๓๑
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงกองตระเวนใจกล้า |
| ห้าร้อยคอยเหตุพนาวา | นายชื่อการะผิดฤทธิรณ |
| ครั้นเช้าจัดแจงแต่งกาย | ไปตระเวนแวดชายพนาสณฑ์ |
| อาวุธครบมือทุกคน | จรดลออกเที่ยวตระเวนไพร |
| ครั้นถึงริมชายปลายแดน | เสียงคนหมื่นแสนหวั่นไหว |
| อื้ออึงทั้งป่าพนาลัย | ชวนกันเข้าไปลอบดู |
| บ้างขึ้นหอคอยแลต้นไม้ | แลไปเห็นคนกล่นเกลื่อนอยู่ |
| บ้างตราตรวจทุกหมวดพรั่งพรู | แลดูอึงอัดทั้งดงดาน |
| พูดกันไม่ทันสิ้นสนทยา | เห็นคนเดินมายังไพรสาณฑ์ |
| พร้อมกันออกคั่นมิทันนาน | ล้อมไล่อลหม่านจับตัว |
| ผูกคอผูกมือถือจูง | ล้อมเข้าเป็นฝูงแล้วยิ้มหัว |
| บ้างคลำพกตบอกจะให้กลัว | ผ้าผ่อนติดตัวจะเปลื้องเอา |
| การะผิดเงื้อกฤชขู่ถาม | บอกความจริงไปเหวยไอ้เฒ่า |
| เจ้าเอ็งไม่เกรงเจ้าเรา | ยกมานี่จะเอาสิ่งใด ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตาละบีงูชูมือไหว้ |
| นบนอบขอตัวกลัวภัย | ข้าไซร้จะแจ้งซึ่งคดี |
| อุรังหงันบุตรพระเจ้าอุเรเซน | เป็นน้องประวะลิ่มโฉมศรี |
| ยกพลพหลโยธี | จะรบเอาพระพี่นางไป |
| ตัวของข้านี้ก็เป็นข้า | ประวะลิ่มโสภาศรีใส |
| ผ้าผ่อนข้าที่เอาไป | ขอให้ข้าเถิดได้เมตตา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | การะผิดแจ้งจิตไม่กังขา |
| ก็ยื่นผ้าให้ไปมิได้ช้า | แล้วพาเข้าไปในบูรี |
| ให้ผูกข้อมือแล้วจูงเดิน | อย่าเมินแกจะแก้เชือกหนี |
| รีบลัดป่าพนาลี | สามราตรีมาถึงพระเวียงไชย ฯ |
ฯ เชิด ๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเข้าในเมืองก็เฟื่องฟุ้ง | ชาวกรุงไถ่ถามก็บอกให้ |
| แล้วพาตาเฒ่าเข้าวังใน | ถึงท่านผู้ใหญ่ก็วันทา |
| แจ้งการทั้งปวงสับสน | กับท่านผู้ใหญ่ซ้ายขวา |
| ตาเฒ่านี้ไซร้ให้การมา | เป็นข้าประวะลิ่มทรามวัย ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตะหลาหรันตำมะหงงผู้ใหญ่ |
| ได้แจ้งแห่งกองตระเวนไพร | ตกใจชวนกันทันที |
| พากองตระเวนกับตาเฒ่า | เข้าเฝ้าพระผู้เฉิดโฉมศรี |
| พอเสด็จออกพระโรงรูจี | คลานเข้าอัญชุลีบังคมคัล ฯ |
ฯ ช้า ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงทรงนามยุขัน |
| เห็นสองเสนีอภิวันท์ | ทรงธรรม์คิดถวิลจินดา |
| ตรัสถามตำมะหงงตะหลาหรัน | เราคิดอัศจรรย์นักหนา |
| กองตระเวนกับใครได้มา | กิจจานั้นเป็นประการใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนาทูลแจ้งแถลงไข |
| เป็นแต่ลำเนากล่าวไป | ยังไม่สิ้นความที่ถามซัก ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันฤทธิรงค์ทรงศักดิ์ |
| แจ้งว่าอนุชานางนงลักษณ์ | ทรงศักดิ์ไม่ประหวั่นพรั่นใจ |
| ชิชะอุรังหงันขยันนัก | ทะนงศักดิ์เป็นแม่ทัพใหญ่ |
| มาด้วยยังเยาว์ไม่เข้าใจ | เป็นวิสัยใจเด็กอหังการ์ |
| พระโฉมงามจึ่งถามละบีงู | ตัวรู้อย่างไรอย่ามุสา |
| อุรังหงันยกพลขันธ์มา | โยธามากน้อยประการใด |
| ยกจากอุเรเซนพารา | บิตุเรศใช้มาหรือไฉน |
| คึกคักหักหาญประการใด | ว่าแต่จริงไปบัดนี้ ฯ |
ฯ ช้า ฯ
| ๏ บัดนั้น | ละบีงูชูกรเหนือเกศี |
| ทูลว่าพระนุชาธิบดี | โยธีซึ่งตั้งอยู่ปลายแดน |
| ปีกซ้ายปีกขวาหน้าหลัง | สิ้นทั้งหลวงเป็นหกแสน |
| แล้วจะยกเข้ามาในแดน | แว่นแคว้นอุรังยิดพารา |
| ตัวข้าชื่อว่าละบีงู | ประวะลิ่มโฉมตรูรู้จักหน้า |
| เป็นข้าช่วงใช้แต่ไรมา | ผ่านฟ้าจงได้เอ็นดู ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันฟังคำตาบีงู |
| จำจะให้หานางโฉมตรู | ขึ้นมาถามดูให้แจ้งใจ |
| จึ่งสั่งกำนัลกัลยา | ไปหาประวะลิ่มศรีใส |
| ขึ้นมาบัดนี้ฉับไว | เร่งรัดรีบไปอย่าได้ช้า ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | กำนัลรับสั่งใส่เกศา |
| บังคมก้มเกล้าสามลา | เร่งรีบลงมาทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงประวะลิ่มนิ่มนวล | กราบทูลโดยด่วนแถลงไข |
| พระภูมีให้เชิญเสด็จไป | กองตระเวนเขาได้คุมมา ฯ |
ฯ ร่าย ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มตกใจนักหนา |
| จึ่งรีบเสด็จลีลา | กัลยามาเฝ้าพระสามี ฯ |
ฯ ช้า เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึ่งยอกรประณม | บังคมแทบบาทบทศรี |
| ยุขันจึ่งแจ้งคดี | บัดนี้อุรังหงันเรืองไชย |
| ยกพลโยธามาหกแสน | ตั้งอยู่ปลายแดนกรุงใหญ่ |
| พวกเราเข้าเที่ยวตระเวนไพร | จับได้ตาแก่คนนี้มา |
| ไถ่ถามได้ความแจ้งประจักษ์ | น้องรักยังได้รู้จักหน้า |
| จะรุกเร้าเข้าตีเอาพารา | แก้วตาจะคิดเป็นประการใด ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางประวะลิ่มศรีใส |
| ได้ฟังตระหนกตกใจ | ทรามวัยวินิจพิศดู |
| จำได้มั่นคงไม่สงสัย | คนเก่าได้ใช้สอยอยู่ |
| จึ่งบังคมทูลพระโฉมตรู | เมียจำได้อยู่แน่นอน |
| ตาละบีงูคนนี้ | เดิมทีเป็นข้าเมียอยู่ก่อน |
| แล้วโฉมประวะลิ่มบังอร | จึ่งมีสุนทรตรัสไป |
| ถึงองค์อุรังหงันเบาความ | ละบีงูจะห้ามก็หาไม่ |
| เหมือนรีบบินเข้ามาหาไฟ | แต่ทหารก็ไม่คณนา |
| อันองค์พระชนกชนนี | ไพร่ฟ้ายังมีสุขา |
| หนึ่งเรามาอยู่ในพารา | ได้แจ้งกิจจาประการใด |
| อันซึ่งอุรังหงันยกมา | ด้วยพระบิดาเป็นใหญ่ |
| เพราะขัดไม่ได้จึ่งจำใจ | แต่ตัวก็ไม่อาจมา ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ละบีงูก้มเกล้าเกศา |
| กราบทูลนวลนางกัลยา | อันกรุงพาราอุเรเซน |
| ไม่มีความสุขเหมือนแต่ก่อน | ไพร่ฟ้าประชากรเคืองเข็ญ |
| ไม่พอที่จะเป็นก็ให้เป็น | ไข้เจ็บไม่เว้นตัวใคร |
| ตั้งแต่พระองค์เสด็จมา | สิ้นความปรีดาผ่องใส |
| เคยสุขก็มีแต่ทุกข์ภัย | จึ่งให้พระน้องยกมา |
| รบเอานกหัสรังสี | ไปไว้บูรีเป็นสุขา |
| มิใช่ศึกใครหาไหนมา | ตามแต่ผ่านฟ้าจะโปรดปราน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันไม่ท้อต่อต้าน |
| แต่พระดำริตริการ | จะสมานให้เป็นมิตรกัน |
| จะคิดรบพุ่งกันบัดนี้ | ไหนเลยชีวีอุรังหงัน |
| เห็นจะมอดม้วยชีวัน | ไม่ทันถึงกึ่งนาที |
| ฝ่ายท้าวอุเรเซนจะโกรธา | ยกมาก็จะม้วยเป็นผี |
| เอ็นดูประวะลิ่มเทวี | จะให้ตามมีประสงค์มา |
| คิดแล้วจึ่งมีสุนทร | พระบิดรโกรธนักด้วยปักษา |
| จะให้ดั่งถวิลจินดา | แต่จะให้เห็นฤทธากัน |
| จะคิดประดิษฐ์สารศรี | ไปวางข้างที่อุรังหงัน |
| จะทำไว้ให้เห็นทุกสิ่งอัน | อุรังหงันก็จะหายโกรธา |
| ทั้งองค์พระเจ้าอุเรเซน | จะเป็นมิตรกันไปวันหน้า |
| ว่าแล้วก็สั่งเสนา | ให้เอาเสื้อผ้ามาประทาน |
| ตาละบีงูเลี้ยงดูไว้ | เป็นสุขอยู่ในราชฐาน |
| ตระเวนไพรก็ได้ราชการ | สั่งให้ประทานทั่วกัน ฯ |
ฯ เจรจา ๑๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเอยครั้นเสร็จ | พระเสด็จยุรยาตรผาดผัน |
| เข้าในปราสาทแก้วแพรวพรรณ | โฉมประวะลิ่มนั้นก็ตามไป ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ พระโฉมยงทรงเขียนลิขิตสาร | พจมานพริ้งเพราะเจาะจงให้ |
| รำพันสรรศรีคดีไป | โดยในสุจริตเมตตา |
| ท้าวจะนอบนบอวสาน | ว่าขานหว่านล้อมให้นักหนา |
| สำเร็จเสร็จสิ้นดั่งจินดา | เสด็จมาสระสรงสาคร ฯ |
ฯ โทน ๔ คำ ฯ
| ๏ แล้วทรงสนับเพลาเพราพริ้ง | กระหนกกระหนาบกาบกิ่งปักษร |
| ภูษาทองช่วงช่ออรชร | ฉลองพระองค์บวรแพรวพรอย |
| เข็มขัดรัดพระองค์ยงยิ่ง | เพชรประดับวับวิงดั่งหิ่งห้อย |
| ทับทรวงดวงเด่นเห็นดอกลอย | สะอิ้งพลอยมรกตรจนา |
| ทองกรธำมรงค์ทรงสรรพ | ชฎาแก้วแวววับจับเวหา |
| เหน็บกฤชเรืองฤทธิ์ศักดา | ห้อยเช็ดหน้าแสงศรีลำยอง ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ ครั้นเสร็จแต่งองค์อลงการ์ | นวยนาดยาตราเข้าสู่ห้อง |
| สั่งโฉมประวะลิ่มนวลละออง | แล้วเสด็จจากห้องบรรทมใน |
| ทรงแก้วรังสีอันมีฤทธิ์ | สี่ทิศไม่เทียมศักดาได้ |
| เหาะขึ้นฟากฟ้าสุราลัย | ดั้นไปในพื้นโพยมบน ฯ |
ฯ ปะวะหลิ่ม ๔ คำ ฯ
| ๏ มาเอยมาใกล้ | เลื่อนลอยอยู่ในพระเวหน |
| แลเห็นเสนีรี้พล | ได้ดูผู้คนดาษไป |
| พอค่ำย่ำแสงทินกร | ผันผ่อนลงหาที่อาศัย |
| ยังพุ่มพฤกษาบังใบ | ซ่อนอยู่ดูให้ลับตา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึ่งองค์อุรังหงันรุ่งฟ้า |
| เสด็จออกสุวรรณพลับพลา | ปรึกษาเสนาอยู่พร้อมมูล |
| ซึ่งละบีงูหายไป | ข่าวคราวไม่มาเสื่อมสูญ |
| ไม่มีใครมาเพ็ดทูล | สาบสูญไม่แจ้งกิจจา |
| จำจะยกเข้าประชิดติดเมือง | ให้สารกล่าวเรื่องปักษา |
| ให้ส่งมาทั้งองค์พระธิดา | จะแข็งขัดฤๅจะว่าประการใด |
| แต่ในสนธยาราตรี | วันนี้ระวังให้จงได้ |
| กะเกณฑ์นั่งยามตามไฟ | ตรวจตรากันไว้ในราตรี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งใส่เกศี |
| กราบบังคมคัลวันชุลี | ออกจากที่เฝ้าเข้าประชุม |
| ป่าวร้องให้กองฟืนไฟ | เกณฑ์ไปให้ระวังนั่งสุม |
| เห็นประหลาดพินาศปีนรุม | จับกุมให้ได้ตัวมา ฯ |
ฯ เจรจา ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเรืองฤทธิ์ทุกทิศา |
| ครั้นล่วงราษราตรีสนธยา | เห็นได้เวลาก็แต่งกาย |
| จึ่งร่ายพระเวทกำบังองค์ | เดินตรงเข้ามายังหน้าค่าย |
| เห็นคนอลหม่านวุ่นวาย | เกริ่นกรายตรวจตราอยู่อื้ออึง |
| ลางคนนั้นเล่าก็เข้าทัก | แล้ววางปืนลักเสียงผึง |
| นายหมวดอ่านตรวจเสียงอึง | ไม่หลับแล้วจึ่งร่ายมนตรา |
| ด้วยเดชมหาวิชาชาญ | โอมอ่านพระเวทคาถา |
| สะกดทั้งกำบังกายา | ให้นิทราระงับหลับกรน |
| พอถ้วนคาถาอาคม | เป่าลมเข้าไปสามหน |
| บรรดาเสนีรี้พล | ล้มทับหลับกรนไม่ทนฤทธิ์ ฯ |
ฯ ชมตลาด ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เข้าได้ในค่ายเที่ยวกรายเล่น | ดูไหนก็เห็นหลับสนิท |
| ต้องมนต์อาคมอุดมฤทธิ์ | พิศพลางทางรีบจรจรัล |
| หลีกพวกจัตุรงค์โยธา | ขึ้นบนพลับพลาอุรังหงัน |
| เป่ามนต์สำทับไปฉับพลัน | หมดสิ้นทั้งนั้นไม่ฟื้นกาย |
| พระรูดม่านสุวรรณอันบรรจง | เห็นองค์อุรังหงันโฉมฉาย |
| เพ่งพิศพินิจทั่วกาย | เห็นละม้ายประวะลิ่มนิ่มนวล ฯ |
ฯ ชมโฉม ๖ คำ ฯ
| ๏ พระโฉมยงลดองค์ลงเคียงข้าง | พิศทรงองค์อย่างทรามสงวน |
| นรลักษณ์พักตร์น้องละอองนวล | หลับเหมือนยิ้มยวนเปรมปรีดิ์ |
| พิศกรงามกรอ่อนระทวย | ดำแดงสอดสวยสองศรี |
| พิศโอษฐ์ดั่งจะเยื้อนพาที | ปรางเปรียบปรางศรีสุวรรณทา |
| ยังเยาว์ฤๅเจ้ามาทำศึก | ฤๅนึกว่าเราเป็นเชษฐา |
| จะไม่ทำไมอนุชา | กระนั้นก็น่าเอ็นดูนัก |
| พระคลึงเคล้าเล้าโลมโฉมน้อง | ค่อยประคององค์ช้อนขึ้นใส่ตัก |
| ไล้ลูบจูบน้องประคองพักตร์ | หลับนักไม่ฟื้นกายา |
| เครื่องทรงขององค์อุรังหงัน | เลิศล้ำอำพันปริศนา |
| หยิบเอามาพลันมิทันช้า | สุคนธารวยรื่นชื่นใจ |
| ชโลมโซมองค์ทรงสวัสดิ์ | พระเชษฐาคอยพัดวีให้ |
| หวนหอมออมอบตรลบใจ | งามสรรพหลับไหลวิไลวรรณ |
| ครั้นแล้วจึ่งเอาสารศรี | วางไว้ข้างที่อุรังหงัน |
| ครั้นเสร็จเสด็จจรจรัล | ทรงธรรม์เหลียวดูอนุชา |
| ความรักมิใคร่จะจากได้ | เสนหาอาลัยนักหนา |
| แข็งขืนพระทัยไคลคลา | เหาะมาด้วยประสิทธิ์ฤทธิไกร |
| ลอยลิ่วปลิวไปดั่งลมพัด | พอรุ่งจำรัสแสงไข |
| ลุถึงนครเวียงไชย | เหาะตรงลงไปยังเกยทอง |
| พระเสด็จจรลีลีลาศ | เข้ามหาปราสาทสู่ห้อง |
| บอกโฉมประวะลิ่มนิ่มน้อง | พี่ไปถึงกองทัพไชย |
| อุรังหงันหลับสนิทนิทรา | พี่เอาสุคนธาชโลมให้ |
| พิศพักตร์น่ารักเหมือนดวงใจ | พี่กอดจูบลูบไล้พระน้องยา |
| แล้วพี่จึ่งเอาสารศรี | วางไว้ข้างที่ขนิษฐา |
| คดีมีในสารา | ตื่นขึ้นจะว่าประการใด ฯ |
ฯ ร่าย ๒๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางประวะลิ่มศรีใส |
| ได้ฟังบัญชาพระภูวไนย | รักใคร่ในองค์อนุชา |
| นางยิ่งชื่นชมภิรมย์นัก | จะได้พบน้องรักเสนหา |
| บังคมก้มเกล้าด้วยปรีดา | พระคุณล้ำฟ้าด้วยปรานี ฯ |
ฯ ร่าย ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึ่งองค์อุรังหงันเรืองศรี |
| ครั้นรุ่งสว่างราตรี | ภูมีค่อยคลายมนตรา |
| พระตื่นจากที่บรรทมใน | หอมฟุ้งขจรไปนักหนา |
| พินิจพิศทั่วทั้งกายา | โซมทาไปด้วยพระสุคนธ์ |
| เมื่อนอนก็ไมได้ทาแป้ง | วิปริตคิดแคลงอยู่โหยหน |
| ชะรอยคนดีมีเวทมนตร์ | รุกรนมาถึงจนที่นอน |
| พระกลุ้มกลัดขัดแค้นแสนทวี | แลดูข้างที่เห็นอักษร |
| พระทัยดั่งไฟรุมร้อน | หยิบเอาอักษรมาอ่านพลัน ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ สารทรงขององค์ยุขันพี่ | แจ้งคดีมาถึงอุรังหงัน |
| ผู้เป็นอนุชาวิลาวัณย์ | โกรธเป็นมหันต์ยกมา |
| ใช่พี่จะเกรงกลัวฤทธิ์ | แต่คิดถึงน้องนักหนา |
| จงน้อมถ่อมองค์อนุชา | ตรึกหน้าตรองหลังให้จงดี |
| อันนกหัสรังสีปักษา | พี่จะให้อนุชาโฉมศรี |
| ว่าจะไปอุเรเซนธานี | บัดนี้แก้วตาก็มาแล้ว |
| ซึ่งพี่ทารดสุคนธ์น้อง | มัวหมองให้แอร่มแจ่มแผ้ว |
| เจ้าผู้ประเสริฐเพริศแพร้ว | น้องแก้วจงดำริตริการ ฯ |
ฯ ร่าย ๘ คำ ฯ
| ๏ ครั้นอ่านสิ้นลักษณ์อักษร | เดือดร้อนพระทัยดังไฟผลาญ |
| เสด็จออกเสนีมิทันนาน | ให้หาทหารทั้งปวงมา |
| สิ้นทั้งทัพหน้าทัพหลัง | พร้อมพรั่งปีกซ้ายปีกขวา |
| อีกทั้งตำมะหงงเสนา | หามาแต่รุ่งอโณทัย |
| แล้วพระจึ่งเล่ากิจจา | กับตำมะหงงเสนาผู้ใหญ่ |
| คืนนี้ยุขันชาญชัย | ลอบมาถึงในที่ไสยา |
| สะกดตัวเราหลับสนิท | คิดทำเล่ห์กลนักหนา |
| เอาสุคนธ์ชโลมโซมทา | สาราให้ไว้เป็นมั่นคง |
| อันซึ่งนกหัสรังสี | จะให้เราดั่งประสงค์ |
| แต่จะให้น้อมถ่อมองค์ | ข้าศึกฤทธิรงค์อย่างไรมา |
| สู้ตายก็ไม่บังคมคัล | ยุขันอาธรรม์มารษา |
| จะขอต้านต่อศักดา | ไม่อยากวันทาให้เสียมือ |
| ถึงชีวิตจะม้วยวายชนม์ | จะไว้นามให้คนลือชื่อ |
| สิบประหนึ่งยุขันไม่พรั่นมือ | จะให้ลือไว้ชั่วกัลปา |
| ว่าแล้วจึ่งมีพจนารถ | แก่มหาอำมาตย์ซ้ายขวา |
| จงเร่งแต่งศุภสารตรา | เข้าไปพาราบัดนี้ ฯ |
ฯ ๑๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | อำมาตย์รับสั่งใส่เกศี |
| จึ่งแต่งราชสารทันที | ตามเรื่องคดีทุกประการ |
| ครั้นแล้วจึ่งส่งให้เสนา | ผู้ปรีชาว่องไวใจหาญ |
| จงเร่งรีบไปอย่าทันนาน | ในสถานเขตขัณฑ์นครา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนีกราบงามสามท่า |
| จึ่งรับราชสารา | ก็พากันออกมาทันใด |
| ชาวเราคิดเอาแต่ตัวรอด | ยุขันยิ่งยอดจะมีไหน |
| ศักดิ์สิทธิ์ฤทธีเกรียงไกร | แล้วก็ใช่หาไหนมา |
| โฉมนางประวะลิ่มก็อยู่นั่น | ยุขันฤๅจะไม่เสนหา |
| ชาวเราจงระวังกายา | แม้นว่าเหมาก็เหไป |
| ครั้นมาถึงพระทวารา | เสนาจึ่งร้องแถลงไข |
| เร่งเปิดทวาราฉับไว | จะถือสารเข้าไปในบูรี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นายทวารแจ้งการถ้วนถี่ |
| จึ่งไปบอกมหาเสนี | บัดนี้ทูตถือสารา |
| จะบอกมาประณตบทมาลย์ | เห็นจะมาว่าขานด้วยปักษา |
| ขอท่านมหาเสนา | จงแจ้งกิจจาทุกประการ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนีครั้นแจ้งแถลงสาร |
| เข้าไปยังท้องพระโรงธาร | กราบทูลพระภูบาลทันใด |
| บัดนี้มีทูตจำทูลสาร | จะเข้ามาสถานกรุงใหญ่ |
| พระองค์จะโปรดประการใด | ชีวิตอยู่ใต้พระบาทา ฯ |
ฯ ร่าย ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเรืองฤทธิ์ทุกทิศา |
| ครั้นแจ้งแห่งคำเสนา | ผ่านฟ้าจึ่งมีพระโองการ |
| ท่านจงเร่งรีบคลาไคล | ไปรับเสนาจำทูลสาร |
| เข้ามายังท้องพระโรงธาร | อย่านานเร่งรัดฉับไว ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนารับสั่งบังคมไหว้ |
| จึ่งพากันรีบคลาไคล | ออกไปยังพระทวารา |
| ครั้นถึงเข้ากลุ้มรุมกัน | ถอนชักเขื่อนขัณฑ์แน่นหนา |
| ออกได้ดั่งใจจินดา | เปิดพระทวาราทันใด |
| ครั้นแล้วมหาเสนา | จึ่งมีวาจาแถลงไข |
| พระโองการให้รับเข้าไป | ยังในพระโรงรจนา ฯ |
ฯ ช้า ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ทูตาว่องไวใจกล้า |
| ก็เข้าไปกับมหาเสนา | มายังพระโรงรูจี |
| ครั้นถึงจึ่งตั้งบังคม | นบนิ้วประณมเหนือเกศี |
| ถวายราชสารทันที | มิได้ทูลพิดกิจจา ฯ |
ฯ ร่าย ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเฉิดโฉมเสนหา |
| จึ่งเรียกเอาศุภสารา | ผ่านฟ้าคลี่อ่านทันใด ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ในลักษณ์ราชสาร | อุรังหงันกุมารศรีใส |
| เป็นพระโอรสยศไกร | ท้าวไทอุเรเซนธิบดี |
| ทรงพระเดชาอานุภาพ | ปราบได้ทั่วทิศทั้งสี่ |
| กระษัตริย์ใดไม่ทานฤทธี | มาชุลีน้อมเกล้าวันทา |
| ท่านนี้อาจองทะนงนัก | ไม่เกรงศักดิ์บิตุเรศนาถา |
| ลอบลักพี่นางกัลยา | ทั้งราชปักษาพาจร |
| แม้นซึ่งหน้าหาไหนชีวี | จะได้คืนธานีสโมสร |
| เห็นทีจะยับลงกับกร | ม้วยมรณ์อยู่ในอุเรเซน |
| บัดนี้เรามาชิงชัย | ใครเรืองฤทธิไกรจะได้เห็น |
| ไม่คิดชีวิตตายเป็น | มาลองเล่นจะดูฤทธิไกร |
| แม้นมิส่งองค์พระพี่ | กับหัสรังสีออกมาให้ |
| จะหวงแหนเอาของเราไว้ | ถึงเด็กก็จะให้ลือยศ |
| ถึงตายก็ให้งามด้วยความแค้น | เพราะพี่เราทำแสนสาหส |
| มีผัวคือตัวกลีคด | ได้เคืองแค้นทั้งหมดเวียงไชย |
| เอาสุคนธ์ชโลมโซมสกนธ์ | กล้าฤทธิ์เมื่อคนหลับไหล |
| มาให้เราเห็นจะเป็นไร | ชีวิตบรรลัยไม่ละกัน |
| ถ้าคิดรักกายเสียดายพักตร์ | จะอยู่ครองอาณาจักรเขตขัณฑ์ |
| เร่งส่งพระธิดาดวงจันทร์ | กับหัสรังนั้นออกมา ฯ |
ฯ ร่าย ๑๘ คำ ฯ
| ๏ ครั้นทรงเสร็จสิ้นในอักษร | ภูธรใสโสมนัสา |
| มิเสียทีเป็นองค์กษัตรา | ปรีชาสามารถอาจใจ |
| คิดแล้วจึ่งมีบัญชา | แก่สองเสนาผู้ใหญ่ |
| อันองค์อุรังหงันเรืองไชย | เยาว์นักมิได้เข้าใจความ |
| ท่านจงไปแจ้งกิจจา | แก่องค์อนุชาชาญสนาม |
| ซึ่งจะทำณรงค์สงคราม | ไม่เห็นงามไตรโลกจะนินทา |
| ที่ประสงค์จงใจในปักษี | เรานี้จะให้ดั่งปรารถนา |
| ชอเชิญพระนุชไคลคลา | เข้ามายังราชธานี |
| คำนับตามขนบบุราณราช | ให้เอี่ยมสะอาดทั้งสองกรุงศรี |
| อันองค์พี่นางเทวี | เป็นปิ่นนารีองค์ใน |
| หนึ่งนางก็มีโอรสา | จะคืนไปพารายังไรได้ |
| อนุชาอย่าข้องหมองใจ | ท่านจงไปแจ้งกิจจา ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สองทหารบังคมเหนือเกศา |
| ก้มเกล้ากราบทูลพระผ่านฟ้า | ซึ่งพระองค์ตรัสทั้งนี้ |
| เหมือนประทานชีพข้าทั้งหลาย | พ้นตายเป็นสุขกระเษมศรี |
| เพราะพระเดชเดชาฝ่าธุลี | ให้เย็นเกล้าเกศีสืบไป |
| รี้พลเนืองนองทั้งกองทัพ | ข้าน้อยกำชับเหตุใหญ่ |
| ยอกรประณมข่มขืนใจ | ทำไปด้วยกลัวพระอาญา |
| ข้าน้อยกลับไปครั้งนี้ | จะสูญสิ้นที่มีกังขา |
| ค่อยถึงพระเดชเดชา | ถ้วนหน้าสำราญบานใจ ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันได้ฟังก็ผ่องใส |
| จึ่งสั่งมหาเสนาใน | ให้จัดเสื้อผ้ามาประทาน |
| แล้วตรัสแก่สองทูตา | ท่านผู้ปรีชายอดทหาร |
| จงแจ้งเหตุอนุชาชัยชาญ | ให้งดการไว้สักราตรี |
| แล้วเสด็จยุรยาตรคลาไคล | เข้าในปราสาทชัยศรี |
| ยื่นสารให้องค์เทวี | บรรยายคดีทั้งปวงไป ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มเฉิดโฉมพิสมัย |
| รับเอาสารามาทันใด | ทรามวัยพินิจในอักขรา |
| แล้วยอกรถวายอภิวันท์ | พระทรงธรรม์จงโปรดเกศา |
| อย่าถือโทษโกรธตอบอนุชา | จงตรึกตราให้ชอบท่วงที ฯ |
ฯ ร่าย ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันสวัสดิ์รัศมี |
| จึ่งองค์อัครเทวี | พี่จินดาดั่งนี้นะทรามวัย |
| เมื่อพระสุริยาอัสดง | ลดลงลับเหลี่ยมเขาใหญ่ |
| พี่จะเหาะไปโดยนภาลัย | เข้าไปถึงที่นิทรา |
| จะอุ้มเอาองค์อุรังหงัน | มาปราสาทสุวรรณเลขา |
| แม้นมาพบแก้วแววตา | ก็จะคลายโกรธาที่ดึงดัน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มเยาวลักษณ์เฉิดฉัน |
| ได้ฟังบัญชาพระทรงธรรม์ | กัลยาทูลไปด้วยปรีดา |
| ซึ่งพระองค์ทรงตรัสมาครั้งนี้ | เห็นชอบท่วงทีนักหนา |
| แม้นเห็นข้าบาทบริจา | โกรธาก็จะคลายหายไป ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ทั้งสองเสนีเป็นใหญ่ |
| ได้ประทานเสื้อผ้าก็ดีใจ | พากันออกไปมิทันนาน ฯ |
ฯ เชิด ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นมาถึงนอกทวารไชย | ก็ตรงไปพลับพลาไพศาล |
| ถึงจึ่งก้มเกล้ากราบกราน | ทูลพระกุมารทันใด |
| ว่ายุขันเรืองฤทธิ์ชาญณรงค์ | พระองค์บัญชาปราศรัย |
| ในสุนทรอ่อนหวานเป็นพ้นไป | ว่าจะให้หัสรังสกุณี |
| เชิญเสด็จเข้าไปในพระนคร | จะถาวรทั้งสองกรุงศรี |
| อันองค์พระธิดานารี | เป็นที่เสนหาอาลัย |
| บัดนี้มีราชโอรส | ทรงยศแสนสนิทพิสมัย |
| ที่จะกลับคืนเวียงไชย | นานไปจึ่งค่อยจรจรัล ฯ |
ฯ ร่าย ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงทรงนามอุรังหงัน |
| ได้ฟังเสนารำพัน | อัดอั้นขัดแค้นแสนทวี |
| ดูดูช่างเจรจาได้ | จะให้แต่สกุณปักษี |
| จะลวงให้เข้าไปในธานี | ท่าทีนั้นหวังให้เชื่อใจ |
| ซึ่งจะให้ประณตบทศรี | สู้ม้วยชีวีตักษัย |
| จะทำสงครามกันไป | จะไว้เกียรติให้ลือชา |
| จะให้แล้วเพี้ยนผัดกัน | เท่านั้นก็เห็นว่ามุสา |
| ล่อลวงน้องไว้ให้เนิ่นช้า | ใช่ว่าใจเราพอเข้าใจ |
| เห็นสิ้นเสบียงเลี้ยงพล | หมายจะประจญสู้ได้ |
| ก็จะออกเล่นเราพอเข้าใจ | จะละไว้ไยให้เนิ่นช้า |
| แล้วสามมหาเสนา | ตรวจเตรียมโยธีซ้ายขวา |
| พรุ่งนี้จะยกยาตรา | เข้าล้อมพาราในทันที ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งมหาเสนาทั้งสี่ |
| ก้มเกล้าถวายอัญชุลี | ออกมาจากที่ทันใด |
| แล้วจึ่งตริตรึกปรึกษา | ซึ่งจะยกโยธาทัพใหญ่ |
| หักโหมโจมตีเอาเวียงไชย | เราเห็นไม่ได้ดั่งจินดา |
| พระองค์ผู้ทรงธรณี | ก็มิได้เคืองแค้นแสนสา |
| แต่ฝ่ายพระศรีอนุชา | โกรธาดันดึงขึงไป |
| แม้นเราจะขืนขัดบัดนี้ | น่าที่ชีวีจะตักษัย |
| มิรู้ที่จะคิดประการใด | จนใจทั้งสี่เสนา |
| แล้วจัดนายทัพนายกอง | ปิดป้องเกียกกายทั้งซ้ายขวา |
| เร่งรัดพหลโยธา | พร้อมตามบัญชาพระภูมี |
| เสร็จสรรพก็กลับเข้ามา | ยังหน้าพลับพลาชัยศรี |
| ทูลพระโอรสธิบดี | รี้พลพร้อมแล้วพระภูวไนย ฯ |
ฯ ร่าย ๑๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุรังหงันรัศมีศรีใส |
| ได้ฟังเสนีก็ดีใจ | จึ่งตรัสไปกับขุนโหรา |
| จงเร่งหาฤกษ์ฉับไว | เวลาใดจะสำเร็จปรารถนา |
| เราจะยกเข้าตีเอาพารา | บอกมาให้แจ้งบัดนี้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ขุนโหรรับสั่งใส่เกศี |
| จึ่งคูณควรฤกษ์ผานาที | ร้ายดีทั้งปวงประจักษ์ใจ |
| ปลอดสิ้นโชคชั้นในการยุทธ์ | หาได้สัประยุทธ์กันไม่ |
| แกล้งทำแชเชือนเลือนไป | แก้ไขทูลสนองไปพลัน |
| พรุ่งนี้ในเกณฑ์เชิงชัย | ห้ามไว้ยิ่งยวดกวดขัน |
| พระองค์จงงดสามวัน | พ้นนั้นหาฤกษ์ดีนัก ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุรังหงันฤทธิรงค์ทรงศักดิ์ |
| ได้ฟังโหรเฒ่าทายทัก | ไม่แจ้งประจักษ์ในวิญญาณ์ |
| จึ่งตรัสแก้ขัดเสนี | พรุ่งนี้เขาห้ามนักหนา |
| ครั้นเราจะยกยาตรา | โหราให้งดสามราตรี |
| สั่งเสร็จเสด็จจรจรัล | เข้าห้องสุวรรณเรืองศรี |
| สถิตเหนือแท่นทิพรูจี | ภูมีสนิทนิทรา ฯ |
ฯ ช้า ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเพราเพริศเลิศเวหา |
| ครั้นค่ำย่ำแสงสุริยา | ปรีดาชื่นชมภิรมย์ใจ |
| จึ่งชำระสระสรงทรงเครื่อง | อร่ามเรืองรัศมีศรีใส |
| เรืองรองวิเชียรอำไพ | ภูวไนยเสด็จยังเกยชาลา |
| เหาะขึ้นภาคพื้นนภากาศ | ด้วยอำนาจวิเชียรปักษา |
| เครื่องประดับจับแสงจันทรา | เรืองระยับจับฟ้าในราตรี ฯ |
ฯ เชิดฉิ่ง ๖ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงสุวรรณพลับพลา | เห็นพลโยธาอึงมี่ |
| กองร้อยคอยเหตุไพรี | รายอยู่หน้าที่แน่นนันต์ |
| นั่งยามตามไฟเหล่าตระเวน | กะเกณฑ์จะยกทัพขันธ์ |
| เลื่อนลอยอยู่ในเมฆัน | พระทรงธรรม์เล็งลอดทัศนา |
| ครั้นแจ้งสำคัญมั่นหมาย | จึ่งผันผายลงจากพระเวหา |
| หยุดยืนยังพื้นพสุธา | ร่ายเวทคาถาเป่าไป |
| อันเหล่าเสนีรี้พล | บ้างหลับบ้างกรนในทัพใหญ่ |
| องอาจยุรยาตรคลาไคล | เข้าไปถึงแท่นไสยา ฯ |
ฯ ฉุยฉาย ๘ คำ ฯ
| ๏ พระรูดม่านสุวรรณอันบรรจง | เห็นองค์อุรังหงันขนิษฐา |
| บรรทมหลับสนิทนิทรา | ทรงโฉมโสภาจำเริญใจ |
| จึ่งช้อนอุ้มองค์อนุชา | จะฟื้นกายาก็หาไม่ |
| ออกจากพลับพลาพลันทันใด | เหาะไปอิทธิฤทธา ฯ |
ฯ เชิด ๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึ่งเลื่อนลดลง | เกยสุวรรณบรรจงเลขา |
| เข้าไปปราสาทแก้วแววฟ้า | สถิตแท่นรจนาอำไพ ฯ |
ฯ เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มเยาวลักษณ์พิสมัย |
| ครั้นเห็นอนุชาชาญชัย | มิได้ฟั่นเฟือนกายา |
| นางสวมสอดกอดองค์น้องรัก | นานนักมิได้เห็นหน้า |
| จนจำเริญวัยวัฒนา | อนิจจาถึงพบดวงใจ |
| ว่าพลางนางทรงโศกา | ชลนาแถวถั่งหลั่งไหล |
| แสนโศกวิโยคอาลัย | อรไทไม่เป็นสมประดี ฯ |
ฯ โอด ๖ คำ ฯ
| ๏ ครั้นค่อยเคลื่อนคลายหายเทวษ | อัคเรศประณตบทศรี |
| จึ่งทูลพระทรงธรรม์พันปี | จงคลี่คลายพระเวทเรืองไชย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันรัศมีศรีใส |
| จึ่งอ่านพระเวททันใด | บังเหลื่อมให้หายกายา ฯ |
ฯ ตระ ๒ คำ ฯ
| ๏ นั่งอยู่ร่วมแท่นทองทรง | แอบองค์วรนุชเสนหา |
| แต่ไม่ให้เห็นกายา | แล้วให้อนุชาตื่นพลัน ฯ |
ฯ ช้า ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึ่งพระโฉมยงอุรังหงัน |
| หลับสนิทนิทราวิลาวัณย์ | ยุขันคลายเวทก็ฟื้นองค์ |
| ลืมเนตรก็เห็นวิปริต | สะดุ้งจิตคะนึงตะลึงหลง |
| ผุดลุกขึ้นเหลียวเวียนองค์ | เห็นอนงค์พี่นางไม่วันทา |
| แค้นนักจักวิ่งไปให้พ้น | นิรมลฉวยกรขนิษฐา |
| ฉุดชักผลักไสกันไปมา | พระเชษฐาก็พลอยวุ่นไป |
| เข้าช่วยนวลน้องทั้งสองศรี | มิให้อนุชาออกไปได้ |
| อุรังหงันกริ้วโกรธพิโรธใจ | ผลักไสพี่นางพัลวัน |
| มายุดฉุดคร่าไว้ว่าไร | วางข้าจะไปขมีขมัน |
| มาทำข่มเหงไปเกรงกัน | ใครหนอขยันเอาเรามา ฯ |
ฯ ร่าย ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางประวะลิ่มเสนหา |
| จึ่งปลอบพระศรีอนุชา | แก้วตาของพี่คือดวงใจ |
| พี่นี้รำลึกถึงเจ้านัก | น้องรักหาคิดถึงพี่ไม่ |
| เห็นพักตร์น้องรักพี่ดีใจ | ดั่งม้วยบรรลัยแล้วเป็นมา |
| พี่น้องจะได้เห็นหน้ากัน | ขวัญข้าวผู้ยอดเสนหา |
| ไปนั่งยังแท่นรจนา | พี่ยาจะเล่าให้เข้าใจ |
| พระเชษฐาไปอุ้มเหาะมา | ด้วยความเสนหาพิสมัย |
| น้องรักจงระงับดับใจ | เหมือนพระได้เอ็นดูพี่ยา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | อุรังหงันฤทธิไกรใจกล้า |
| ได้ฟังคั่งแค้นในวิญญาณ์ | จึ่งกล่าววาจาตอบไป |
| บัดนี้พระชนกชนนี | ให้มารับพระพี่ไปกรุงใหญ่ |
| กับหัสรังสีอำไพ | จะคิดอ่านเป็นไฉนให้ว่ามา |
| น้องจะกลับคืนไปกระไรได้ | จะสู้ม้วยบรรลัยเสียดีกว่า |
| ซึ่งสามีทรงอิทธิฤทธา | มาฆ่าน้องเสียเถิดให้บรรลัย |
| ครั้งหนึ่งก็ไปในพลับพลา | เอาสุคนธ์ชโลมทาทั้งหลับไหล |
| ครั้งนี้ไปพาเอามาไว้ | แล้วไปอยู่ไหนไม่เห็นตัว ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มนิ่มเนื้อนวลหง |
| จึ่งปลอบอนุชาโฉมยง | พ่ออย่าทรงโศกโศกา |
| ซึ่งเจ้าจะประสงค์จงใจ | จะให้ตามความปรารถนา |
| เป็นไรไม่เห็นพระพี่ยา | ใครเล่ายุดคร่าเอาเจ้าไว้ |
| น้องรักอย่าพูดหยาบช้า | พระเชษฐาเสด็จอยู่ใกล้ใกล้ |
| จงงอนง้อขอโทษพระทรงไชย | อย่าให้เคืองขัดพระอัชฌา ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
เนื้อความในบทละครนอกเรื่อง ยุขัน ตามที่ปรากฏในสมุดไทย
ฉบับพิมพ์ครั้งแรก จบเพียงเท่านี้
บทละครนอกเรื่อง ยุขัน ยังมีต่อไปอีกประมาณ ๓ เล่มสมุดไทย เนื้อความโดยรวมกล่าวถึงยุขันจัดเตรียมเครื่องบรรณาการไปแทนคุณพระฤๅษี และเดินทางไปกราบพระศพพระบิดาที่เมืองอุรังยิด
