คำอธิบาย

พระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่อง “สร้างพระบฏหลวง” ชุดนี้พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เคยทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้พิมพ์พระราชทาน แจกในงานที่ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายสนองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๑ อันเป็นวันตรงกับเสด็จสวรรคต มาครั้งหนึ่งแล้ว เรียกว่า “พระราชวิจารณ์ เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน” ทั้งนี้ เนื่องจากการพิมพ์ครั้งนั้นทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้ค้นหาลายพระหัตถ์และเอกสารอื่น ๆ อันเกี่ยวเนื่องกันด้วย แต่บังเอิญก็ค้นไม่พบ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ตรัสแถลงมูลเหตุ จึงได้พิมพ์เฉพาะแต่พระราชวิจารณ์ ดังรายละเอียดแจ้งอยู่ในพระราชนิพนธ์คำนำครั้งแรก และลายพระหัตถ์ของสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ตรัสแถลงมูลเหตุนั้นแล้ว

ต่อมาเมื่อสมเด็จเจ้าฟ้ากรมพระยานริศฯ สิ้นพระชนม์แล้ว ใน พ.ศ.๒๔๙๐ จึงได้พบพระราชหัตถเลขา เรื่อง “สร้างพระบฏหลวง” อันเป็นเรื่องเกี่ยวเนื่องในมูลเหตุที่ทรงพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานและมหายานเข้าได้คัดสำเนาขึ้นไว้ และให้หยิบยืมกันอ่านอยู่ในบรรดานักเลงหนังสือที่คุ้นเคย

นายบรรเจิด อินทุจันทรยง มาปรารภว่า เจ้าคุณพระสาสนโสภณ มีประสงค์จะพิมพ์หนังสือแจกในงานพระราชทานเพลิงศพนายกวี เหวียนระวี ซึ่งเป็นผู้มีอุปการคุณต่อวัดบวรนิเวศวิหารอยู่อย่างมากสักเล่มหนึ่ง ท่านได้ทราบถึงหนังสือนี้จากนายบรรเจิด อินทุจันทรยง ก็มีความพอใจอยากจะได้ไปพิมพ์ในโอกาสนี้ ข้าพเจ้าได้ตอบว่าในส่วนตัวนั้นไม่มีข้อขัดข้องอย่างใด เว้นแต่การนำพระราชหัตถเลขาออกพิมพ์เผยแพร่นั้น ตามระเบียบควรจะต้องขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตเสียก่อน นายบรรเจิด อินทุจันทรยง รับรองว่าเจ้าคุณพระสาสนโสภณท่านทราบแล้ว และพร้อมที่จะดำเนินการในด้านนี้เองให้เรียบร้อย ข้าพเจ้าจึงได้เต็มใจให้พิมพ์หนังสือนี้ตามประสงค์ ทั้งมีความยินดีเป็นอย่างยิ่งที่ได้มีส่วนช่วยในงานศพนายกวี เหวียนระวี ซึ่งเป็นผู้ที่มีคุณประโยชน์แก่บ้านเมืองในด้านการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาเป็นอย่างยิ่งด้วย.