- คำอธิบาย ว่าด้วยบทละคร อิเหนาฉบับหอพระสมุดวชิรญาณ
- เล่มที่ ๑
- เล่มที่ ๒
- เล่มที่ ๓
- เล่มที่ ๔
- เล่มที่ ๕
- เล่มที่ ๖
- เล่มที่ ๗
- เล่มที่ ๘
- เล่มที่ ๙
- เล่มที่ ๑๐
- เล่มที่ ๑๑
- เล่มที่ ๑๒
- เล่มที่ ๑๓
- เล่มที่ ๑๔
- เล่มที่ ๑๕
- เล่มที่ ๑๖
- เล่มที่ ๑๗
- เล่มที่ ๑๘
- เล่มที่ ๑๙
- เล่มที่ ๒๐
- เล่มที่ ๒๑
- เล่มที่ ๒๒
- เล่มที่ ๒๓
- เล่มที่ ๒๔
- เล่มที่ ๒๕
- เล่มที่ ๒๖
- เล่มที่ ๒๗
- เล่มที่ ๒๘
- เล่มที่ ๒๙
- เล่มที่ ๓๐
- เล่มที่ ๓๑
- เล่มที่ ๓๒
- เล่มที่ ๓๓
- เล่มที่ ๓๔
- เล่มที่ ๓๕
- เล่มที่ ๓๖
- เล่มที่ ๓๗
- เล่มที่ ๓๘
เล่มที่ ๑๘
ช้าครวญ
| ๏ เมื่อนั้น | บุษบาเยาวยอดเสนหา |
| เนาในถ้ำทองห้องไสยา | กับสองรานารีพี่เลี้ยง |
| แต่ละห้อยคอยหาพระโฉมยง | จนเย็นลงบุหรงร้องก้องเสียง |
| ไม่เห็นกลับคืนหลังจากวังเวียง | นางพ่างเพียงจะวินาศหวาดวิญญาณ์ |
| สร้อยเศร้าเปล่าใจไม่สบาย | โฉมฉายชะแง้แลหา |
| ทุกข์ร้อนถอนฤทัยไปมา | กัลยายิ่งสลดระทดใจ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ จึงตรองตรึกปรึกษาสองนารี | พระเชษฐาน่าจะมีเหตุไฉน |
| จนเวลาสายัณห์ลงไรไร | ก็ยังไม่เสด็จกลับมา |
| หรือพระจะล่อลวงเรา | แกล้งเอามาซัดเสียกลางป่า |
| แล้วจะกลับคืนหลังยังพารา | ไปหาเมียท่านสำราญใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองนางพลางทูลแถลงไข |
| อย่าตรัสดังนี้ผิดทีไป | พระพี่จะทำไยอย่างนั้น |
| หากขัดข้องมิได้ช่องทูลลา | จึงช้าอยู่ยังไม่ผายผัน |
| เมื่อพระจะจากจรจรัล | โศกศัลย์นั้นน้อยไปเมื่อไร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | บุษบาตอบตามอัชฌาสัย |
| ร้องไห้อยู่หรือจะร้องไห้ไป | ข้าไม่เชื่อเช่นอย่างเจรจา |
| ไหนนี่พี่เจ้าเฝ้าสั่งสอน | ให้น้องนี้โอนอ่อนผ่อนหา |
| ทีนี้แลสาสมวิญญาณ์ | ยังจะขืนฝืนหน้ามาแก้กัน |
| รักจริงหรือจะทิ้งไว้เดียวดาย | เห็นความต้นกับปลายก็เหมาะมั่น |
| พระสลัดตัดรอนแต่ก่อนนั้น | พี่บาหยันก็รู้อยู่กับใจ |
| ว่าพลางนางทรงโศกา | ชลนานองเนตรหลั่งไหล |
| สองกรข้อนทรวงเข้าร่ำไร | ทรามวัยเพียงจะสิ้นชีวา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ โอด
| ๏ บัดนั้น | สองนางพี่เลี้ยงเสนหา |
| จึงโลมเล้าเอาใจไปมา | จงระงับโศกาอาลัย |
| อันพระเชษฐาสุริย์วงศ์ | จะกลับมามั่นคงอย่าสงสัย |
| แต่ร่ำอ้อนวอนว่าสักเท่าใด | อรไทไม่สร่างโศกี |
| นางจึงกวักเรียกประสันตา | นี่แน่เจ้าเข้ามาถึงนี่ |
| เมื่อฉะนี้จะคิดฉันใดดี | เทวีแต่ก่นกันแสงไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พี่เลี้ยงประสันตาอัชฌาสัย |
| จึงร้องบอกบาหยันทันใด | พระสั่งไว้เมื่อแรกจะไคลคลา |
| ถ้าเห็นทินกรอ่อนลง | ให้ทูลเชิญโฉมยงขนิษฐา |
| ไปชมสวนชวนเก็บมาลา | คอยท่ารับเสด็จทรงธรรม์ |
| พระจะพาวิยะดาดวงสวาท | มาประพาสพฤกษาสะตาหมัน |
| มิ่งไม้หลายอย่างต่างกัน | พระแกล้งกลั่นสรรปลูกไว้มากมี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๖๒
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นบุษบามารศรี |
| ได้ฟังประสันตาพาที | เทวีตริตรึกนึกใน |
| ความนี้ที่ทูลพระเชษฐา | ก็รับว่าจะพามาให้ |
| น่าจะจริงกระมังพระสั่งไว้ | หาไม่หรือจะต้องคำกัน |
| จะออกไปอยู่ท่าหน้าถ้ำทอง | จะได้พบทั้งสองเกษมสันต์ |
| คิดพลางย่างเยื้องจรจรัล | สองพี่เลี้ยงเคียงกันตามมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ออกจากปากถ้ำลำยอง | แห่งห้องสุวรรณคูหา |
| กะระตาหลากับประสันตา | นำเสด็จกัลยาคลาไคล ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลงช้า
สมิงทอง
| ๏ มาถึงเชิงผาสะตาหมัน | รุกขชาติเรียงรันงามไสว |
| สองนางพลางทูลอรไท | ชี้ชวนชมไม้นานา |
| ลำดวนดอกออกดกทุกกิ่งก้าน | บ้างตูมบานแย้มกลีบกลิ่นกล้า |
| โฉมยงทรงเด็ดดอกมา | ประทานสองกัลยาพี่เลี้ยง |
| แล้วเก็บจำปามหาหงส์ | นางแย้มยี่สุ่นส่งกลิ่นเกลี้ยง |
| ประสันตาหักพวงพุมเรียง | หมอบเมียงมาถวายนฤมล |
| สารภีพิกุลดอกดก | บานตกเต็มไปทั้งใต้ต้น |
| มะลิซ้อนซ่อนกลิ่นรสคนธ์ | หอมละกลกับบุหงารำไป |
| บาหยันหยุดสอยดอกสร้อยฟ้า | ประสันตาเหนี่ยวกิ่งเก็บให้ |
| ประเสหรันเลือกปลิดที่ติดใบ | ถวายองค์อรไทเทวี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ เพลงฉิ่ง
ร่าย
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาบังคมเหนือเกศี |
| จึงทูลเชิญองค์พระบุตรี | ขึ้นทรงรถทองที่ทำไว้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นบุษบาศรีใส |
| ขึ้นทรงรถสุวรรณทันใด | พี่เลี้ยงนั่งไปข้างท้าย |
| กะระตาหลากับประสันตา | เข้าชักรถกัลยาผันผาย |
| รุกขชาติดาษดกเรียงราย | แล้วหักพวงผลถวายทุกพรรณ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ทรงรถลดเลี้ยวเที่ยวประพาส | มิ่งไม้เดียรดาษในสวนขวัญ |
| ชมพลางทางคะนึงถึงทรงธรรม์ | นางแสนโศกศัลย์พันทวี |
| พระแสร้งสรรค์บรรจงแต่งไว้ | แล้วไม่มาชมสวนศรี |
| ทิ้งน้องให้อยู่ผู้เดียวนี้ | พระแกล้งหน่ายหนีไปพารา |
| นางร่ำกำสรดแสนเทวษ | ถวิลถึงทรงเดชเชษฐา |
| ตะลึงไปไม่เก็บมาลา | แลละห้อยคอยหาภูธร ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาชักรถไม่หยุดหย่อน |
| เห็นโฉมยงทรงโศกอาวรณ์ | จึงผันผ่อนคิดอ่านด้วยมารยา |
| ช่วยชักสักหน่อยแล้วแล่นไป | เข้าฟุบแฝงเงาไม้ใบหนา |
| ย่างย่องมองเหมือนพยัคฆา | มาข้างท้ายรถาทันใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองพี่เลี้ยงนารีศรีใส |
| ชิงกันเก็บพรรณดอกไม้ | ไม่แจ้งใจว่ากลประสันตา |
| เห็นตะคุ่มที่พุ่มพนาวัน | ความกลัวตัวสั่นเป็นหนักหนา |
| คิดว่าสัตว์ร้ายจะบีฑา | จึงเรียกประสันตาไปพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาแสนกลคนขยัน |
| จึกวกหลังมายังรถสุวรรณ | ทำตัวสั่นบอกสองกัลยา |
| จะออกไปจุดคบพอพบเสือ | ดุเหลือแลบลิ้นจะกินข้า |
| ฉวยพลัดสลัดหลุดแล่นมา | เดชะบุญนักหนาจึงไม่ตาย |
| บัดนี้ยังแอบอยู่แทบทาง | รูปร่างโตใหญ่ใจหาย |
| แลเห็นตะคุ่มตัวลายลาย | เลี้ยวลับคลับคล้ายอยู่ตรงนั้น ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นบุษบาสาวสวรรค์ |
| ทั้งสองพี่เลี้ยงอยู่เคียงกัน | สรวลสันต์แล้วว่าไปทันที |
| ช่างได้ที่ไหนมาเจรจา | บอกว่าพบเสือแล้ววิ่งหนี |
| เจ้าช่างปดกันขยันดี | ก็พาทีสรวลสันต์กันไปมา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๖๓
ยานี
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงองค์ปะตาระกาหลา |
| ซึ่งเป็นบรมราชอัยกา | สถิตในชั้นฟ้าสุราลัย |
| แค้นด้วยอิเหนานัดดา | อหังการ์ก่อเหตุเภทใหญ่ |
| กูแกล้งสรรค์บุษบาลงไป | หวังจะให้เป็นคู่ครองกัน |
| ก็ไม่เลี้ยงตามวงศ์ที่จงให้ | ทำตามน้ำใจหุนหัน |
| รักแต่ที่ต่ำพงศ์พันธุ์ | บากบั่นตัดรอนบ่ห่อนคิด |
| เดิมว่าไม่เลี้ยงบุษบา | แล้วกลับมาภิรมย์สมสนิท |
| กูมิให้สู่สมชมชิด | จะปลดปลิดบุษบาพาไป |
| ถึงจะพบพานกันวันหน้า | จะทรมาให้แทบเลือดตาไหล |
| คิดแล้วออกจากพิมานชัย | ลงไปยังพื้นสุธาธาร ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ กลม
ร่าย
| ๏ จึงผาดแผลงสำแดงศักดาเดช | สะเทือนทั่วทุกประเทศทิศาศาล |
| เมฆหมอกมืดมนอนธการ | อัศจรรย์บันดาลด้วยฤทธิรณ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ คุกพาทย์
| ๏ แล้วให้บังเกิดพายุใหญ่ | กัมปนาทหวาดไหวทั้งไพรสณฑ์ |
| ลมหอบเอารถนฤมล | สามคนลอยลิ่วปลิวไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาตัวสั่นหวั่นไหว |
| กะระตาหลาล้มลงทันใด | ฉวยได้กอหญ้ากระหมวดมือ |
| ประสันตาคว้ากอดต้นไม้มั่น | นึกพรั่นกลัวจะพลัดมือถือ |
| เสียงสายฟ้าลั่นบันลือ | ไม่รู้สึกสมประดีดาล ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | องค์อสัญแดหวาศักดาหาญ |
| สำแดงเป็นพายุพัดพาน | พารถเยาวมาลย์ปลิวไป |
| เฉวียนฉวัดลัดนิ้วมือเดียว | บัดเดี๋ยวพ้นเขตเขาใหญ่ |
| ถึงแดนประมอตันทันใด | ก็เวียนวงลงในพนาวัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ รัว
| ๏ เมื่อนั้น | บุษบาตกใจไม่มีขวัญ |
| ซบพักตร์โศกาจาบัลย์ | สองพี่เลี้ยงนั้นเข้ากอดไว้ |
| มิได้เห็นพี่เลี้ยงภูวนาถ | เยาวราชข้อนทรวงเข้าร่ำไห้ |
| โอ้ว่าเวราสิ่งใด | จึงเผอิญเป็นไปดังนี้ |
| น่าที่ชีวิตจะวอดวาย | จะจำตายอยู่ในพนาศรี |
| เห็นจะไม่ได้คืนไปธานี | ว่าพลางเทวีก็โศกา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายองค์อสัญแดหวา |
| จึงสำแดงให้เห็นกายา | แล้วว่าแก่บุษบาไปพลัน |
| นัดดาอย่าวิโยคโศกเศร้า | ใช่เจ้าจะม้วยอาสัญ |
| แค้นด้วยอิเหนากุเรปัน | จะพรากให้พลัดกันจงสาใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | บุษบาบังคมประนมไหว้ |
| จึงทูลองค์พระอัยกาไป | หลานไกลบิตุเรศมารดา |
| อันสองพระองค์ไม่แจ้งเหตุ | จะอาดูรพูนเทวษโหยหา |
| เมื่อไรจะได้คืนพารา | พระอัยกาจงโปรดปรานี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์อสัญแดหวาเรืองศรี |
| จึงตอบนัดดาไปทันที | ข้อนี้เจ้าอย่าปรารมภ์ใจ |
| เราจะแต่งแปลงองค์ให้เป็นชาย | มิให้คนทั้งหลายสงสัย |
| พรุ่งนี้ก็จะได้เข้าไป | สำนักในนครประมอตัน |
| นานไปจึงจะได้คืนสถาน | เสวยสุขสำราญเกษมสันต์ |
| จงดับโศกาจาบัลย์ | จำเป็นพลัดกันอย่าอาวรณ์ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ชมตลาด
| ๏ ว่าแล้วองค์ท้าวเทเวศร์ | จึงจำเริญพระเกศสายสมร |
| ประทานกริชอันเรืองฤทธิรอน | จารึกนามกรในกริชนั้น |
| อุณากรรณกะหมันวิยาหยา | มิสาเหรนดุหวาเฉิดฉัน |
| แล้วทรงเครื่องอย่างชายพรายพรรณ | เทวัญประสิทธิ์ประสาทพร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ แม้นเจ้าจะไปแห่งใด | ให้คนมีใจสโมสร |
| ปรากฏยศเกียรติทุกนคร | จงขจรเลื่องชื่อลือชา |
| จะประสงค์สิ่งใดให้สำเร็จ | สมเสร็จดังใจปรารถนา |
| บรรดาแว่นแคว้นแดนชวา | อย่ารู้อัปราชัยใคร |
| ถึงจะพบอิเหนากุเรปัน | ให้แคลงกันฟั่นเฟือนสงสัย |
| ต่อสี่พี่น้องร่วมเวียงชัย | จึงให้รู้จักศักดิ์กัน |
| ใครใครนอกนั้นทั้งปวง | อย่าให้ล่วงแจ้งการหลานขวัญ |
| ครั้นประสิทธิ์พรแล้วเทวัญ | คืนยังกระยาหงันชั้นฟ้า ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณกะหมันวิยาหยา |
| ครั้นไม่เห็นองค์พระอัยกา | กัลยาเปลี่ยวเปล่าเศร้าใจ |
| จึงปรึกษาพี่เลี้ยงทั้งสองศรี | เราจะอยู่ที่นี่ก็ไม่ได้ |
| จำจะเที่ยวซอกซอนสัญจรไป | จะได้พบประเทศธานี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ ทยอย
ร้องทยอย
| ๏ ว่าแล้วก็พากันคลาไคล | ดำเนินในแนวป่าพนาศรี |
| บุหลันทรงกลดหมดราคี | เหมือนจะชวนให้ลีลาไป |
| ลมหวนอวลกลิ่นบุหงา | หอมตลบอบมาในป่าใหญ่ |
| เหมือนเมื่ออยู่ในถ้ำอำไพ | รวยรื่นชื่นใจด้วยมาลา |
| คิดพลางนางทรงกันแสงร่ำ | ชะรอยกรรมทำไว้เป็นนักหนา |
| เดิมพลัดกำจัดจากพารา | มาอยู่คูหาค่อยคลายใจ |
| มิสามาซ้ำให้จำจาก | พลัดพรากจากถ้ำทองผ่องใส |
| อกเอ๋ยไม่เคยเดินไพร | เคยสำราญแต่ในพระบุรี |
| ครั้งนี้ตกไร้ได้ยาก | ลำบากชอกช้ำบทศรี |
| แต่เกือกจะรองก็ไม่มี | จะเหยียบย่างจรลีกลใด |
| จำจิตจึงจำลีลา | เจ็บบาทานักก็ร้องไห้ |
| ย่างย่องจ้องจูงกันคลาไคล | มรคาจะไปก็ไม่มี |
| ได้ยินสำเนียงเสียงปักษา | ร้องชมจันทราอยู่อึงมี่ |
| เหมือนจะถามข่าวมาด้วยปรานี | มารศรีได้ฟังวังเวงใจ ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ เพลง
ร่าย
| ๏ ครั้นรุ่งรางสว่างเวลา | สุริยาเยื้องเยี่ยมเหลี่ยมไศล |
| จึงหยุดพักสำนักที่ร่มไม้ | แทบใกล้ชายป่าพนาลี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายระตูประมอตันเรืองศรี |
| เสวยรมย์สมบัติเปรมปรีดิ์ | ในธานีมีนามประมอตัน |
| พร้อมหมู่มาตยาสามนต์ | ม้ารถคชพลแข็งขัน |
| ล้วนชำนาญการรบครบครัน | สรรพสรรพาวุธนานา |
| ท้าวมีอัคเรศมเหสี | สาวสนมนารีพร้อมหน้า |
| ไร้โอรสราชธิดา | จะสืบวงศ์พงศาก็ไม่มี |
| เทวัญบันดาลดลใจ | จะใคร่ไปประพาสพนาศรี |
| ตรึกตราอยู่ที่จะจรลี | ภูมีร่านร้อนหฤทัย ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ จึงสั่งดะหมังเสนา | เราจะยกยาตราไปป่าใหญ่ |
| เร่งเตรียมพหลพลไกร | ให้สรรพไว้แต่ในราตรี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ดะหมังรับสั่งใส่เกศี |
| ก้มเกล้ากราบงามสามที | ออกไปจากที่พระโรงคัล ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
ยานี
| ๏ เร่งรัดจัตุรงค์องอาจ | ตามกระบวนประพาสไพรสัณฑ์ |
| ขุนช้างผูกช้างซับมัน | พลายพังดั้งกันแทรกแซง |
| ขุนม้าผูกม้าพาชี | ทหารขี่ขัดดาบสะพายแล่ง |
| ขุนรถเร่งรัดจัดแจง | ธงแดงปักปลายงอนงาม |
| ขุนพลตรวจพลพร้อมพรั่ง | คับคั่งตั้งกองท้องสนาม |
| แต่ละคนแข็งขันไม่ครั่นคร้าม | เคยณรงค์สงครามมีชัย |
| แล้วสั่งให้ผูกช้างที่นั่ง | มีกำลังพ่วงพีสูงใหญ่ |
| เอามาประทับกับเกยไว้ | เตรียมท่าภูวไนยไคลคลา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูประมอตันหรรษา |
| ครั้นรุ่งรางสร่างแสงสุริยา | เสด็จมาสระสรงชลธาร ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
โทน
| ๏ สั่งให้ไขห่อปทุมทอง | น้ำกุหลาบอาบละอองเซ็นซ่าน |
| ทรงสุคนธ์ปนกลิ่นสุมามาลย์ | นางในอยู่งานรำเพยพัด |
| สอดใส่สนับเพลาเพราพราย | เชิงงอนงามลายปลายสะบัด |
| ภูษาทรงประจงโจงรวบรัด | ฉลององค์อัตลัดลายทอง |
| ห้อยหน้าเจียระบาดตาดสุวรรณ | ทับทรวงดวงกุดั่นเป็นชั้นช่อง |
| ตาบทิศทับทิมริมรอง | สังวาลสอดสายคล้องเกี่ยวกัน |
| ทองกรพาหุรัดตรัสเตร็จ | ทรงธำมรงค์เพชรเฉิดฉัน |
| มงกุฎแก้วกรรเจียกจอนสุวรรณ | ห้อยอุบะปะกันแล้วคลาไคล ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เสมอ
ร่าย
| ๏ มายังเกยรัตน์ชัชวาล | เสนีกราบกรานอยู่ไสว |
| เสด็จขึ้นคชสารชาญชัย | ทรงไสช้างที่นั่งออกจากเกย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
โทน
| ๏ ช้างเอยช้างต้น | เริงรนแรงร้ายส่ายเสย |
| พีพ่วงงวงงางอนเงย | สำหรับเคยผูกเครื่องคชาธาร |
| สองหูพู่จามรีห้อย | จงกลรายพลอยมุกดาหาร |
| ปกตระพองกรองแก้วสุรกาญจน์ | ชัชวาลแวววาวดาวทอง |
| เครื่องสูงชุมสายรายริ้ว | ธงชายปลายปลิวเป็นทิวถ้อง |
| ช้างเครื่องช้างพังที่นั่งรอง | ล้วนหลังคาทองรจนา |
| ช้างกูบสัปคับคับคั่ง | ซับมันเป็นตั้งเดินหน้า |
| ระวางเพรียงช้างปืนชื่นตา | ช้างแซงซ้ายขวาคลาไคล ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
ร่าย
| ๏ ครั้นถึงเนินทรายชายดง | จึงห้ามพวกจัตุรงค์น้อยใหญ่ |
| อย่าให้อื้ออึงคะนึงไป | เนื้อจะตื่นตกใจเข้าดงดาน |
| พระจึงเรียกม้าที่นั่งทรง | มิทันลงจากคอคชสาร |
| พอเหลือบเห็นสตรีกับกุมาร | ที่ร่มไม้ใกล้ธารธารา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ใครหนอน่าอัศจรรย์ใจ | หรือว่าเป็นพระไพรเจ้าป่า |
| หรือหน่อกษัตริย์พลัดเมืองมา | ทรงโฉมโสภาวิลาวัณย์ |
| หนุ่มน้อยน่ารักรูปทรง | เอวองค์ขนงเนตรคมสัน |
| แม้นได้เป็นบุตรบุญธรรม์ | จะผูกพันพิศวาสแสนทวี |
| คิดแล้วจึงสั่งเสนาใน | จงไปถามดูให้ถ้วนถี่ |
| อันกุมารแน่งน้อยกับนารี | มาอยู่พงพีด้วยอันใด ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงเสนาผู้ใหญ่ |
| รับสั่งบังคมแล้วคลาไคล | ออกไปโดยดังพระบัญชา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ครั้นถึงจึงกล่าวสุนทรถาม | เจ้าบ่าวน้อยโฉมงามเสนหา |
| ตัวท่านกับสองกัลยา | นามวงศ์พงศาประการใด |
| ทำไมมาอยู่ดงดาน | ถิ่นฐานบ้านเมืองอยู่ไหน |
| ไม่รู้หรือว่าระตูภูวไนย | เสด็จมาจึงไม่อัญชลี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณผู้รุ่งรัศมี |
| ละอายใจมิได้พาที | กระซิบสองนารีให้ตอบไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันผู้มีอัชฌาสัย |
| จึงตอบวาจาไปทันใด | ข้าเป็นชาวไพรพนาวัน |
| มีนามชื่อเกนประจินตา | นั่นชื่อว่าเกนประลาหงัน |
| น้องชายชื่อมิสาอุณากรรณ | ดัดดั้นมาด้วยเข็ญใจ |
| ทั้งบิดามารดรก็มรณา | ไม่มีที่พึ่งพาอาศัย |
| ทั้งสามสัญจรนอนไพร | นิราศไร้เอมโอชโภชนา |
| ซึ่งมิได้นอบนบองค์ระตู | ไม่รู้ด้วยว่าเป็นชาวป่า |
| ทั้งนี้ตามแต่จะเมตตา | ขอท่านเสนาจงปรานี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงได้ฟังสาวศรี |
| จึงตอบไปพลันทันที | ว่านี้เรายังแคลงใจ |
| ชายนั้นว่าเป็นอนุชา | ร่วมบิดามารดาหรือไฉน |
| ทั้งรูปทรงก็แปลกกันไป | ไม่สมเป็นชาวไพรพนาวัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงโฉมนวลนางบาหยัน |
| บอกว่าบิดาเดียวกัน | แต่ชนนีนั้นต่างไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงฟังแจ้งแถลงไข |
| จึงมากราบทูลทันใด | ตามในเนื้อความที่ถามมา |
| อันชายชื่อว่าอุณากรรณ | คมสันน่ารักหนักหนา |
| ชะรอยเป็นหน่อกษัตรา | กิริยาไม่สมเป็นชาวไพร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ท้าวประมอตันเป็นใหญ่ |
| ได้ฟังเสนีก็ดีใจ | ให้รักใคร่ในองค์อุณากรรณ |
| จึงลงจากคอคชสาร | ภูบาลย่างเยื้องผายผัน |
| ตำมะหงงนำเสด็จจรจรัล | โยธากิดาหยันก็ตามไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ครั้นถึงจึงมีพจนารถ | ตรัสประภาษโอภาปราศรัย |
| ดูก่อนกุมารายาใจ | พ่อไร้โอรสแลบุตรี |
| เชิญเจ้าเข้าไปด้วยบิดา | ยังพาราประมอตันกรุงศรี |
| จะเลี้ยงเป็นโอรสร่วมชีวี | มิให้เคืองราคีเท่ายองใย |
| ตัวพ่อนับวันจะชรา | จะเสกพระลูกยาให้เป็นใหญ่ |
| ครอบครองสวรรยาราชัย | สืบสุริย์วงศ์ไปในพารา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรมกระหมันวิยาหยา |
| ฟังระตูประมอตันบัญชา | ก้มเกล้าวันทาทูลไป |
| ซึ่งตรัสโปรดมาด้วยการุญ | พระคุณนั้นหาที่สุดไม่ |
| จะภักดีต่อองค์พระทรงชัย | สืบไปกว่าชีวิตจะปลดปลง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูประมอตันสูงส่ง |
| ได้ฟังสมดังจำนง | พระองค์ยินดีปรีดา |
| จึงเสด็จขึ้นสู่ช้างที่นั่ง | แล้วสั่งให้รับโอรสา |
| ขึ้นช้างที่นั่งรองรจนา | ตามเสด็จยาตราคลาไคล |
| อันนางพี่เลี้ยงทั้งสอง | ขึ้นช้างกูบทองผ่องใส |
| ให้กลับพหลพลไกร | คืนเข้าพิชัยธานี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงเกยกุมกรอุณากรรณ | ผายผันเข้าในปราสาทศรี |
| สองพี่เลี้ยงก็ตามจรลี | เสด็จสู่แท่นที่รจนา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ พระแจ้งเหตุแก่ประไหมสุหรี | ทีนี้สมดังปรารถนา |
| ไปเล่นไพรได้โอรสมา | ชื่อว่ามิสาอุณากรรณ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีเฉิดฉัน |
| เห็นโฉมกุมาราลาวัณย์ | ผิวพรรณโสภาน่ารัก |
| เสนหาดังบุตรในอุทร | บังอรโอบอุ้มขึ้นใส่ตัก |
| กอดจูบลูบหลังแล้วพิศพักตร์ | ลูกรักของแม่จะเลี้ยงไว้ |
| แม่ไร้ญาติวงศ์พงศา | ทั้งโอรสธิดาก็หาไม่ |
| เจ้าอย่ากินแหนงแคลงใจ | สิ่งใดมิให้มีราคีพาน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูประมอตันเกษมศานต์ |
| เสนหาอุณากรรณกุมาร | เปรียบปานดังดวงนัยนา |
| ให้แต่งสมโภชทำขวัญ | ทั้งสามคืนสามวันหรรษา |
| แล้วประทานเครื่องทรงอลงการ์ | เงินทองเสือผ้ามากมี |
| ทั้งช้างม้าข้าคนชายหญิง | ทุกสิ่งสารพันถ้วนถี่ |
| ประทานวังดาหาปาตี | ตำแหน่งที่ลูกหลวงแต่ก่อนมา |
| แล้วให้เรียนรู้การณรงค์ | สำหรับองค์พระโอรสา |
| อันสองพี่เลี้ยงกัลยา | พระเมตตารักใคร่ให้ปัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุณากรรณเพราเพริศเฉิดฉัน |
| ได้ประทานสิ่งของทั้งนั้น | สารพันตางต่างอย่างดี |
| จึงถวายประณตบทบงสุ์ | ลาองค์สองกษัตริย์เรืองศรี |
| แล้วชวนพี่เลี้ยงจรลี | ไปดาหาปาตีตำหนักใน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เพลง
| ๏ ครั้นถึงจึงเข้าห้องทอง | กับสองพี่เลี้ยงพิสมัย |
| ปรับทุกข์กันตามความในใจ | อาลัยคะนึงถึงทรงธรรม์ |
| เอนองค์ลงเหนือบรรจถรณ์ | เร่าร้อนวิปโยคโศกศัลย์ |
| ฝืนใจจำชื่นทุกคืนวัน | อยู่ในประมอตันพารา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายระเด่นมนตรีเชษฐา |
| ทรงรถมากับวิยะดา | จะใกล้ถึงพลับพลาพนาลัย |
| ได้ยินเสียงสนั่นครั่นครื้น | พ่างพื้นพสุธาสะเทือนไหว |
| พายุพัดผงคลีคลุ้มไป | ไม้ไหล้หักยับระยำลง |
| อากาศมืดมิดทุกทิศา | โยธาหยุดยืนตะลึงหลง |
| ไม่เห็นทางที่จะเดินในแดนดง | พระนิ่งคิดพิศวงในวิญญาณ์ |
| เทียนทองส่องเสด็จก็ดับหมด | ให้ชักรถเข้าแอบข้างเงื้อมผา |
| พระหวั่นจิตคิดถึงบุษบา | พลางกอดวิยะดาไว้แนบองค์ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๖๔
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาตกใจตะลึงหลง |
| ครั้นพายุพัดสงัดลง | ก็คืนคงได้สมประดีมา |
| แลหาไม่เห็นนางทรามวัย | กับพี่เลี้ยงหายไปทั้งรถา |
| ตกใจเพียงจะสิ้นชีวา | ประสันตาลดเลี้ยวเที่ยวดู |
| เห็นกะระตาหลาล้มคว่ำ | มือกำกอหญ้ายึดอยู่ |
| ฉุดขึ้นบอกเหตุให้รู้ | บัดนี้นางโฉมตรูหายไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๖๕
| ๏ บัดนั้น | กะระตาหลาแจ้งแถลงไข |
| ลุกขึ้นตีอกตกใจ | เหตุไฉนเป็นน่าอัศจรรย์ |
| จึงจุดไปเที่ยวส่องมองหา | ทุกพุ่มพฤกษาในสวนขวัญ |
| ไม่พบพระธิดาลาวัณย์ | แล้วพากันเข้าค้นในถ้ำทอง |
| ทุกแท่นที่ไสยาก็หาจบ | เลี้ยวตลบออกจากคูหาห้อง |
| สงสัยที่ไหนก็เที่ยวมอง | ตามช่องเพิงผาทุกท่าทาง |
| ไม่พบก็พากันร้องไห้ | เพียงพินาศขาดใจออกจากร่าง |
| เสียแรงพระเชื่อใจไว้วาง | ให้อยู่รักษานางที่ในไพร |
| มาบันดาลให้เป็นเช่นนี้ | มิรู้ที่จะทำเป็นไฉน |
| จะคิดผ่อนผันฉันใด | จึงจะได้เหตุผลต้นปลาย |
| เราจะไปเฝ้าองค์พระทรงเดช | ทูลให้ทราบเหตุที่นางหาย |
| อันโทษเรานี้ถึงที่ตาย | ตามแต่พระโฉมฉายจะเมตตา |
| พูดแล้วก็พากันคลาไคล | มุ่งไม้ตามแถวแนวป่า |
| กอดคอกันเดินโศกา | มาในเวลาราตรี ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นมนตรีเรืองศรี |
| หยุดรถแอบอยู่เงื้อมคิรี | กับเสนีนิกรพร้อมกัน |
| ครั้นพายุพยับกลับเกลื่อน | แสงเดือนส่องสว่างไพรสัณฑ์ |
| จึงให้เคลื่อนรถแก้วแพรวพรรณ | จรจรัลตามทางพนาลัย ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด โอด
| ๏ มาพบประสันตากะระตาหลา | วิ่งมาซบลงแล้วร้องไห้ |
| สะดุ้งจิตประหลาดหลากใจ | เอออะไรจึงเป็นดังนี้ |
| คิดพลางทางตรัสถามไป | เกิดเหตุเภทภัยสิ่งไรพี่ |
| จึงรีบร้อนมาในราตรี | ทิ้งเทวีไว้ในถ้ำทอง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงพระพี่เลี้ยงทั้งสอง |
| สะอื้นโศกาน้ำตานอง | บังคมทูลสนองไปพลัน |
| เดิมทีขนิษฐามาประพาส | รุกขชาติที่ในสะตาหมัน |
| บังเกิดพายุพัดอัศจรรย์ | นางนั้นกับพี่เลี้ยงหายไป |
| ข้าเที่ยวค้นคว้าหาจบ | จะพานพบกัลยาก็หาไม่ |
| จึงรีบมาแจ้งเหตุเภทภัย | ทูลพลางร่ำไห้ไปมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ โอด
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงทรงโทมนัสสา |
| สลบลงข้างองค์วิยะดา | ปูนตาเข้าประคองพระองค์ไว้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ โอด เจรจาบทที่ ๖๖
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาอัชฌาสัย |
| เอาน้ำมาลูบพักตร์ภูวไนย | พระค่อยคืนได้สมประดี |
| แล้วทูลผ่อนผันด้วยปัญญา | พระผ่านฟ้าจงโปรดเกศี |
| แต่หนหลังหวังสวาทเทวี | ภูมีโศกศัลย์เพียงบรรลัย |
| จนได้เสร็จสมอารมณ์คิด | กรรมยังตามปลิดเอาไปได้ |
| สุบินแน่นักประจักษ์ใจ | เหตุใหญ่สุดถวิลจินดา |
| คิดเห็นว่าเป็นแต่รบพุ่ง | ก็มาดมุ่งหมายใจจะอาสา |
| มิรู้เกิดเหตุผลข้างบนฟ้า | ชะรอยว่าเทวาพาไป |
| พระองค์จงระงับดับโศกี | อย่าเพ่อตีตนตายไปก่อนไข้ |
| จะได้คิดติดตามนางทรามวัย | กว่าจะได้พบองค์นงเยาว์ ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจาบทที่ ๖๗[๑]
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงทรงโศกสร้อยเศร้า |
| ฟังอนุชาทูลโลมเล้า | ทรงธรรม์บรรเทาโศกา |
| จึงว่าน้องรักผู้ร่วมจิต | เจ้าคิดนี้ชอบนักหนา |
| พี่นี้เคลิ้มคลุ้มกลุ้มอุรา | ดังพิกลกิริยาบ้าใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาบังคมไหว้ |
| จึงทูลว่าซึ่งจะตามทรามวัย | จะลำบากยากใจในดงดอน |
| เป็นห่วงบ่วงใยอยู่หนักหนา | ด้วยองค์วิยะดาดวงสมร |
| พระโฉมยงจงพาบังอร | ไปส่งเสียก่อนยังพารา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริย์วงศ์เทวัญอสัญหยา |
| จึงตอบสังคามาระตา | เจ้าว่าดังนี้ผิดทีไป |
| จะให้พาวิยะดาไปส่งนั้น | คิดพรั่นอยู่ไม่ไว้ใจได้ |
| เพราะน้องเป็นหญิงจะทิ้งไว้ | ครั้นจำเริญวัยวัฒนา |
| เกลือกว่าจะมีเหตุเภทภัย | ตัวพี่อยู่ไกลขนิษฐา |
| แล้วจะเป็นเช่นครั้งจรกา | พาราจะเกิดจลาจล |
| จะไว้ใจสียะตราหนึ่งหรัด | ยังไม่สู้สันทัดจะขัดสน |
| พี่จะต้องเป็นสองกังวล | จนจิตผิดชอบจะพาไป |
| จะได้ตั้งใจหาไปหน้าเดียว | ท่องเที่ยวไปตามอัชฌาสัย |
| แม้นมิพบดวงยิหวายาใจ | จะสู้ม้วยบรรลัยไม่กลับมา |
| พระจึงสั่งทวยหาญทั้งนั้น | ให้พากันรีบไปยังคูหา |
| ล้มไม้ใหญ่ทับมรคา | เอาศิลาปิดปากถ้ำไว้ |
| บรรดาต้นไม้ในสวนศรี | ถอนเสียอย่าให้มีที่สงสัย |
| ว่าแล้วรีบรถาคลาไคล | ตรงไปที่ประทับพลับพลาพลัน ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ พอแสงทองส่องฟ้าธาตรี | ก็ถึงที่ตำหนักพนาสัณฑ์ |
| พระอุ้มองค์วิยะดาดวงจันทร์ | ขึ้นยังสุวรรณพลับพลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ จึงตรัสสั่งพี่เลี้ยงทั้งสอง | ตัวน้องจะแปลงเป็นชาวป่า |
| มิให้ใครรู้จักศักดิ์เทวา | จงปรึกษาหาชื่อบัดนี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พระพี่เลี้ยงรับสั่งใส่เกศี |
| แล้วให้อาลักษณ์ผู้ภักดี | แปลงชื่อทำบัญชีเขียนมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ อันนามกรพระทรงธรรม์ | พร้อมกันตริตรึกปรึกษา |
| ถวายนามตามชาวพนาวา | ชื่อปันหยียาหยาชาญชัย |
| อันระเด่นสังคามาระตา | ชื่อจะหรังวิสังกาศรีใส |
| อันระเด่นดาหยนนั้นไซร้ | แปลงใหม่ชื่ออะหมันระปันจา |
| ระเด่นวิหรากะระตานั้น | ชื่อจะหรังสุหรันวิยาหยา |
| ทั่งสี่พี่เลี้ยงพระราชา | ตั้งเป็นรังหงาเห็นควรกัน |
| ยะรุเดะชื่อวิหรากระตา | ปูนตาชื่อปังกะมาหงัน |
| กะระตาหลาชื่อสุลายัน | ประสันตาชื่อสุหรันปาตรี |
| อันระเด่นวิยะดาโฉมยง | ชื่อหลงหนึ่งหรัดมารศรี |
| บาหยันชื่ออันตะรากี | ซ่าเหง็ดชื่อสัตตีกันจา |
| ประเสหรันชื่อมาตุวาหยัน | ปะลาหงันชื่ออันดุวาหรา |
| บรรดาชื่อมนตรีแลเสนา | จัดหาพร้อมแล้วพระภูมี ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| สระสรงทรงสุคนธ์วารี | ภูมีเปลี่ยนแปลงแต่งกายา |
| ไม่ทรงกรรเจียกแก้วมงกุฎเก็จ | แต่งอย่างปันจุเหร็จโจรป่า |
| อุ้มองค์หลงหนึ่งหรัดลีลา | เสด็จมาขึ้นสู่รถทรง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เสมอ
| ๏ พลางคะนึงถึงระเด่นบุษบา | พระราชาเศร้าจิตพิศวง |
| กำสรดระทดระทวยองค์ | ให้เร่งรัดจัตุรงค์รีบมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
ชมดง
| ๏ เดินเอยเดินทาง | ตามหว่างรุกขชาติเชิงผา |
| พิศพรรณมิ่งไม้นานา | รื่นร่มรัถยาเรียงราย |
| บ้างเผล็ดดอกออกช่ออรชร | บ้างเบ่งบานเกสรแย้มขยาย |
| หอมหวนอวลกลิ่นอบอาย | คล้ายคล้ายเหมือนเมื่ออยู่ถ้ำทอง |
| แม้นได้ดวงยิหวามาด้วยพี่ | จะชวนชี้ปรีดิ์เปรมเกษมสอง |
| เห็นการะเกดสีเหลืองเรืองทอง | เหมือนผิวเนื้อน้องที่ต้องใจ |
| พระเหลือบแลดูดอกสร้อยฟ้า | ยื่นย้อยระย้างามไสว |
| เหมือนสร้อยห้อยมวยนางทรามวัย | หรือนางน้อยห้อยไว้กระมังนา |
| จะให้รู้ว่าอยู่ที่ป่านี้ | ให้พี่มาติดตามหา |
| เห็นเล็บนางบานตระการตา | เหมือนนขายิหวาของเรียมเอย |
| ภุมรินบินร่อนเร่หา | ชมรสมาลาอันผายเผย |
| เหมือนพี่เตร่เร่ตามเจ้าทรามเชย | ไม่รู้เลยว่าจะไปแห่งใด ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครวญพลางพระทางคิดคะนึง | ถวิลถึงนวลน้องแล้วร้องไห้ |
| กลัดกลุ้มคลุ้มเคล้มสติไป | ภูวไนยซวนซบสลบลง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ โอด
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาตะลึงหลง |
| ตกใจขึ้นไปบนรถทรง | เจ้าประคองพระองค์อุ้มไว้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เกนหลงหนึ่งหรัดละห้อยไห้ |
| จึงเอาสุคนธามาลูบไล้ | ภูวไนยได้สมประดีมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
โอ้ปี่
| ๏ เมื่อนั้น | พระสุริย์วงศ์อสัญแดหวา |
| ฟื้นองค์แล้วทรงโศกา | โอ้แก้วแววตาของเรียมเอย |
| ปานฉะนี้จะอยู่แห่งใด | ทำไฉนจึงจะรู้นะอกเอ่ย |
| หรือเทวาพาน้องไปชมเชย | ใครเลยจะบอกเหตุร้ายดี |
| สองกรพระข้อนอุราร่ำ | ชะรอยเวรากรรมของพี่ |
| ได้สมน้องแค่สองราตรี | หรือมิ่งมารศรีมาจากไป |
| พระยิ่งเศร้าสร้อยละห้อยหา | จะสรงเสวยโภชนาก็หาไม่ |
| แต่ครวญคร่ำกำสรดระทดใจ | สะอื้นไห้โศกาจาบัลย์ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ โอด
| ๏ เมื่อนั้น | สังคามาระตาก็โศกศัลย์ |
| บรรดาคนเดินข้างรถนั้น | เห็นทรงธรรม์กันแสงร่ำไร |
| ต่างร้องไห้รักด้วยภักดี | มิอาจที่จะกลั้นน้ำตาได้ |
| เงียบเหงาเศร้าโศกสลดใจ | ทั่วไปทุกหมู่โยธี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงองค์มิสาระปันหยี |
| อุตส่าห์ขืนอารมณ์สมประดี | ให้เร่งโยธีไคลคลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เชิด
| ๏ รีบลัดดัดดั้นพนาดร | เจ็ดวันสัญจรนอนป่า |
| แยกย้ายรายพลเที่ยวค้นคว้า | จนมาใกล้แดนเวียงชัย |
| จึงให้หยุดพักพลมนตรี | ตรัสสั่งเสนีน้อยใหญ่ |
| จงพาพวกทหารเข้าไป | สืบข่าวอรไทในธานี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งใส่เกศี |
| ตั้งเหล่ากิดาหยันโยธี | ยินดีที่จะเข้าพารา |
| ด้วยขัดสนโภชนาอาหาร | กันดารเดินทางมากลางป่า |
| ที่ไม่เกณฑ์ให้ไปก็ไคลคลา | เดินพวกละห้าหกคน |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ มาถึงสถานบ้านชนบท | เที่ยวจดสืบแสวงทุกแห่งหน |
| ไม่ได้ยินข่าวนางนฤมล | ต่างคนอดอยากลำบากนัก |
| จึงแยกย้ายรายไปในบ้าน | เที่ยวประสมประสานทำรู้จัก |
| เรียกป้าย่ายายทายทัก | ผูกรักฝากตัวเป็นลูกเลี้ยง |
| ทอดสนิทชิดชมให้ชอบใจ | แคะไค้ว่ากล่าวก้าวเฉียง |
| เห็นทรัพย์สินสิ่งใดอยู่ใกล้เคียง | ก็ค่อยย่องมองเมียงเข้าหยิบยก |
| เก็บเอาข้าวของรูปพรรณ | แบ่งปันกันจำนำทำโกหก |
| ปะใครเดินหนเข้าค้นพก | รุมชกช่วงชิงแล้ววิ่งราว |
| ลางคนไปเที่ยวเกี้ยวชู้ | เอาปูนพลูซัดหยอกผู้หญิงสาว |
| ชักสื่อให้หนังสือเพลงยาว | เลี่ยงเลี้ยวเกี้ยวกล่าวไปตามแกน |
| มืดค่ำขึ้นหาทางหน้าต่าง | ชวนนางนั่งพูดแล้วรูดแหวน |
| ชายชิงหญิงสะบัดขัดแค้น | กระชากผ้าพาแล่นหนีมา |
| บ้างย่องเบาเข้าค้นในห้อง | ได้เงินทองของดีมีค่า |
| เที่ยวจำหน่ายขายซื้อโภชนา | เอามาเลี้ยงชีวิตไม่คิดอาย ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | หญิงชายชาวเมืองทั้งหลาย |
| อัศจรรย์ด้วยเกิดคนร้าย | ข้าวของครุ่นหายเนืองไป |
| นายบ้านผู้หนึ่งนั้นจึงว่า | เห็นคนแปลกหน้ามาใหม่ใหม่ |
| ชะรอยเป็นโจรป่าพนาลัย | ปลอมเข้ามาไล่ลักล้วง |
| จึงคิดเป็นกลเอาคนวาง | คอยจับทุกทางถนนหลวง |
| ป่าวร้องชาวบ้านร้านรวง | พบผู้ร้ายลอบล้วงให้จับกุม |
| เห็นโจรฉวยผ้าพาวิ่งราว | ก็เรียกบ่าวบอกเพื่อนเกลื่อนกลุ้ม |
| สกัดหน้าดากันเข้ารันรุม | จับผูกคอคุมเอาตัวไป ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | เหล่าทหารชำนาญศึกใหญ่ |
| เห็นเขาจับเพื่อนมัดก็ขัดใจ | นายไพร่วิ่งขัดเขมรมา |
| ชิงฉุดอุตลุดตะลุมบอน | ชกช้อนถูกถนัดด้วยหมัดขวา |
| แล้วไล่ตามติดเอาอิฐปา | ฉวยไม้ได้ดากันเข้าไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ชาวเมืองไม่พรั่นหวั่นไหว |
| หลบหลีกรับรองว่องไว | ถ้อยทีหนีไล่ไม่ละกัน |
| จู่โจมโถมสะอึกฮึกโห่ | ด้วยกำลังโมโหหุนหัน |
| บ้างถือไม้ไล่ต่อยตีรัน | ยืนยันร้องว่าท้าทาย ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | เสนานายหมวดทั้งหลาย |
| ได้ยินเสียงวิวาทวุ่นวาย | ไพร่นายจัดแจงแต่งตัว |
| ลางคนเสกขมิ้นกินว่าน | หนังเหนียวเชี่ยวชาญมิใช่ชั่ว |
| บ้างคาดเครื่องเลขยันต์พันพัว | โพกหัวถืออาวุธวิ่งไป |
| เห็นชาวเมืองต่อยตีเหล่าทหาร | ก็พลอยพาลพาโลเข้าลุยไล่ |
| ฟันแทงแย้งยิงปืนไฟ | ตีตะลุยเข้าไปจนใกล้เมือง |
| ปีนกำแพงแบ่งคนขึ้นทุกด้าน | กองหลังไล่ทหารหนุนเนื่อง |
| บ้างจุดเพลิงพลุ่งรุ่งเรือง | โห่เร้าเข้าเมืองได้ดังใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ บัดนั้น | ฝ่ายฝูงประชาชนน้อยใหญ่ |
| ชายหญิงวิ่งวุ่นทั้งเวียงชัย | ตกใจไม่เป็นสมประดี |
| ลางคนอุ้มบุตรฉุดหลาน | เสือกสนลนลานแล่นหนี |
| บ้างลงเรือข้ามฟากไปมากมี | กองทัพไล่ตีตามยิง |
| บ้างบริกรรมทำปากบดบด | ตัวสั่นดังแม่มดผีสิง |
| ข้าวของทองเงินเททิ้ง | ผัวพาเมียวิ่งเวียนวก |
| บ้างจวนตัวผ่อนครัวเข้าปั้นหย่า | ยืนสลามอ้าหล่าแล้วตีอก |
| ที่แก่เฒ่าจูงกันงันงก | ตื่นตระหนกตกใจทั้งพารา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ เชิด
| ๏ บัดนั้น | เหล่าทหารพาลพวกโจรป่า |
| เที่ยวทุกแห่งหนค้นคว้า | ฉุดคร่าครอบครัวไม่กลัวเกรง |
| ลางพวกนั่งล้อมกันกินเหล้า | มึนเมาพูดโผงโฉงเฉง |
| ชิงของถองเถียงกันเอง | ข่มเหงประชาราษฎร์กวาดริบ |
| บ้างได้เงินทองของประหลาด | พรมเจียมเจียระบาดตาดขลิบ |
| สารพันเสื้อผ้าคว้ายิบ | ซุบซิบเพื่อนกันแล้วพันพุง |
| บ้างเปิดกำปั่นได้ขันเชี่ยน | เงินเหรียญหน้าฝรั่งทั้งถุง |
| บ้างจับได้หญิงสาวให้บ่าวจูง | หอบที่นอนหมอนมุ้งมารุงรัง |
| พบผัวจะเอาตัวไปขู่ฆ่า | ให้นำหาเงินทองของฝัง |
| ราษฎรร้อนรนพ้นกำลัง | อลหม่านไปทั้งหญิงชาย ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ เจรจา
| ๏ เมื่อนั้น | ระตูอกสั่นขวัญหาย |
| ตกใจระรัวกลัวตาย | แพ้พ่ายไม่รอต่อฤทธิ์ |
| บรรดาธานีทุกประเทศ | ก็เกรงเดชเดชาอาญาสิทธิ์ |
| ระตูต่างองค์ทรงคิด | จะผูกพันเป็นมิตรไมตรี |
| ให้แต่งเครื่องบรรณาการนานา | มาขอขึ้นแก่มิสาระปันหยี |
| ถวายทั้งโอรสและบุตรี | สั่งให้เสนีนำไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งบังคมไหว้ |
| มาจัดแจงแต่งตามบัญชาใช้ | เสร็จแล้วก็ไปจากพารา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ กลองโยน
| ๏ ต่างคนต่างพาบรรณาการ | ทั้งบุตรีกุมารโอรสา |
| มาถึงที่ประทับพลับพลา | พร้อมกันทั้งสิบห้าธานี |
| จึงเข้าไปแจ้งเหตุผล | บอกยุบลพี่เลี้ยงทั้งสี่ |
| จงพาเราเข้าไปอัญชลี | ทูลคดีอย่าให้ระคายเคือง ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พระพี่เลี้ยงแจ้งความตามเรื่อง |
| จึ่งนำเสนาสิบห้าเมือง | ทั้งเครื่องบรรณาการเข้าไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
| ๏ ครั้นถึงจึงประณตบทบงสุ์ | ทูลองค์ปันหยีเป็นใหญ่ |
| บัดนี้ระตูทุกกรุงไกร | มีใจภักดีปรีดา |
| ให้แต่งบรรณาการมาถวาย | กับโอรสหญิงชายเสนหา |
| บุตรท้าวสมาหรังราชา | ชื่อระเด่นกุดาปาตี |
| องค์หนึ่งชื่อกุดาวะหา | หนึ่งชื่อกุดารัศมี |
| บุตรท้าวตะมาเสธิบดี | ชื่อยาหยาส่าหรีเยาวมาลย์ |
| โอรสชายชื่อวิยาหยา | โสภารูปทรงส่งสัณฐาน |
| บุตรท้าวกุระบุหมีภูบาล | ชื่อนงคราญอรสาทรงลักษณ์ |
| บุตรท้าววังกันธิบดี | ชื่อกันจะหนานารีมีศักดิ์ |
| ท้าวปะตาหลำถวายลูกรัก | สองอนงค์วงพักตร์โสภา |
| ชื่อนาหงสกันโฉมยง | หนึ่งชื่อว่าหงอรสา |
| ท้างปะตาหลังถวายธิดา | ชื่อมาหงันยาหยานารี |
| บุตรท้าวละหงิดทรงธรรม์ | ชื่อสุหรันกันจาส่าหรี |
| บุตรท้าวกะปาหงันภูมี | ชื่อสุหราวาตีกุมารา |
| อันองค์อนุชาน้อยนั้น | ชื่อระเด่นสุหรันกิราหนา |
| ถวายทั้งอาวุธแลโยธา | ขอเป็นข้าขอบขัณฑ์คุ้งวันตาย ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีเพราเพริศเฉิดฉาย |
| ฟังพี่เลี้ยงทูลบรรยาย | จึงภิปรายปราศรัยเสนา |
| ซึ่งระตูสามิภักดิ์รักใคร่ | เราชี้ชอบขอบใจหนักหนา |
| ไม่เสียดายสุริย์วงศ์กษัตรา | เอาธิดามาให้แก่โจรไพร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ตรัสพลางประทานสิ่งของ | เสื้อผ้าเงินทองกองให้ |
| ของเราชาวป่าพนาลัย | มีใจให้ท่านเป็นไมตรี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนาประณตบทศรี |
| รับของประทานด้วยยินดี | ดูทำนองปันหยีจำนรรจา |
| กิริยาแยบคายคมสัน | เห็นผิดเผ่าพันธุ์โจรป่า |
| ชะรอยหน่อกษัตริย์แสร้งแปลงมา | เที่ยวหาอิสตรีเป็นมั่นคง |
| บรรดาเสนาที่มานั้น | ต่างสำคัญแคลงคิดพิศวง |
| จึงถวายอภิวาทบาทบงสุ์ | อำลาแล้วตรงไปพารา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เชิด
| ๏ เมื่อนั้น | มิสาระปันหยีสุกาหรา |
| ให้ยกทัพขับพลโยธา | ลีลาล่วงด่านผ่านไป |
| อันกุมารเชลยทั้งแปดองค์ | ทรงอาชาตามงามไสว |
| รถประเทียบธิดาทุกกรุงไกร | ตามไปเป็นระเบียบเรียบกัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ เชิด
| ๏ ครั้นถึงสถานท่าบาลี | จึงให้หยุดโยธีทัพขันธ์ |
| พอสิ้นแสงสุริยาสายัณห์ | เสด็จขึ้นสุวรรณพลับพลาชัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ
แขกมอญ
| ๏ พระคะนึงถึงระเด่นกันจะหนา | ละม้ายเหมือนบุษบาศรีใส |
| ให้คิดประดิพัทธ์กำหนัดใน | จึงตรัสใช้บาหยันกัลยา |
| จงไปบอกบุตรีวังกัน | ว่าหลงหนึ่งหรัดนั้นคะนึงหา |
| ให้เชิญทรามวัยไปพลับพลา | พูดเล่นตามประสาสตรี |
| เราจะหนีไปซ่อนอยู่รถทรง | แม้นโฉมยงขึ้นมาถึงนี่ |
| ขวนพูดจาเล่นพอเป็นที | แล้วสาวศรีจงรีบไปบอกเรา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ บัดนั้น | บาหยันบังคมก้มเกล้า |
| แล้วค่อยลัดแลงแฝงเงา | ลีลามาเฝ้าพระบุตรี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ ชุบ
| ๏ ครั้นถึงจึงทูลนางโฉมยง | ว่าหลงหนึ่งหรัดมารศรี |
| วอนว่าจะมาเฝ้าเทวี | ประสาเด็กให้มีใจรัก |
| ครั้นจะพามาตามลำพังตัว | ก็คิดกลัวปันหยีมีศักดิ์ |
| จึงใช้ข้ามาทูลด้วยใจภักดิ์ | เชิญเสด็จนงลักษณ์ไปพลับพลา |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์ระเด่นกันจะหนา |
| จึงตอบบาหยันกัลยา | ข้าคิดอยู่ว่าจะคลาไคล |
| ไปฝากตัวโฉมตรูให้รู้จัก | เป็นที่พึ่งพำนักอาศัย |
| จะไปเองก็เกรงอรไท | ด้วยมาใหม่ไม่คุ้นเคยกัน |
| ว่าแล้วแต่งองค์ทรงอาภรณ์ | งามเพียงอัปสรสาวสวรรค์ |
| เสด็จจากรถแก้วแพรวพรรณ | บาหยันก็ตามจรลี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ เพลง
| ๏ ครั้นถึงจึงขึ้นพลับพลาทอง | เข้าไปในห้องมารศรี |
| แล้วโอบอุ้มองค์พระบุตรี | เจรจาพาทีกันไปมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เจรจา
| ๏ บัดนั้น | นวลนางบาหยันหรรษา |
| ไปทูลปันหยีมิได้ช้า | พระธิดามาแล้วพระทรงธรรม์ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีปรีดิ์เปรมเกษมสันต์ |
| สระสรงทรงสุคนธ์ปนสุวรรณ | กลั้วกลิ่นอำพันจันทน์ขจร |
| ทรงภูษาซ่าโบะสีทับทิม | ขลิบริมร่ำอบเกสร |
| บรรจงจับชายกรายกร | บทจรมายังพลับพลา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ ฉุยฉาย
| ๏ พระหยุดแฝงม่านทองมองเห็น | โฉมยงองค์ระเด่นกันจะหนา |
| กับพระน้องนั่งเล่นเจรจา | สรวลสันต์หรรษาทั้งสององค์ |
| ให้กระสันรัญจวนป่วนจิต | ยิ่งคิดพิสมัยใหลหลง |
| จึงค่อยย่องเข้าไปด้วยใจจง | พระหัตถ์ซ้ายเท้าลงที่ตักนาง |
| พระหัตถ์ขวาคว้ากอดเกนหลง | โฉมฉายอางองค์อางขนาง |
| พระแย้มยิ้มหยอกน้องประคองคาง | ชำเลืองแลดูนางเทวี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นกันจะหนามารศรี |
| ขวยเขินสะเทินใจในที | ก็ผลักนางถอยหนีเสียทันใด |
| ปันหยีทับเพลานงเยาว์อยู่ | เป็นครู่จึงเคลื่อนเขยื้อนได้ |
| อัญชลีแล้วลาคลาไคล | พระจับชายสไบไว้ทัน |
| ให้ขามจิตคิดเกรงพระโฉมยง | ฉุดกรเกนหลงเข้ามากั้น |
| พระกลับอุ้มใส่ตักนางผลักพลัน | หวาดหวั่นหฤทัยไปมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | เกนหลงหนึ่งหรัดก็ร้องหา |
| มานีกะกังประสันตา | จงพาข้าไปชมแสงจันทร์ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประสันตาอุ้มองค์ผายผัน |
| จึงเรียกกิดาหยันทั้งนั้น | ชวนชมแสงบุหลันสำราญใจ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยีผู้มีอัชฌาสัย |
| เห็นนางขวยเขินสะเทินใจ | ภูวไนยจึงดำเนินออกมา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | บาหยันจึงทูลกันจะหนา |
| โฉมยงจงถวิลจินดา | อันตกมาอยู่ในเนื้อมือ |
| แม้นจะขืนขัดขวางอยู่อย่างนี้ | ใช่ว่าปันหยีจะฟังหรือ |
| จะทำโดยหยาบช้าครายื้อ | ยิ่งจะรื้ออัปยศอดอาย ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นกันจะหนาโฉมฉาย |
| ได้ฟังบาหยันอภิปราย | ทั้งกลัวทั้งอายเป็นพ้นไป |
| มิรู้ที่จะตอบวาจา | กัลยาโศกทรงกันแสงไห้ |
| กลุ้มกลัดขัดข้องหมองใจ | อรไทนั่งนิ่งไม่ติงองค์ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ่งคิดพิศวง |
| จึงย่างย่องเข้าห้องบรรทม | บาหยันกราบลงแล้วออกไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
โอ้ชาตรี
| ๏ ลดองค์ลงนั่งแนบนาง | ยิ้มพลางทางกล่าวปราศรัย |
| โฉมเฉลาเยาวยอดยาใจ | เป็นไรจึงโศกาจาบัลย์ |
| จงห้กห้ามความโศกเสียก่อน | บังอรอย่ารังเกียจเดียดฉันท์ |
| พักตร์น้องผ่องเพียงดวงจันทร์ | ผิวพรรณจะเศร้าพี่เสียดาย |
| ชะรอยว่าบุพเพนิวาสา | จึงได้มาเล้าโลมโฉมฉาย |
| จะเป็นเพื่อนพิศวาสไม่คลาดคลาย | จะเบี่ยงบิดคิดอายพี่ยาไย ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ เมื่อนั้น | ระเด่นกันจะหนาศรีใส |
| ได้ฟังภิปรายละอายใจ | อรไทไม่ตอบวาที |
| แต่สะบิ้งสะบัดปัดกร | คมค้อนเมียงชม้อยถอยหนี |
| พระอย่าทำลวนเล่นเช่นนี้ | นางชลีกรก้มพักตรา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
โลม
| ๏ เมื่อนั้น | ปันหยียิ่งมีเสนหา |
| ยุดมือไว้แล้วจึงว่ามา | อย่าวันทาพี่เลยนะเทวี |
| ตัวพี่นี้ชาติชาวดง | ไม่ควรนวลอนงค์จะไหว้พี่ |
| ตัวเจ้าเป็นราชบุตรี | มีกรรมจำได้แก่ชาวไพร |
| ถึงพี่นี้ต่ำช้าบรรดาศักดิ์ | แต่ใจใฝ่รักที่ศักดิ์ใหญ่ |
| วาสนาเคยสร้างกับนางไว้ | ด้วยจะได้พึ่งเดชกษัตรา |
| ว่าพลางแอบอิงพิงพาด | สุดสวาทอย่างอนจงผ่อนหา |
| กรกระหวัดรัดรึงตรึงตา | แก้วตาของพี่จงปรานี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ พระเอยพระองค์ | พระจงโปรดเกศเกศี |
| น้องไม่ควรคู่ด้วยภูมี | ทำอะไรฉะนี้พระราชา |
| ถ้าว่าเป็นคู่ตุนาหงัน | จึงจะควรผูกพันเสนหา |
| อันน้องนี้เชลยลอยมา | จะขอเป็นแต่ข้าช่วงใช้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
โลม
| ๏ วาเอยวาจา | ช่างว่าพี่ชอบอัชฌาสัย |
| ถึงมิใช่คู่ขอสู่ไว้ | เป็นบุญจึงได้เจ้าดวงตา |
| เนื้อละมุนอุ่นอ่อนดังสำลี | กระนี้หรือจะใช้เป็นทาสา |
| พี่ก็ไม่มีการสิ่งใดมา | จะใช้ตามวาสนานงเยาว์ |
| สุดแต่จะเป็นเพื่อนนอนพี่ | การสิ่งนี้แลจะใช้เจ้า |
| ว่าพลางอิงแอบแนบเคล้า | สัพยอกหยอกเย้ากัลยา |
| จุมพิตชิดเชยปรางทอง | ค่อยประคองพุ่มพวงดวงยิหวา |
| ภุมรินรนร่านนานช้า | พึ่งมาพบรสเสาวคนธ์ |
| พระพรายชายพัดเฉื่อยฉ่ำ | พรำพรำพร่างพร้อยฝอยฝน |
| นาคราชผาดเผ่นเล่นชล | เลื้อยเลี้ยวตามวนวารี |
| มัจฉาชมชื่นฝืนระลอก | กลับกลอกกลางน้ำดำหนี |
| สองกษัตริย์สุขเกษมเปรมปรีดิ์ | อยู่ในแท่นที่ไสยา ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ โลม
ช้า
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมยงองค์ระเด่นกันจะหนา |
| ได้ร่วมรมย์สมศรีปรีดา | ด้วยปันหยีสุกาหราฤทธิรงค์ |
| แรกเริ่มรสรักประจักษ์จิต | แสนสนิทพิสมัยใหลหลง |
| หมอบเมียงเคียงข้างไม่ห่างองค์ | โฉมยงเยื้อนยิ้มพริ้มพราย |
| ทูลเชิญให้ทรงสุคนธาร | แล้วอยู่งานพัชนีวีถวาย |
| พระหยอกเย้าเอาสุคนธ์ประปราย | นางค้อนควักชักชายสไบบัง |
| ภูธรประทานชานสลา | กัลยาประดิพัทธ์ประหวัดหวัง |
| นัยน์เนตรชม้อยคอยระวัง | เฝ้าฟังบัญชาพระภูมี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
ร่าย
| ๏ ครั้นใกล้รุ่งรางสร่างแสงทอง | บุหรงร้องพร้องเพรียกพนาศรี |
| นวลนางกันจะหนานารี | อัญชลีแล้วลามารถทรง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ เพลง
https://vajirayana.org/system/files/%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B2_264950.pdf
