- คำนำ
- โคลงโสฬสไตรยางค์
- โคลงว่าด้วยต้นปลาย
- โคลงศัพท์ทึบโปร่ง
- โคลงศัพท์ขวาซ้าย
- โคลงศัพท์คู่คี่
- โคลงศัพท์กว้างแคบ
- โคลงศัพท์เหลือขาด
- โคลงศัพท์หยาบลเอียด
- โคลงศัพท์สว่างมืด
- โคลงศัพท์ฝืดคล่อง
- โคลงศัพท์คดตรง
- โคลงศัพท์รุ่งเรืองเสื่อมทราม
- โคลงศัพท์ร้อนเย็น
- โคลงศัพท์หนาบาง
- โคลงศัพท์แรงเนือย
- โคลงศัพท์รุงรังเรียบร้อย
- โคลงศัพท์ง่ายยาก
- โคลงศัพท์โสโครกสอาด
- โคลงศัพท์เก่าใหม่
- โคลงศัพท์เปรียวเชื่อง
- โคลงศัพท์ยาวสั้น
- โคลงศัพท์คมดื้อ
- โคลงศัพท์ล่าก่อน
- โคลงศัพท์น่าหลัง
- โคลงศัพท์หอมเหม็น
- โคลงศัพท์ใกล้ไกล
- โคลงศัพท์ลึกตื้น
- โคลงศัพท์ในนอก
- โคลงศัพท์แหลมป้าน
- โคลงศัพท์อึงเงียบ
- โคลงศัพท์ใหญ่เล็ก
- โคลงศัพท์บนล่าง
- โคลงศัพท์หย่อนตึง
- โคลงว่าด้วยเพื่อนฝูง
- โคลงศัพท์เหนียวเปราะ
- โคลงศัพท์พร่องเต็ม
โคลงโสฬสไตรยางค์
พระราชนิพนธ์ ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
๏ ปราชญ์แสดงดำริห์ด้วย | ไตรยางค์ |
โสฬสหมดหมวดปาง | ก่อนอ้าง |
เปนมาติกาทาง | บัณฑิตย์ แสวงเฮย |
หลังสวัสดิ์ขจัดทุกข์สร้าง | สืบสร้องศุภผล ฯ |
สามสิ่งควรรัก
ความกล้า ความสุภาพ ความรักใคร่
๏ ควรกล้ากล้ากล่าวถ้อย | ทั้งหทัย แท้แฮ |
สุวภาพพจนกายใน | จิตรพร้อม |
ความรักประจักษ์ใจ | จริงแน่ นอนฤา |
สามสิ่งควรรักน้อม | จิตรให้สนิทจริง ฯ |
สามสิ่งควรชม
อำนาจปัญญา เกียรติยศ มีมารยาตรดี
๏ ปัญญาสติล้ำ | เลิศญาณ |
อำนาจศักดิ์ศฤงฆาร | มั่งขั้ง |
มารยาตรเรียบเสี่ยมสาร | เสงี่ยมเงื่อน งามนอ |
สามสิ่งควรจักตั้ง | แต่ซ้องสรเสริญ ฯ |
สามสิ่งควรเกลียด
ความดุร้าย ความหยิ่งกำเริบ อักตัญญู
๏ ใจบาปจิตรหยาบร้าย | ทารุณ |
กำเริบเอิบเกินสกุล | หยิ่งก้อ |
อิกหนึ่งห่อนรู้คุณ | ใครปลูก ฝังแฮ |
สามสิ่งควรเกลียดท้อ | จิตรแท้อย่าสมาน ฯ |
สามสิ่งควรรังเกียจติเตียน
ชั่วเลวซาม มารยา ฤษยา
๏ ใช่ชั่วชาติต่ำช้า | ทรชน |
ทุจริตมารยาปน | ปกไว้ |
หึงจิตiคิดเกลียดคน | ดีกว่า ตัวแฮ |
สามส่วนควรเกลียดใกล้ | เกลียดซ้องสมาคม ฯ |
สามสิ่งควรเคารพ
สาสนา ยุติธรรม ความประพฤติเปนประโยชน์ทั่วไปไม่เฉภาะตัวเอง
๏ สาสนาสอนสั่งให้ | ประพฤติดี |
หนึ่งยุติธรรมไป่มี | เลือกผู้ |
ประพฤติเพื่อประโยชน์ศรี | สวัสดิ์ทั่ว กันแฮ |
สามสิ่งควรรอบรู้ | เคารพเรื้องเจริญคุณ ฯ |
สามสิ่งควรยินดี
งาม ตรงตรง ไทยแก่ตน
๏ สรรพางค์โสภาคย์พร้อม | ธัญลักษณ์ |
ภาสิตจิตรประจักษ์ | ซื่อพร้อม |
เปนศุขโสตตนรัก | การชอบ ธรรมนา |
สามสิ่งควรชักน้อม | จิตรให้ยินดี ฯ |
สามสิ่งควรปราถนา
ความศุขสบาย มิตรสหายที่ดีดี ใจสบายปรุโปร่ง
๏ ศุขกายวายโรคร้อน | รำคาญ |
มากเพื่อนผู้วานการ | ชีพได้ |
จิตรแผ้วผ่องสำราญ | รมย์ศุข เกษมแฮ |
สามสิ่งควรจักให้ | รีบร้อนปราถนา ฯ |
สามสิ่งควรอ้อนวอนขอ
ความเชื่อถือ ความสงบ ใจบริสุทธิ
๏ ศรัทธาทำจิตรหมั้น | คงตรง |
สงบรงับดับประสงค์ | สิ่งเศร้า |
จิตรสะอาดปราศสิ่งพวง | วุ่นขุ่น หมองแฮ |
สามส่วนควรใฝ่เฝ้า | แต่ตั้งอธิฐาน ฯ |
สามสิ่งควรนับถือ
ปัญญา ฉลาด มั่นคง
๏ ปัญญาตรองตริล้ำ | ฦกหลาย |
ฉลาดยิ่งสิ่งแยบคาย | คาดรู้ |
มั่นคงไม่คืนคลาย | คลอนกลับ กลายแฮ |
สามสิ่งควรกอบกู้ | กับผู้นับถือ ฯ |
สามสิ่งควรจะชอบ
ใจอารีสุจริต ใจดี ความสนุกนิ์เบิกบานพร้อมเพรียง
๏ สุจริตจิตโอบอ้อม | อารี |
ใจโปร่งปราศราคี | ขุ่นข้อง |
สิ่งเกษมศุขเปรมปรี | ดาพรั่ง พร้อมแฮ |
สามสิ่งสมควรต้อง | ชอบต้องยินดี ฯ |
สามสิ่งควรสงสัย
ยอ หน้าเนื้อใจเสือ กลับกลอก
๏ คำยอยกย่องเที้ยร | ทุกประการ |
ภักตร์จิตรผิดกันประมาณ | ยากรู้ |
เร็วรักผลักพลันขาน | คำกลับ พลันฤๅ |
สามส่วนควรแล้วผู้ | พะพ้องพึงแคลง ฯ |
สามสิ่งควรละ
เกียจคร้าน วาจาฟั่นเฝือ หยอกหยาบแลแสลงหรือขัดฅอ
๏ เกียจคร้านการท่านทั้ง | การตน ก็ดี |
พูดมากเปล่าเปลืองปน | ปดเหล้น |
คำแสลงเสียดแทงระคน | คำหยาบ หยอกฤๅ |
สามสิ่งควรทิ้งเว้น | ขาดสิ้นสันดาน ฯ |
สามสิ่งควรจะกระทำให้มี
หนังสือดีดี เพื่อนดี ใจเย็นดี
๏ หนังสือสอนสั่งข้อ | วิทยา |
เว้นบาปเสาะกัลยาณ์ | มิตรไว้ |
หนึ่งขาดปราศโทษา | คติห่อ ใจเฮย |
สามสิ่งควรมีให้ | มากยั้งยืนเจริญ ฯ |
สามสิ่งควรจะหวงแหนหรือต่อสู้รักษาเพื่อ
ชื่อเสียงยศศักดิ์ บ้านเมืองของตน มิตรสหาย
๏ ความดีมีชื่อทั้ง | ยศถา ศักดิ์เฮย |
ประเทศเกิดกุลพงษา | อยู่ยั้ง |
คนรักร่วมอัธยา | ไศรยศุข ทุกข์แฮ |
สามสิ่งควรสงวนตั้ง | ต่อสู้ผู้เบียน ฯ |
สามสิ่งควรครองไว้
กิริยาที่เปนในใจ มักง่าย วาจา
๏ อาการอันเกิดด้วย | น้ำใจ แปรฤๅ |
ใจซึ่งรีบเร็วไว | ก่อนรู้ |
วาจาจักพูดใน | กิจสบ สรรพแฮ |
สามสิ่งจำทั่วผู้ | พิทักษ์หมั้นครองรวัง ฯ |
สามสิ่งควรจะเตรียมเพื่อ
อนิจัง ชรา มรณ
๏ สิ่งใดในโลกย์ล้วน | เปลี่ยนแปลง |
หนึ่งชราหย่อนแรง | เร่งร้น |
ความตายติดตามแสวง | ทำชีพ ประไลยเฮย |
สามส่วนควรคิดค้น | คติรู้เตรียมคอย ฯ |
• • • • • • • • •
๏ จบสารสิบหกเค้า | คแนนนับ หมวดแฮ |
หมวดละสามคิดสรรพ | เสร็จสิ้น |
เปนสี่สิบแปดฉบับ | บอกเยี่ยง อย่างแฮ |
ตามแบบบขาดหวิ้น | เสร็จแล้วบริบูรณ์ ฯ |