ภาคผนวก ฉ กรมทหารบกทูลเกล้า ฯ ถวายพระคทาจอมพลแลมีการสมโภช

​ด้วยการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเจริญพระชนม์พรรษามาบรรจบ ๕๐ ปี ในรัตนโกสินทรศก ๑๒๒ นี้ บรรดาข้าราชการในกรมทหารบกมีความชื่นชมยินดี ได้พร้อมกันจัดทำพระคทาจอมพล สำหรับเกียรติยศยิ่งในฝ่ายทหารบก แลที่ติดพระอังษาฉลองพระองค์สำหรับจอมพลทูลเกล้า ฯ ถวายในมหามงคลการเฉลิมพระชนม์พรรษาพิเศษครั้งนี้ ให้สมกับที่มีความจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ซึ่งเปนประธานในตำแหน่งน่าที่ราชการทหารบก จึ่งได้นำความขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตที่จะนำพระคทาจอมพล แลเครื่องติดพระอังษาขึ้นทูลเกล้า ฯ ถวาย แลมีการสมโภชด้วย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้กรมทหารบกนำพระคทาจอมพลทูลเกล้า ฯ ถวาย ในกำหนดวันที่ ๑๖ พฤกจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๒ ซึ่งเปนสมัยมงคลการเฉลิมฉัตร์ แลทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้เจ้าพนักงานจัดการรับพระคทาจอมพลที่ท้องพระโรงกลางพระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาท

ในวันที่ ๑๖ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๒๒ นั้น เมื่อเจ้าพนักงานเวียนเทียนสมโภชแล้วได้เชิญเครื่องราชกกุธภัณฑ์ ซึ่งประดิษฐานพระที่นั่งพุดตาล ในท้องพระโรงกลาง พระที่นั่งจักรกรีมหาปราสาทนั้นออก จัดพระที่นั่งพุดตาลเปนที่ประทับ ต่อน่าพระที่นั่งพุดตาลออกมา ตั้งม้า ๒ ม้า สำหรับตั้งพานทองรองพระคทาจอมพล แลเครื่องติดพระอังษาที่กรมทหารบกจะทูลเกล้า ฯ ถวายนั้นพร้อมเสร็จ

เวลาบ่าย ๒ โมงเศษ พระบรมวงษานุวงษ์ ข้าราชการที่เปนทหารบกแต่งเต็มยศ ผู้ที่รับตราเครื่องราชอิศริยาภรณ์จุลจอมเกล้า สวมฉลองพระองค์แลเสื้อครุย ​เข้ามาคอยเฝ้าพร้อมกันอยู่ในท้องพระโรงกลาง เพื่อทูลเกล้า ฯ ถวายพระคทาจอมพลนั้น ครั้นเวลาบ่าย ๓ โมงเศษ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องอย่างจอมพลทหารบก ทรงประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์นพรัตนราชวราภรณ์ ทรงฉลองพระองค์ครุยเสด็จออกท้องพระโรงกลาง ประทับ ณ พระที่นั่งพุดตาลภายใต้พระมหาเสวตรฉัตร์ พระบรมวงนานุวงษ์ ข้าราชการที่กล่าวแล้วนั้น เฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทพร้อมกัน เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์มโหรทึก กองทหารที่ยืนแถวอยู่ที่น่าศาลารัฐมนตรีแลกรมพระอาลักษณ์ทำเพลงแตรสรรเสริญพระบารมี เมื่อสิ้นเสียงประโคมแล้ว นายพลโท พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการกราบบังคมทูลถวายไชยมงคล แลถวายพระคทาจอมพลกับเครื่องติดพระอังษาจบแล้วได้ทูลเกล้าฯ ถวายพระคทาจอมพล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงรับแล้ว ได้มีพระราชดำรัสตอบแล้วเสด็จขึ้น เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์มโหรทึก กองทหารทำเพลงแตรสรรเสริญพระบาระมีอีกครั้งหนึ่ง แล้วพระบรมวงษานุวงษ์ ข้าราชการกราบถวายบังคมลากลับออกมา

ในค่ำวันนี้กรมยุทธนาธิการมีการรื่นเริงสมโภชเนื่องในการที่ทูลเกล้าถวายพระคทาจอมพล ณ ที่ศาลายุทธนาธิการ

เวลา ๒ ทุ่มเศษ ผู้ที่รับเชิญแต่งเต็มยศประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์ ไปพร้อมกันอยู่ ณ ศาลายุทธนาธิการ

เวลายามเศษพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องอย่างจอมพลทหารบก ทรงประดับเครื่องราชอิศริยาภรณ์นพรัตน์ราชวราภรณ์เสด็จพระราชดำเนินโดยรถม้าพระที่นั่งแต่พระบรมมหาราชวัง พร้อมด้วยกระบวนแห่นำตามเสด็จ เสด็จไปประทับรถพระที่นั่งที่ซุ้ม จป.ร. แลมงคลแปดประการที่น่ามุขศาลายุทธนาธิการ แตรวงที่น่าศาลายุทธนาธิการทำเพลงสรรเสริญพระบารมีแล้ว นายทหารผู้ใหญ่พร้อมด้วยธงจุฑาธิปไตย์ แลธงไชยเฉลิมพลประจำกองต่าง ๆ ที่คอยรับเสด็จอยู่นั้น ได้แห่นำเสด็จขึ้นไปประทับ ณ มุขกลางชั้นบน ด้านตวันตกซึ่งเปนห้องที่กระทำการพิธีสมโภช อันประดับตกแต่งด้วยเครื่องยุทธภัณฑ์แลธงบริวารทั้งปวง เปนต้น พระบรมวงษานุวงษ์ข้าราชการเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาทพร้อมกันแล้ว แตรวงที่สนามหญ้ากลางศาลายุทธนาธิการ ทำ​เพลงสรรเสริญพระบาระมี เมื่อสิ้นเสียงแตรแล้ว พราหมน์เบิกแว่นเวียนเทียนสมโภช พระบรมวงษานุวงษ์ข้าราชการที่เปนนายทหารผู้ใหญ่ผู้น้อยทั้งปวง มีสมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระภาณุพันธุวงษ์วรเดชเปนต้น รับแว่นเดินเวียนเทียนไปโดยรอบเฉลียงศาลายุทธนาธิการ เมื่อถึงน่าพระที่นั่งแล้วได้ถวายคำนับทุกครั้งไป ในเวลาเดินเวียนเทียนนี้ได้โห่ขึ้นพร้อมกันสามลาแล้ว จ่านายสิบแลพลทหารได้โห่ขึ้นพร้อมกันเปนระยะเสมอไปกว่าจะครบสามรอบ แตรวงทำเพลงสรรเสริญพระบาระมี เจ้าน่าที่การมหรสพต่าง ๆ ได้เล่นขึ้นพร้อมกันเปนการครึกครื้นรื่นเริงอย่างยิ่ง ครั้นเดินเวียนเทียนถ้วนสามรอบแล้ว พราหมณ์รวมแว่นดับเทียนแล้วทูลเกล้า ฯ ถวายน้ำพระมหาสังข์แก่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แล้วนายพลโทพระเจ้าลูกเธอ กรมหมื่นนครไชยศรีสุรเดช ผู้บัญชาการกรมยุทธนาธิการได้เชิญธงจุฑาธิปไตย์ทูลเกล้า ฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเจิมพระราชทานแล้ว ผู้บังคับการกรมทหารต่างๆ มีนายพันโทสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ผู้บังคับการกรมทหารมหาดเล็กเปนต้น เชิญธงไชยเฉลิมพลประจำกองนั้นๆทูลเกล้า ฯ ถวายทรงเจิมต่อไปแล้วเสด็จพระราชดำเนินลงมาทรงตรวจแถวทหารที่สนามหญ้ากลางศาลายุทธนาธิการ แลทอดพระเนตร์บายศรีไฟฟ้า แลการมหรสพต่างๆที่เล่นอยู่ที่สนามหญ้า แล้วเสด็จขึ้นบนศาลายุทธนาธิการทอดพระเนตร์การมหรสพต่างๆที่เล่นอยู่ตามห้องเฉลียงชั้นกลางโดยรอบศาลายุทธนาธิการ เวลา ๒ ยามเศษ เสด็จประทับโต๊ะเสวยเครื่องว่างพร้อมด้วยพระบรมวงษานุวงษ์ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชได้กราบบังคมทูลถวายไชยมงคล แล้วโห่ขึ้นพร้อมกันสามลา แตรวงทำเพลงสรรเสริญพระบาระมี ส่วนข้าราชการนั้นได้รับพระราชทานเลี้ยงตามห้องเฉลียงระหว่างห้องเล่นการมหรสพนั้น นายสิบแลพลทหารรับพระราชทานเลี้ยงที่เต็นตซ์สนามหญ้ากลางศาลายุทธนาธิการ เมื่อเสร็จการเสวยแล้วเสด็จประทับทรงฟังสักกระวาต่อไปจนเวลา ๘ ทุ่มเศษ เสด็จทรงรถม้าพระที่นั่งกลับเข้าสู่พระบรมมหาราชวัง เปนเสร็จการเท่านี้ฯ

----------------------------

คำถวายไชยมงคลของกรมทหารบก เมื่อนำพระคทาจอมพลทูลเกล้าฯ ถวาย

​ขอเดชะฝ่าลอองธุลีพระบาท ปกเกล้าปกกระหม่อม

ข้าพระพุทธเจ้าขอพระราชทานกราบบังคมทูลพระกรุณาในนามของนายทหารบกทั้งหลายในกองทัพบกของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท

ด้วยในรัตนโกสินทรศก ๑๒๒ นี้ เปนปีที่พระชนม์พรรษาของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทบรรจบครบ ๕๐ ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้รู้สึกเปนความปิติยินดีในการเฉลิมพระชนม์พรรษาปีนี้ยิ่งกว่าปีอื่นๆที่ล่วงแล้วมาทั้งประจวบพร้อมกับการพระราชพิธีทวิธาภิเศก ตามที่ได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติครบถ้วนสองเท่าแห่งวันรัชสมัยในรัชกาลที่ ๔ แลในสมัยการดังที่กล่าวแล้วนี้ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายมีความชื่นชมยินดีในพระบาระมีเปนล้นเกล้า ฯ ด้วยได้เปนโอกาศอันสำคัญในการมหามงคลอันประเสริฐ ซึ่งข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายจะได้ทำสิ่งใดๆ สนองพระเดชพระคุณด้วยกายด้วยวาจาด้วยน้ำจิตร์ เพื่อสแดงความสัตย์สุจริต กะตัญญูซื่อตรงจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท อันได้มีอยู่เสมอแล้วให้ปรากฏยิ่งขึ้นต่อไป ตามที่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้รู้สึกอยู่เสมอว่า ในการที่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทเสด็จดำรงพระราชอิศริยานุภาพ ตำแหน่งที่จอมพลทหารบกเปนผู้เปนเจ้าเปนใหญ่ยิ่ง ได้เปนที่พึ่งพำนักของข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายซึ่งรับราชการในกองทัพบก โดยพระราชปฏิบัติในราชกิจฝ่ายทหาร ที่ได้ทรงทำนุบำรุงผดุงราชการในพแนกนี้ ให้ได้ดำเนินในระเบียบแบบอย่างซึ่งนิยมว่า เปนวิธีอันควรแก่ประเทศทั้งปวงที่จะพึงดำรงอยู่ในความเปนอิศรภาพ ก็เพราะใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทได้เปนผู้ทรงเริ่มการจัดทหาร ตามระเบียบวิธีใหม่ดังนี้เปนครั้งแรก แลตามลำดับนั้นการทหารก็ได้รับพระบรมราชูปถัมภ์เนื่องต่อมาเข้าสู่ความเจริญยิ่งขึ้น โดยพระบรมราชจริยานุวัตร์ที่ได้ทรงปฏิพัทธ์ผูกพันธ์แก่การแลกองทหารบกเปนเนืองนิจ ตามเหตุผลดังนี้ กระทำให้ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายรู้สึกประกอบกันขึ้นอีกกับสมัยการมหามงคลพระราชพิธีทวิธาภิเศก เพราะใช่แต่สมัยในรัชกาลได้ทวีเปน ๒ เท่าของรัชกาลที่ล่วงแล้วมา ถึงราชการทุกส่วนทุกพแนกก็ได้ทรงบำรุงให้เปนความศุขสวัสดิ์ของชาติสาศนาแลบ้านเมือง ทวีขึ้นเปนอย่างยิ่งตามรัชสมัย ที่ทวีขึ้นนั้นเหมือนกันเช่นพแนกส่วนการทหารตามที่ได้​กล่าวเปนสังเขปมาแล้วนั้นเปนต้น ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายไม่สามารถที่จะสงบน้ำใจอันเต็มไปด้วยความรู้สึกในพระเดชพระคุณตามที่ได้กล่าวมาแล้วทั้งนี้ไว้ได้ แลโดยความสุจริตกะตัญญูจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทนั้น เมื่อได้มีโอกาศในมหามงคลการดังนี้ ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายจึงได้มีความโสมนัศ พร้อมใจกันจัดทำพระคทาจอมพล สำหรับอำนาจตำแหน่งจอมพลทหารบกขึ้นเปนครั้งแรก พระคทาจอมพลนี้ตามซึ่งเปนที่นิยมของประเทศทั้งปวง ว่าเปนเครื่องหมายแห่งเกียรติยศอันสูงสุดในกองทัพบก เปนสิ่งสำคัญแห่งเดชานุภาพในการทหารแลเปนมิ่งมหามงคลของการไชยชะนะ บัดนี้ ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายพร้อมกัน ขอพระราชทานทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย แด่ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทในมหามงคลสมัยนี้ เปนพระแสงทรงสำหรับตำแหน่งจอมพลทหารบก ทั้งเพื่อเปนสิ่งสแดงความภักดีของพวกข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ผู้ทรงพระเกียรติคุณอันยิ่งในราชการทหาร ตามที่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายได้ตั้งใจโดยความสุจริตกตัญญูแลมีความทนงจิตร์อยู่แล้วเสมอ ที่จะกระทำการของใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท แลสำหรับชาติสาศนาบ้านเมืองของตนโดยเต็มตามน่าที่ แม้ถึงว่าต้องเสียเลือดหยดที่สุดแห่งชีวิตร์ของข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายก็ดี ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายคงจะรักษาเกียรติยศดังกล่าวแล้วนี้ให้บรรลุถึงซึ่งไชยมงคล

แลด้วยเดชะอำนาจผลของสัจวาที ดังที่ข้าพระพุทธเจ้าได้กล่าวมาแล้วทุกประการ ทั้งอำนาจสิ่งซึ่งเปนใหญ่เปนประธานในสกลโลกทุกสถาน จงได้อภิบาลรักษาใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ให้ถึงทวีพระบรมราชเดชานุภาพแผ่ไพศาลในสากลอาณาจักร์ เปนที่ยำเกรงแก่สรรพอริราชปรปักษ์ทั่วทุกทิศ แม้หากจะคิดประทุษร้ายให้พ่ายแพ้ต่ออำนาจพระบาระมี พระเกียรติคุณจงเปนที่ขจรจบทั่วนานาประเทศ ทรงพระเจริญโชคไชเยศสรรพศิริสวัสดิ์เพิ่มพูน เปนบรมศุขสมบูรณ์ตลอดทั้งสยามรัฐมณฑลสิมาสรรพภยันตรายโรคาพาธจงนิราศ อย่าได้พ้องพานเบื้องบาทยุคล ขอให้ทรงเจริญพระชนมายุยิ่งยืนนาน ทรงเกษมศุขสำราญในศิริราชสมบัติรัตนราไช พระราชดำริห์สิ่งใดๆจงเปนผลสำเร็จดังพระบรมราชประสงค์ ขอให้ประสิทธิสมความจำนงของข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายตามที่ได้ตั้งใจถวายไชยมงคลนี้ จงทุกประการ

ขอเดชะฯ

พระราชดำรัสตอบกรมทหารบก

​เรามีความโสมนัศปราโมทย์ยิ่งนัก ที่ได้ฟังคำอำนวยพรอันกล่าวแล้วนั้น เปนที่จับใจในถ้อยคำสำแดงความจงรักภักดี แลปฏิญาณความตั้งใจที่จะรักษาชาติสาศนาแลบ้านเมือง อันท่านทั้งหลายได้กระทำให้ปรากฏเปนพยานเห็นจริงมาแล้วนั้น แท้จริงทุกประเทศทั่วโลกแต่โบราณมา ย่อมยกย่องว่าทหารเปนจำพวกที่มีเกียรติสูงเกียรติยศใหญ่ จนคำว่า ขัตติยฤๅกษัตริย์ ซึ่งเปนคำหมายชาติของคนพวกหนึ่งซึ่งเปนทหาร ได้ใช้เปนคำเรียกพระเจ้าแผ่นดินทั่วไป ว่าพระมหากษัตริย์ คือท่านผู้เปนทหารใหญ่เช่นนี้ ถือว่าเปนคำยกย่องอย่างสูงซึ่งจะพึงยกย่องได้ ซึ่งทหารเปนผู้แปลกจากโจรก็เพราะเปนผู้มีความสัตย์ ถือมั่นในธรรมของทหาร คือ ใช้สาตราวุธในการที่ตั้งใจไว้ เช่น รักษาชาติสาศนาแลบ้านเมือง เปนต้น มีความกล้าหาญไม่คิดแก่ความยากไม่คิดแก่ชีวิตร์ ในการที่จะรักษาธรรม แลประเวณีของทหารเช่นนี้ ท่านทั้งหลายกล่าวคำปฏิญาณฉเพาะหน้าเนื่องในคำให้พรครั้งนี้อีก จึงเปนเหตุให้เกิดความยินดีเปนอันมาก

คทาอันท่านทั้งหลายมอบให้เราเวลานี้ เราถือว่าเปนเกียรติยศใหญ่แก่ตัวเรา แลถือว่าเปนพยานในความพอใจของท่านทั้งปวง ที่เราได้เปนหัวน่าเปนใหญ่ในหมู่ท่านทั้งหลาย เรารับคทาจอมพลอันนี้ด้วยทวีความตั้งใจ ที่จะทำนุบำรุงการทหารให้เจริญยิ่งขึ้นโดยสามารถอันไม่ฉเพาะแต่จะเปนประโยชน์ในการทหารฝ่ายเดียว ย่อมเปนประโยชน์ทั่วไปในความศุขของประชาราษฎร แลอิศรภาพของชาติ แลบ้านเมืองด้วย เพราะเหตุที่การทหารย่อมเปนการสำหรับรักษาความสงบราบคาบทั่วไป จะชักนำให้ท่านทั้งหลายได้ถึงที่มีเกียรติยศอันรุ่งเรืองสมควรแก่น่าที่ทุกเมื่อ

ขอให้ท่านทั้งปวงรับความชอบใจอันลึกซึ้งของเรา ในการที่ได้ให้คทาจอมพล แลอำนวยพรอันพึงใจในครั้งนี้