ภาคผนวก ง รายงานการสร้างถนนราชดำเนินนอก

ขอเดชะ ฝ่าลอองธุลีพระบาทปกเกล้าฯ

ด้วยกระแสรพระราชดำริห์ ซึ่งทรงพระกรุณาแก่ประชาราษฎรผู้อยู่ห่างไกลพระนคร ตั้งแต่ตำบลบางซื่อ แลตำบลสามเสน ตลอดเข้ามาตำบลคลองผดุงกรุงเกษม ระหว่างวัดมกุฎกษัตริย์ กับวัดโสมนัศวิหาร แลตำบลบ้านหล่อในแขวงอำเภอดุสิตนี้ มีหนทางเดินเข้าไปในพระนคร ได้น้อยทาง เพราะในท้องที่ระหว่างป้อมหักกำลังดัษกรกับบ้านหล่อนั้น เปนที่เรือกสวนเปลี่ยวอยู่ในระหว่างถนนตลาดกับถนนสามเสน ยังไม่เปนที่สมบูรณ์ทันเสมอท้องที่ตำบลอื่น เหตุด้วยยังไม่ได้มีถนนหลวง ซึ่งสำหรับชักนำมหาชนได้กระทำการค้าขายให้เปนที่การสดวกขึ้น จึงมีพระราชประสงค์จะทรงบำรุงราษฎรในท้องที่อำเภอนี้ ให้มีความเจริญเสมอท้องที่อำเภออื่น เพื่อเปนผลแห่งความสดวกของมหาชนซึ่งอยู่ตำบลห่างไกลพระนครแลทั้งเปนผลแห่งความสมบูรณ์ของอเนกชนอันอยู่ในท้องที่อื่นนี้ด้วย

จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงนเรศรวรฤทธิ์ เสนาบดีกระทรวงนครบาลเปนแม่กองนายช่างในกรมศุขาภิบาลตรวจแผนที่ตัดทาง พระยาวรพษ์พิพัฒน์จางวางมหาดเล็กเปนนายด้านสร้างถนนนี้ ตัดทางตั้งแต่ถนนตลาดตรงเชิงสะพานผ่านฟ้าลีลาศ ผ่านตำบลบ้านหล่อออกถนนกรุงเกษมที่ป้อมหักกำลังดัษกร ตรงไปบรรจบถนนเบ็ญมาศ ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้สร้างขึ้นในแขวงสวนดุสิตนั้น โดยกำหนดขนาดถนนรถสายกลางกว้าง ๘ วา ที่ปลูกต้นไม้กับทางเดินเท้า ๒ ข้าง กว้างข้างละ ๕ วา ถนนรถสายนอก ๒ ข้างกว้างข้างละ ๔ วา ทางเดินเท้าสายนอกอีก ๒ ข้างกว้างข้างละ ๑ วา ๒ ศอก รวมเป็นถนนสามสายกว้าง ๑ เส้น ๙ วา ยาว ๑๙ เส้น ๑๒ วา ปลูกต้นไม้ตามแนวถนน​ทางเดินเท้า ๔ สาย ให้เปนทางร่มรื่นแก่มหาชนซึ่งจะเดินทาง พระราชทานนามว่า “ถนนราชดำเนินนอก” โดยเพื่อเปนทางเสด็จพระราชดำเนินวังสวนดุสิตด้วย

แลวิธีจัดที่ดินสร้างถนนสายนี้ ทรงพระมหากรุณาแก่ราษฎรเจ้าของที่ โปรดเกล้า ฯ ให้เปลี่ยนประเพณีซึ่งจัดที่เปนถนนสำหรับสาธารณประโยชน์ตามธรรมเนียมแต่ก่อน เจ้าของที่ไม่ได้รับเงินทำขวัญนั้นเสีย ให้เจ้าของที่ทั้งหลายได้รับพระราชทานเงินค่าที่ดินตามราคาที่สมควร

อนึ่งที่ดินตำบลนี้ เดิมเปนที่สวน มีลำรางแลร่องสวนเปนที่ลุ่มตลอดไป การสร้างถนนในชั้นแรกต้องทำธ่อรางน้ำแลถมดินปูอิฐ รอให้ดินยุบอยู่หลายฤดูฝนจนดินแน่นแล้ว จึงโปรดเกล้าฯ ให้กรมศุขาภิบาลถมศิลาตลอดถนนเบ็ญมาศ แลโปรดเกล้า ฯ ให้กระทรวงโยธาธิการสร้างสะพานมัฆวานรังสรรค์ บัดนี้สะพานแลถนนอันสำคัญที่งามสง่าของพระนครแล้วสำเร็จประจวบในอภิลักขิตสมัยมงคลการเฉลิมพระชนม์พรรษาบรรจบครบห้าสิบ ขอพระราชทานอัญเชิญเสด็จใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท เสด็จพระราชดำเนินเปิดถนนราชดำเนินนอก แลถนนเบ็ญมาศให้อเนกชนไปมาได้เปนสาธารณประโยชน์ สำเร็จพระราชกุศลสาธารณทานในกาลบัดนี้

ขอผลแห่งพระราชกุศลอันนี้ จงบันดาลให้ใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ทรงพระเจริญพระชนมายุยั่งยืนนานในศิริราชสมบัติศุขศิริสวัสดิ์ ขจัดสรรพยันตราย พระราชประสงค์จำนงหมายอันใดๆ จงประสิทธิ์สำเร็จดังพระราชหฤทัยประสงค์จงทุกประการ ดังถวายไชยมงคลฉนี้

ด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมขอเดชะ

ข้าพระพุทธเจ้า

เทเวศรวงษ์วิวัฒน์

ผู้บัญชาการ กรมศุขาภิบาล

----------------------------

การเปิดถนนราชดำเนินนอก แลเปิดสะพานมัฆวานรังสรรค์

​ด้วยถนนราชดำเนินนอก ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดการตัดสร้างตั้งแต่เชิงสะพานผ่านฟ้าลีลาศผ่านไปในตำบลบ้านหล่อออกถนนกรุงเกษมตรงไปบรรจบถนนเบ็ญมาศในบริเวณสวนดุสิตนั้น เปนถนนสามสาย มีสนามหญ้า ปลูกต้นไม้ ๒ ข้างระหว่างถนน มีกำหนดรวมโดยกว้างทั้งสิ้น ๑ เส้น ๙ วา ยาว ๑๙ เส้น ๑๒ วา แลในถนนราชดำเนินนอกสายนี้กับถนนเบ็ญมาศนอกดอนระหว่างข้ามคลองผดุงกรุงเกษมนั้น โปรดเกล้าฯ ให้กระทรวงโยธาธิการจัดการก่อสร้างสะพานข้าม พระราชทานนามว่า “สะพานมัฆวานรังสรรค์” การก่อสร้างสะพานนี้ โปรดเกล้า ฯ ให้ทำเปนการวิจิตร์งดงาม ล้วนแล้วด้วยศิลาแลเครื่องเหล็กก้าไหล่ทอง เปนอย่างงามดียิ่งกว่าสะพานอื่นๆที่ได้สร้างขึ้นแล้วในกรุงเทพมหานคร บัดนี้ การสร้างถนนแลสะพานที่กล่าวนี้สำเร็จบริบูรณ์แล้ว จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้จัดการที่จะทรงเปิดถนนแลสะพานเนื่องในการนักขัตฤกษ์เฉลิมพระชนม์พรรษาพิเศษ ในศกนี้เจ้าพนักงานได้จัดการทำซุ้มประตูประดับด้วยต้นไม้แลธงข้างโคมไฟในซุ้มประตู มีรั้วกั้นขวางกลางถนน เพื่อสำหรับทรงเปิด ตามสนามหญ้าระหว่าง ๒ ข้างถนน มีระทาแลธงช้างแลมีโล่ห์พระบรมนามาภิไธย จ.ป.ร. และเลข ๕๐ สลับกัน ตลอดไปจนถนนเบ็ญมาศ ส่วนที่สะพานมัฆวานรังสรรค์นั้น เจ้าพนักงานได้จัดการตกแต่งด้วยต้นไม้ ธงช้าง แลมีเชือกพันแพร ซึ่งกั้นกลางถนนสำหรับทรงตัดเชือกเปิดสะพานเปนต้นเหมือนกัน

วันที่ ๑ พฤศจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๒ เวลาบ่าย ๔ โมงเศษ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เสด็จกลับจากการรื่นเริง ณ ท้องสนามหลวง เสด็จไปตามถนนพระจันทร์ เลี้ยวถนนราชดำเนินในแลถนนราชินี ข้ามสะพานเลี้ยวไปตามถนนราชดำเนินกลาง ข้ามสะพานผ่านฟ้าลีลาศ หยุดรถพระที่นั่งที่น่าชุ้มประตูถนนราชดำเนินนอก แล้วเจ้าพระยาเทเวศรวงษ์วิวัฒน์ ผู้บัญชาการกรมสุขาภิบาลได้กราบบังคมทูลรายงานการตัดสร้างถนนราชดำเนินนอกสายนี้จบ แลมีพระราชดำรัสตอบแล้ว ​มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้เจ้าพนักงานเปิดรั้วประตูที่กั้นขวางถนนนั้นออกเปนการเปิดถนน เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์พิณพาทย์แล้ว เสด็จพระราชดำเนินเข้าซุ้มประตูไปตามถนนราชดำเนิน หยุดรถพระที่นั่งที่เชิงสะพานมัฆวานรังสรรค์ เสด็จลงจากรถพระที่นั่งไปประทับที่สะพาน แล้วพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ ได้กราบบังคมทูลรายงานการก่อสร้างสะพานมัฆวานรังสรรค์จบแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีพระราชดำรัสตอบแล้ว ทรงชักเชือกที่ผูกกับผ้าแพรปิดคำจาฤกนามสะพานนั้นออก แล้วทรงตัดเชือกที่พันแพรกั้นสะพานนั้นเปนการทรงเปิดสะพาน เจ้าพนักงานประโคมแตร สังข์ พิณพาทย์ แล้วเสด็จทรงรถม้าพระที่นั่งเสด็จข้ามสะพานไปตามถนนเบ็ญมาศเข้าสู่วังสวนดุสิต เปนเสร็จการเปิดถนนแลสะพานเท่านี้