- คำอธิบาย ว่าด้วยบทละคร อิเหนาฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ
- เล่มที่ ๑
- เล่มที่ ๒
- เล่มที่ ๓
- เล่มที่ ๔
- เล่มที่ ๕
- เล่มที่ ๖
- เล่มที่ ๗
- เล่มที่ ๘
- เล่มที่ ๙
- เล่มที่ ๑๐
- เล่มที่ ๑๑
- เล่มที่ ๑๒
- เล่มที่ ๑๓
- เล่มที่ ๑๔
- เล่มที่ ๑๕
- เล่มที่ ๑๖
- เล่มที่ ๑๗
- เล่มที่ ๑๘
- เล่มที่ ๑๙
- เล่มที่ ๒๐
- เล่มที่ ๒๑
- เล่มที่ ๒๒
- เล่มที่ ๒๓
- เล่มที่ ๒๔
- เล่มที่ ๒๕
- เล่มที่ ๒๖
- เล่มที่ ๒๗
- เล่มที่ ๒๘
- เล่มที่ ๒๙
- เล่มที่ ๓๐
- เล่มที่ ๓๑
- เล่มที่ ๓๒
- เล่มที่ ๓๓
- เล่มที่ ๓๔
- เล่มที่ ๓๕
- เล่มที่ ๓๖
- เล่มที่ ๓๗
- เล่มที่ ๓๘
เล่มที่ ๑
ช้า
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงสี่องค์ทรงธรรม์นาถา |
| เป็นหน่อเนื้อเชื้อวงศ์เทวา | บิตุเรศมารดาเดียวกัน |
| รุ่งเรืองฤทธาศักดาเดช | ได้ดำรงนคเรศเขตขัณฑ์ |
| พระเชษฐาครองกรุงกุเรปัน | ถัดนั้นครองดาหาธานี |
| องค์หนึ่งครองกาหลังบุรีรัตน์ | องค์หนึ่งครองสิงหัดส่าหรี |
| เฉลิมโลกโลกาธาตรี | ไม่มีผู้รอต่อฤทธิ์ |
| ระบือลือทั่วทุกประเทศ | ย่อมเกรงเดชเดชาอาญาสิทธิ์ |
| บำรุงราษฎร์ดับเข็ญอยู่เป็นนิจ | โดยทางทศพิธราชธรรม์ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ชมตลาด
| ๏ มีพระมเหสีห้าองค์ | ดั่งอนงค์นางฟ้ากระยาหงัน |
| เลือกล้วนสุริย์วงศ์พงศ์พันธุ์ | กษัตริย์ครองเขตขัณฑ์สวรรยา |
| ตั้งแต่งตามตำแหน่งครบที่ | คือประไหมสุหรีเสน่หา |
| มะเดหวีที่สองรองลงมา | แล้วมะโตโสภานารี |
| ที่สี่ลิกูนงเยาว์ | ที่ห้านั้นเหมาหลาหงี |
| อันอัครชายาทั้งห้านี้ | ตั้งได้แต่สี่พารา |
| ประดับด้วยสุรางค์นางสนม | ล้วนอุดมรูปทรงวงศา |
| ถ้วนหมื่นหกพันกัลยา | วิลาสเลิศลักขณาทุกนางใน |
| สำหรับขับรำบำเรอราช | พิณพาทย์จำเรียงเสียงใส |
| ผลัดกันปันโมงมาคอยใช้ | พนักงานของใครระไวระวัง |
| มีเหล่าเถ้าแก่ท้าวนาง | งานเครื่องงานกลางผู้รับสั่ง |
| โขลนจ่าหลวงแม่เจ้าชาวคลัง | จัดแจงแต่งตั้งครบครัน ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ มีหมู่มาตยาสามนต์ | โยธีรี้พลแข็งขัน |
| นับหมื่นพื้นหาญชาญฉกรรจ์ | เคยณรงค์โรมรันไม่ครั่นคร้าม |
| ม้ารถคชไกรมิใช่ชั่ว | แต่ละตัวแกล้วกล้ากลางสนาม |
| ทนปืนยืนยงในสงคราม | ลือนามขามฤทธิ์ทุกทิศไป |
| นานานคเรศประเทศราช | เข็ดขยาดย่อท้อไม่ต่อได้ |
| ต่างถวายสุวรรณมาลัย | โอรสยศไกรแลธิดา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ยานี
| ๏ อันสี่ธานีราชฐาน | กว้างใหญ่ไพศาลนักหนา |
| เทเวศร์นฤมิตด้วยฤทธา | สนุกดั่งเมืองฟ้าสุราลัย |
| มีปราสาททั้งสามตามฤดู | เสด็จอยู่โดยจินดาอัชฌาสัย |
| หลังคาฝาผนังนอกใน | แล้วไปด้วยโมราศิลาทอง |
| ภูเขาทองรองฐานมีมารแบก | ยอดแทรกยอดใหญ่ไม้สิบสอง |
| แก้วไพฑูรย์ทำเป็นลำยอง | บัญชรช่องชัชวาลบานบัง |
| พระปรัศว์ซ้ายขวาอ่าโถง | ท้องพระโรงรจนาหน้าหลัง |
| พระแท่นแก้วกุดั่นบัลลังก์ | กางกั้นเศวตฉัตรอยู่อัตรา |
| บรรจถรณ์ที่ไสยาสน์อาสน์สุวรรณ | มีฉากแก้วแพรวพรรณคั่นฝา |
| ที่เสวยที่สรงคงคา | ที่นั่งเย็นอยู่หน้ามนเทียรทอง |
| พรรณไม้ดอกลูกปลูกกระถาง | ไว้หว่างอ่างแก้วเป็นแถวถ้อง |
| ราบรื่นพื้นชาลาดังหน้ากลอง | อิฐทองปูลาดสะอาดตา |
| มีทิมที่ล้อมวงองครักษ์ | นอกกองเกณฑ์พิทักษ์รักษา |
| โรงแสงโรงภูษามาลา | เรียงเรียบรัถยาหน้าพระลาน |
| โรงเครื่องเนื่องกันเป็นหลั่นลด | โรงม้าโรงรถคชสาร |
| ติกาหรังสำหรับพระกุมาร | อยู่นอกปราการกำแพงวัง ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ประตูลักลงท่าชลาลัย | มีโรงเรือเรียงไปริมฝั่ง |
| เรือศรีสุวรรณบัลลังก์ | เรือแข่งเรือที่นั่งตั้งบนม้า |
| เรือกิ่งเอกไชยใส่บุษบก | งามกระหนกลวดลายท้ายหน้า |
| พนักงานตำรวจใหญ่ไตรตรา | เกณฑ์ไพร่ให้รักษานาวี |
| ตำหนักแพแลล้ำอำไพ | มุขลดพาไลหลังคาสี |
| ช่อฟ้าหน้าบันปราลี | ล้วนมณีเนาวรัตน์ชัชวาล |
| ข้างหน้าตำหนักน้ำนั้นทำกรง | สำหรับราชสุริย์วงศ์สรงสนาน |
| เบื้องบนบังสาดดาดเพดาน | ผูกม่านมู่ลี่ลายทอง |
| ฤดูเดือนสิบเอ็ดเสด็จลง | ลอยกระทงทรงประทีปเป็นแถวถ้อง |
| ทอดทุ่นท้ายน้ำประจำซอง | ตั้งกองล้อมวงพระทรงธรรม์ |
| อันถนนหนทางท้องฉนวน | ศิลาลายลาดล้วนเลือกสรร |
| มีตึกแถวทิมรอบขอบคัน | เรือนสนมกำนัลเป็นหลั่นมา ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
สมิงทอง
| ๏ ท้องสนามแกล้งปราบราบรื่น | พ่างพื้นปัถพีไม่มีหญ้า |
| กว้างใหญ่ไพศาลสุดตา | เตียนสะอาดดาษดาด้วยทรายทอง |
| มีสุวรรณพลับพลาบนปราการ | สูงตระหง่านเงื้อมฟ้าสิบห้าห้อง |
| ช่อฟ้าปราลีลำยอง | ฉลักฉลุบุทองอร่ามไป |
| สำหรับที่ทอดพระเนตรสระสนาน | ล่อแพนผัดพานเป็นการใหญ่ |
| ประลองเหล่าทหารชาญชัย | ยิงธนูศรใส่ยาพิษ |
| ตั้งป้อมหัดปืนยิงหุ่น | แม่นยำซ้ำกระสุนไม่มีผิด |
| โล่ดั้งดาบฟันกระชั้นชิด | เพลงกริชสันทัดทั่วทุกตัวคน |
| บ้างรำทวนเปลี่ยนท่าบนพาชี | ขับขี่เคยศึกฝึกฝน |
| ประลองคชสารสู้บำรูชน | ให้ชำนาญในกลการยุทธ์ ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ รอบราชนิเวศน์เขตขัณฑ์ | มีปราการแก้วกั้นสูงสุด |
| ซุ้มทวารบานสุวรรณชมพูนุท | ประตูลักช่องกุฏิ์สลับกัน |
| มีทิมแถวโรงช้างระวางค่าย | เชิงเรียงรายเขื่อนเพชรเขื่อนขัณฑ์ |
| หอรบแลสล้างนางจรัล | ป้อมสูงสามชั้นเป็นหลั่นลด |
| รายปืนจินดาจังกาส่อง | วางประจำทุกช่องเสมาหมด |
| เชิงเทินดังเนินบรรพต | บันไดลดเลี่ยนลาดสะอาดตา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ชมตลาด
| ๏ ท่ามกลางทางท้องสถลมาศ | ลำดับดาดอิฐแผ่นแน่นหนา |
| บ้านช่องสองข้างมรรคา | ล้วนเคหาหน้าถังนั่งร้าน |
| เหล่าพวกกรมท่าเจ้าภาษี | มั่งมีสมบัติพัสถาน |
| เรือนริมรัถยาฝากระดาน | ตึกกว้านบ้านขุนนางนองเนือง |
| สุเหร่าเรียงเคียงคั่นปั้นหยา | ก่อผนังหลังคามุงกระเบื้อง |
| ศาลเทพารักษ์หลักเมือง | นับถือลือเลื่องทั้งกรุงไกร |
| เสาชิงช้าอาวาสวัดพราหมณ์ | ทำตามประเพณีพิธีไสย |
| หอกลองอยู่กลางเวียงชัย | แม้นเกิดไฟไพรีตีสัญญา |
| สะพานช้างทางข้ามคชสาร | ก่ออิฐปูกระดานไม้หนา |
| คลองหลอดแลลิ่วสุดตา | น้ำลงคงคาไม่ขอดเคือง |
| นาวาค้าขายพายขึ้นล่อง | ตามแม่น้ำลำคลองแน่นเนื่อง |
| แพจอดตลอดท่าหน้าเมือง | นองเนืองเป็นขนัดในนที |
| ข้าวของต่างต่างเอาวางขาย | แพรม้วนมากมายหลายสี |
| ยกทองล่องจวนเจ็ดตะคลี | พลอยมณีเพชรนิลจินดา |
| บริบูรณ์พูนสุขด้วยสมบัติ | แก้วเก้าเนาวรัตน์วัตถา |
| ทุกสิ่งสรรพ์เอมโอชโภชนา | ย่อมเยาราคาสารพัน ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
เบ้าหลุด
| ๏ ลูกค้าวาณิชทุกนิเวศน์ | มาแต่ต่างประเทศเขตขัณฑ์ |
| สำเภาจอดทอดท่าเรียงรัน | สลุบแขกกำปั่นวิลันดา |
| จีนจามอะแจแซ่ซ้อง | คับคั่งทั้งสิบสองภาษา |
| แสนสนุกสุขเกษมเปรมปรา | ถ้วนหน้าประชาชนมนตรี |
| บ้างฝึกสอนคนรำทำบทบาท | พิณพาทย์ระนาดฆ้องอึงมี่ |
| พวกขุนนางต่างหัดมโหรี | สาวสาวเสียงดีมีหลายคน |
| บ้างลงท่าโกนจุกสนุกสนาน | มีงานการกึกก้องทุกแห่งหน |
| บ้างตั้งบ่อนปลากัดนัดไก่ชน | ทรหดอดทนเป็นเดิมพัน |
| บ้างเล่นวิ่งวัวคนโคระแทะ | ชนแพะแกะกระบือคู่ขัน |
| บ้างเล่นว่าวคุลาคว้าพนัน | ปากเป้าสั้นโห่ฉาววิ่งราวมา |
| ราตรีมีหนังประชันเชิด | ฉลุฉลักลายเลิศเลขา |
| บ้างเล่นเพลงครึ่งท่อนกลอนสักวา | ทั้งสุดใจไก่ป่าสารพัน ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ชมตลาด
| ๏ ฝ่ายฝูงสาวสาวชาวกรุง | ก็บำรุงรูปโฉมเฉิดฉัน |
| ขัดขมิ้นหนุนเนื้อเจือจันทน์ | หวีผมคมสันกันไร |
| ที่ลูกเหล่าเผ่าพงศ์พวกผู้ดี | รูปทรงส่งศรีผ่องใส |
| ซ่อนตัวกลัวจะเก็บเป็นนางใน | ถึงมีงานการใหญ่ไม่ไปดู |
| ลางพวกพึ่งดรุณรุ่นสาว | เจ้าบ่าวไปปลูกหอขอสู่ |
| บ้างลอบลักรักเร้นเป็นชู้ | หมากพลูพวงมาลัยให้กัน |
| พวกหนุ่มหนุ่มพากเพียรเวียนแวดชาย | มุ่งหมายรักใคร่ใฝ่ฝัน |
| หยอกเอินเดินเคียงเมียงมัน | ติดพันพูดจาเป็นแยบคาย |
| บ้างดีดนิ้วผิวปากทำเพลง | ล้วนนักเลงเจ้าชู้ฉุยฉาย |
| ลดเลี้ยวเที่ยวเล่นตามสบาย | หญิงชายเป็นสุขทุกคืนวัน ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ปะหลิ่ม
| ๏ ทิศใต้ภายนอกธานี | มีสระสวนศรีสะตาหมัน |
| มิ่งไม้หลายอย่างต่างพรรณ | ล้วนแกล้งกลั่นสรรมาปลูกไว้ |
| บ้างเผล็ดผลผการะย้าย้อย | ช่อช้อยชูก้านบานไสว |
| พ่างพื้นรื่นร่มสำราญใจ | มีตำหนักน้อยในวารี |
| อันโบกขรณีสี่เหลี่ยม | น้ำเปี่ยมเทียมปากสระศรี |
| ใสสะอาดปราศจากราคี | ดังแสงแก้วมณีรจนา |
| มีพรรณโกสุมปทุมมาลย์ | ตูมบานแย้มกลีบกลิ่นกล้า |
| เกสรร่วงลงในคงคา | พระพายพาหอมฟุ้งจรุงใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
สระบุหร่ง
| ๏ นอกเมืองมีสระตำบลหนึ่ง | วารีลึกซึ้งเย็นใส |
| ริมรอบขอบคันล้วนพรรณไม้ | ระบัดใบบังแสงสุริยง |
| เป็นที่ภูธรแต่ก่อนมา | แม้นปราบข้าศึกเสร็จเสด็จสรง |
| ประดับด้วยโกมุทบุษบง | ลินจงอุบลบัวบาน |
| มีพลับพลาที่ประทับยับยั้ง | อยู่ริมฝั่งสระใหญ่ไพศาล |
| สำหรับเมืองเนื่องมาแต่บุราณ | ทั้งสี่ราชฐานพารา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
พระทอง
| ๏ แต่กรุงดาหาธานี | มีคิรีวิลิศมาหรา |
| อยู่นอกเมืองข้างเบื้องบูรพา | มรรคาวันหนึ่งถึงบรรพต |
| อารักษ์เรืองฤทธิ์สถิตสถาน | เชี่ยวชาญลือชาปรากฏ |
| ย่อมเป็นที่นับถือลือยศ | แห่งชาวชนบทพระบุรี |
| แม้นมีเหตุเภทพานประการใด | ก็บวงบนเทพไทเรืองศรี |
| ทำตามบุราณราชประเพณี | ถึงปีไปเคารพอภิวันท์ |
| ทั้งสี่พระองค์วงศ์เทเวศร์ | ดำรงนคเรศเกษมสันต์ |
| ไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินสิ้นทั้งนั้น | เป็นสุขทุกวันทุกเวลา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ช้า
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงพิชัยเขตขัณฑ์หมันหยา |
| แสนสนุกสุขเกษมเปรมปรา | บรรดากรุงชวาไม่เทียมทัด |
| เป็นใหญ่ยิ่งกว่าทุกธานี | แต่ก่อนตั้งบุรีสี่กษัตริย์ |
| ประกอบด้วยแก้วเก้าเนาวรัตน์ | ไอสูรย์สมบัติศฤงคาร |
| มีหมู่มาตยาข้าเฝ้า | สองเหล่าพลเรือนแลทหาร |
| โยธีนับหมื่นพื้นเชี่ยวชาญ | แต่ละคนเคยชำนาญในการรบ |
| อยู่ยงคงกระพันสาตรา | วิชาโล่เขนเจนจบ |
| ราชรถคชสารสินธพ | เลิศลบลือกว่าทุกธานี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ปางก่อนพระนครหมันหยา | ประชาราษฎร์มาตยาเกษมศรี |
| ตั้งแต่ระตูภูมี | สุดสิ้นชีวีทิวงคต |
| ก็เย็นเยียบเงียบเหงาเปล่าใจ | ทั่วนิเวศน์เวียงชัยชนบท |
| ยังแต่ประไหมสุหรีมียศ | โศกศัลย์รันทดทุกเวลา |
| มีราชธิดาสามองค์ | งามทรงวงพักตร์เพียงเลขา |
| พี่นางทรงนามสมญา | ชื่อนิหลาอระตานารี ฯ |
| พระผู้ผ่านพิภพกุเรปัน | ตุนาหงันเป็นประไหมสุหรี |
| อันระเด่นดาหราวาตี | บุตรีที่สองรองลงมา |
| ท้าวดาหาตุนาหงันไป | เป็นประไหมสุหรีในดาหา |
| ยังแต่น้องนุชสุดโสภา | กัลยาแรกรุ่นจำเริญวัย |
| ชื่อระเด่นจินดาส่าหรี | พระชนนีถนอมนักรักใคร่ |
| กษัตริย์ใดมาขออรไท | ไม่ยินยอมยกให้ไปไกลองค์ |
| หวังจะให้เป็นเอกในเศวกฉัตร | สืบตระกูลกษัตริย์สูงส่ง |
| อันท้าวมังกันฤทธิรงค์ | ก็เนื่องในสุริย์วงศ์กันมา |
| ได้ครอบครองสวรรยาธานี | ทรงธรรม์นั้นมีโอรสา |
| พระคิดถึงระตูผู้มรณา | จะบำรุงพาราให้เรืองไป |
| จึงตกแต่งของมาตุนาหงัน | ชนนีนางนั้นก็อวยให้ |
| อภิเษกเอกองค์โอรสไว้ | ในพิชัยหมันหยาธานี ฯ |
ฯ ๑๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายท้าวกุเรปันเรืองศรี |
| เสวยราชสมบัติสวัสดี | สุขเกษมเปรมปรีดิ์มาช้านาน |
| จึงมีพระโอรสา | ด้วยลิกูกัลยายอดสงสาร |
| ชื่อกะหรัดตะปาตีกุมาร | รูปทรงสัณฐานโสภา |
| พระบิตุเรศมารดาทั้งห้าองค์ | พิศวงจงรักหนักหนา |
| เย็นเช้าเฝ้าชมทุกเวลา | แสนสนิทเสน่หาดังดวงใจ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ จึงจัดกิดาหยันน้อยน้อย | ถ้วนร้อยโปรดปรานประทานให้ |
| ทั้งนางนมพี่เลี้ยงแลสาวใช้ | เจ้าขรัวยายผู้ใหญ่ได้บังคับ |
| ประทานทั้งเงินทองของขวัญ | ตามขนบครบครันเครื่องประดับ |
| สร้อยสุวรรณสังวาลบานพับ | เกี้ยวแก้วแวววับสำหรับยศ |
| ให้ตั้งกรรมทำกิจวิทยา | พร้อมคณะพระมหาดาบส |
| ชุบกริชประสิทธิ์ให้โอรส | เลื่องหล้าปรากฏฤทธิไกร |
| ครั้นท้าวกาหลังมีบุตรี | ด้วยลิกูนารีศรีใส |
| ชื่อบุษบารากายาใจ | ตุนาหงันกล่าวไว้แก่ลูกยา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ คิดจะให้ประไหมสุหรีนั้น | ทรงครรภ์พระโอรสา |
| จะได้สืบสุริย์วงศ์พงศ์เทวา | ดำรงขัณฑเสมาธานี |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ คิดพลางทางถวายเครื่องบวงสรวง | บำบวงเทวราชเรืองศรี |
| ขออารักษ์หลักเมืองเรืองฤทธี | ได้ปรานีเชิญช่วยจงสมคิด |
| ให้ประไหมสุหรีนั้นมีบุตร | เป็นบุรุษรูปโฉมประโลมจิต |
| ได้ครอบครองพระนครขจรฤทธิ์ | ลือสะท้านทั่วทิศทั้งปวง |
| แม้นสมปรารถนาดังว่าขาน | จะแต่งแก้บนบานบวงสรวง |
| เทียนทองชวาลาบุปผาพวง | พรรณรายรุ้งร่วงด้วยเนาวรัตน์ |
| จะแผ่ทองเนื้อเก้าหุ้มเสาศาล | เอาตาดคำทำม่านเพดานดัด |
| อีกทั้งทิวธงราชวัติ | ชุมสายเศวตฉัตรชัชวาล |
| ทั้งแพะแกะโคกระทิงสิ่งละร้อย | จะปล่อยไว้ในเทวสถาน |
| จะสมโภชเจ็ดทิวาราตรีกาล | มีงานมหรสพครบครัน ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน |
| ร่วมภิรมย์สมสุขด้วยทรงธรรม์ | เมื่อจวนจะมีครรภ์พระลูกรัก |
| ราตรีเข้าที่พระบรรทม | ด้วยบรมนรินทร์ปิ่นปัก |
| บังเกิดนิมิตฝันอัศจรรย์นัก | ว่านงลักษณ์นั่งเล่นที่ชาลา |
| มีพระสุริยงทรงกลด | ชักรถมาในเวหา |
| แจ่มแจ้งแสงสว่างทั้งโลกา | ตกลงตรงหน้านางรับไว้ |
| ครั้นนิทราตื่นฟื้นองค์ | ให้หลากจิตพิศวงสงสัย |
| จึ่งทูลพระภัสดาทันใด | โดยในนิมิตเยาวมาลย์ ฯ |
ฯ ๘ คำฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ศรีปัตหราได้ทราบสาร |
| นิ่งนึกตรึกดูก็แจ้งการ | จะมีครรภ์กุมารเป็นมั่นคง |
| พระเร่งเกษมสันต์หรรษา | สมถวิลจินดาดังประสงค์ |
| พอรุ่งรางสร่างแสงสุริยง | ก็อ่าองค์ทรงเครื่องรูจี |
| เสด็จออกยังท้องพระโรงคัล | นั่งเหนือแท่นสุวรรณจำรัสศรี |
| แล้วเล่าความนิมิตเทวี | แก่โหรเฒ่าทั้งสี่ทันใด ฯ |
ฯ ๖ คำฯ
| ๏ บัดนั้น | ทั้งสี่โหราอัชฌาสัย |
| พิเคราะห์ดูเห็นแจ้งไม่แคลงใจ | ต่างทูลภูวไนยไปพลัน |
| อันพระสุบินนี้ดีนัก | จะได้โอรสรักเป็นแม่นมั่น |
| อาจองทรงเดชดั่งสุริยัน | ทุกนิเวศน์เขตขัณฑ์ไม่ต้านทาน |
| จะเป็นที่ดับเข็ญให้เย็นยุค | ราษฎรจะได้สุขเกษมศานต์ |
| ซึ่งนิมิตยามจันทร์วันอังคาร | จวนเวลากาลอโณทัย |
| สิ่งใดพระองค์ประสงค์นัก | ตำราว่าจักพลันได้ |
| แต่ในสองเดือนถ้าเคลื่อนไป | พระอย่าไว้ชีวิตโหรา ฯ |
ฯ ๘ คำฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระทรงภพกุเรปันหรรษา |
| จึ่งดำรัสตรัสสั่งเสนา | ให้จัดเสื้อผ้าแพรพรรณ |
| ทั้งเงินทองข้าวของหลากหลาย | มาให้โหรผู้ทายทำนายฝัน |
| สั่งเสร็จเสด็จจรจรัล | เข้าปราสาทสุวรรณรจนา ฯ |
ฯ ๔ คำ เสมอ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีเสน่หา |
| อยู่เย็นเป็นสุขทุกเวลา | ประมาณเดือนหนึ่งมาก็มีครรภ์ |
| ยิ่งผุดผาดผิวผ่องละอององค์ | ดังอนงค์นางฟ้ากระยาหงัน |
| เมื่อจวนจะถ้วนกำหนดนั้น | ให้บังเกิดอัศจรรย์จลาจล |
| พสุธาสะเทือนเลื่อนลั่น | เป็นควันตลบทั้งเวหน |
| มืดมิดปิดแสงพระสุริยน | ฟ้าลั่นอึงอลนภาลัย |
| แลบพรายเป็นสายอินทรธนู | สักครู่ก็เกิดพายุใหญ่ |
| ไม้ไหล้ลู่ล้มระทมไป | แล้วฝนห่าใหญ่ตกลงมา |
| เปรี้ยงเปรี้ยงเสียงฟ้าฟาดสาย | แต่มิได้อันตรายจักผ่า |
| เย็นทั่วฝูงราษฎร์ประชา | ทั้งเจ็ดทิวาราตรี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ท้าวกุเรปันเรืองศรี |
| เสด็จยังปรางค์รัตน์มณี | ภูมีเห็นนิมิตผิดใจ |
| เกิดมาแต่ก่อนบห่อนเห็น | จะอุบัติขัดเข็ญเป็นไฉน |
| คิดพลางย่างเยื้องคลาไคล | เสด็จออกพระโรงชัยฉับพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ จึงมีพระราชบรรหาร | ถามโหราจารย์คนขยัน |
| ซึ่งเกิดมหัศอัศจรรย์ | ผิดอย่างปางบรรพ์ไม่เคยมี |
| หรือจะเป็นเหตุการณ์แก่บ้านเมือง | ระคายเคืองขุ่นข้องหมองศรี |
| จงเร่งทำนายร้ายหรือดี | เรานี้ให้ฉงนสนเท่ห์ใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ขุนโหรกราบทูลแถลงไข |
| ข้าพิเคราะห์เห็นไม่เป็นไร | แต่วันแรกนั้นได้ปรึกษากัน |
| คูณควณสวนสอบทุกตำรา | ดูชะตานคเรศเขตขัณฑ์ |
| วางลัคน์อินทพาทบาทจันทร์ | ก็ไม่เห็นสำคัญอันตราย |
| เพราะอานุภาพพระโอรส | ให้ปรากฏแก่โลกทั้งหลาย |
| ซึ่งฟ้าร้องสนั่นลั่นแลบพราย | บันดาลเป็นสายอินทรธนู |
| จะกึกก้องเกียรติยศทั้งทศทิศ | เรืองฤทธิ์ไม่มีที่เคียงคู่ |
| พระจะเที่ยวโรมรันพันตู | ปราบหมู่อริราชทุกบุรี |
| อันเกิดพายุใหญ่ไม้ล้ม | ระตูจะบังคมบทศรี |
| ซึ่งฝนตกเจ็ดวันเจ็ดราตรี | บรรณาการจะมีเนืองมา |
| เมื่อพระชันษาสิบห้าขวบ | พระเคราะห์ร้ายประจวบกันหนักหนา |
| จะพลัดพรากจากเมืองถึงสามครา | แต่ว่าเห็นไม่เป็นไรนัก |
| พระจะไปได้นางในเมืองอื่น | ชมชื่นรื่นรสด้วยยศศักดิ์ |
| แล้วจำเป็นจะจากกันทั้งรัก | พระจะได้ทุกข์นักเพราะนารี |
| นางใดที่ประสงค์จำนงให้ | ไม่อาลัยจะสลัดหลีกหนี |
| ซึ่งเมฆหมอกมืดมัวทั่วธาตรี | บดบังรัศมีสุริยน |
| พระองค์ดั่งดวงทินกร | ทรงเดชขจรทุกแห่งหน |
| พระโอรสยศยิ่งภูวดล | เหมือนเมฆเกลื่อนกล่นเข้าบังไว้ |
| ซึ่งเป็นควันตลบอบอัมพร | ภูธรจะทุกข์ทนหม่นไหม้ |
| ด้วยโอรสาจะคลาไคล | จำเป็นจำให้กำจัดกัน |
| พระจะเที่ยวมะงุมมะงาหรา | ย่ำยีบีฑาทุกเขตขัณฑ์ |
| สิบสามปีจะคืนกุเรปัน | จะได้สองนางนั้นมาธานี |
| จึ่งจะเย็นแหล่งหล้าประชากร | สโมสรเป็นสุขเกษมศรี |
| จะสมบูรณ์ยิ่งกว่าทุกวันนี้ | พระจะมีมเหสีถึงสิบองค์ |
| บรรดากรุงชวาทั้งปวงนั้น | จะขึ้นแก่กุเรปันเป็นส่วยส่ง |
| ข้าเห็นพร้อมกันเป็นมั่นคง | มิได้พะวงสงกา ฯ |
ฯ ๒๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ท้าวกุเรปันนาถา |
| ฟังคำทำนายโหรา | เกษมสันต์หรรษาเป็นพ้นนัก |
| จึงประทานบำเหน็จนานา | เสื้อผ้านุ่งห่มสมปัก |
| ให้โหรเฒ่าผู้ทำนายทายทัก | แล้วทรงศักดิ์เสด็จจากพระโรงคัล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน |
| ตั้งแต่เกิดเหตุมหัศจรรย์ | นับได้เจ็ดวันเจ็ดคืนมา |
| พระครรภ์ครบกำหนดทศมาส | จนประสูติพระราชโอรสา |
| ให้เจ็บปวดรวดเร้าทั้งกายา | ประหนึ่งว่าชีวิตจะอันตราย ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ บัดนั้น | ฝูงสุรางค์นางกำนัลทั้งหลาย |
| ทั้งเถ้าแก่ชะแม่เจ้าขรัวนาย | เห็นโฉมฉายปั่นป่วนประชวรครรภ์ |
| บ้างเข้าหนุนพระขนองประคองรับ | กำชับหมอตำแยที่แปรผัน |
| บ้างไปเฝ้าองค์พระทรงธรรม์ | บังคมคัลทูลแถลงให้แจ้งใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระผู้ผ่านพิภพกรุงใหญ่ |
| ฟังข่าวเร่าร้อนฤทัย | ภูวไนยก็รีบลีลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงพระจึงเสด็จนั่ง | เหนือสุวรรณบัลลังก์เลขา |
| พร้อมสี่มเหสีกัลยา | สุริย์วงศ์พงศามากมี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์ประไหมสุหรี |
| ครั้นได้ฤกษ์พานาที | เทวีก็ประสูติพระกุมาร |
| ชาวประโคมก็ประโคมแตรสังข์ | พร้อมพรั่งจำเรียงเสียงประสาน |
| อันอัศจรรย์ซึ่งบันดาล | ก็อันตรธานทันใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ มโหรี
| ๏ เมื่อนั้น | องค์มะเดหวีศรีใส |
| จึงเอาข่ายแก้วแววไว | รับพระดนัยโฉมยง |
| แล้วเอาน้ำดอกไม้ใสสด | มารินรดชำระสระสรง |
| ลูบไล้ด้วยเครื่องสุคนธ์ทรง | วางลงบนยี่ภู่พานสุวรรณ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ศรีปัตหรารังสรรค์ |
| พิศโฉมลูกยาลาวัณย์ | สารพันงามสิ้นทั้งอินทรีย์ |
| ดำแดงแน่งเนื้อนวลผจง | น่ารักรูปทรงส่งศรี |
| สมหมายเหมือนถวิลยินดี | เสนหาพ้นที่จะพรรณนา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ท้าวนางข้างในถ้วนหน้า |
| ทั้งเถ้าแก่ชะแม่จ่าชา | ก็จัดสรรภรรยาเสนี |
| เป็นนางนมสมบูรณ์ด้วยรูปร่าง | ครบถ้วนตามอย่างหกสิบสี่ |
| เว้นโทษขาวดำผอมพี | ไม่มีต่ำสูงเสมอกัน |
| แล้วจัดเหล่านารีพี่เลี้ยง | ที่ควรเคียงถือต้องประคองขวัญ |
| สี่อนงค์ทรงลักษณ์ลาวัณย์ | ล้วนวงศ์พงศ์พันธุ์กษัตรา |
| กับนางกำนัลน้อยน้อย | สองร้อยรูปร่างโอ่อ่า |
| ทั้งเงินทองของขวัญนานา | นำมาถวายทันที ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงมหาอำมาตย์ทั้งสี่ |
| กับทั้งเหล่าเสนามนตรี | แต่บรรดาที่มีบุตรนั้น |
| ให้จัดแจงแต่งตัวทั้งแปดร้อย | ล้วนน้อยน้อยหน้าตาคมสัน |
| พาไปเฝ้าพระองค์ทรงธรรม์ | ถวายเป็นข้าขวัญพระกุมาร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระปิ่นปักนคเรศราชฐาน |
| ชื่นชมโสมนัสเบิกบาน | จึงมีบัญชาการตรัสไป |
| อันบุตรเสนาปาเตะ | ตั้งที่ยะรุเดะพี่เลี้ยงใหญ่ |
| บุตรตำมะหงงเสนาใน | ตั้งให้เป็นที่ปูนตา |
| อันบุตรดะหมังมนตรี | ตั้งที่เป็นกะระตาหลา |
| อันบุตรยาสาเสนา | ตั้งที่ประสันตาครบครัน |
| พื้นดรุณรุ่นหนุ่มน้อยน้อย | รูปร่างแช่มช้อยเฉิดฉัน |
| พระสั่งให้ประทานรางวัล | ตามหลั่นพี่เลี้ยงแลมนตรี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายสามอนุชาเรืองศรี |
| อีกองค์สมเด็จพระอัยกี | กับประไหมสุหรีหมันหยานั้น |
| ทั้งระตูภูธรทุกประเทศ | ครั้นเห็นเหตุวิปริตผิดผัน |
| ต่างองค์ทรงคิดอัศจรรย์ | ให้สงสัยไหวหวั่นหฤทัย |
| บ้างให้ค้นดูตำรับข้างที่ | จดหมายเหตุคัมภีร์น้อยใหญ่ |
| คนแก่เฒ่าก็เอามาซักไซ้ | บ้างถามไถ่โหราพฤฒาจารย์ |
| บ้างให้หาบีกูประมาหนา | ฤๅษีชีป่าในไพรสาณฑ์ |
| ที่ได้กระสินอภิญญาณ | ก็แจ้งการทำนายมาเหมือนกัน |
| ต่างรู้ประจักษ์แจ้งแห่งเหตุ | ผู้มีเดชลงมาจากสวรรค์ |
| เป็นโอรสท้าวกุเรปัน | จะประสูติจากครรภ์พระชนนี |
| อันท้าวดาหาแลกาหลัง | อีกทั้งท้าวสิงหัดส่าหรี |
| กับองค์อัครราชเทวี | ชื่นชมยินดีเป็นสุดคิด |
| จึงจัดของขวัญพระกุมาร | สร้อยสนสังวาลวิภูษิต |
| มงกุฎแก้วกุณฑลตาบทิศ | ตามอย่างราชนิติ์บุราณมา |
| ให้มหาเสนานำของไป | ยังกรุงไกรบรมเชษฐา |
| เฉลิมขวัญพระราชนัดดา | โดยตำราตราตั้งจิรังกาล |
| ฝ่ายองค์สมเด็จพระอัยกี | ในหมันหยาธานีราชฐาน |
| จัดระเด่นดาหยนกมาร | ซึ่งเป็นวงศ์วานกษัตรา |
| กับทั้งพี่เลี้ยงแลนางนม | ล้วนอุดมรูปทรงวงศา |
| ชายหญิงสิ่งละร้อยโดยตรา | มอบให้เสนานำไป ฯ |
ฯ ๒๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนาหมันหยากรุงใหญ่ |
| ถวายบังคมลาคลาไคล | ออกจากพิชัยธานี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ เร่งรัดรีบมาสิบห้าวัน | ก็ลุถึงกุเรปันกรุงศรี |
| พบทูตทั้งสามพระบุรี | พากันจรลีเข้าในวัง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึงตรงเข้าไปหา | ปาเตะเสนาแลดะหมัง |
| ต่างแถลงแจ้งความให้ฟัง | แล้วพากันมาพระโรงชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ท้าวนางกำนัลน้อยใหญ่ |
| ครั้นถึงวันสมโภชพระดนัย | ก็วุ่นวายวิ่งไขว่ไปทั้งวัง |
| เร่งให้หาโหราพราหมณ์ชี | ชาวประโคมดนตรีแตรสังข์ |
| เอาขันสาครใหญ่ในคลัง | มาจัดแจงแต่งตั้งเตียงรอง |
| ปักสุวรรณราชวัติฉัตรธง | รายรอบที่สรงเป็นแถวถ้อง |
| ทั้งมะพร้าวเต่าปลาเงินทอง | จัดต้องตามธรรมเนียมเตรียมไว้ |
| ตั้งบายศรีเงินทองสองสำรับ | แซมยอดสอดประดับดอกไม้ไหว |
| สังข์กลศแว่นเวียนเทียนชัย | แต่งไวเสร็จถ้วนทุกสิ่งอัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ศรีปัตหรารังสรรค์ |
| เวลาควรจวนฤกษ์ก็จรจรัล | ไปปราสาทสุวรรณพระโอรส ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ นั่งเหนือบัลลังก์รัตน์รูจี | พร้อมพระมเหสีทั้งปวงหมด |
| ต่างกราบบาทบงสุ์พระทรงยศ | พอกำหนดพระฤกษ์เวลา |
| จึงให้เชื้อพระวงศ์ผู้ใหญ่ | เข้าอุ้มองค์พระดนัยเสนหา |
| เชิญสี่บีกูนั้นเข้ามา | จำเริญเกศาพระกุมาร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ แล้วเชิญลงสรงน้ำในสาคร | อันอบอายเกสรหอมหวาน |
| ชีพราหมณ์พฤฒาโหราจารย์ | ต่างอ่านพระเวทถวายชัย |
| ราชครูบีกูทั้งสี่ | เอาสุคนธวารีมาสรงให้ |
| แล้วเชิญลงอู่แก้วแววไว | อ่านมนต์แกว่งไกวไปมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
ยานี
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงองค์อสัญแดหวา |
| ซึ่งเป็นบรมอัยกา | สถิตยังชั้นฟ้าสุราลัย |
| จึงนิมิตกริชแก้วสุรกานต์ | นามกรพระหลานจารึกใส่ |
| ครั้นเสร็จเสด็จจากวิมานชัย | เหาะมากรุงไกรกุเรปัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ รัว
ร่าย
| ๏ ครั้นถึงจึงวางกริชลง | ข้างพระองค์กุมารหลานขวัญ |
| อวยชัยให้พรแล้วเทวัญ | กลับคืนกระยาหงันชั้นฟ้า ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | องค์มะเดหวีเสนหา |
| ประกองกรช้อนอุ้มพระลูกยา | เชิญมาจากอู่อำไพ |
| เห็นกริชนั้นวางอยู่ข้างที่ | มารศรีหลากจิตคิดสงสัย |
| จึงหยิบมาดูด้วยดีใจ | แล้วถวายภูวไนยฉับพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระผู้ผ่านโภไคยไอศวรรย์ |
| ชื่นชมโสมนัสอัศจรรย์ | เอากริชนั้นออกพิจารณา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ จึงเห็นจารึกอักษร | นามกรพระโอรสา |
| ชื่อหยังหยังหนึ่งหรัดอินดรา | อุดากันสาหรีปาตี |
| อิเหนาเองหยังตาหลา | เมาะตาริยะกัดดังสุรศรี |
| ดาหยังอริราชไพรี | เองกะนะกะหรีกุเรปัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นอ่านเสร็จสิ้นในอักษร | ภูธรยิ่งแสนเกษมสันต์ |
| จึงยอกรถวายอภิวันท์ | อัยกาทรงธรรม์เลิศไกร |
| พระมาช่วยอุปถัมภ์บำรุง | จะลือเกียรติทุกกรุงน้อยใหญ่ |
| สมคำโหรทายทำนายไว้ | ประจักษ์ในนิมิตแต่เดิมมา |
| แล้วสั่งให้ประโคมเป็นสำคัญ | เฉลิมขวัญพระโอรสา |
| เอาฤกษ์ได้กริชเทวา | เป็นมหามหัศอัศจรรย์ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเสร็จสมโภชพระดนัย | พระผู้ผ่านโภไคยไอศวรรย์ |
| จึงสั่งพนักงานทั้งปวงนั้น | ให้จัดสรรเครื่องใช้แลเครื่องทรง |
| มงกุฎเพชรพาหุรัดจำรัสเรือง | กับเมืองขึ้นสิบเมืองเป็นส่วยส่ง |
| ทั้งเสนีรี้พลจัตุรงค์ | ประทานองค์โอรสยศไกร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเสร็จพระเสด็จเยื้องย่าง | จากปรางค์ปราสาททองผ่องใส |
| มายังพระโรงคัลทันใด | เสนาในเฝ้าแหนแน่นนันต์ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ บัดนั้น | ปาเตะเสนาคนขยัน |
| จึงนำเสนีสี่เมืองนั้น | มาบังคมคัลมิทันนาน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ แล้วทูลว่าสามกษัตริย์ทรงเดช | ผู้ดำรงนัคเรศราชฐาน |
| ให้เสนีนำของมาประทาน | พระหลานรักราชสุริย์วงศ์ |
| แต่องค์สมเด็จพระอัยกี | ให้หมันหยาธานีสูงส่ง |
| ให้ระเด่นดาหยนโฉมยง | ซึ่งเป็นเชื้อพระวงศ์พงศ์พันธุ์ |
| ทั้งหมู่ชายหญิงสิ่งละร้อย | ล้วนหนุ่มน้อยหน้าตาคมสัน |
| กับพี่เลี้ยงนางนมทั้งนั้น | ถวายเป็นข้าขวัญพระนัดดา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริย์วงศ์องค์ศรีปัตหรา |
| ชื่นชมโสมนัสปรีดา | จึงมีบัญชาตรัสไป |
| ซึ่งพระมารดาการุญ | พระคุณนั้นหาที่สุดไม่ |
| ท่านจงทูลแถลงให้แจ้งใจ | ว่าเราบังคมไปใต้บาท |
| อันพระอนุชาสามธานี | เรานี้ขอบใจเป็นหนักหนา |
| จงจำเริญสุขทุกเวลา | อันตรายโรคาอย่าแผ้วพาน |
| แล้วประทานเสื้อผ้าแก่เสนี | ซึ่งมาแต่สี่ราชฐาน |
| อันระเด่นดาหยนกุมาร | พระประทานเงินทองของพึงใจ |
| ให้อยู่ยังที่ติกาหรัง | นิเวศน์วังลูกหลวงอาศัย |
| ครั้นเสร็จเสด็จเข้าข้างใน | เสนีกลับไปยังพารา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีหมันหยา |
| ทรงครรภ์ถ้วนทศมาสตรา | ประสูติมาเป็นราชบุตรี |
| งามงอนอ่อนระทวยนวยแน่ง | ดำแดงนวลเนื้อสองสี |
| ผ่องพักตร์ผิวพรรณดังจันทรี | นางในธานีไม่เทียมทัน |
| องค์พระอัยกีเป็นที่รัก | ถนอมนักเชยชมภิรมย์ขวัญ |
| บิตุราชมาตุรงค์แลพงศ์พันธุ์ | พร้อมกันประทานนามพระธิดา |
| ชื่อจินตะหราวาตีศรีสวัสดิ์ | เฉลิมวงศ์พงศ์กษัตริย์ในหมันหยา |
| อ่อนเดือนกว่าอิเหนาพี่ยา | ทั้งสองชันษาเดียวกัน |
| พร้อมพระพี่เลี้ยงนางนม | นักสนมกรมในสาวสรรค์ |
| ประโลมเลี้ยงพระธิดาดวงจันทร์ | ทุกวันทุกเวลาราตรี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระทรงภพกุเรปันเรืองศรี |
| ทั้งท้าวดาหาธิบดี | สองประไหมสุหรีพี่นางนั้น |
| จึ่งจัดของขวัญอันอุดม | ทั้งพี่เลี้ยงนางนมเลือกสรร |
| ให้เสนาคุมของจรจรัล | ไปทำขวัญพระนัดดานารี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ท้าวสิงหัดส่าหรี |
| มีโอรสแรกเริ่มเดิมที | กับประไหมสุหรีศรีโสภา |
| เทเวศร์ให้กริชเป็นของขวัญ | เหมือนกันกับอิเหนาเชษฐา |
| จารึกนามใส่ในกริชมา | ชื่อระเด่นสุหรานากง |
| ครั้นท้าวกาหลังมีบุตรี | ด้วยประไหมสุหรีนวลหง |
| ชื่อสกาหนึ่งหรัดโฉมยง | รูปทรงโสภายาใจ |
| จึงแต่งของไปตุนาหงัน | บิตุรงค์ทรงธรรม์ก็อวยให้ |
| ตามจารีตวงศาสุราลัย | ตุนาหงันกันได้แต่สี่เมือง |
| อยู่มามีราชบุตรี | นวลละอองสองสีขาวเหลือง |
| พักตร์ผ่องผิวเนื้อเรื่อเรือง | จึงให้นามตามเรื่องพระมารดา |
| ชื่อระเด่นจินดาส่าหรี | พระชนกชนนีเสน่หา |
| สามเมืองส่งเครื่องบรรณา | มาทำขวัญพระธิดานารี |
| แล้วจัดสาวสนมกำนัล | เลือกสรรรูปทรงส่งศรี |
| ตั้งที่พี่เลี้ยงพระบุตรี | เหมือนกันทั้งสี่พารา ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีดาหา |
| อยู่เย็นเป็นสุขทุกทิวา | นานมาโฉมยงทรงครรภ์ |
| เมื่อจะประสูติพระดนัย | เวลาประจุสมัยไก่ขัน |
| บังเกิดมหัศอัศจรรย์ | กลิ่นสุคันธรสรวยริน |
| ดอกไม้ทุกพรรณบันดาล | เบิกบานเกสรขจรกลิ่น |
| ภุมเรศร่อนร้องโบยบิน | ประสานเสียงเพียงพิณพาทย์ฆ้อง |
| ดนตรีแตรสังข์ก็ดังเอง | อัศจรรย์บรรเลงกึกก้อง |
| ครั้นอรุณรุ่งรางสร่างแสงทอง | ดังแสงรุ้งเรืองรองอร่ามไป |
| สุรศรีดังสีธรรมชาติ | เลื่อมพรายโอภาสผ่องใส |
| จึงประสูติธิดายาใจ | งามวิไลล้ำเลิศเพริศพราย |
| อันอัศจรรย์ที่บันดาล | ก็อันตรธานสูญหาย |
| ยังแต่กลิ่นหอมรวยชวยชาย | จึงถวายพระนามตามเหตุนั้น |
| ชื่อระเด่นบุษบาหนึ่งหรัด | ลออเอี่ยมเทียมทัดนางสวรรค์ |
| ทั้งในธรณีไม่มีทัน | ผิวพรรณผุดผ่องดังทองทา |
| อันองค์มะเดหวีมีศักดิ์ | ถนอมอุ้มฟูมฟักรักษา |
| ทั้งสามมเหสีโสภา | รักราชธิดาดังดวงใจ ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระผ่านภพดาหากรุงใหญ่ |
| แสนสวาทพระราชดนัย | ดังดวงฤทัยทรงธรรม์ |
| จึงจัดสี่พี่เลี้ยงพระธิดา | คนหนึ่งนั้นชื่อว่าบาหยัน |
| หนึ่งชื่อส่าเหง็ดลาวัณย์ | หนึ่งชื่อประเสหรันนารี |
| หนึ่งชื่อปะลาหงันกัลยา | ตามตำราชื่อตั้งทั้งสี่ |
| แล้วจัดสรรกำนัลที่รูปดี | นารีน้อยน้อยแปดร้อยปลาย |
| บรรดาบุตรเสนาน้อยใหญ่ | ต่างคนเต็มใจเอาไปถวาย |
| พระประทานรางวัลมากมาย | มอบให้เจ้าขรัวยายบังคับ |
| บ้างหัดร้องลำนำจำเรียง | ประสานเสียงซักซ้อมกล่อมขับ |
| บ้างหัดซอกระจับปี่ตีโทนทับ | สำหรับบำเรอพระธิดา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระทรงภพกุเรปันนาถา |
| แจ้งว่าองค์พระอนุชา | มีราชธิดาลาวัณย์ |
| พระเร่งชื่นชมโสมนัส | จึงให้จัดสิ่งของไปทำขวัญ |
| กับเครื่องบรรณาการนอกนั้น | เป็นของตุนาหงันกัลยา |
| ขอระเด่นบุษบาโฉมยง | ให้องค์อิเหนาโอรสา |
| ตามจารีตบุราณสืบมา | หวังมิให้วงศาอื่นปน |
| ครั้งเสียศักดิ์สุริย์วงศ์เทเวศร์ | ก็เกิดเหตุอันตรายหลายหน |
| ไพร่ฟ้าประชากรร้อนรน | จลาจลต่างต่างทั้งธานี |
| ฝ่ายพระอนุชากาหลัง | อีกทั้งสิงหัดส่าหรี |
| ต่างแต่งบรรณาการมากมี | ไปทำขวัญบุตรีพระพี่ยา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระองค์ทรงพิภพดาหา |
| ตั้งแต่มีราชธิดา | ช้านานประมาณห้าปี |
| จึงมีโอรสยศยง | ด้วยองค์ประไหมสุหรี |
| งามละม้ายคล้ายกันกับบุตรี | ใครเห็นเป็นที่เจริญใจ |
| องค์อสัญแดหวาวราฤทธิ์ | เสกแสร้งนฤมิตกริชให้ |
| วางลงข้างองค์พระดนัย | จารึกนามนั้นใส่ในกริชมา |
| ชื่อระเด่นสียะตราหนึ่งหรัด | สืบวงศ์พงศ์กษัตริย์อสัญหยา |
| พระชนกชนนีก็ปรีดา | เสน่หาดังดวงฤทัย |
| สี่เมืองส่งเครื่องบรรณาการ | มาทำขวัญพระกุมารประสูติใหม่ |
| ของขวัญตามตำรับบังคับไว้ | โดยในสุริย์วงศ์เทวา |
| แล้วจัดสรรพี่เลี้ยงทั้งสี่ | ล้วนลูกเสนีมียศถา |
| พี่เลี้ยงเอกนั้นชื่อปูนตา | หนึ่งกะระตาหลาพี่เลี้ยงรอง |
| หนึ่งชื่อยะรุเดะพี่เลี้ยงตรี | ที่สี่ประสันตาปัญญาว่อง |
| ล้วนหนุ่มน้อยรุ่นรามทรามคะนอง | ตั้งต้องตามขนบครบครัน |
| ให้บุตรขุนหมื่นพื้นน้อยน้อย | แปดร้อยกุมารากิดาหยัน |
| ประทานเงินเสื้อผ้าสารพัน | ให้เป็นของขวัญพระลูกยา ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายอิเหนากุเรปันโอรสา |
| ปรีดิ์เปรมเกษมสุขทุกทิวา | จนจำเริญชนมาสิบห้าปี |
| งามรับสรรพสิ้นสรรพางค์ | ยิ่งอย่างเทวาในราศี |
| ทรงโฉมประโลมใจนารี | เป็นที่ประดิพัทธ์ผูกพัน |
| เนาในติกาหรังวังสถาน | ดังวิมานเมืองฟ้ากระยาหงัน |
| พร้อมด้วยสุรางค์นางกำนัล | พี่เลี้ยงกิดาหยันโยธา |
| อันศิลปศาสตร์สำหรับกษัตริย์ | ทุกสิ่งสารพัดหัดหา |
| รำกริชรำกระบี่ขี่อาชา | ศึกษาซ้อมเล่นไม่เว้นวัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ ครั้นพระสุริยาฉายบ่ายลง | ก็แต่งองค์ทรงเครื่องเรืองฉัน |
| เสด็จจากปราสาทแก้วแพรวพรรณ | จรจรัลไปท้องสนามชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงพลับพลาหน้าจักรวรรดิ | ที่เคยหัดจัตุรงค์น้อยใหญ่ |
| จึงตรัสสั่งกิดาหยันทันใด | ให้เรียกมโนมัยเข้ามา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | กิดาหยันรับสั่งใส่เกศา |
| พลางพยักกวักเรียกกรมม้า | รีบจูงอาชามาฉับพลัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริย์วงศ์เทวากระยาหงัน |
| จึงขึ้นทรงม้าเหลืองเครื่องสุวรรณ | ระเด่นดาหยนนั้นขี่ม้าแดง |
| รำท่าเพลงทวนกระบวนรบ | ถ้อยทีขี่สินธพเข้มแข็ง |
| ชักเป็นโคมเวียนเปลี่ยนแปลง | ประปรายปลายพระแสงทวนทอง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ แล้วลงทรงกระบี่ตีเล่น | กับระเด่นดาหยนเคล่าคล่อง |
| กรีดกรายร่ายรำเป็นทำนอง | รับรองป้องปัดไปมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเหนื่อยก็หยุดยับยั้ง | สถิตยังพลับพลาพลันหรรษา |
| ทอดพระเนตรกิดาหยันโยธา | ซ้อมหัดสาตราสารพัน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ใครดีมีฝีมือแคล่วคล่อง | ก็ประทานเงินทองทุกสิ่งสรรพ์ |
| พอจวนเวลาสายัณห์ | ก็จรจรัลคืนยังวังใน ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ เสด็จนั่งเหนืออาสน์ลาดปู | พระยี่ภู่เขนยทองผ่องใส |
| สาวสุรางค์นางบำเรอบำรุงใจ | แสนสำราญหฤทัยทุกเวลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
https://vajirayana.org/system/files/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B2_264950.pdf
