คำนำ

หนังสือพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน พิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๑ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์พระราชทานแจกเนื่องในงานทรงบำเพ็ญพระราชกุศลสนองพระเดชพระคุณพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในโอกาสตรงกับวันเสด็จสวรรคต ที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๑ เนื้อหาประกอบด้วยพระราชนิพนธ์คำนำในพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ลายพระหัตถ์สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ถึงเจ้าพระยามหิธร ราชเลขาธิการ ทรงอธิบายถึงที่มาของพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน เพื่อพิจารณานำขึ้นกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายานถึงสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ จำนวน ๓ ฉบับ

หลังจากการพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรกแล้ว เท่าที่ตรวจสอบ ได้พบหลักฐานว่า มีการตีพิมพ์เผยแพร่อีก ๒ ครั้ง ดังนี้

พิมพ์ครั้งที่ ๒ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๐ กรมศิลปากรอนุญาตให้ราชบัณฑิตยสถานพิมพ์แจกในงานทอดกฐินพระราชทาน ณ วัดปทุมวนาราม เมื่อวันที่ ๑๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๘๐ มีเนื้อหาเหมือนกับการพิมพ์ในครั้งแรก

พิมพ์ครั้งที่ ๓ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๙ วัดบวรนิเวศวิหาร พิมพ์เผยแพร่เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพนายกวี เหวียนระวี ณ เมรุหน้าพลับพลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๙ การพิมพ์ในครั้งนื้ใช้ชื่อว่า “พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชวิจารณ์ เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน และเรื่องสร้างพระบทหลวง” มีเนื้อหาเพิ่มเติมจากการพิมพ์ในครั้งที่ ๑ และ ๒ กล่าวคือ ได้เพิ่มเติมเรื่องสร้างพระบฏหลวง พร้อมหนังสือสำเนาต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น “หนังสือกรมขุนสมมต หนังสือพระธรรมโกษาจารย์” เป็นต้น อันเป็นเรื่องเกี่ยวเนื่องในมูลเหตุที่ทรงพระราชวิจารณ์ เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน การพิมพ์ในครั้งนี้ นับว่าเป็นการพิมพ์ฉบับสมบูรณ์ครั้งแรก

อนึ่ง เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๓ สมาคมประวัติศาสตร์ในพระราชูปถัมภ์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้นำต้นฉบับที่พิมพ์ในงานพระราชทานเพลิงศพนายกวี เหวียนระวี ณ เมรุหน้าพลับพลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส วันที่ ๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๐๙ มาตีพิมพ์เผยแพร่ในวารสารสมาคมประวัติศาสตร์ฯ ฉบับที่ ๓๒ : พุทธศักราช ๒๕๕๓ อีกครั้งหนึ่ง

กรมศิลปากรพิจารณาเห็นว่า หนังสือพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน และเรื่องสร้างพระบฏหลวงเป็นหนังสือสำคัญทางพุทธศาสนาเล่มหนึ่ง ซึ่งต้นฉบับเป็นหนังสือเก่าที่หายาก และพิมพ์เผยแพร่ในวงจำกัด จึงมอบให้สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ รวบรวมต้นฉบับที่เกี่ยวข้อง และ ตรวจสอบจากต้นฉบับที่จัดพิมพ์เผยแพร่ครั้งแรก ต้นฉบับจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ และที่จัดพิมพ์เผยแพร่เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๙ เนื่องในงานพระราชทานเพลิงศพนายกวี เหวียนระวี เพื่อจัดพิมพ์เผยแพร่

กรมศิลปากรหวังว่า หนังสือพระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระราชวิจารณ์เทียบลัทธิพระพุทธศาสนาฝ่ายหีนยานกับมหายาน และเรื่องสร้างพระบฏหลวงแสดงให้เห็นถึงพระอัจฉริยภาพ ความสนพระราชหฤทัย และความรอบรู้ในพระพุทธศาสนาอย่างลึกซึ้งของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งอำนวยประโยชน์ต่อผู้สนใจประวัติศาสตร์โบราณคดีและพระพุทธศาสนาโดยทั่วกัน

(นายสหวัฒน์ แน่นหนา)

อธิบดีกรมศิลปากร

สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์

กรกฎาคม ๒๕๕๖