๑๒
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงโฉมประวะลิ่มนิ่มนวลศรี |
| ต้องสะกดหลับหมดทุกนารี | สุริย์ศรีส่องแสงจึ่งฟื้นองค์ |
| กรเกี่ยวกระหวัดรัดเขนย | ตามเคยแนบชิดพิศวง |
| ลืมเนตรคว้าหาไม่เห็นองค์ | โฉมยงฉงนสนเท่ห์ใจ |
| ผันแปรแลลอดสอดหา | พระยอดฟ้าของน้องไปอยู่ไหน |
| นางคะนึงนิ่งนึกในใจ | หรือไปหาพี่เลี้ยงกัลยา ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ คิดพลางนางเสด็จจรลี | เทวีเดินย่องมองหา |
| ในห้องพี่เลี้ยงกัลยา | ไม่พบพระยอดฟ้าก็ตกใจ |
| เที่ยวหาไปทั่วทุกตำหนัก | จะพบพระยอดรักก็หาไม่ |
| พ่างเพียงจะพินาศขาดใจ | อรไทไม่เป็นสมประดี |
| จึ่งปลุกนวลนางสันหยา | พี่จงช่วยหาพระโฉมศรี |
| หายไปแต่ในราตรี | ตรัสพลางเทวีทรงโศกา ฯ |
ฯ โอด ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งโฉมนวลนางสันหยา |
| ได้ฟังเยาวมาลย์กล่าวมา | กัลยาอย่าตระหนกตกใจ |
| จึ่งพากันรีบดำเนินมา | ยังห้องไสยาพิสมัย |
| พี่เลี้ยงแลเห็นผ้าสไบ | ธำมรงค์สอดใส่ที่นิ้วนาง |
| ทั้งอักษรอยู่ที่บัญชรไชย | อรไทข้อนทรวงเข้าผางขาง |
| ครวญคร่ำร่ำร้องทั้งสองนาง | พ่างเพียงจะม้วยมรณา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มแลเห็นพระภูษา |
| ทั้งอักษรธำมรงค์อลงการ์ | ฟูมฟายชลนาแล้วอ่านพลาง ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ในลิขิตศุภลักษณ์อักษรศรี | ว่าตัวพี่จำไปไกลร้าง |
| ขอฝากพระน้องกับสองนาง | อันนกพันอย่างพี่เอาไป |
| จะถวายสมเด็จพระบิตุรงค์ | จะกลับมารับอนงค์ให้จงได้ |
| เจ้าดวงยิหวาอย่าน้อยใจ | ว่าพี่ไกลแก้วกัลยา |
| จงบอกป่วยอยู่แต่ปราสาทศรี | สายสุดสวาดิพี่อย่าโหยหา |
| ให้เชื่อจิตจึ่งให้อนุชา | อยู่ด้วยกัลยาวิลาวัณย์ ฯ |
ฯ โอ้ ๖ คำ ฯ
| ๏ ครั้นแจ้งในลักษณ์อักษร | ยอกรข้อนทรวงเข้าโศกศัลย์ |
| โอ้พระโฉมยงทรงธรรม์ | ครั้นจะบอกกลัวว่ามิให้ไป |
| พระทูลกระหม่อมจอมจิต | ไม่คิดถึงน้องเลยตัดได้ |
| ทั้งรักทั้งแค้นแน่นทรวงใน | ชะรอยกรรมทำไว้ได้จำเป็น |
| ไม่ควรเลยที่จะพรากไปจากห้อง | ความรักประคองให้น้องเห็น |
| อิงแอบแนบเคล้นทุกเช้าเย็น | ควรฤๅมาเป็นเช่นนี้ไป |
| ผ้าสไบพระเอาไปต่างองค์ | ภูษาธำมรงค์นั้นไว้ให้ |
| ยกขึ้นทูลเกล้าแล้วร่ำไร | พระจอมไตรเมื่อไรจะกลับมา |
| เมียจะไว้ชีพคอยท่าสิบห้าวัน | พ้นนั้นจะเที่ยวไปตามหา |
| กว่าน้องจะม้วยมรณา | จะให้คนเห็นหน้าไปไยมี |
| โอ้พระยอดรักของเมียเอ๋ย | ไม่เอ็นดูเมียเลยพระโฉมศรี |
| ปกเกล้าน้องมาไม่ถึงปี | เห็นมีครรภ์แล้วพระมาหนีไป |
| ทำให้ไพร่ฟ้าเขาดูถูก | จะนินทาว่าลูกหาพ่อไม่ |
| พระจงกลับมาพาเมียไป | ละไว้ให้ได้เวทนา |
| หรือว่าเมียนี้มีสิ่งชั่ว | พระกลัวอับอายจะขายหน้า |
| เอาไปไว้ล้างบาทา | เมตตาเมียเถิดพระจอมไตร |
| นางทรงอาดูรพูนเทวษ | น้ำเนตรแถวถั่งหลั่งไหล |
| นางสะอึกสะอื้นอาลัย | สลบไปกับที่ศรีไสยา ฯ |
ฯ โอด ๑๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พระพี่เลี้ยงตกใจเป็นนักหนา |
| แม่เอ๋ยเป็นไรฉะนี้นา | กายาละมุนละไมไป |
| เอาน้ำบุหงามาลูบพักตร์ | วักลูบให้นางพลางร้องไห้ |
| นางฟื้นสมประดีขึ้นทันใด | จึ่งโลมเล้าเอาใจนางกัลยา |
| เจ้าอย่าโศกาอาวรณ์ | จงกลั้นไว้ก่อนฟังพี่อา |
| เกลือกจะรู้ถึงองค์พระบิดา | จะพากันตายเสียทั้งวังใน |
| แม้นเธอจะละแม่เสียจริง | ไหนจะทิ้งอนุชาไว้ให้ |
| พระผู้ประเสริฐเลิศไกร | หรือจะให้เสียสัตย์สัญญา |
| พี่เห็นจะไม่ทิ้งเสียได้ | พระพรรณนาไว้เป็นนักหนา |
| จงฟังอักษรพระผ่านฟ้า | อย่าทรงโศกานักจะไม่มิด ฯ |
ฯ โอด ๑๐ คำ ฯ
| ๏ พี่เอยพี่สันหยา | พี่ว่าดังนี้ก็แจ้งจิต |
| จะให้กลั้นโศกศัลย์นั้นพ้นคิด | พระทรงฤทธิ์เธอมาสลัดไว้ |
| เปลี่ยวเปล่าเศร้าใจเป็นนักหนา | น้องจะกลั้นชลนาไว้กระไรได้ |
| เห็นที่บรรทมยิ่งตรมใจ | สุดอาลัยน้องแล้วนะพี่อา |
| ทีนี้ที่นอนจะเยือกเย็น | มิได้เห็นพระยอดเสนหา |
| เคยบรรทมชมชิดนิทรา | อนิจจามาทิ้งน้องไว้ |
| มิเคยพรัดกำจัดมาจำพราก | แสนวิบากไม่ออกปากได้ |
| จะกลั้นจิตให้ม้วยมิดไป | อยู่ไยให้ทนเวทนา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ ครั้งเอยครั้งนี้ | ชีวีจะม้วยสังขาร์ |
| กลิ้งเกลือกเสือกพร่ำโศกา | กัลยาซอนซบสลบไป ฯ |
ฯ โอด ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สันหยาตกใจจะมีไหน |
| จึ่งเข้าประคองพระองค์ไว้ | แล้วลูบไล้สุคนธวารี |
| นางค่อยดำรงพระองค์ได้ | จึ่งรำพันทูลไปถ้วนถี่ |
| แม้นว่าพระไปถึงธานี | เห็นทีจะมารับดอกทรามวัย |
| จงระงับดับความโศกา | อยู่ท่ากว่าจะสิ้นสงสัย |
| แม้นพระไม่กลับมาเวียงไชย | เจ้าข้าจึ่งบรรลัยเสียด้วยกัน ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางประวะลิ่มสาวสวรรค์ |
| ได้ฟังพระพี่เลี้ยงแจ่มจันทร์ | กัลยาค่อยได้สมประดี |
| จึ่งเรียกลิขิตอนุชา | เข้ามาใกล้พี่เถิดโฉมศรี |
| นางลูบปฤษฎางค์พลางโศกี | เทวีกำสรดระทดกาย |
| ทรงโศกาอาดูรพูนเทวษ | ชลเนตรเป็นเลือดไม่เหือดหาย |
| องค์อ่อนนอนนิ่งไม่ติงกาย | โฉมฉายพ่างเพียงจะวายชนม์ |
| นางแสนโศกศัลย์รำพันไห้ | สลบไปแล้วฟื้นถึงสามหน |
| น้ำเนตรไหลซาบอาบสกนธ์ | นิรมลเพียงจะสิ้นชีวา |
| จิตใจไม่เป็นสมประดี | เทวีรัญจวนครวญหา |
| ปิดงำความไว้ในปรางค์ปรา | แต่ละห้อยคอยหาทุกราตรี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นกอินทรีราชปักษี |
| หายเหนื่อยแล้วว่ากับภูมี | พระสุริย์ศรีส่องแสงแล้วแต่งกาย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเพราเพริศเฉิดโฉมฉาย |
| แต่งองค์ทรงเครื่องพรรณราย | แล้วผันผายขึ้นทรงนกอินทรี |
| ปักษายืนหยัดสะบัดขน | แล้วโผผินบินบนพระไทรศรี |
| หมายมุ่งอาศรมพระมุนี | ก็ถึงที่พระบรรณศาลาลัย |
| จึ่งร่อนลงยังปัถพี | ปักษีจึ่งกล่าวแถลงไข |
| ตัวแม่จะลากลับไป | ดวงใจค่อยอยู่จงดี |
| แม้นมีทุกข์ภัยไปเมื่อหน้า | แม่จะมาช่วยองค์พระโฉมศรี |
| สั่งแล้วปักษินอินทรี | ก็โบยบินยังเมฆีกลับไป ฯ |
ฯ เชิด ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเฉิดโฉมพิสมัย |
| ครั้นเห็นสกุณากลับไป | ภูวไนยเศร้าสร้อยวิญญาณ์ |
| พระองค์เสด็จจรลี | หิ้วกรงรังสีปักษา |
| ครั้นถึงอาศรมศาลา | เข้าไปวันทาพระทรงพรต ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พระมหาสิทธาดาบส |
| ป้องหน้าดูองค์พระทรงยศ | จำได้ดาบสก็ดีใจ |
| เออหายทุกข์แล้วหลานกูมา | สมดั่งปรารถนาหรือหาไม่ |
| ได้หัสรังสีแล้วหรือไร | เป็นไฉนจงเล่าให้ตาฟัง ฯ |
ฯ เจรจา ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันทูลไปดั่งใจหวัง |
| นี่แลชื่อนกหัสรัง | ได้ดั่งพระองค์บอกไป |
| พบขุนยักษามหาสมุทร | ไปพบอินทรีจึ่งข้ามได้ |
| หลานเอาพระเดชปกเกศไป | ได้ทั้งลูกสาวท้าวเรเซน |
| บัดนี้หลานหนีนางมา | ให้อนุชาไว้เป็นเพื่อนเข็ญ |
| ชายแสงสุริยาเพลาเย็น | จึ่งเห็นอาศรมพระอาจารย์ |
| แม่นกส่งข้าลงที่นี่ | ปักษีกลับไปไพรสาณฑ์ |
| หลานจึ่งเข้ามานมัสการ | เล่าพลางภูบาลโศกา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | องค์พระอาจารย์ณานกล้า |
| ได้ฟังหลานรักกล่าวมา | จึ่งปลอบโยนนัดดาทันใด |
| เจ้าอย่าแสนโศกเศร้าสร้อย | หลานน้อยจะได้ครองกรุงใหญ่ |
| จงระงับโศกาอาลัย | ไม่ช้าจะได้บูรีรมย์ |
| เอานกไปถวายพระบิดา | แล้วจึ่งกลับมาสู่สม |
| ให้ท้าวสว่างที่เตรียมตรม | บรรทมเสียก่อนจึ่งค่อยไป |
| ตาจะชุบมิ่งม้าอัสดร | ไปเป็นเพื่อนภูธรในป่าใหญ่ |
| จะทรงเดินทางกลางไพร | ทั้งจะไม่ลำบากกายา |
| ว่าแล้วจึ่งองค์พระมุนี | ออกจากกุฎีด้วยหรรษา |
| จึ่งกองกูณฑ์พิธีกระตาลา | โอมอ่านวิทยาทันที ฯ |
ฯ ตระ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ แสงเพลิงรุ่งโรจน์โชตนา | ด้วยอาคมพระมหาฤๅษี |
| เกิดเป็นมิ่งม้าพาชี | ฤทธีประเสริฐเลิศไกร |
| ครั้นแล้วจึ่งดับอัคคี | พระฤๅษีชื่นชมผ่องใส |
| แล้วจูงมิ่งม้าอาชาไนย | มาให้ยุขันมิทันช้า ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันใสโสมนัสา |
| กรลูบอัสดรทั่วกายา | อาชาเริงแรงสำแดงฤทธิ์ |
| ทั้งเบาะอานพานหน้าเข็มขัดรัด | งามจำรัสวิเชียรไม่เพี้ยนพิศ |
| ดั่งม้าทรงองค์พระอาทิตย์ | ทรงฤทธิ์ชื่นบานสำราญใจ |
| ก้มเกล้าวันทาพระอาจารย์ | มายังสถานที่อาศัย |
| หิ้วกรงสกุณาคลาไคล | เข้าในอาศรมมิได้ช้า ฯ |
ฯ ช้า ๖ คำ ฯ
| ๏ เอนองค์อิงเขนยเผยกรงแก้ว | กอดรังสีแล้วพระโหยหา |
| คิดถึงอนงค์องค์ยุพา | กรก่ายพักตราเข้าจาบัลย์ |
| โอ้รังสีน้อยของพ่ออา | ป่านฉะนี้มารดาจะโศกศัลย์ |
| จะร่ำกินชลนาไม่วายวัน | ขวัญข้าวเจ้าจะคิดถึงพี่ยา |
| ใครเลยจะประคองสนองนวล | ให้ค่อยคลายรัญจวนที่ครวญหา |
| ยามเสวยจะเสวยแต่ชลนา | ยามเข้าไสยาจะบ้าใจ |
| จะมีแต่อาดูรพูนเทวษ | ชลเนตรแถวถั่งหลั่งไหล |
| โอ้ว่าอนิจจามาจำไกล | ทำไฉนเจ้าจะเห็นในอุรา |
| เวรใดจึ่งจากเจ้าทั้งรัก | ได้แต่ทรงพักตร์ขนิษฐา |
| ชมพลางต่างแก้วกัลยา | เจ้าดวงยิหวาไม่เห็นเลย |
| เจ้าจะชมแต่น้องต่างผัว | จะยังชั่วนิดหนึ่งเจ้าพี่เอ๋ย |
| ยาหยีจะไม่มีความเสบย | ใครเลยจะแอบแนบเคล้า |
| จะได้ความทุกข์ทรมา | จะเพ้อพลอดกอดคว้าหาเปล่า |
| โอ้สงสารวันเมื่อพี่จากเจ้า | จะโศกเศร้าไปจนรุ่งราง ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ
| ๏ ลับดวงบุหลันสุริยันส่อง | แสงทองรัศมีสีกระจ่าง |
| สรงพักตร์แล้วทรงเครื่องพลาง | หิ้วกรงพันอย่างคลาไคล ฯ |
ฯ เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึ่งกราบพระมุนี | จงรักภักดีจะมีไหน |
| หลานรักจักขอลาไป | พระจงอวยชัยสวัสดี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งพระมหาฤๅษี |
| ได้ฟังหลานรักพาที | ชื่นชมยินดีเป็นพ้นไป |
| พระอัยกาอำนวยอวยสวัสดิ์ | จงพิพัฒน์สมบูรณ์อย่ารู้ไข้ |
| เป็นมหิทธิมหาเดโชชัย | ให้เป็นใหญ่อยู่ในแผ่นดิน |
| ทั่วทุกธานินทร์อรินทร์ราช | จงอยู่ในอำนาจของเจ้าสิ้น |
| นึกไหนให้ได้ดั่งใจจินต์ | ล้วนศิลปศาสตร์จงชาญชัย ฯ |
ฯ ช้า ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเฉิดโฉมพิสมัย |
| ก้มเกล้ารับพรทันใด | ด้วยใจยินดีปรีดา |
| แล้วกราบอำลาพระนักสิทธิ์ | พระทรงฤทธิ์เศร้าสร้อยละห้อยหา |
| หิ้วกรงรังสีไคลคลา | มาทรงมิ่งม้าอาชาไนย ฯ |
ฯ โทน เสมอ ๔ คำ ฯ
| ๏ เข้าในป่าระหงดงชัฏ | เลี้ยวลัดหามรคาใหญ่ |
| บุหงาทรงกลิ่นตระการใจ | สกุไณเซ็งแซ่แจจัน |
| พระชมหมู่วิหคตะโกนก้อง | ร่อนร้องอยู่ในไพรพนาสัณฑ์ |
| นกแก้วจับแก้วพลอดกัน | เหมื่อนแจ่มจันทร์กับพี่จำนรรจา |
| เมื่อยามบรรทมชมชิด | เชยชื่นสนิทเสนหา |
| เบญจวรรณไต่หว้าอยู่เอกา | เหมือนวันพี่จากมากับอินทรี |
| สาลิกาจับแก้วแล้วส่งเสียง | เหมือนสุรเสียงสำเนียงมารศรี |
| คับแคจับคอยอยู่มากมี | เหมือนคับแค้นทรวงพี่ด้วยจำไกล |
| สีชมพูจับไผ่เพรียกร้อง | เหมือนสีสไบน้องที่โหยไห้ |
| สัตวาจับสนแล้วบินไป | เหมือนพี่ว่าวอนไว้ทุกสิ่งอัน |
| กระสังจับโศกแล้วโหยหวน | เหมือนพี่จากนิ่มนวลมาโศกศัลย์ |
| พระไม่วายโศกาจาบัลย์ | ด้นดั้นมาในพนาลัย ฯ |
ฯ ๑๒ คำ ฯ
| ๏ เดินไพรมาได้หลายวันวาร | ถึงธารที่ทางไม่จำได้ |
| พระทัยให้ฟั่นเฟือนไป | ด้วยเวราทำไว้แต่หลังมา |
| แลเห็นต้นไทรที่ริมธาร | ใบก้านชอุ่มสาขา |
| จึ่งชักมิ่งม้าอาชา | เข้าอาศัยใต้ร่มไทร ฯ |
ฯ ร่าย ๔ คำ ฯ
| ๏ เอนองค์ลงกับอัศวราช | ภูวนาถไม่วายโหยไห้ |
| กอดนกประทับอุระไว้ | พระม่อยหลับไปในราตรี ฯ |
ฯ ช้า ปี่ ๒ คำ ฯ
