๒. หนังสือพระธรรมโกษาจารย์

​วัดสุทัศนเทพวราราม

วันที่ ๑๗ กุมภาพันธ์ รัตนโกสินทร๓๖ศก ๑๒๒

อาตมภาพ พระธรรมโกษาจารย์ ขอถวายพระพรมายังพระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ ทรงทราบ

ด้วยได้รับลายพระหัถที่ ๑๘๒/๒๑๑๗ ลงวันที่ ๑๕ เดือนนี้ เรื่องรูปนางเปรียบด้วยพระไตรปิฎก แลมีคาถาบูชา ซึ่งตีพิมพ์จำหน่ายขาย มีพระราชประสงค์จะทรงทราบว่า สมเด็จพระวันรัต (แดง) ดำริขึ้นจากหนังสือคัมภีร์ใด แล อาตภาพทราบ ฤๅ ไม่ ทราบความทุกประการแล้ว

เรื่องนี้อาตมภาพได้ทราบ เจ้าประคุณสมเด็จพระวันรัต (แดง) ได้ดำริขึ้นจากหนังสือคัมภีร์สัททาวิเศษ คือฎีกาสัททสาร ๑ สุโพทาลังกา ๑ แลท่านได้เล่าเรื่องเก่า ๆ ให้ฟังว่าสมเด็จพระพุทธาจารย์ (สน)^๑ วัดสระเกษ ซึ่งเปนพระอุปัชฌาย์ของท่านนั้น ได้ใช้คาถานี้สำหรับอาราธนาธรรม แลท่านที่เปนอาจารย์บอกพระปริยัติธรรม ฤๅบอกทางภาวนาแต่ก่อนนั้น มีความนับถือคาถานี้มาก ได้ให้ศิษย์เล่า ทรงจำไว้สำหรับปริกรรม แล้วแสดงอำนาจประโยชน์ว่า ถ้าผู้ใดได้เจริญกระทำให้มากมั่นแล้ว มีอานิสงษ์ให้ผู้ที่เจริญนั้นเปนผู้มีปัญญาทรงจำแลทำความคิดให้พ้นจากความขัดข้องหลงลืมได้

​ท่านได้มีความพอใจในเนื้อความในคาถานี้มาก จึงได้ดำริทำขึ้นเพื่อเปนที่สักการบูชาพระธรรมกาย โดยเปนปัญหาอย่างนี้ คือ รูปเปรียบนางมีเต้าถัญ แต่ทรงเครื่องอย่างบุรุษ หมายความว่าเปนรูปนางฟ้า คือ พระไตรปิฎก เพชรที่วางอยู่บนฝ่าพระหัถซ้ายนั้นหมายความว่า พระนฤพานเลิศกว่าธรรมทั้งปวง พระหัถขวาที่ยกขึ้นนั้น หมายความในพระธรรมคุณโดยเปนเอหิปัสสิกวิธี ดอกบัวที่รองรับรูปเปรียบนั้น หมายความว่าพระโอษฐ์ของพระพุทธเจ้า รูปมนุษย์ที่นั่งบนดอกบัวอยู่ซ้าย-ขวา ทั้งสองนั้นหมายความว่าคู่อรรคสาวกซ้ายขวา รูปนาคนั้น หมายความว่า พระขีณาสวะอรหันต์ รูปเทพยดาพรหม แลสัตว์ต่าง ๆ นั้น หมายความว่า กามสัตว รูปสัตว อรูปสัตว สระน้ำนั้น หมายความว่าสังสารสาคร

อาตภาพได้ทราบความดำริของท่านดังนี้ แล้วได้ส่งหนังสือฎีกาสัททสาร มาพร้อมกับลิขิตฉบับนี้ด้วยแล้ว แต่หนังสือคำภีร์อื่นค้นหาไม่ได้

อนึ่งรูปนางเปรียบหล่อด้วยโลหะก้าไหล่ทองคำกับลับแลรูปเขียน เจ้าประคุณสมเด็จพระวรรณรัต (แดง) ได้ดำริทำขึ้นไว้ ที่ได้ให้นำมานั้น อาตมภาพขอถวาย สมเด็จบรมพิตร พระราชสมภารเจ้า ผู้ทรงพระคุณธรรมอันมหาประเสริฐ ขอพระเดชพระคุณ ได้โปรดนำถวายด้วย

ควรมิควร ฯลฯ ขอถวายพระพร

พระธรรมโกษาจารย์