๔๘

ชีวิตคือเรื่องละคร–ชีวิตคือความฝัน เราจะไม่จริงจังกับมัน มีอะไรบ้างที่เที่ยงแท้แน่นอน? มีอะไรบ้างที่สามารถทำให้เราเชื่อถือได้ว่า ความสุขในวันนี้จะสามารถเป็นของเราอีกในวันพรุ่งนี้? เรื่องของชีวิตเป็นเรื่องประหลาดลึกลับ ขบขันเหมือนละครตลก มันไม่ขบขันดอกหรือที่ขอทานได้กลายเป็นเศรษฐีเพราะถูกลอตเตอรี่? มันไม่ขบขันดอกหรือที่ท่านผู้มีอำนาจซึ่งเคยเหยียบศีรษะคนเล่นด้วยความคึกคะนองใจในสมัยหนึ่ง ได้พลันพินาศล่มจมไปภายใน​เวลาไม่กี่นาที ไม่มีอะไรเหลืออยู่อีกเลยแม้แต่เกียรติยศ? เหล่านี้เป็นเรื่องของอนิจจัง เรื่องที่เราควรจะหัวเราะเยาะเล่นได้ ถ้าเราเข้าใจดีว่าชีวิตคืออะไร ข้าพเจ้าคิดว่าชีวิตเป็นสิ่งที่ควรจะหัวเราะเยาะเล่นได้อย่างสุขสำราญบานใจ แต่นั่นเป็นความคิด เพราะบางครั้งข้าพเจ้าก็หัวร่อไม่ออก มันเศร้าเกินกว่าที่จะทำใจพระอยู่ได้

เรื่องของวารยาแท้จริงก็เป็นเรื่องธรรมดา ถ้าเราคิดว่าชีวิตเป็นแต่เรื่องละคร ข้าพเจ้าอยากจะคิดอย่างนั้น คือคิดว่าเรื่องราวทั้งหมดเป็นแต่เรื่องละครฉากหนึ่ง ซึ่งไม่ควรจะถือเอาเป็นจริงเป็นจังจนเกินไป แต่เมื่อพบหน้าวารยา แววตาและสีหน้าของหล่อนก็ทำให้ข้าพเจ้าเสียสติไปทุกคราว ความโศกของวารยาเป็นศัตรูกับความสงบในจิตใจของข้าพเจ้า ข้าพเจ้าเคยเห็นใจวารยา แต่ความเห็นใจนั้นไม่เคยทำให้ข้าพเจ้าเศร้าไปด้วย ในครั้งนี้เหตุการณ์ได้ผันแปรไปอย่างร้ายแรง จนกระทั่งวารยาไม่อาจจะแสร้งทำตัวเป็นคนองอาจอยู่ต่อไปได้ในท่ามกลางของพายุแห่งชีวิต หล่อนได้เปิดเผยความรู้สึกในหัวใจให้ข้าพเจ้าทราบอย่างชัดเจน และนั่นเองเป็นชนวนสำคัญที่ทำให้วิญญาณอันมั่นคงของระพินทร์ต้องสั่นสะเทือนไป

ความตายของวลาดิมีร์ เป็นความตายที่ประหลาดพิสดาร ชนิดที่ไม่เคยบันทึกอยู่ในอาชญากรรมของตำรวจสันติบาลแห่งนครปักกิ่ง ตำรวจไม่ติดใจจะคิดว่าวลาดิมีร์ตายเพราะถูกทำร้าย หลักฐานทั้งปวงโดยเฉพาะจดหมายลาที่เขาทิ้งไว้ให้วารยาได้พิสูจน์อย่างแจ่มชัดว่าเขาไม่ได้ถูกฆ่าตาย เขาได้สิ้นชีวิตไปด้วยมือของเขาเอง ​เมื่อเป็นเช่นนี้ก็ไม่มีอะไรจะต้องสอบสวนอีก และศพของชายชราผู้ไม่มีโชคก็ถูกนำไปฝังไว้ยังเขาซีซาน คือพืดเขาทางทิศตะวันตกของกรุงปักกิ่งตามความประสงค์ของวารยา หล่อนให้เหตุผลในเรื่องนี้ว่า ตลอดเวลาที่มีชีวิตอยู่ในปักกิ่ง วลาดิมีร์ชอบไปพักที่ซีซานเสมอ ๆ พืดเขาเหล่านี้เป็นที่เที่ยวเตร่ของชาวเมืองในฤดูสปริง ซึ่งดอกเถาและดอกซิ่งบานเต็มต้น มีโรงแรมและบ้านพักเรียงรายอยู่ตามตีนเขา ค่าเช่าราคาพอสมควร บนเขามีโบสถ์หลายแห่ง มีทางขึ้นลดเลี้ยวไปตามดงไม้อันสะพรั่งไปด้วยดอกใบ ซีซานเป็นสวรรค์แห่งหนึ่งในฤดูใบไม้ผลิ แม้ในฤดูเหมันต์ก็ควรเป็นสวรรค์เหมือนกัน–คือสวรรค์แห่งความเงียบสงัด ห่างไกลจากความยุ่งยากในสังคมของมนุษย์ มีภาพอันสวยงามคล้ายวาดไว้ด้วยฝีมือของจิตรกรผู้ชำนาญ พืดเขาขาวโพลนไปด้วยหิมะ ต้นสนซึ่งยังชูใบอยู่ในสายลมหนาวอย่างองอาจ ล้วนปกคลุมไปด้วยปุยหิมะแลดูประหนึ่งประดับไว้ด้วยพวงดอกสีขาว ซีซานเป็นสวรรค์สำหรับคนที่ชอบพินิจ–ชอบคิดและชอบเงียบ ลักษณะของคนชนิดนี้มีอยู่ในตัววลาดิมีร์โดยบริบูรณ์ เพราะฉะนั้นก็เป็นการสมควรแล้วที่วารยาได้นำเอาร่างบิดาผู้บังเกิดเกล้าของหล่อนไปฝังไว้ที่ซีซาน

การฝังศพได้กระทำกันอย่างง่าย ๆ มีเพื่อนฝูงที่สนิทไปชุมนุมกันราวสิบกว่าคนเท่านั้น บาทหลวงวัดโรมันคาทอลิกองค์หนึ่งเป็นผู้ประกอบพิธี ข้าพเจ้ากับเอดนายืนอยู่ข้างวารยาตลอดเวลา วารยาไม่ได้ร้องไห้แ ต่เมื่อมองดูดวงตาอันเศร้า ข้าพเจ้ารู้ว่าน้ำตาของหล่อนกำลังไหลรินอยู่ในหัวใจ

​เราสันนิษฐานกันว่าวลาดีมีร์ได้เลือกวิธีตาย ชนิดที่ต้องการจะให้ร่างกายหายสูญไปตลอดฤดูหนาว ซึ่งนานพอที่จะให้วารยามีเวลาเดินทางออกจากปักกิ่ง กลับไปยังแมนจูเรียตามความประสงค์ของเขา เขาไม่ต้องการให้วารยาเห็นศพซึ่งอาจทำให้หล่อนต้องเศร้าโศกเกินควร ข้าพเจ้าควรจะบันทึกไว้โดยละเอียดว่า วลาดิมีร์มิได้ตายเพราะการจมน้ำ เขาตายเพราะลูกปืน! ปืนที่ทำลายชีวิตเขาก็คือปืนกระบอกเดียวกันกับที่วารยาพยายามจะใช้ยิงตัวตายที่ทะเลสาบคุ้นหมิงหู ตำรวจได้งมเอาปืนขึ้นมาได้ ภายหลังที่ตรวจพบว่าวลาดิมีร์ถูกยิงทะลุหัวใจพอดี น่าประหลาดเหลือเกินที่วลาดิมีร์ใช้ยิงที่หัวใจแทนการยิงที่สมอง ทางสันนิษฐานปรากฏว่าเขาคงจะเดินไปบนพื้นน้ำแข็งพร้อมทั้งเอาปืนเตรียมจ่อไว้ที่ใต้นมเบื้องซ้าย พอรู้สึกตัวว่าถึงที่มีน้ำแข็งบางเพราะมีเสียงลั่น และพื้นน้ำแข็งยุบลง เขาก็คงจะรีบเหนี่ยวไกปืนทันที พร้อมกับเสียงปืนดัง ร่างของเขาก็คงตกโครมลงไปในน้ำตรงที่น้ำแข็งแยกกันออก เขาคงจะไม่ร้องเพราะการที่ลูกปืนตัดหัวใจย่อมแสดงว่าสาหัสพอที่จะปลิดชีวิตไปได้ในบัดดล เมื่อตกลงไปในน้ำแล้ว ร่างอันอ้วนและหนักไปด้วยเสื้อผ้าก็จะต้องจมดิ่งลงไปข้างล่าง เราคะเนกันว่าวลาดิมีร์รีบยิงตัวตายก่อนจะตกลงไปในน้ำอันเยือกเย็น ก็เพื่อจะหนีการทรมานด้วยการสำลักน้ำ และด้วยการแข็งตายเพราะความหนาว เขาคงคิดว่าหิมะคงจะตกลงมากลบรอยเท้าเสีย และความเย็นจัดใต้ศูนย์ดีกรี คงจะทำให้พื้นน้ำตรงที่เขาตกลงไปนั้นรัดตัวกลายเป็นน้ำแข็งไปอีก และจะแข็งหนาเข้าทุกที ซึ่งหมายความว่าไม่มี​ใครตามเขาพบเลย นอกจากฤดูหนาวจะได้ผ่านพ้นไปแล้ว

อย่างไรก็ดี วลาดิมีร์ได้เล่นบทของชีวิตอันพิสดารจบลงแล้ว ภายหลังที่ได้แสดงอยู่เป็นเวลา ๖๐ กว่าปี บัดนี้เขากำลังนอนหลับอย่างสบายอยู่ที่เชิงเขาซีซาน–หลับอย่างไม่มีวันตื่น–หลับจนตราบเท่าพิภพนี้จะทรงสภาพอยู่ได้ ความทุกข์ยากในโลกอันไม่สะอาดนี้ไม่มีโอกาสที่จะทำอันตรายเขาได้อีก ลาก่อน มนุษย์ผู้ป่าเถื่อนทั้งหลาย! จงกดขี่ย่ำยี เห็นแก่ตัว เอารัดเอาเปรียบกัน กินแรงกันต่อไปให้สบายเถิด!