๑๕
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงท้าวไทปะรังศรีเจ้าไอศวรรย์ |
| ตั้งแต่ได้นกเบญจพรรณ | ให้ไว้วิลาวัณย์พระธิดา |
| ท้าวมารำพึงคะนึงนึก | ตริตรึกที่จะฆ่าปักษา |
| ประสงค์ดวงแก้วอันศักดา | ซึ่งทรงเดชาเชี่ยวชาญ |
| จะใคร่ราชาภิเษกสม | จักรพรรดิอุดมมหาศาล |
| จะได้เป็นกระษัตริย์จักรวาล | สามโลกกราบกรานถวายกร |
| เหาะเหินเดินได้ในอากาศ | วินาศทุกทั่วกลัวสลอน |
| ดั่งองค์ท้าวไทนรินทร | ท้าวนิ่งนอนนึกตรึกตา |
| จะล่อลวงพระธิดายังไร | จึงจะได้หัสรังปักษา |
| อย่าให้โฉมยงเจ้าสงกา | แต่พอเอามาฆ่าเสียทันที |
| คิดพลางพระทางปราศรัย | เออองค์อรไทมเหสี |
| โฉมน้องเจ้าสร้อยสุนี | รักร่วมฤดีชีวิตเดียว |
| พี่จะให้ไปเอานกนั้นคืนมา | เห็นว่าธิดาจะหน่วงเหนี่ยว |
| เจ้ารักดั่งดวงจิตบิดาเดียว | จะล่อลวงลดเลี้ยวยังไรดี ฯ |
ฯ เจรจา ๑๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | นางสร้อยสุนีมเหสี |
| ได้ฟังทรงศักดิ์พระจักรี | เทวีเจ้ามารำพึงคิด |
| ครั้นจะเอออวยด้วยก็ไม่ได้ | ครั้นจะห้ามภูวไนยจะได้ผิด |
| นกนางรักเหมือนดวงชีวิต | ให้เป็นศิษย์ลูกแล้วจะคืนเอา |
| บุษหรีจะน้อยพระทัย | จะว่ากูเป็นใจด้วยเล่า |
| คิดแล้วจึ่งทูลพระปิ่นเกล้า | ตามแต่พระเจ้าจะเมตตา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ ได้เอยได้ฟัง | ท้าวปะรังสมความปรารถนา |
| จึ่งสั่งกำนัลกัลยา | ที่มีอัธยาศัยดี |
| เอ็งลงไปหาธิดากู | โฉมตรูนิ่มนุชบุษหรี |
| เกลี้ยกล่อมถนอมให้จงดี | ว่ากูนี้มิได้สบายใจ |
| อยากจะใครได้ชมสกุณี | เลือกเอาแต่ดีแถลงไข |
| อย่าให้รู้กลยลใน | เร่งไปบัดนี้อย่าได้ช้า ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นางกำนัลรับสั่งใส่เกศา |
| ก้มเกล้ากราบงามสามลา | เร่งรีบลีลาคลาไคล ฯ |
ฯ เพลง เสมอ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงยอกรประณม | บังคมบุษหรีศรีใส |
| ทูลพลางทางตรึกนึกใน | แก้ไขลิ้นลมล่อลวง |
| ว่าพระนรินทร์ปิ่นกระษัตริย์ | จักรพรรดิเลิศล้ำใหญ่หลวง |
| แต่ก่อนพระพักตร์คือพุ่มพวง | ดั่งดวงอโณทัยไพบูลย์ |
| แต่ท้าวประทานสกุณี | รัศมีศรีเศร้าเสื่อมสูญ |
| ด้วยทรงกรุณาอนุกูล | อาดูรด้วยองค์อรไท |
| เสมอแม้นเหมือนดวงนัยนา | ผ่านฟ้ารำจวนครวญใคร่ |
| พระองค์ทรงทุกข์ดั่งเขาใหญ่ | หักทับพระทัยอยู่ตรึงตรา |
| อยากจะใคร่ได้ชมสกุณี | ภูมีเศร้าสร้อยเป็นหนักหนา |
| ท้าวรักดั่งดวงนัยนา | เสนหาเท่าองค์พระบุตรี |
| แต่ท้าวไม่สบายมานานแล้ว | พระแก้วใคร่ชมปักษี |
| จึ่งใช้ให้มาทูลแจ้งคดี | ขอพระบุตรีจงเมตตา ฯ |
ฯ เจรจา ๑๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางบุษหรีไม่กังขา |
| ได้ฟังกำนัลทูลมา | สงสารบิดาเป็นพ้นไป |
| อันนกรังสีให้คลาคลาด | บิตุราชยังคิดรักใคร่ |
| ครั้นจะมิให้นกไป | ก็จะน้อยพระทัยพระบิดา |
| ตริตรึกนึกไปในอารมณ์ | จะให้ไปชมให้หรรษา |
| คิดแล้วจึ่งมีพระวาจา | เราจะขัดบิดาไม่บังควร |
| จำเราจะให้ไปถวาย | สาวใช้ได้ฟังก็แย้มสรวล |
| เสาวนีย์ตรัสนี้เห็นบังควร | จวนเวลาแล้วจะขอลา ฯ |
ฯ โอ้ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งนกหัสรังสีปักษา |
| ได้ฟังถ้อยคำมารดา | จะให้พระบิดาก็ตกใจ |
| โอ้ทูลกระหม่อมของลูกแก้ว | รักลูกแล้วหรือเป็นไฉน |
| จะให้เขาพาเอาลูกไป | เหมือนตายจากอกพระชนนี |
| เจ้าตาไม่เห็นพระแม่แล้ว | ก็คงจะฆ่าลูกแก้วให้เป็นผี |
| ที่ไหนเลยลูกจะรอดชีวี | พระชนนีช่างเชื่อวาจา |
| ทีนี้จะไกลไม่เห็นแม่ | นับวันไปแลจนวันหน้า |
| รํ่าพลางหัสรังก็โศกา | อนิจจาพระแม่ไม่เอ็นดู ฯ |
ฯ โอด ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมองค์บุษหรีไม่มีคู่ |
| รักนกยกขึ้นชมชู | เอ็นดูถ้อยคำมาอ้อนวอน |
| นางจึ่งตระโบมโลมเล้า | ขวัญข้าวอย่าเพ่อกันแสงก่อน |
| แม่รักเจ้าดั่งลูกในอุทร | ไปด้วยเขาก่อนแล้วจึ่งมา |
| ใช่ว่าบิดาจะชังชิง | รักเจ้ายอดยิ่งเป็นหนักหนา |
| เสมอเหมือนเท่ากับพระมารดา | ลูกแก้วแววตาอย่าปรารมภ์ |
| เวราหัสรังจะถึงกาล | ทัดทานเท่าไรไม่เห็นสม |
| เผอิญให้นางอ่อนอารมณ์ | หลงลมสาวสรรกำนัลใน |
| นางให้หัสรังสั่งกำชับ | ว่าวันนี้เอากลับมาให้ได้ |
| ทูลว่าข้าให้นกไป | เหมือนเด็ดดวงใจออกจากกาย ฯ |
ฯ เจรจา ๑๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สาวสรรสมคิดดังจิตหมาย |
| รับสั่งแจ่มจันทร์บรรยาย | ได้นกแล้วถวายบังคมลา ฯ |
ฯ เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึ่งถวายบังคมคัล | กำนัลทูลถวายปักษา |
| พระบุตรีมิใคร่จะให้มา | ว่าแสนเสนหาดั่งดวงใจ ฯ |
ฯ เจรจา ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท้าวปะรังยินดีจะมีไหน |
| เสด็จไปลอบสั่งให้ตั้งไฟ | แต่งพิธีใหญ่จะทำการ |
| เอาโหรโหรามาให้ฤกษ์ | เบิกบายศรีแก้วแสงฉาน |
| ที่เครื่องสำหรับจะทำการ | เพดานม่านรูดให้รอบราย |
| ธงทองเป็นหลั่นแลระยับ | ให้ต้องตำรับตำราหมาย |
| ราชวัตรฉัตรแก้วให้ปักราย | รอบโรงเพริศพรายอร่ามตา |
| เพดานดาดดำดูพิลึก | อำมฤตด้วยรสบุปผา |
| ห้อยหอมพินพวงมาลา | กฤษณากระลำพักอันพึงใจ |
| ให้ตรลบอบไปด้วยมาลี | บำรุงโรงพิธีให้สุกใส |
| ประดับด้วยเนาวรัตน์เรืองไชย | รูปเขียนเขียนไว้อร่ามตา |
| แล้วจึ่งให้เอากระทะทอง | ทำให้ถูกต้องตำราว่า |
| จึ่งเอาสิ่งซึ่งสรรพยา | ตั้งไว้คอยท่ากูบัดนี้ ฯ |
ฯ เจรจา ๑๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นสั่งเสร็จพลันทันใด | เสด็จไปยังกรงปักษี |
| นั่งลงข้างกรงสกุณี | ภูมีตริตรึกนึกใน |
| คิดจะใคร่หํ้าหั่นเสียทันที | ปรานีมิใคร่จะทำได้ |
| ทรงอาวุธแอบพระองค์ไว้ | มิให้ปักษีสงกา ฯ |
ฯ โอ้ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | หัสรังตระหนกตกประหม่า |
| เห็นพระองค์ชักกฤชฤทธา | เอะเวราเราแล้วมาตามทัน |
| ปักษาร้องขอประทานโทษ | พระโกรธสิ่งไรจะห้ำหั่น |
| ควรฤๅเจ้าตาจะฆ่าฟัน | ไม่ทันรู้ถึงพระชนนี |
| โอ้พระมารดาของลูกเอ๋ย | ที่ไหนเลยจะได้มาเห็นผี |
| งดหลานไว้ก่อนพระพันปี | ให้พระแม่บุษหรีมาเห็นใจ |
| สักน้อยจะเสด็จขึ้นมาเฝ้า | โปรดเกล้าอย่าเพ่อให้ตักษัย |
| ทูลพลางทางชะแง้แลไป | จะวานใครไปทูลพระชนนี |
| จะแลข้างซ้ายก็เปล่าตา | แลขวาก็เปล่าใจปักษี |
| โอ้ว่าอนิจจาครานี้ | ชีวีเห็นจะม้วยพิราลัย |
| ทำไฉนจะแจ้งกิจจา | พระอัยกาจะฆ่าให้ตักษัย |
| พระองค์จงมาขอชีวิตไว้ | ลูกจะได้อยู่เพื่อนพระมารดา |
| อนิจจาสมเด็จพระชนนี | ป่านนี้จะละห้อยคอยหา |
| เจ้าพระคุณจงเห็นแก่มารดา | รักข้าได้เลี้ยงพยาบาล |
| เห็นแก่เจ้าแม่ลูกเถิดหนา | อย่าเห็นแก่ข้าเดียรัจฉาน |
| แม้นข้ามอดม้วยวายปราณ | พระมารดาจะม้วยมรณา |
| ขอโทษหลานเถิดเจ้าพระคุณ | เอาบุญไปภายภาคหน้า |
| เอาไว้ช่วงใช้ใต้บาทา | โปรดเกล้าเกศาสกุณี ฯ |
ฯ ร่าย ๑๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวปะรังเรืองศรี |
| ได้ฟังปักษาพาที | พระภูมีสงสารเป็นพ้นใจ |
| ไปรักใคร่ในคำสกุณา | แล้วคิดถึงธิดาศรีใส |
| แต่รีรอท้อถอยฤทัย | มิใคร่จะทำได้ดั่งจินดา |
| แล้วกล่าวถนอมกล่อมเกลี้ยง | สุดที่เราจะเลี้ยงปักษา |
| เจ้านี้ถูกต้องในตำรา | มีผู้เที่ยวหาทุกแห่งไป |
| ตานี้ก็รักเป็นนักหนา | จะฆ่าเจ้าแล้วไม่ทำได้ |
| จงดับโศกโศกาอาลัย | ไปที่ชอบเถิดเจ้าสุบรรณ ฯ |
ฯ โอ้ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | หัสรังวิโยคโศกศัลย์ |
| ซบเศียรกับบาทพระทรงธรรม์ | รำพันทูลขอชีวา |
| พระองค์งดหลานประเดี๋ยวก่อน | จะวิงวอนวานเขาให้ไปหา |
| ให้พระแม่บุษหรีคืนมา | ถึงจะตายพอได้เห็นหน้ากัน |
| เสียแรงพระองค์สั่งสอน | ขออำลาเสียก่อนจึ่งห้ำหั่น |
| เรียกพลางโศกาจาบัลย์ | ลูกจักม้วยอาสัญในวันนี้ |
| ผลกรรมนั้นเข้ามาดลใจ | จึ่งยอมให้ข้ามากับทาสี |
| ได้ทูลทัดทานพระชนนี | มิได้เชื่อฟังสกุณา |
| ครั้งนี้ชีวิตจะบรรลัย | ทำไฉนลูกจะได้เห็นหน้า |
| คิดเห็นเป็นน่าอนิจจา | อยู่พาราอุเรเซนไม่มีภัย |
| เสียรู้ด้วยรักพระบิดา | เขาจึ่งลวงมาฆ่าเสียได้ |
| เที่ยวทุกนคเรศประเทศใด | ไม่มีใครคิดฆ่าราวี |
| โอ้แม่ประวะลิ่มของลูกเอ๋ย | ไฉนเลยจะทราบบทศรี |
| ว่าลูกมอดม้วยชีวี | พระชนนีมิได้เห็นใจ |
| ขอบังคมลาทั้งสององค์ | ผู้ทรงสุจริตพิสมัย |
| พรํ่าเลี้ยงลูกมาไม่มีภัย | มิได้ระคายเท่าใยยอง |
| รักลูกถนอมเลี้ยงไว้ | กรงแก้วอำไพไม่มีสอง |
| ข้าวน้ำบำรุงรับประคอง | ลูกมิได้หมองพระบาทา |
| พระองค์ค่อยอยู่จงดี | สกุณีจะม้วยสังขาร์ |
| ลูกวอนขอโทษไม่เมตตา | อนิจจาชะรอยได้ทำกรรม |
| รํ่าพลางประคองปีกไหว้ | จิตใจตื่นเต้นไม่เป็นสำ |
| หลับตากลัวพ้นล้นล้ำ | บริกรรมหลงเลือนเฟือนไป ฯ |
ฯ ๒๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวปะรังศรีเป็นใหญ่ |
| พระทรงดำริตริไตร | แม้นจะไม่ฆ่าฟันสกุณี |
| ที่ไหนจะได้ดวงวิเชียร | ในเศียรหัสรังปักษี |
| จำเป็นจำล้างชีวี | ตามที่ผลกรรมได้ทำมา |
| แกล้งกล่าวล่อลวงพูดเล่น | เลินเล่อแล้วเขม่นจะเข่นฆ่า |
| ฉวยกฤชแทงคอสกุณา | ปักษาก็ผ็อยม่อยเมียง |
| ว่าช่วยลูกด้วยเถิดเจ้าแม่ | ร้องแต่คำเดียวก็หายเสียง |
| เศียรศอคอขาดกระเด็นเรียง | เอนเอียงพินาศขาดใจ ฯ |
ฯ โอ้ ๘ คำ ฯ
| ๏ จึ่งหยิบเอาเศียรมาต่อติด | โลหิตแถวถั่งหลั่งไหล |
| ทอดทิ้งลงพลันทันใด | ในกระทะพิธีเพลิงกาฬ |
| เดือดพลุ่งฟุ้งฟองวิทยา | เกิดเป็นดวงจินดาแสงฉาน |
| เสร็จสรรพดับเพลิงสุริย์กานต์ | พระภูบาลหยิบดวงวิเชียรมา |
| ชูไว้เหนือหัตถ์พระทรงฤทธิ์ | ชื่นชมภิรมย์จิตเป็นนักหนา |
| แล้วสำแดงแผลงอิทธิฤทธา | เหาะเหินเดินฟ้าได้ดั่งใจ |
| พระเร่งอิ่มเอิบกำเริบจิต | ทศทิศไหนจะรอต่อได้ |
| แล้วใส่ในโอษฐ์อมไว้ | พระทัยสุขเกษมเปรมปรีดิ์ |
| จึ่งเสด็จยุรยาตรคลาไคล | เข้าในปราสาทเรืองศรี |
| สถิตแท่นสุวรรณรูจี | ภูมีสำราญวิญญาณ์ ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางบุษหรีเสนหา |
| แต่ตั้งใจคอยสกุณา | เป็นไฉนไม่มาจนป่านนี้ |
| นางให้หวั่นหวาดประหลาดใจ | เร่าร้อนพระทัยดั่งไฟจี้ |
| ประหนึ่งแว่วเสียงแก้วสกุณี | เทวีสะดุ้งจิตคิดอัศจรรย์ |
| วิปริต่ในอุราก็ร้อนเร่า | แล้วเจ้าปักษาจะอาสัญ |
| หรือทาสานั้นแกล้งมารำพัน | พาเอานกนั้นหนีไป |
| หรือจะไปถวายพระบิดา | จะนิ่งอยู่ช้าก็มิได้ |
| จำกูจะรีบขึ้นไป | เฝ้าไทบิตุราชธิบดี |
| นางไม่ทันแต่งกายา | พักตราเศร้าสร้อยหมองศรี |
| ทรงแต่สไบอันรูจี | พร้อมนางสาวศรีกำนัลใน ฯ |
ฯ สาลิกา ๑๐ คำ ฯ
| ๏ ครั้นมาถึงปรางค์ปราสาท | เร่งคิดผิดประหลาดสงสัย |
| เห็นแต่กรงเปล่าวางไว้ | มิได้เห็นตัวสกุณา |
| นางจึ่งเข้าไปกราบบาท | ทูลปิ่นภูวนาถนาถา |
| หัสรังอยู่ไหนพระบิดา | ฤๅว่าไปเฝ้าพระชนนี |
| เห็นแต่กรงขังตั้งเปล่า | ใจลูกสร้อยเศร้าหมองศรี |
| ขอพระองค์จงแจ้งคดี | ทูลพลางเทวีก็โศกา ฯ |
ฯ โอด ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวปะรังศรีนาถา |
| เห็นองค์พระราชธิดา | โศกาสะอื้นอาวรณ์ |
| จึ่งตรัสตระโบมโลมเล้า | ขวัญข้าวอย่าเพ่อกันแสงก่อน |
| ฟังคำบิดาอย่าทุกข์ร้อน | พระนครจะกระเษมเปรมปรีดิ์ |
| หัสรังนั้นต้องในตำรา | จะหาไหนมานะโฉมศรี |
| ในเศียรนั้นมีดวงมณี | ฤทธีประเสริฐเลิศนัก |
| พ่อประหารชีวิตนกเสียแล้ว | จึ่งได้ดวงแก้วพญาจักร |
| สำเร็จคิดแล้วนะลูกรัก | นงลักษณ์อย่าเศร้าโศกี ฯ |
ฯ โอ้ ๘ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | จึ่งโฉมนวลนางบุษหรี |
| ฟังพระบิดาพาที | เทวีข้อนทรวงเข้าร่ำไร |
| ดั่งองค์พระกาฬชาญชิด | มาสังหารชีวิตให้ตักษัย |
| ทอดองค์ลงทรงโศกาลัย | ทรามวัยไม่เป็นสมประดี |
| โอ้หัสรังสีเจ้าแม่เอ๋ย | ไม่เห็นเลยว่าจะม้วยเป็นผี |
| เวรามาทันเจ้าวันนี้ | เผอิญให้ชนนีงวยงง |
| เจ้าได้ทูลทัดขัดห้าม | เหมือนรู้ความว่าจะม้วยเป็นผุยผง |
| วิงวอนอ้อนให้อยู่ในกรง | กลัวองค์อัยกาจะฆ่าฟัน |
| พาซื่อจึ่งเสียด้วยเล่ห์กล | แยบยลถ้อยคำนางสาวสรร |
| แม่นี้ไว้ใจว่าทรงธรรม์ | รักจริงแม่นมั่นเหมือนมารดา |
| มิรู้พระให้ไปลวงล่อ | ไม่รู้ว่าพ่อจะสังขาร์ |
| กรรมของเราแล้วนะลูกอา | ดั่งชีวาของแม่จะทำลาย |
| โอ้แต่นี้ไปไม่มีสุข | จะอาดูรพูนทุกข์ไม่เหือดหาย |
| นางค่อยดำรงทรงกาย | ถวายบังคมลาคลาไคล |
| ครั้นถึงห้องทองชัชวาล | เยาวมาลย์ครวญคร่ำร่ำไห้ |
| ทอดองค์ลงทรงโศกาลัย | มิได้มีความสุขสักราตรี ฯ |
ฯ โอด ๖ คำ ฯ
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงยุขันผู้เฉิดโฉมศรี |
| อยู่ในฉะนะตันบูรี | ได้สิบห้าราตรีทิวา |
| แต่ตริตรึกปรึกษาการณรงค์ | กับองค์ท้าวตะรังนาถา |
| แต่เรามาอยู่ในพารา | ช้านานก็ได้หลายราตรี |
| มิได้แจ้งข่าวสารปักษิน | ที่ในบุรินทร์ปะรังศรี |
| เราจะยกจัตุรงค์โยธี | พรุ่งนี้จะเห็นประการใด ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวตะรังจึ่งทูลสนองไข |
| ข้าจะขอตามเสด็จภูวไนย | ไปเป็นทัพหน้าทรงธรรม์ |
| พระองค์ผู้ทรงศักดา | เป็นจอมโยธาทัพขันธ์ |
| จะรีบไปให้ถึงในสามวัน | ตั้งกระชั้นปลายด่านพระบูรี |
| แล้วพระจึ่งสั่งโหรา | ให้เร่งหาฤกษ์ชัยศรี |
| เราจะยกพหลมนตรี | วันใดจึ่งจะดีจงบอกมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | โหรเฒ่ารับสั่งใส่เกศา |
| จึ่งพลิกสมุดตำรา | ค้นคว้าหาทั่วทุกคัมภีร์ |
| เทียบทานกับดวงพระชันษา | ลัคนาสถิตราศี |
| ชั้นโชคโยคเกณฑ์นาที | ภูมีจะได้ราชัย |
| พรุ่งนี้ฤกษ์ดีเป็นหนักหนา | จะยกโยธาทัพใหญ่ |
| จะได้ลาภสตรีที่พึงใจ | ภูวไนยจงทราบพระบาทา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเรืองฤทธิ์ทุกทิศา |
| ได้แจ้งแห่งคำโหรา | ผ่านฟ้าชื่นบานสำราญใจ |
| จึ่งสั่งตำมะหงงเสนา | ให้ตรวจเตรียมโยธาทัพใหญ่ |
| เราจะยกพหลพลไตร | ให้ได้ทันฤกษ์เพลา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงรับสั่งใส่เกศา |
| ถวายบังคมคัลวันทา | ออกมาจัดพลสกลไตร |
| เลือกสรรกลั่นเอาที่เคยรบ | รู้ครบท่วงทีหนีไล่ |
| เคยประจญปล้นวิ่งชิงชัย | ได้ผลาญศัตรูแต่ก่อนมา |
| จัดทัพหน้าหลังทั้งเกียกกาย | กองขันธ์ปีกซ้ายปีกขวา |
| พร้อมเสร็จสรรพทั้งอาวุธนานา | เสือป่าแมวเซาด้อมมอง |
| บ้างถือธนูเกาทัณฑ์ | เลือกสรรมาเป็นแถวถ่อง |
| จัดจบครบได้ดั่งใจปอง | ตามทำนองกระบวนทัพไชย |
| ครั้นแล้วมหาเสนา | เข้ามาบังคมประณมไหว้ |
| ทูลว่าพหลพลไตร | เตรียมไว้พร้อมแล้วพระภูมี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงองค์ยุขันเรืองศรี |
| ได้ฟังมหาเสนี | ภูมีสำราญบานใจ |
| ครั้นเอยครั้นรุ่ง | สุริยาพวยพุ่งรุ่งแรงแสงใส |
| จึงเสด็จลีลาคลาไคล | ทั้งท้าวตะรังก็ไปสรงคงคา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ชำระพระองค์สรงสนาน | สุคนธ์ธารเฟื่องฟุ้งด้วยบุปผา |
| สอดทรงสนับเพลารจนา | ภูษาเลื่อมลายวาสุกรี |
| ชายแครงแสงจับชายไหว | รัดพระองค์อำไพสอดศรี |
| ฉลององค์พื้นสุวรรณรูจี | สร้อยสะอิ้งมณีสังวาลพราย |
| ทับทรวงดวงเด่นประดับพลอย | ตาบทิศดั่งจะย้อยจำรัสฉาย |
| พาหุรัดทองกรมังกรกราย | ธำมรงค์เพชรพรายจำรัสฟ้า |
| ทรงพระมหามงกุฎสุริย์กานต์ | งามปานอสัญแดหวา |
| ทัดอุบะทรงกฤชไคลคลา | มาทรงมิ่งม้าอาชาไนย |
| ให้เลิกทัพออกจากธานี | คลายคลี่นิกรน้อยใหญ่ |
| อันท้าวตะรังอูฤทธิไกร | ไปเป็นทัพหน้าพระภูมี ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ ม้าเอยม้าศึก | เผ่นทะยานหาญฮึกดั่งราชสีห์ |
| ล้วนชาติสินธพพาชี | ท่วงทีมีอำนาจมหึมา |
| เบาะอานพานหน้ามรกต | มีพยศหักศึกแกล้วกล้า |
| เรืองรองลองเชิงเป็นโกลา | ไว้หน้าย่อท้ายจรจรัล |
| เยื้องอกยกหูชูหาง | สะบัดย่างเคล่าคล่องผัดผัน |
| พู่พรายสายเหียนเวียนวัน | ล้วนเครื่องกุดั่นบรรจง |
| เครื่องสูงธงชัยไสวมา | ฆ้องกลองก้องป่าไพรระหง |
| ผงคลีบดบังพระสุริยง | ให้เคลื่อนจัตุรงค์ไคลคลา |
| ข้ามด่านธารเขาลำเนาไพร | มิได้พักพลอาสา |
| เร่งรัดจัตุรงค์โยธา | ล่วงมาถึงด่านพระบูรี ฯ |
ฯ เชิด ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวตะรังอูเรืองศรี |
| ซึ่งเป็นทัพหน้าพระภูมี | เห็นที่ชัยภูมิโอฬาร์ |
| ร่มชิดปิดแสงอโณทัย | มีที่อาศัยน้ำท่า |
| จึ่งสั่งตำมะหงงเสนา | ให้ตั้งพลับพลาบัดนี้ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงรับสั่งใส่เกศี |
| ก้มเกล้ากราบงามสามที | มาเกณฑ์รี้พลโยธา ฯ |
ฯ ยานี ๒ คำ ฯ
| ๏ ทำค่ายขุดคูปักขวาก | จับฉลากเร่งรัดกันหนักหนา |
| อีกทั้งสุวรรณพลับพลา | โรงรถคชาพาชี |
| คูค่ายซ้ายขวาหน้าหลัง | ทั้งตามเป็นกระบวนครบที่ |
| ทั้งกองร้อยคอยเหตุไพรี | จัดแล้วถ้วนถี่ทุกอัน |
| ครั้นเสร็จที่ประทับพลับพลา | ตำมะหงงเสนาผายผัน |
| เข้ามากราบทูลองค์พระทรงธรรม์ | ตั้งมั่นพร้อมเสร็จทุกประการ ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวตะรังอูได้ฟังสาร |
| จึ่งเข้าไปประณตบทมาลย์ | เชิญเสด็จภูบาลขึ้นพลับพลา ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเรืองฤทธิ์ทุกทิศา |
| พระจึ่งยุรยาตรคลาดคลา | ขึ้นสุวรรณพลับพลาฉับพลัน ฯ |
ฯ เสมอ ๒ คำ ฯ
| ๏ พร้อมหมู่อำมาตย์เสนา | เฝ้าแหนอยู่หน้าพลับพลานันต์ |
| ทั้งท้าวตะรังอูทรงธรรม์ | ก็เฝ้าอยู่หน้าสุวรรณพลับพลาไชย |
| แล้วพระจึ่งมีบัญชา | สั่งมหาเสนาผู้ใหญ่ |
| จงปลอมเข้าไปในเวียงไชย | หานายประมงมาให้เรา |
| จะไถ่ถามกิจการในธานี | ท่วงทีแยบกายฝ่ายเขา |
| จะยกพลปล้นวิ่งชิงเอา | ท่าทางนั้นจะเข้าทิศใดดี ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตะหลาหรันรับสั่งใส่เกศี |
| ก้มเกล้ากราบงามลงสามที | เผ่นขึ้นพาชีควบไป |
| ดั้นดัดลัดไพรพฤกษา | มาถึงอุรังฆารกรุงใหญ่ |
| เอาพาชีผูกซ่อนไว้ในไพร | แต่ตัวเข้าไปในธานี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันเพราเพริศเฉิดโฉมศรี |
| ครั้นตะหลาหรันไปจากภูมี | ฤดีพระคะนึงถึงนงเยาว์ |
| ........................... | ........................... |
| ...........................[๑] | จวนสกุณาเนาในรัง |
| สระสี่เหลี่ยมเปี่ยมน้ำใส | ลึกไหลนองแนวเป็นแถวถั่ง |
| มัจฉาวนว่ายใต้บัวบัง | พระนิ่งนั่งทอดทัศนานาน |
| ปักษาฉาบเฉี่ยวชิงมาลัย | เลี้ยวไล่แลเล็งเซ็งแซ่ซ่าน[๒] |
| บ้างลงหลงชมบัวบาน | บัวหลวงเหลืองลานตระการตา |
| พรรณบัวเผื่อนผ่องแจ่มจัด | กลีบกลัดตูมตั้งดั่งเลขา |
| สัตบงกชแกมบุษบา | กลิ่นกล้าเฟื่องฟุ้งจรุงใจ |
| แมลงผึ้งหึ่งฮือเอาซาบ | อาบละอองเกสรฟอนใฝ่ |
| นิลุบลจงกลบังใบ | ตูมบานไสวนานา |
| เหมหงส์บินลงลอยเล่น | เห็นเหมือนพี่พลัดขนิษฐา |
| กระเหว่าร้องโต้สัตวา | เหมือนแก้วตาพี่พลอดเพลินใจ |
| ยางเจ่าจับแลบนจอมผา | นกกระทาปักกร้อเสียงใส |
| โนรีเรื่อยร้องระวังไพร | เหมือนให้พี่กล่อมเมื่อนิทรา |
| แขกเต้าไต่ตามลัดาพลอง | โพระดกร่อนร้องสนั่นป่า |
| จากพรากกระพือลมมา | เหมือนแก้วตาพัดพี่ให้บรรทม |
| นางนวลจับนางนวลนอน | เหมือนวอนบังอรเมื่อสู่สม |
| วายุภักษ์จับไผ่ไพรพนม | เหมือนเราบรมสุขที่ปรางค์ใน |
| วิหคโหยละห้อยหาคู่ | เขาคูคะนองในป่าใหญ่ |
| แก้วจับกิ่งแก้วแล้วบินไป | พญาลอเลี้ยวไล่อลวน |
| นกเปล้าเคล้าคล้าคณานาง | พูดพลอดกันพลางทางไซ้ขน |
| เห็นเหมือนนุชเรียงเรียมบน | เหนือพิกลแก้วบัลลังก์ใน |
| หวนหันรันทดสลดลง | เอนองค์โอดโอยโหยไห้ |
| จักจั่นแจ้วเจื้อยจับใจ | เรไรหริ่งรี่เรื่อยร้อง |
| พระพายหวนหอมเหมือนกลิ่นแก้ว | ฤๅมาแล้วให้พี่คลายหายหมอง |
| ยื่นพระหัตถ์แหวกม่านเมียงมอง | ทอดทัศนาน้องตะลึงแล |
| ........................... | ........................... |
| ...........................[๓] | เห็นแต่สกุณาซบเซา |
| เงียบเหงาแลเห็นแต่ซุ้มเซิง | ว่างเวิ้งตรอกโตรกยิ่งโศกเศร้า |
| แสนคะนึงถึงองค์นางนงเยาว์ | คืนเข้าในมหาพลับพลาพลัน ฯ |
ฯ ช้าครวญ ๓๒ คำ ฯ
| ๏ ซบพักตร์ลงกับเขนยทอง | ขุ่นหมองเนตรนองกันแสงศัลย์ |
| โอ้สร้อยสุดาวิลาวัณย์ | เรียมรันทดทุกข์ทุกเพลา |
| โอ้ยามป่านฉะนี้เจ้าพี่เอ๋ย | นุชเจ้าเคยพิงพันหรรษา |
| เรียมแนบเจ้าแอบอุระพา | นั่งนวดบาทาให้บรรทม |
| พลิกพลอดแล้วชวนชมเชย | เคียงเขนยที่เคยสู่สม |
| นุชน้องแนบพี่พี่แนบชม | เกลียวกลมพี่เแนบนางนอน |
| ยามสรงเจ้าสรงสุคนธ์ให้ | ลูบไล้ให้พี่สโมสร |
| ป่านฉะนี้แก้วพี่จะอาวรณ์ | จะเร่าร้อนครวญครํ่ารำจวน |
| เด็ดด่วนทุกข์ถึงสุดาเดียว | แลเหลียวก็สุดทรามสงวน |
| ยิ่งคะนึงยิ่งร่ำครํ่าครวญ | ยิ่งป่วนปั่นจิตไม่นิทรา |
| โอ้ว่าเป็นกรรมวิบากเรา | จากเจ้าผู้ยอดเสนหา |
| น้ำพระเนตรไหลอาบพักตรา | เต็มคลองนัยนาเนืองไป |
| เป็นสายแสงแดงดุจโลหิต | ในจิตร้อนยิ่งกว่าเพลิงไหม้ |
| จันทร์จรจวนรุ่งอโณทัย | ไขศรีส่องโลกนิกร ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ
| ๏ เสด็จสรงพระพักตร์เสร็จสรรพ | ทรงเครื่องประดับแล้วจับศร |
| กั้นหยั่นสำหรับอยู่กับกร | บทจรออกหน้าพลับพลาพลัน ฯ |
ฯ ร่าย เสมอ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งมหาเสนาตะหลาหรัน |
| ซึ่งไปฟังเหตุในเขตขัณฑ์ | จรจรัลตามชนทั้งปวงมา |
| เข้าไปแต่ตัวไม่กลัวใคร | อาจองทะนงใจเป็นหนักหนา |
| ปลอมไปกับชาวพารา | ถามหานายประมงอยู่แห่งใด ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ชาวเมืองบอกแจ้งแถลงไข |
| หน้าบ้านอยู่ริมประตูไชย | แลไปก็เห็นอยู่ตรงนี้ ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตะหลาหรันแจ้งใจถ้วนถี่ |
| เร่งรีบคลาไคลไปทันที | ถึงที่สำนักบัดใจ |
| แล้วจึ่งร้องเรียกเข้าไปดู | ว่านายประมงอยู่หรือไม่ |
| นายประมงได้ยินก็ลงไป | นั่งไหว้แล้วถามเนื้อความพลัน |
| ตะหลาหรันจึ่งบอกนายประมง | บัดนี้โฉมยงองค์ยุขัน |
| ยกมากับท้าวฉะนะตัน | ทรงธรรม์จะใคร่แจ้งประจักษ์ความ |
| จึ่งให้มาหาท่านออกไป | นายประมงดีใจกระซิบถาม |
| เสด็จมาถึงไหนพระโฉมงาม | พูดความพลางพากันเดินมา |
| ถึงป่าแก้ม้าที่ซ่อนไว้ | ขึ้นขี่ไปด้วยกันหรรษา |
| เลี้ยวลัดตัดดงตรงมา | มิช้าก็ถึงพลับพลาไชย ฯ |
ฯ เชิด ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันรัศมีศรีใส |
| แลเห็นนายประมงมาแต่ไกล | สมดั่งพระทัยจินดา |
| ตรัสเรียกให้เข้ามาใกล้ | ชื่นชมภิรมย์ใจเป็นหนักหนา |
| นายประมงก็คลานเข้ามา | ก้มเกล้าวันทาพระภูมี |
| จึ่งปราศรัยไถ่ถามกิจจา | ยังค่อยผาสุกกระเษมศรี |
| อันราชการในธานี | พี่ยังรู้บางหรือยังไร |
| ได้ยินข่าวคราวสกุณี | ปักษีนั้นอยู่ที่ไหน |
| อันท้าวปะรังศรีชาญชัย | แจ้งเหตุหรือไม่เรายกมา ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ประมงบังคมเหนือเกศา |
| จึ่งทูลไปด้วยใจปรีดา | ข้าแจ้งอยู่สิ้นทุกประการ |
| แต่พระองค์เสด็จไปจากข้าบาท | ได้ไปมาไม่ขาดในขัณฑ์ |
| สืบสวนรู้สิ้นสารพัน | นกนั้นให้องค์พระธิดา |
| ไปเลี้ยงไว้ในปราสาทศรี | เทวีรักใคร่เป็นนักหนา |
| แล้วท้าวให้ไปลวงนางกัลยา | เอามาฆ่าเสียได้สามวัน |
| ได้ดวงจินดามหาวิเศษ | ลือเดชยิ่งยวดกวดขัน |
| อมไว้ในโอษฐ์พระทรงธรรม์ | สารพันนึกได้ดั่งใจ |
| ซึ่งยกโยธามาครั้งนี้ | ในบูรีจะรู้ก็หาไม่ |
| ข้าเห็นขัดสนจนใจ | ที่จะต่อฤทธิไกรในพารา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันแค้นขัดสหัสสา |
| ดั่งต้องปืนพิษติดอุรา | พระราชาสะท้อนถอนใจ |
| อนิจจารังสีเจ้าพ่อเอ๋ย | ไม่ควรเลยจะม้วยตักษัย |
| เพราะพาเจ้ามาจากเวียงไชย | จึ่งบรรลัยสิ้นชีพปลิดปลง |
| พระเร่งเดือดดาลทะยานใจ | รานร้อนพระทัยดั่งเพลิงสง |
| เราก็เป็นกระษัตริย์เอกองค์ | จะย่อท้อณรงค์อย่าสงกา |
| ถึงชีวิตจะม้วยบรรลัย | จะให้ลือชื่อไว้ในทิศา |
| แล้วมีพระราชบัญชา | ปรึกษาท้าวตะรังชาญชัย |
| ครั้งนี้สงครามเห็นสามารถ | องอาจจึ่งจะหักศึกได้ |
| เราจะแต่งทหารให้เข้าไป | ถึงในปราสาทรูจี |
| สะกดไว้อย่าให้ฟื้นกายา | จึ่งจะได้จินดามณีศรี |
| ในโอษฐ์ท้าวปะรังภูมี | ก็จะสิ้นฤทธีเกรียงไกร |
| เราจะได้สังหารชีวา | ไม่ช้าจะม้วยตักษัย |
| ผู้ใดจะอาสาเราไป | จึ่งจะได้ราชการในครั้งนี้ ฯ |
ฯ ๑๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | ตำมะหงงตะหลาหรันทั้งสองศรี |
| ก้มเกล้ากราบทูลทันที | ข้านี้จะขออาสาไป |
| เข้าในอุรังฆารธานี | สะกดท้าวปะรังศรีให้จงได้ |
| จะเอาดวงวิเชียรอำไพ | มาถวายภูวไนยถึงพลับพลา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระโฉมยงทรงธรรม์ก็หรรษา |
| ได้ฟังทั้งสองเสนา | ผ่านฟ้าดำรัสตรัสไป |
| ตัวเราจะเข้าไปด้วย | จะได้ช่วยคิดอ่านแก้ไข |
| อันท้าวตะรังอูชาญชัย | ให้อยู่ที่ประทับพลับพลา |
| ตรวจตรานั่งยามตามไฟ | จงระวังระไวรักษา |
| กว่าเราจะกลับออกมา | อย่าให้มีเหตุเภทภัย |
| ว่าแล้วจึ่งถอดพระธำมรงค์ | จากนิ้วพระองค์ประทานให้ |
| แก่นายประมงทันใด | เราให้ท่านพลางเป็นรางวัล |
| แม้นเสร็จสงครามในเวียงไชย | เราให้ผ่านพิภพไอศวรรย์ |
| จะสนองคุณท่านให้ครามครัน | ช่วยชีวันไว้จึ่งรอดมา ฯ |
ฯ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นายประมงกราบงามสามท่า |
| รับพระธำมรงค์อลงการ์ | ทูลเหนือเกศาด้วยยินดี |
| จึ่งกราบถวายบังคมลา | ดั้นดัดลัดป่าพนาศรี |
| ตรงไปเคหาด้วยทันที | มีความชื่นบานสำราญใจ ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ยุขันรัศมีศรีใส |
| ครั้นนายประมงกลับไป | ภูวไนยเสด็จเข้าพลับพลา ฯ |
ฯ เสมอ โอด ๒ คำ ฯ
| ๏ ทอดองค์ลงเหนือปัจถรณ์ | อาวรณ์ไม่วายถวิลหา |
| รำลึกตรึกถึงสกุณา | อนิจจามาม้วยบรรลัย |
| เสียแรงบิดาพยายาม | พาข้ามพระมหาสมุทรใหญ่ |
| สัญจรนอนดงพงไพร | ได้เจ้าเป็นเพื่อนพาที |
| แม้นรู้ไปถึงพระมารดา | จะโศกาสร้อยเศร้าหมองศรี |
| ไหนจะทุกข์ถึงเจ้าสกุณี | ไหนจะทุกข์ถึงพี่ที่จากมา |
| ยิ่งทรงอาดูรพูนเทวษ | ชลเนตรพรั่งพรายทั้งซ้ายขวา |
| พระเร่งแค้นขัดกลัดอุรา | นิทราไม่หลับในราตรี ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
