สร้างกรุงศรีอยุธยา

​เหตุ ที่จะเกิดปัญหาเรื่องนี้ เนื่องมาจากความข้องใจที่ได้อ่านในพงศาวดารถึงเรื่องการสร้างกรุงศรีอยุธยา ว่าเป็นเพราะที่กรุงศรีอยุธยากุ้งปลาชุมบ้าง เป็นเพราะเกิดโรคห่าขึ้นที่เมืองเดิมบ้าง ฯลฯ น่าจะมีความสำคัญอื่นในทางการเมือง และฐานที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ของกรุงศรีอยุธยาดูก็เหมาะสำหรับที่จะปกครองอาณาจักรไทยในครั้งนั้นมากกว่าอย่างอื่น

ปัญหา การที่พระเจ้าอู่ทองมาสร้างกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีนั้นเป็นเพราะกรุงศรีอยุธยาเป็นทำเลที่มีอาหารการกินอุดม และเพราะเกิดโรคห่าขึ้นที่เมืองอู่ทองเดิมเท่านั้นหรือ หรือว่ามีเหตุลึกลับอื่นทางการเมืองแฝงอยู่เพราะพิจารณาดูฐานที่ตั้งภูมิศาสตร์ ดูจะเป็นเพราะความบังคับทางการเมืองมากกว่าอย่างอื่น

ตอบ เรื่องการสร้างกรุงศรีอยุธยานี้ ในพงศาวดารที่พิมพ์ไว้แล้วฟังไม่ได้ ความหนึ่งที่ว่าพระเจ้าอู่ทองลงมาจากเมืองเทพนคร คิดดูผู้แต่งเห็นโลกเป็นเหนือสวนสราญรมย์มีปลามากก็ย้ายลงมาอยู่ ดูคล้ายๆ กับว่าพลเมืองนั้นยัดใส่กระเป๋าลงมาได้ง่าย ๆ เหมือนของเล็ก ๆ น้อย ๆ ก็การอพยพพลเมืองนั้นเป็นเรื่องใหญ่จะทำกันอย่างนั้นดูฟังยาก อีกความหนึ่งในพงศาวดารเหนือว่าพระเจ้าอู่ทองหนีห่ามาจากเมืองสุพรรณ มีจริงอยู่เพียงมาแต่สุพรรณ และบางทีจะมีห่าด้วย แต่คงไม่ใช่ห่าเป็นเรื่องใหญ่ แต่เหตุที่มาตั้งกรุงศรีอยุธยานั้นมันมีอยู่อย่างหนึ่งไม่ใช่เรื่องเล็กน้อย เป็นเรื่องของการตั้งประเทศแข่งเมืองสุโขทัย จับตรงที่สามแพร่งเพื่อจะบีบจมูกกรุงสุโขทัยทีเดียว การมาตั้งก็เพียรมาเป็นเวลาถึงสามสิบปีไม่ใช่ของเร็ว ดูไม่ใช่เรื่องห่า เพราะเหตุไรคิดดูไม่ใช่ของง่าย แต่ก็ไม่เกินปัญญาคนนัก พอจะเห็นได้ ​เมื่อก่อนกรุงสุโขทัยตั้งเป็นอิสระนั้นเป็นเมืองของพวกขอมอยู่ตลอดไป ขอมตั้งเมืองละโว้เป็นราชธานี ๆ ของขอมอยู่ใกล้ ๆ กับกรุงศรีอยุธยาและข้อสำคัญอยู่ที่ว่า ผู้แต่งพงศาวดารไม่ได้สังเกตตรงที่เมืองอยุธยานั้น ว่าเป็นประตูบ้านของกรุงสุโขทัย การตั้งเมืองที่อยุธยานั้นเป็นการจับประตูบ้านทีเดียว ฉนั้นจึงไม่เป็นการเล็กน้อยและไม่ใช่เป็นการที่ทำได้เร็ว เมืองอยุธยาเดิมเรียกว่าเมืองอโยธยา พิจารณาดูให้ละเอียดจะเห็นได้ว่าเมืองเดิมนี้ตั้งก่อนเมืองอู่ทองมาถึงหลายสิบปี คงเป็นที่ลุ่มเป็นทำเลเรือ คงสังเกตได้ในพงศาวดารหลวงประเสริฐฯ ขึ้นต้นปูมวันสร้างพระเจ้าพนัญเชิง ก่อนสร้างกรุงศรีอยุธยาหลายปี การสร้างพระโตเช่นนี้คิดดูง่าย ๆ ก็จะเห็นว่าต้องสร้างในที่ๆ มีคนมาก ในพงศาวดารก็รับอยู่แล้วว่าเป็นเมืองอยู่ และว่าพระเจ้าอู่ทองมาอยู่ที่เวียงเหล็กวัดพุทไธศวรรย์ก่อน จับเค้าในพงศาวดารกรุงสุโขทัย ๆ นั้นมีอำนาจมากอยู่ในรัชกาลพระร่วง คือ พระเจ้ารามคำแหงรัชกาลเดียว ได้ละโว้อยุธยาลงไปจนนครศรีธรรมราชเป็นอาณาเขตต์เสวยราชย์นานราว ๔๐ ปีจึงสวรรคต พระเจ้าเลอไทยได้รับรัชทายาทอ่านางเสื่อมเมืองมอญเป็นขบถ พงศาวดารพะม่าว่าทางกรุงสุโขทัยปราบก็ปราบไม่ลง พวกพระเจ้าราชาธิราชตั้งตัวขึ้นเป็นใหญ่เป็นอิสสระแต่นั้นมา ในเวลาที่เมืองสุโขทัยเสื่อมอำนาจนั้นเอง พวกใต้คือพวกละโว้ราชธานีขอมแต่เป็นของไทย คือคนไทยอยู่เป็นพวกเดียวกับอยุธยาได้พยายามตั้งเมืองอยุธยาขึ้น ได้เค้าในพระราชนิพนธ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ว่าเจ้าเมืองอู่ทองนี้ไม่ใช่เชื้อวงศ์อู่ทอง แต่เป็นเขย ในพงศาวดารเหนือว่าเป็นลูกเศรษฐีนั้นไม่จริง เข้าใจว่าพระเจ้าอู่ทองคงเป็นเชื้อทางละโว้ ไปเป็นเขยเมืองอู่ทองและคบคิดกับพระยาอู่ทองตั้งเป็นอิสสระ ไม่ช้าทางกรุงสุโขทัยพระยาเลอไทยก็สวรรคต พระยาลือไทยมหาราชได้ราชสมบัติจะปราบก็ปราบไม่ลง กำลังไม่พอจะปราบกรุงศรีอยุธยา จึงขอไมตรีกับ​พระเจ้าอู่ทองเป็นการเสมอกัน ไมตรีนี้เป็นมาตลอดสมัยพระเจ้าอู่ทอง มีอยู่ในกฎหมายลักษณะลักพา ปรากฏความว่า นายสามขลาทูลพระเจ้าอู่ทองว่าข้ารักเจ้าบ่าวรักนาย พาผู้คนไปสระหลวงสองแควสุโขทัยชะเลียง ฯลฯ เดี๋ยวนี้เมืองท่านเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันแล้วจะไปตามจับผู้คนท่านได้หรือไม่ ความนี้เป็นหลักไมตรีระหว่างสองพระนคร พวกพระเจ้าอู่ทองสังเกตดูไม่ค่อยจะกลมเกลียวกันนัก คือราชวงศ์ลพบุรีฝ่ายพระเจ้าอู่ทองกับราชวงศ์สุพรรณฝ่ายพระมเหสี ถ้าดูพงศาวดารด้วยความสังเกตจะเห็นได้ว่า เมื่อพระเจ้าอู่ทองครองกรุงศรีอยุธยาแล้ว ได้มอบให้พระราเมศวรรัชทายาทไปครองเมืองลพบุรีคือเมืองเดิม กับให้ขุนหลวงพงั่วซึ่งต่อมาเป็นพระบรมราชาไปครองเมืองสุพรรณ ซึ่งเป็นเมืองของอัครมเหสี ในตำนานพระพุทธสิหิงค์กล่าวว่า พระบรมราชาองค์นี้อยากตีเมืองสุโขทัยนัก หากขัดด้วยพระเจ้าอู่ทองไม่เห็นชอบด้วย จึงจำยอม ไมตรีระหว่างกรุงสุโขทัยกับกรุงศรีอยุธยาจึงดีตลอดสมัยพระเจ้าอู่ทอง เมื่อพระเจ้าอู่ทองสวรรคตแล้ว พระบรมราชาได้ราชสมบัติ ยกทัพไปตีเมืองสุโขทัยทันที และตีจนได้เมือง ด้วยเหตุที่วงศ์ลพบุรีและวงศ์สุพรรณเป็นญาติห่าง เป็นสองเชื้อสาย เมื่อพระบรมราชาสวรรคตเจ้าทองลั่นเสวยราชย์พระราเมศวรจึงจับฆ่าเสีย และเมื่อพระรามราชาครองราชย์ต่อพระราเมศวรก็ปรากฏว่าวิวาทกันกับเจ้าพระยามหาเสนา ๆ ไปเชิญเจ้านครอินทร์หลานพระบรมราชาพงั่วมาปราบปราม เรื่องนี้เป็นเรื่องใหญ่ ไม่ใช่เล็กน้อยต้องการเวลาและการค้นคว้าอีกมาก