๑
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงท้าวอุเรเซนเรืองศรี |
| ครองครองสวรรยาธานี | เปรมปรีดิ์เป็นสุขสำราญ |
| กับองค์ประไหมสุหรี | เอกอัครเทวียอดสงสาร |
| อันฝูงสนมบริวาร | ประมาณหมื่นหกพันกัลยา |
| ล้วนทรงโฉมประโลมลานสวาดิ | งามวิลาสลํ้าเทพเลขา |
| เกียรติยศปรากฏในสุธา | ทรงอานุภาพเกรียงไกร |
| มีปรางค์ปราสาทสุวรรณรัตน์ | แจ่มจำรัสทัดเทียมพระสุริย์ใส |
| ม้ารถคชพลสกลไกร | เสนาในพรั่งพร้อมอเนกนันต์ |
| อาณาประชาราษฎร | ก็ถาวรเป็นสุขกระเษมสันต์ |
| พระทรงทศพิธราชธรรม | ดับเข็ญเย็นขัณฑเสมา |
| โฉมยงองค์ประไหมสุหรี | มีบุตรีแน่งน้อยเสนหา |
| ทรงโฉมประโลมละลานตา | นางในใต้ฟ้าไม่เทียมทัน |
| ทรงนามประวะลิ่มวรลักษณ์ | ประไพพักตร์เพียงอัปสรสวรรค์ |
| มีราชกุมารดังดวงจันทร์ | ทรงนามอุราหงันโสภา |
| พระแสนพิศวาสเป็นพ้นนัก | ด้วยสองพระลูกรักเสนหา |
| เย็นเช้าขึ้นเฝ้าทุกเวลา | องค์พระบิดาชนมาน ฯ |
ฯ ยานี ๑๖ คำ ฯ
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงท้าววิเรนทรปรีชาชาญ |
| อยู่ยังเขาแก้วเจ็ดปราการ | ชมฌานตามเพศวิทยา |
| ลางกรรมทำเพียรเจริญกิจ | ปลูกฤทธิ์ให้ชำนาญฌานกล้า |
| ทรงอานุภาพมหึมา | ทั่วโลกโลกาไม่เทียมทัน |
| นักสิทธิ์คนธรรพอสุรินทร์ | นาคินทร์เทพไทในไพรสัณฑ์ |
| มาถวายนอบนบอภิวันท์ | ปันเวรเกณฑ์กันบูชา |
| พระองค์เสวยสุขสำราญรื่น | อายุแปดหมื่นชันษา |
| ไม่มีเภทภัยพาธา | อยู่ยอดจินดาคีรี |
| เพลาออกจากรักษากิจ | สถิตหน้าศาลาประเทืองศรี |
| พวกวิทยาธรจรลี | เข้ามาดุษฎีพระทรงญาณ |
| ปราศรัยไถ่ถามถึงความเพียร | เล่าเรียนแต่ต้นจนอวสาน |
| ต่างต่างทูลแจ้งแสดงการ | ตามที่เข้าฌานภาวนา |
| บ้างถวายบุปผามาลัย | ตามจิตเลื่อมใสปรารถนา |
| เปลี่ยนผลัดปรนนิบัติอัตรา | ล้วนหมู่โยธาเชี่ยวชาญ ฯ |
ฯ ร่าย ๑๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ฝ่ายพวกวิชาธรใจหาญ |
| ที่ออกเวรก็ไปหิมพานต์ | เป็นสุขสำราญวิญญาณ์ |
| ครั้นถึงรุกขชาตินารีผล | เกลื่อนกล่นทุกต้นพฤกษา |
| เก็บได้อุ้มแอบแนบอุรา | เสนหาตามเจตนาใน |
| เหาะหนีลี้เพื่อนวิชาธร | ผันผ่อนไปตามอัชฌาศัย |
| สะพักนารีพลางทางรีบไป | ในกลางอากาศด้วยฤทธา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | วิเรนทรผู้เรืองฤทธิ์กล้า |
| เหาะระเห็จมาในเมฆา | จะไปชมรุกขานารี |
| เห็นพวกวิทยาทั้งปวง | ชมดวงผกาเกษมศรี |
| ตัวกูแม้นช้าเสียที | ที่ไหนจะได้มาลัย |
| รีบเหาะเจาะมาหวังจะชม | ก็ไม่สมดั่งจิตพิสมัย |
| พิโรธโกรธเกรียมเหิมใจ | ก็เหาะไล่สังหารราญรอน |
| ช่วงชิงผกานารีชาติ | สามารถห้าวหาญชาญสมร |
| ที่ฤทธิ์น้อยไม่รอต่อกร | ก็ม้วยมรณ์ที่กลางเมฆา |
| ดวงแก้วกายสิทธิ์ฤทธิรงค์ | พลัดตกลงจากหัตถา |
| อยู่ตรงหน้าบรรณศาลา | พระภูมีวิทยาเชี่ยวชาญ ฯ |
ฯ ตระ ๑๐ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าววิเรนทรใจหาญ |
| เห็นดวงมณีรัตน์ชัชวาล | ก็แจ้งใจด้วยฌานปรีชา |
| หยิบมาทอดทัศนานัยน์ | มีพระทัยใสโสมนัสา |
| แล้วทรงถวิลจินตนา | อันว่าจินดาดวงนี้ |
| ประกอบด้วยศักดาวราฤทธิ์ | เป็นกายสิทธิ์เฉลิมศรี |
| เจ้าของชีพม้วยชีวี | ไม่ควรที่จะยกให้ใคร |
| อันสานุศิษย์ทั้งปวง | ก็มีดวงมณีศรีใส |
| จะเอาไว้ก็ผิดธรรมเนียมไป | เราไซร้ก็มีสำหรับตน |
| จำจะทำทานไว้ในโลกา | เห็นว่าจะได้กุศล |
| มนุษยในพื้นภูวดล | คนใดมีซึ่งบุญญา |
| จึ่งให้ได้ดวงมณีรัตน์ | จะได้เป็นจักรพรรดินาถา |
| แล้วจารึกไว้ยอดบรรพตา | แจ้งคุณจินดาทุกประการ |
| แก้วนี้ประเสริฐเลิศลบ | จบอมรแมนแดนสถาน |
| เหาะเหินเดินได้ในจักรวาล | เป็นประธานทั้งสามธาตรี |
| จารึกแล้ววางรัตนา | ลงเหนือศิลารัศมี |
| จึ่งมีประกาศิตวาที | จงเป็นปักษีพรายพรรณ ฯ |
ฯ ตระ ๑๖ คำ ฯ
| ๏ แล้วเสกพระเวทคาถา | ล้วนยอดวิทยาทุกสิ่งสรรพ์ |
| เป่าลงครบเจ็ดคาบพลัน | ศิลานั้นกลายเป็นสกุณี |
| ขนลายพรายพรรณได้พันสิ่ง | ยิ่งกว่านกในพนาศรี |
| งามครบสบสมทั้งอินทรีย์ | ดูไหนเป็นที่จำเริญตา |
| ปีกหางอย่างพลอยเนาวรัตน์ | ที่เจียนจัดระบายเลขา |
| ระยับยองดั่งทองทาบทา | ทั้งรู้ภาษาพาที |
| แล้วจึ่งให้นามสมญา | ชื่อว่านกหัสรังสี |
| ด้วยแววขนประดับสลับดี | มีถ้วนทุกอย่างต่างลาย ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ แล้วมีมธุรสวาจา | นี่แน่ะปักษาจงผันผาย |
| เบื้องบุรพ์ทิศาอย่าคลาดคลาย | ฟากฝ่ายคงคาชลาลัย ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | หัสรังสียกปีกบังคมไหว้ |
| รับราชบัญชาท้าวไท | ด้วยใจกระเษมเปรมปรีดิ์ |
| แล้วน้อมเศียรเกล้าบังคมลา | องค์ท้าววิทยาเรืองศรี |
| บินโบยมาโดยเมฆี | เร็วรี่ด้วยฤทธีเกรียงไกร |
| ร่อนรามาในนภากาศ | สามารถไม่มีใครเปรียบได้ |
| ลอยละลิ่วปลิวฟ้ามาไรไร | ไปเบื้องบุรพ์ทิศฉับพลัน ฯ |
ฯ ตระ ๖ คำ ฯ
| ๏ มาจะกล่าวบทไป | ถึงมะระงิดนายกำปั่น |
| ซึ่งอยู่เมืองวิลันดานั้น | ครั้นถึงมรสุมจะไปค้า |
| จึงจัดแจงสิ่งของบรรทุกเพียบ | ก็แล่นเทียบว่องไวด้วยใจกล้า |
| จะไปยังอุเรเซนพระพารา | เคยไปมาค้าขายอยู่ทุกปี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงซึ่งกลางสมุทรไทย | แลไปเห็นราชปักษี |
| บินโบยมาโดยเมฆี | รัศมีจับแสงสุริยา |
| ต่างคนพิศวงหลงใหล | บ้างคิดสงสัยเป็นหนักหนา |
| ยิ่งแลยิ่งใกล้เข้ามา | พากันชื่นชมยินดี |
| ปีกหางงามสรรพจับตา | ทั่วทั้งกายาสลับสี |
| ผิดกันกับนกในพงพี | ไม่มีในพื้นแผ่นดินดอน ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึงหัสรังราชปักษร |
| โบยบินมากลางอัมพร | ข้ามฟากสาครล่องมา |
| ครั้นเห็นสำเภาแล่นล่อง | สมปองที่จงปรารถนา |
| จะอาศัยไปกับเภตรา | ตามแต่จะพาไปเมืองใด |
| คิดแล้วราร่อนอ่อนลง | จับตรงท้ายบาหลีใหญ่ |
| ไม่คิดครั่นคร้ามขามใจ | เต้นไต่ไซ้ขนอยู่ไปมา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | มะระงิดมีจิตหรรษา |
| เห็นปักษินบินจับเภตรา | เรียกหาบ่าวไพร่ทันใจ |
| ทำบ่วงผูกไม้ด้อมมอง | หวังจะคล้องปักษาให้จงได้ |
| สกุณีไม่ตระหนกตกใจ | ทำอาการเต้นไต่เชิงชิด |
| ค่อยขยับก็จับตัวได้ | เพ่งพิศประไพวิไลจิตร |
| ชื่นชมด้วยสมความคิด | วิปริตเจรจาว่าหัสรัง |
| คำเดียวก็หายเสียงไป | พาณิชนึกในใจหวัง |
| ปักษีอยู่ในไพรวัง | รู้ดั่งคนสอนให้พาที |
| นกนี้ประเสริฐเลิศนัก | จะถวายจอมจักรเจ้ากรุงศรี |
| องค์ท้าวอุเรเซนธิบดี | ภูมีจะกระเษมเปรมปรา |
| จะได้พึ่งบุญญาพระทรงเดช | เป็นปิ่นปกเกศเกศา |
| คิดแล้วให้บ่ายเภตรา | แล่นมาถึงท่าพระบูรี |
| ทอดสมอรอไว้ฉับพลัน | จัดสรรสิ่งของถ้วนถี่ |
| ทั้งกรงหัสรังสกุณี | ที่จะถวายเจ้าพารา |
| ครั้นจัดสำเร็จเสร็จพลัน | สั่งกันพร้อมมูลถ้วนหน้า |
| มะระงิดขึ้นจากเภตรา | มายังศาลาลูกขุนใน |
| ครั้นถึงจึงแจ้งกิจจา | แก่มหาเสนาผู้ใหญ่ |
| ท่านจงอนุกูลอย่าสูญใจ | ข้าจะใคร่บังคมพระบาทา |
| จะถวายวิหคตัวนี้ | งามนักไม่มีที่จะหา |
| เลี้ยงไว้เป็นศรีพารา | จงพาข้าเข้าบังคมคัล ฯ |
ฯ ๒๐ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | มหาเสนาคนขยัน |
| จึ่งนำมะระงิดจรจรัล | เข้าท้องพระโรงคัลรจนา |
| ก้มเกล้าบังคมบรมบาท | หมอบเฝ้าเดียรดาษพร้อมหน้า |
| หัสรังทั้งของนั้นยกมา | ตั้งถวายผ่านฟ้าทันใด |
| แล้วจึงทูลเบิกพาณิช | เอากิจทั้งนั้นแถลงไข |
| ให้ทราบบาทบงสุ์พระทรงไชย | ซึ่งมะระงิดได้บังคมทูล ฯ |
ฯ ช้า ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระองค์ทรงภพไอศูรย์ |
| ได้ฟังกิจจาก็เพิ่มพูน | ไพบูลย์โสมนัสปรีดา |
| จึ่งพินิจพิศดูนกน้อย | ดั่งเอาพลอยเข้าประดับปักษา |
| ปีกหางงามอย่างสุวรรณทา | เลิศล้ำสกุณาในแดนดิน |
| พาณิชไปได้ไหนมา | งามยิ่งรจนาเฉิดฉิน |
| เหมือนมรกตวิเชียรแกมนิล | เรายินดีนักเป็นพ้นใจ ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | พาณิชกราบทูลเฉลยไข |
| ว่านกประเสริฐเลิศไกร | ข้าได้ในกลางชลธี |
| มาจับยังท้ายเภตรา | พลอดคำเดียวว่าหัสรังสี |
| ครั้นจะเข้าคล้องสกุณี | ก็เดินรี่เข้ามาหาคน |
| ข้าเห็นประเสริฐเพริศพราย | พรรณรายอร่ามงามขน |
| จึ่งถวายพระปิ่นภูวดล | เลี้ยงเป็นมงคลพารา ฯ |
ฯ ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวอุเรเซนนาถา |
| ได้ฟังพาณิชทูลมา | ทราบในวิญญาณ์พระภูมี |
| พลอดคำเดียวหวังว่าจะแจ้งอรรถ | ชื่อว่านกหัสรังสี |
| อันในภาคพื้นธรณี | จะหาเปรียบปักษีไม่เทียมทัน |
| แล้วมีพระราชบัญชา | สั่งหมู่เสนากิดาหยัน |
| เร่งไปเบิกทองมาฉับพลัน | ให้ได้ถ้วนพันตำลึงมี |
| มะระงิดภักดีมีความชอบ | เราจะตอบให้สมควรที่ |
| อีกทั้งเสื้อผ้าอย่างดี | เอามาบัดนี้อย่าช้า ฯ |
ฯ ๘ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | เสนีรับสั่งใส่เกศา |
| ออกจากพระโรงรจนา | ไปเบิกทองมาทันใด |
| อีกทั้งเสื้อผ้าแพรพรรณ | ครบทุกสิ่งสรรพ์ไม่ช้าได้ |
| ครั้นเสร็จก็ขนเข้าไป | ประทานให้พาณิชฉับพลัน ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | มะระงิดใจหาญชาญขยัน |
| ก้มเกล้าถวายอภิวันท์ | ได้ประทานทองนั้นก็ดีใจ |
| อีกทั้งผ้าผ่อนแพรพรรณ | เลือกสรรตามชอบอัชฌาศัย |
| ถวายบังคมลาคลาไคล | พากันลงไปยังเภตรา ฯ |
ฯ เชิด ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | พระจอมภพอุเรเซนนาถา |
| จึ่งให้ยกกรงสกุณา | เข้ามายังปราสาทรูจี ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงสถิตเหนืออาสน์ | ตรัสแก่อัครราชมเหสี |
| พี่ได้สุบรรณสกุณี | ไม่มีสิ่งเทียบเปรียบปาน |
| มะระงิดพาณิชเอามา | เรียกว่าหัสรังเรืองฉาน |
| ขนดั่งนพรัตน์ชัชวาล | งามปานเพียงเทพนิรมิต |
| จะหาไหนไม่เหมือนปักษา | ชะรอยมาแต่ชั้นดุสิต |
| เจ้าจงแลเล็งเพ่งพิศ | งามวิจิตรกว่านกในโลกา ฯ |
ฯ ร่าย ๖ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | องค์ประไหมสุหรีมีวาจา |
| ............................ | งามกระไรนักหนาเจ้าแม่เอ๋ย |
| ............................ | พิศดูไม่รู้อิ่มเลย |
| ............................[๑] | ยังไม่เคยพบเห็นเช่นนี้ ฯ |
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวอุเรเซนเรืองศรี |
| จึ่งมีพระราชวาที | ยังกำนัลนารีฉับพลัน |
| ไปหาธิดาดวงสวาดิ | มายังปรางค์มาศฉายฉัน |
| เราจะให้เชยชมสุบรรณ | กำนัลเร่งไปอย่าได้ช้า ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สาวใช้รับสั่งใส่เกศา |
| บังคมแล้วคลานออกมา | ลงจากมหาปราสาทไชย ฯ |
ฯ ชม ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงตำหนักพระบุตรี | นบนิ้วชุลีบังคมไหว้ |
| ทูลว่าพระปิ่นภพไตร | ให้เชิญเสด็จจรลี ฯ |
ฯ ร่าย ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มนิ่มเนื้อนวลศรี |
| ได้ฟังกำนัลพาที | เทวีเสด็จคลาไคล ฯ |
ฯ เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงจึ่งถวายอัญชุลี | พระบิตุเรศชนนีเป็นใหญ่ |
| แลเห็นปักษีก็ดีใจ | ทรามวัยพิศวาสเป็นพ้นนัก ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ท่านท้าวอุเรเซนทรงศักดิ์ |
| จึ่งตรัสแก่บุตรีมีลักษณ์ | พ่อจักให้เจ้าไปเลี้ยงไว้ |
| นามชื่อนกหัสรังสี | ในพื้นธรณีไม่หาได้ |
| ดีกว่าปักษาในแดนไตร | เจ้าเลี้ยงไว้อย่าให้อนาทร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | โฉมนางประวะลิ่มดวงสมร |
| รับสั่งสมเด็จพระบิดร | บังอรชื่นชมยินดี |
| มีความพิศวาสเป็นนักหนา | ในปักษาหัสรังเรืองศรี |
| เชยชมสกุณาแล้วพาที | พ่อพลอดด้วยชนนีบ้างเป็นไร ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | หัสรังได้ฟังแถลงไข |
| มีความพิศวาสนางทรามวัย | พลอดตอบคำไปทันที |
| ลูกนี้ไม่มีที่พึ่งพา | ขอฝากชีวารังสี |
| พระบิตุรงค์แลองค์ชนนี | ได้ฟังปักษีก็ปรีดา ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ เมื่อนั้น | ประวะลิ่มเฉิดโฉมเสนหา |
| ก้มเกล้าถวายบังคมลา | ให้ยกกรงสกุณาคลาไคล ฯ |
ฯ เพลง ๒ คำ ฯ
| ๏ ครั้นถึงปรางค์รัตนมณี | จึ่งสั่งพี่เลี้ยงผู้ใหญ่ |
| ให้ทำกรงสุวรรณอำไพ | จงเร่งรัดเร็วไวอย่าได้ช้า ฯ |
ฯ ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | จึ่งพระพี่เลี้ยงสันหยา |
| รับสั่งพระราชธิดา | มาให้ช่างทำกรงสกุณี ฯ |
ฯ เจรจา ๒ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | นายช่างรับคำนางสาวศรี |
| ทำกรงสุวรรณทันที | ประดับด้วยมณีพรรณราย |
| เนาวรัตน์กุดั่นสุวรรณมาศ | งามสะอาดประเสริฐเฉิดฉาย |
| บานแกลบังอวจลวดลาย | แล้วเสร็จไปถวายพระบุตรี ฯ |
ฯ ๔ คำ ฯ
| ๏ บัดนั้น | สันหยาพี่เลี้ยงนางโฉมศรี |
| รับกรงสุวรรณมาทันที | มาถวายพระบุตรีทันใด |
| ตั้งไว้ข้างที่พระบรรทม | เชยชมฟูมฟักด้วยรักใคร่ |
| สกุณาเข้านอกออกใน | เผยไว้ไม่ปิดกรงทอง |
| พลอดเล่นเจรจาพาที | กับหมู่สาวศรีที่ในห้อง |
| ลางนางบ้างจับรับรอง | ต่างสอนให้พาทีทุกนิรันดร์ ฯ |
ฯ ยานี ๖ คำ ฯ
