ขุนหลวงตากเป็นบ้าหรือ ?

​เหตุ เนื่องด้วยมีผู้เขียนบทความลงในหนังสือต่าง ๆ อันเกี่ยวกับขุนหลวงตากเนือง ๆ ข้อความสำคัญอยู่ที่ว่า ทรงมีพระสติปกติดีอยู่ทุกประการ ซึ่งตรงข้ามกับหลักฐานอันมีในพระราชพงศาวดาร จดหมายเหตุและวรรณคดีที่เขียนขึ้นในครั้งนั้น จึงทูลถามเพื่อขอประทานพระดำริ

ปัญหา เรื่องขุนหลวงตากนั้นไปอย่างไรมาอย่างไรกัน ทำไมจึงมาเป็นเรื่องใหญ่โตกันนัก

ตอบ เรื่องขุนหลวงตากนี่เป็นเรื่องที่น่าเอาใจใส่ นักปราชญ์สมัยใหม่กำลังปรักปรำราชวงศ์จักรี แต่ไม่มีอะไรจะว่านอกจากจะว่าขุนหลวงตากไม่บ้า และเพื่อชี้ให้คนเห็นว่า พระพุทธยอดฟ้าฯ เป็นกบฏต่อขุนหลวงตาก ว่าตามจริงในการที่เขียนเรื่องขุนหลวงตาก ในพงศาวดารเรารบกับพะม่าครั้งกรุงธนบุรีนั้น ได้พยายามให้ความยุติธรรมแก่ขุนหลวงตากอย่างเต็มที่ อันใดที่จะชี้ให้เห็นถึงคุณงามความดีของขุนหลวงตากแล้ว ก็ได้หยิบยกขึ้นมาพิจารณาให้จนหมดสิ้น ได้พยายามเขียนให้จนสุดฝีมือ ไม่มีที่สงสัยเลยที่ว่าขุนหลวงตากจะไม่บ้า บ้าแน่ ๆ แต่ผู้ก่อการจลาจลนั้นเป็นพระยาสรรค์ชาวเมืองธนฯ เอง พระพุทธยอดฟ้าฯ เป็นเพียงผู้มาปราบการจลาจล และมาพบขุนหลวงตากในสภาวะเช่นว่าก็ไม่รู้จะทำประการใด เพราะราษฎรขุนนาง และข้าราชการลงความเห็นให้ปลงพระชนม์ ทั้งขณะนั้นศึกพะม่าก็พร้อมที่จะเข้ามายังพระนคร หากไม่กระทำการอันใดให้เด็ดขาดลงไป ก็ลำบากแก่การปกครอง พระพุทธยอดฟ้าฯ หาได้สั่งให้ปลงพระชนม์ขุนหลวง​ตากไม่ แต่ที่จะมีข้อตำหนิก็มีได้อยู่ที่ไม่ห้ามไม่ให้ฆ่า แต่นั่นแหละ เอาใจเราไปใส่ใจพระพุทธยอดฟ้าฯ ใคร​อยู่ในฐานะเช่นนั้นก็จะลำบากใจหาน้อยไม่ ถ้าขุนหลวงตากเป็นบ้าอย่างมากมายไม่รู้วันรู้คืน พระพุทธยอดฟ้าฯ ก็คงออกพระโอษฐ์ขอไม่ให้ปลงชีวิต นี่ขุนหลวงตากไม่ได้บ้าถึงเพียงนั้น เป็นบ้าคลั่งอันตรายต่อแผ่นดิน นั่นแหละใครอยู่ในฐานะพระพุทธยอดฟ้าฯ บ้าง ก็จะรู้สึกว่าลำบากแค่ไหน

เมื่อปลงพระชนม์แล้วก็ได้จัดสร้างเมรุเป็นการใหญ่ และได้เสด็จพระราชดำเนินไปพระราชทานเพลิงทั้งสองพระองค์^๑ อันคุณงามความดีของขุนหลวงตากนั้นมีมากนัก ได้เขียนไว้ในพงศาวดารเรารบพะม่าครั้งกรุงธนบุรีโดยละเอียดแล้ว ควรพิจารณาดูให้ดี อย่าลืมหลักฐาน อย่าเอาโลภจริตเข้าใส่ในการวินิจฉัยเรื่องราวในพงศาวดาร พึงกระทำด้วยความเที่ยงธรรม

เรื่องขุนหลวงตากบ้านี้ เจ้าพระยาทิพากรวงศ์เคยเขียนเรื่องล้อว่าไว้เปียเสีย ๆ หาย ๆ สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงได้ทรงอ่านระหว่างทางรถไฟจากบางกอกน้อยไปพระปฐมเจดีย์ กริ้วมากไม่พอพระราชหฤทัยเลย ตรัสว่าขุนหลวงตากเป็นคนทำคุณให้แก่ประเทศ ในส่วนบ้าไม่ควรจะเอาเข้ามาถือ กษัตริย์ในราชวงศ์จักรีทุกพระองค์นับถือขุนหลวงตากเสมอ ไม่ควรที่ใครจะมาลบหลู่บุญคุณ ฉนั้น การที่เขียนเรื่องล้ออย่างนี้ ไม่ชอบด้วยพระราชนิยม