โคลงว่าด้วยต้นปลาย

๑๏ จักจัดวิภาคต้น กับปลาย
เปนคู่ควบเคียงหมาย มั่นไว้
เรียงเรียบเทียบบรรยาย แจกแยก ออกนา
กะถูกฤาผิดให้ ปราชญ์ต้นตัดสิน
๒๏ นับหนึ่งเปนต้นทุก ภาษา
ปลายเปลี่ยนแปลงนานา นับใช้
ในสยามนับตามบา ฬีบ่ง บอกแฮ
คืออะสงไขยไว้ ว่าสิ้นสุดปลาย
๓๏ ตัวเหตุเปนตนแห่ง ผลหลาย
เหตุหากเปนต้นสาย สืบส้าน
ผลจึ่งเกิดเปนปลาย แปลกแตก ต่างนา
มีชัดทั้งวัดบ้าน แบบนี้ธรรมเนียม
๔๏ โสโครกเปนเหตุให้ เกิดอา พาธเฮย
คือโรคอหิวา ตะตั้ง
โสโครกนับเปนสา เหตุราก โรคแฮ
โรคเรียกว่าผลทั้ง ที่อ้างเปนปลาย
​๕๏ ทุนทรัพย์นับว่าต้น ต่อทวี
ก่อเกิดกำไรมี มากน้อย
ควรนับว่าปลายกี ยะกิจ การนา
มากสักกี่พันร้อย รวบต้นกับปลาย
๖๏ ทุนทรัพย์ฝ่ายวัดอ้าง ศรัทธา
จับจ่ายศีลสมา ธิได้
ซื้อตลอดนฤวานา นิรทุกข์ นั้นเฮย
จัดว่ากำไรใช้ คู่ต้นกับปลาย
๗๏ เจตนานับว่าต้น บาปบุญ
คือคิดดีชั่วหนุน จิตรน้อม
จึ่งทำกิจเปนคุณ แลโทษ
การที่ทำเสร็จพร้อม นั่นนั้นเปนปลาย
๘๏ ความจนเปนต้นแห่ง ความเพียร
จนจิตรต้องคิดเรียน เรื่องรู้
วิชาเกิดผลเมียน มูลมั่ง มีนา
เพียรพากเปนปลายกู้ เกี่ยงแก้ความจน
๙๏ ความอยากเปนต้นเหตุ ความหา
อยากมากโลโภพา ยากล้น
อยากพอประมาณสา รูปยาก น้อยนา
ความอยากคงเปนต้น ไขว่คว้าเปนปลาย
​๑๐๏ ความหิวเปนเหตุให้ ขวายขวน
หาภักษ์ตามมีจน อิ่มท้อง
ใครจักนิ่งนอนทน หิวอยู่ ไฉนนา
ความอิ่มเปนปลายต้อง กับต้นความหิว
๑๑๏ ความเกิดเปนต้นแห่ง ความตาย
ย่อมทราบโดยแพร่หลาย โลกนี้
แต่ใครบขวนขวาย จักละ ล่วงนา
ยอมเกิดยอมตายปี้ ป่นทั้งชายหญิง
๑๒๏ บคิดหาสิ่งสู้ เกิดตาย
เฉยชักชาชาหาย เหตุร้อน
พบศุขก็เพลินหลาย ลืมทุกข์ เสียเฮย
ทนเกิดทนตายย้อน ยอกซ้ำเวียนวน
๑๓๏ เกิด กายกอบก่อสร้าง สังขาร ขึ้นเฮย
แก่ ก่อพิการราน รุกร้น
ไข้ ตามติดประหาร จนบอบ ช้ำแฮ
ตาย ก็มาตัดต้น รากให้ขาดสูญ

พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย)

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ