โคลงศัพท์ใหญ่เล็ก

​๑๏ ถึงเวรเกณฑ์ให้แต่ง โคลงคุณ ศัพท์เอย
เล็กใหญ่วางชุลมุน เช่นนี้
สิบหกบทผลันผลุน คิดส่ง มานา
สุดแต่ใครจะชี้ ชอบน้ำใจตน
๒๏ เล็กใหญ่คำคู่นี้ ประมาณ
สังเกตรูปสัณฐาน ส่วนข้าง
นอกเห็นแต่เปนการ เทียบเปรียบ กันแฮ
หาที่สุดจะอ้าง ออกได้ฤๅมี
๓๏ โดยใจจะคิดให้ เปนยุติ ลงฤๅ
ใหญ่เท่าใดที่สุด บ่ได้
ยิ่งคิดยิ่งสมมุติ์ ใหญ่กว่า นั้นแฮ
ถึงเล็กที่สุดไซ้ ไม่สิ้นเหมือนกัน
๔๏ คำใหญ่แปลได้ว่า เล็กหลาย เท่าแฮ
เล็กเล่าก็แปลกลาย กลับข้าม
ว่าเปนส่วนเศษหมาย ของใหญ่ นั้นแล
คำคู่เปรียบกุ้งก้าม คิดคล้ายคลึงกัน
​๕๏ ฉันใดคำใหญ่น้อย คู่กัน
โตกับเล็กก็ปัน แบ่งไว้
เปนคำคู่พัลวัน วางเทียบ เทียมฤา
โตใหญ่ก็ชอบใช้ เล็กน้อยก็มี
๖๏ คำเหล่านี้แรกนั้น เดิมที
เฉภาะคู่คำกันดี เรียบร้อย
ใหญ่กับย่อม, แลมี โตกับ เล็กนา
อนึ่งมากกับน้อย เช่นนี้กระมัง
๗๏ ดีชั่วคำเหล่านี้ เปนไฉน
วางแบบลงอย่างไร ไม่ได้
หากคำอื่นอาไศรย จูงจะ เห็นเฮย
ดูดั่งคำว่าไว้ ณเบื้องภายหลัง
๘๏ อย่างน้อยอย่างใหญ่ข้า เร็วธิบาย
นอนใหญ่นอนน้อยหมาย มากน้อย
คุณโทษนี่บรรยาย ออกยาก
หากชั่วดีจะคล้อย ติดเต้าตามประสงค์
๙๏ คำทั้งห้าที่ใช้ แทนนาม นั้นฤๅ
น้อยเล็กกลางใหญ่ตาม พี่น้อง
แต่ที่รูปอ้วนงาม เรียกว่า โตแฮ
ดีชั่วเหล่านี้ต้อง สุดแท้แต่ตัว
​๑๐๏ ในสิ่งซึ่งโลกย์ล้วน จะนิยม
เช่นยศศักดิ์ความชม เชิดทั้ง
อำนาจชื่อเสียงสม บัติศุข ก็ดี
ชวนชอบข้างใหญ่ตั้ง กว่าน้อยอัตรา
๑๑๏ วางโตคือหยิ่งนั้น ไม่เจริญ
มักใหญ่ไม่สูงเกิน ศักดิ์ไซ้
มนุษย์ไม่สรรเสริญ ว่าชอบ เลยพ่อ
ใครคิดประพฤติใช้ ไม่ช้าฉิบหาย
๑๒๏ มักน้อยสันโดฐนี้ เลิศดี
ใครประพฤติก็มี ศุขพร้อม
ใจน้อยเล่ากลับหนี ทุกข์ยาก นักนอ
สำหรับเขาจะล้อม ล่อล้อเจ็บใจ
๑๓๏ มือโตฤาหน้าใหญ่ ฤาใจ ใหญ่เฮย
สุรุ่ยสุร่ายไป นั่นแล้
ตัวเสียไม่ถึงใคร คนอื่น ฉนี้นา
จะว่าเปนชั่วแท้ ก็ล้ำเล็งเห็น
๑๔๏ อยู่ ในตำแหน่งข้าง มีอำ นาจเฮย
สูง เปรียบผู้ใหญ่สำ เหนียกรู้
นอน นั่งคิดกระทำ การกิจ ใดแล
คว่ำ เนตรลงหาผู้ เล็กน้อยด้วยดี
๑๕๏ อยู่ ณฐานที่น้อย อำนาจ
ตา เท่าใดไม่ขาด คิดได้
นอน ตรึกนั่งตรองอาจ ทำกิจ ได้แฮ
หงาย เพ่งผู้ใหญ่ไว้ กอบเกื้อเปนคุณ
๑๖ ผู้น้อยผู้ใหญ่นี้ หมายอา ยุฤา
อำนาจฤๅยศถา ศักดิ์ด้วย
แท้จริงจะพรรณา ดีชั่ว ไฉนนอ
บเลือกใหญ่น้อยม้วย มอดสิ้นเสมอกัน

กรมพระเทวะวงษ์วโรประการ

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ