าให้ปัจจามิตรติดพารา | ไพร่ฟ้าประชากรจะร้อนรน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนีกราบงามสามหน |
| รับสั่งบังคมแล้วจรดล | ออกไปจัดเครื่องต้นบรรณาการ |
| ให้เชิญราชธิดาโฉมยง | ขึ้นทรงรถสุวรรณกั้นม่าน |
| อันโอรสราชกุมาร | ขี่ม้าเบาะอานพรายพรรณ |
| เกณฑ์แห่แตรสังข์ฆ้องกลอง | ประโคมครึกกึกก้องไหวหวั่น |
| ยกพลนิกรจรจรัล | พร้อมกันทั้งหกเวียงชัย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ กลองโยน เชิด
| ๏ มาถึงที่ประทับพลับพลา | จึงไปหาตำมะหงงผู้ใหญ่ |
| เล่าแถลงแจ้งความทั้งปวงไป | ตามในคดีซึ่งมีมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงได้ฟังก็หรรษา |
| จึงนำทั้งหกเสนา | เข้ามายังที่พลับพลาชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ครั้นถึงจึงประณตบทบงสุ์ | ตำมะหงงทูลแจ้งแถลงไข |
| บัดนี้ระตูทุกกรุงไกร | มีใจจำนงจงรัก |
| แต่งราชโอรสหญิงชาย | มาถวายพระโฉมยงทรงศักดิ์ |
| ระตูวะละหงิดสามิภักดิ์ | ถวายสองเยาวลักษณ์บุตรี |
| ชื่อระเด่นจินดาอรสา | พักตราแช่มช้อยเจริญศรี |
| อันองค์ขนิษฐานารี | ชื่อจินดารัศมีโสภา |
| บุตรท้าวสัจหนูภูธร | นามกรกะระตาวิยาหยา |
| องค์หนึ่งชื่อยาหยาสัตรา | วงพักตร์ลักขณาละกลกัน |
| บุตรระตูบุหราตันหยง | ชื่อระเด่นนาหงสุหวัน |
| อันองค์อนุชาน้อยนั้น | ชื่อสุหงันอระสายาใจ |
| ระตูบุตรสัดดะกันภูมี | ถวายราชบุตรีศรีใส |
| ชื่อรัตนาวาตีทรามวัย | ทรงลักษณ์วิไลลาวัณย์ |
| ท้าวล่าสำถวายธิดา | ชื่อระเด่นกุสุมาเฉิดฉัน |
| ระตูปะตาหรำทรงธรรม์ | ถวายเครื่องสุวรรณบรรณาการ |
| ทั้งสาตราอาวุธนานา | รี้พลโยธาทวยหาญ |
| ขอเป็นข้าไปกว่าจะวายปราณ | จงทราบบทมาลย์พระภูมี ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้รุ่งรัศมี |
| จึงกล่าวพจนาวาที | ปราศรัยเสนีทั้งปวงไป |
| ซึ่งกรุงกษัตริย์ทรงยศ | เอาโอรสธิดามาให้ |
| เป็นทางราชไมตรีนี้ไซร้ | เราขอบใจระตูทุกพารา |
| ตรัสพลางทางสั่งให้รางวัล | เงินทองแพรพรรณเสื้อผ้า |
| แต่ล้วนอย่างดีมีราคา | ประทานให้เสนาทุกธานี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ บัดนั้น | เสนาทั้งหกกรุงศรี |
| รับของประทานด้วยยินดี | แล้วถวายอัญชลีลาไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณรัศมีศรีใส |
| ครั้นเสนีทูลลาคลาไคล | ทรามวัยพลางทอดทัศนา |
| เห็นสุหรันอระสาโฉมเฉลา | ยังเยาว์ได้ห้าชันษา |
| ให้คิดถึงยาหยีสียะตรา | เสนหาก็เอาเป็นโอรส |
| ยิ่งอาดูรพูนเทวษถึงเชษฐา | แต่มิให้กิจจานั้นปรากฏ |
| กลั้นความโศกศัลย์รันทด | เสด็จไปทรงรถรัตนา |
| ให้เคลื่อนจัตุรงคโยธี | แสนสุรเสนีซ้ายขวา |
| รถประเทียบเรียบกันเป็นหลั่นมา | เดินตามมรคาพนาลัย ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ เที่ยวเตร่เร่ตามพระเชษฐา | ไม่รู้ว่าจะไปหนไหน |
| แรมร้อนนอนทางมากลางไพร | ก็ได้หลายทิวาราตรี |
| ครั้นเย็นก็หยุดโยธา | อยู่ยังชายป่าพนาศรี |
| จึงชวนสองพี่เลี้ยงนารี | จรลีขึ้นสู่พลับพลาทอง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เสด็จนั่งเหนืออาสน์อำไพ | เปลี่ยวเปล่าเศร้าใจหม่นหมอง |
| จนเวลาพลบค่ำย่ำฆ้อง | ไม่วายนึกตรึกตรองถึงพี่ยา |
| จึงว่าแก่พี่เลี้ยงทั้งสองศรี | แต่เรายกโยธีออกเที่ยวหา |
| หลายวันแต่สัญจรมา | ไม่พบพระเชษฐายาใจ |
| ฟังข่าวเหล่าเชลยมาทุกเมือง | จะรู้เรื่องกิจจาก็หาไม่ |
| จะเสาะหาแห่งหนตำบลใด | จึงจะได้พบองค์พระภูมี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองนางประณตบทศรี |
| ทูลว่าพระเชษฐาธิบดี | เห็นทีจะเที่ยวอยู่ไพรวัน |
| เทเวศร์บอกเหตุให้ตามหา | ข้างทิศบูรพาพนาสัณฑ์ |
| นัยจะได้ประสบพบกัน | จงกลั้นโศกาอาวรณ์ |
| เร่งทรงคิดปิดป้องความใน | ให้เขาสิ้นสงสัยเสียก่อน |
| เชิญระเด่นกุสุมาบังอร | มาแนบนอนพูดเล่นเจรจา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณตอบคำพี่เลี้ยงว่า |
| อดสูจิตคิดอายกัลยา | จะนิทราด้วยนางอย่างไร ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองพี่เลี้ยงทูลแถลงไข |
| เมื่อแปลงองค์เป็นชายจะอายไย | จะเป็นที่สงสัยแก่เสนา |
| เขาจะว่าทรามวัยมิใช่ชาย | จึงเฉยเชือนเอื้อนอายเสนหา |
| ธรรมเนียมบุรุษในโลกา | ย่อมปองปรารถนานารี |
| แต่นางมาอยู่ก็หลายวัน | ไม่คิดกันควันความก็ใช่ที่ |
| ธรรมดาฝอยไว้ใกล้อัคคี | อันจะมิติดเชื้ออย่าสงกา |
| แม้นใครรู้แจ้งว่าแปลงองค์ | เห็นโฉมยงจะไม่พบพระเชษฐา |
| จะระคนปนศักดิ์ด้วยชายช้า | จำเป็นอุตส่าห์แข็งใจ |
| เชิญเสด็จไปหานางเทวี | แล้วชวนมาพาทีตามได้ |
| แต่สองต่อสองที่ห้องใน | ข้างนอกนั้นใครจะรู้กล ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณจึงตอบอนุสนธิ์ |
| จะปลอบนางอย่างไรในแยบยล | ให้อายจิตคิดจนใจน้อง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พี่เลี้ยงก้มเกล้าทูลสนอง |
| พระพี่ปลอบอย่างไรในถ้ำทอง | จงกล่าวคำทำนองให้เหมือนกัน |
| แล้วว่าบนตัวไว้สามปี | ไม่ร่วมรสฤดีด้วยสาวสรรค์ |
| ทำเชิงชายเล่นแต่เช่นนั้น | อย่าให้ใครทันสงกา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกระหมันวิยาหยา |
| ฟังพี่เลี้ยงกล่าววาจา | แย้มยิ้มไปมาไม่พาที |
| สองนางรบเร้าเฝ้าว่าวอน | จึงจำจรจากอาสน์เรืองศรี |
| ปะจินดาพาเสด็จจรลี | ไปเข้าที่สระสรงคงคา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
ชมตลาด
| ๏ สำอางองค์ทรงเครื่องสุคนธาร | น้ำกุหลาบซาบซ่านมังสา |
| ทรงปรัดผัดผิวพักตรา | ดังจันทราทรงกลดหมดราคี |
| ทรงภูษาลายทองท้องม่วง | ดอกดวงโกสุมส่าหรี |
| ฉลององค์อินทรธนูรูจี | ซ่าโบะสีทับทิมริมขลิบทอง |
| ทองกรกาบเก็จเพชรรัตน์ | ธำมรงค์ทรงพระหัตถ์ทั้งสอง |
| อุบะบุหงาห้อยร้อยกรอง | สอดฉลองพระบาทยาตรา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เพลงฝรั่ง
ร่าย
| ๏ ครั้นถึงจึงเผยม่านทอง | ค่อยย่องเข้าไปในรถา |
| นั่งชิดพิศดูนางไสยา | สไบปิดพักตราจาบัลย์ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
ชาตรี
| ๏ กรประคองต้ององค์นงลักษณ์ | เลิกสไบจากพักตร์แล้วรับขวัญ |
| พลางปลอบวนิดาลาวัณย์ | อย่าทรงกันแสงเลยนะทรามวัย |
| จงหักห้ามความโศกเสียบ้าง | คิดคะนึงถึงทางพิสมัย |
| บิตุรงค์ขององค์อรไท | ท่านไม่มีจิตคิดเมตตา |
| จึงให้เจ้ามาเป็นเชลยพี่ | เมื่อกระนี้ยังแค่นกันแสงหา |
| รักจริงหรือจะให้เจ้าไกลมา | จะต่อฤทธิ์พี่กว่าจะสุดรู้ |
| มาตรแม้นพ่ายแพ้ก็จำเป็น | จึงจะเห็นประจักษ์ว่ารักอยู่ |
| ส่วนท่านทำได้ไม่เอ็นดู | โฉมตรูจะร่ำรักไย |
| มาร่วมรักกับพี่ดีกว่า | จะทำเช่นบิดาเจ้าหาไม่ |
| จะพันตูสู้ตายมิให้ใคร | อย่าร้องไห้ไปเลยนะเทวี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นกุสุมาโฉมศรี |
| จับใจในรสวาที | ค่อยคลายโศกีที่อาวรณ์ |
| สุรเสียงเพียงอำมฤตรส | มาดับความกำสรดสายสมร |
| จะใคร่ตอบบัญชาอันสุนทร | บังอรขวยเขินสะเทินใจ |
| ถอยองค์ออกไปให้ห่าง | แล้วนางบังคมประนมไหว้ |
| กราบกัมพักตร์อยู่ไม่ดูไป | มิได้ตอบรสพจมาน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
โลม
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกล่าวคำอ่อนหวาน |
| โฉมเฉลาเยาวยอดยุพาพาล | พี่แสนรักหักหาญมาหาน้อง |
| ควรหรือสาวน้อยถอยหนี | ทำทีระคางหมางหมอง |
| โลมลูบปฤษฎางค์พลางประคอง | นวลละอองจงฟังวาจา |
| พี่ก็ยังไม่เคยมีคู่ | ให้อดสูแก่ใจหนักหนา |
| รักเจ้าเท่าเทียมชีวา | อนิจจาไม่คิดปรานี |
| แต่พักตราแก้วตาก็ไม่ดู | โฉมตรูขัดแค้นสิ่งไรพี่ |
| เชิญชม้ายชายเนตรมาข้างนี้ | จะเล่าคดีให้น้องฟัง |
| พี่นี้มีทุกข์กังวล | ได้ออกปากบนแต่หนหลัง |
| แม้นมิเสร็จสิ้นทุกข์ที่รึงรัง | ก็ยังไม่ร่วมรักด้วยนางใด |
| แม้นพ้นกำหนดสามปี | จึงร่วมรสฤดีสตรีได้ |
| อย่าทำห่างเหินสะเทินไป | พี่ตั้งใจจะฝากชีวัน ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นกุสุมาสาวสวรรค์ |
| ได้ฟังวาจาอุณากรรณ | เห็นความรักผูกพันมั่นคง |
| จึงเหลือบแลแปรพักตร์ผันหา | ชายตาพินิจพิศวง |
| กราบก้มบังคมทูลบาทบงสุ์ | พระโฉมยงจงโปรดปรานี |
| น้องไกลบิดามาตุราช | มาสนองรองบาทบทศรี |
| แม้นเหมือนพระวาจาพาที | ก็จะมีความสุขสืบไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
โลม
| ๏ นงเอยนงลักษณ์ | พี่รักเจ้าจริงอย่าสงสัย |
| ไม่คิดแต้มแต่งแกล้งใส่ไคล้ | สิ่งใดมิจริงไม่เจรจา |
| แต่วันเห็นโฉมเจ้าเยาวลักษณ์ | ให้มีจิตคิดรักเป็นหนักหนา |
| จะใคร่พบประสบสนทนา | แต่ว่าพี่ยังอดสูใจ |
| คิดคิดอยู่เป็นนิจนิรันดร์ | หลายวันแล้วพี่พึ่งมาได้ |
| ว่าพลางชวนนางอรไท | บรรทมในแท่นที่ไสยา |
| สององค์ทรงเยาวแน่งน้อย | ก็ค่อยสนิทเสนหา |
| สำรวลสรวลเล่นเจรจา | จนนิทราหลับไปในราตรี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ ตระ
ร่าย
| ๏ ครั้นจวนจะใกล้รุ่งราง | แสงทองส่องสว่างพนาศรี |
| โลมนางพลางลาจรลี | กลับมายังที่พลับพลาพลัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ จึงชำระสระสรงทรงเครื่อง | แล้วเสด็จย่างเยื้องผายผัน |
| ขึ้นทรงรถแก้วแพรวพรรณ | ให้ยกพลดัดดั้นเข้าดงดอน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ กลองโยน
| ๏ แรมร้อนผ่อนพักมากลางไพร | จนใกล้ปัจจาหงันสิงขร |
| เห็นเขาใหญ่เยี่ยมเทียมอัมพร | ให้เร่งจรจัตุรงค์ตรงมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
https://vajirayana.org/system/files/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B2_264950.pdf
