วันที่ ๒๖

วัน ๒ ๙ฯ ๓ ค่ำ วันนี้เลี้ยงพระแล้วได้รับหนังสือท่านกลางอิกต่อไปก็มีแต่คนมาหา เห็นไม่ต้องการที่จะพรรณาในเยอแนลให้ยืดยาว เวลาเย็นลงไปเชิงเขา พบสมเด็จเจ้าพระยา แลคุณสุรวงษ์มาคอยอยู่ที่นั่น สมเด็จเจ้าพระยา​ได้ขึ้นมาบนเขา เมื่อเวลาเช้านี้เวลาหนึ่งแล้ว การซึ่งท่านรับรองคราวนี้ เปนการเต็มใจทำเอาใจใส่จริง ๆ ทั่วไปทุกสิ่งทุกอย่าง ทั้งการพระที่นั่งบนเขา ก็ได้ทำโดยดี เปนที่อยู่สบายมาก ไม่มีสิ่งใดที่จะให้ท่านเปนรางวัลได้ด้วยท่านได้มีความชอบ การแผ่นดินใหญ่ ได้รับรางวัลของแผ่นดินเต็มที่ทุกอย่างแล้ว แต่ในการคราวนี้ เปนท่านได้ทำความดีในตัวเราเอง ก็ไม่รู้ว่าจะเอาสิ่งใดให้ จึงต้องเอาของในตัวเราเองให้ท่าน แต่พอเปนพยานน้ำใจของเรา ในการที่ท่านได้ทำทุกอย่างว่าเปนที่ชอบใจเอง จึงได้ให้เสื้อที่เราใส่อยู่แล้ว ตัวหนึ่งแก่ท่านไม่เป็นสำคัญที่สิ่งของ เปนแต่สำคัญที่น้ำใจของเราเท่านั้น เย็นวันนี้ได้เดินไปที่เขามอ เสด็จยายอยู่ ไม่ไกลกันจากเขาสัตนารถนักเขามออันนี้ไม่สู้สูง มีทางขึ้นลาด ๆ ขึ้นไป รถไปถึงน่าเรือนสองข้างทางมีต้นไม้มาก บนหลังมอมีเรือน ๕ ห้องเฉลียงรอบหลัง ๑ แต่เฉลียงเปิดโถง มีมุขน่ายื่นออกมาสองห้องเปนพื้นดินต้นกรรณิกาปลูกรอบ ถ้าเวลามีดอกจะหอมนัก ลมพัดเสมอไม่ขาด ที่น่าลดพื้นลงมาอิกชั้นหนึ่ง มีเก๋งอยู่กลางหมู่ต้นไม้เปนที่นั่งเล่นเย็น ๆ มักทำครัว แลเรือนบ่าวอยู่บนนั้นพร้อมพอสบาย กลับมาด้วยเสลี่ยงเวลาค่ำแล้วแต่เดือนหงาย ที่เขาสัตนารถนี้ มิศเตอรไปเยอวัดสูง ๙๘ ฟิต คิดเปนไทย ๑๔ ว่าศอกคืบ ๖ นิ้ว เดิมเปนวัด เขานั้น​ยอดสูงกว่านี้ มีพระเจดีย์องค์หนึ่ง กับวิหารพระนอนย่อม ๆ ไม่ใหญ่นักโบถกับศาลาอิกหลัง ๑ ฤๅ ๒ หลัง อยู่ที่เชิงเขาด้านตวันออกเปนทางขึ้นทางนั้น แต่ชำรุดปรักหักพัง ไม่มีพระสงฆ์อยู่ เมื่อเรามาเที่ยวคราวก่อน เมื่อปีมะแมตรีศก ศักราช ๑๒๓๓ ได้ขึ้นมาเที่ยวที่เขานี้ เห็นว่าพอจะเปนรั้ววังได้ จึงได้คิดขอแลกเปลี่ยนสร้างวัดขึ้นใหม่วัด ๑ ที่ริมแม่น้ำให้พระสงฆ์อยู่ได้ เพราะเห็นว่าถ้าวัดจะอยู่กับเขาดังนี้ ทางไกลบ้าน พระสงฆ์ก็ไม่มีใครมาอยู่ที่เขานี้ พอจะเปนรั้ววังเปนที่อยู่ได้ จึงได้ขอเปลี่ยนเสียตามอย่างเช่นทูลกระหม่อมท่านเปลี่ยนวังลพบุรี ครั้นวัดเสร็จแล้วได้นิมนต์พระวัดโสมนัสออกมาอยู่ จึงได้ชื่อวัดสัตนารถปริวัตร คือเปลี่ยนไปจากเขาสัตนารถ เแล้วได้ลงมือทำเขานี้ สมเด็จเจ้าพระยาเอาพระยาเพ็ชรบุรีแลนายงานเมืองเพ็ชรบุรี ซึ่งเคยทำพระนครคิรีแต่ก่อนมาทำ เแต่เมื่อคราวทำพระนครคิรีคราวนั้น จะรื้อทลายเขาลงยากนัก ด้วยต้องใช้ทุบต่อยเอาด้วยพะเนินเหล็กกินแรงมาก แต่คราวนี้ใช้ดินปืนระเบิดทั้งนั้น จึงได้ลาดลงเปนที่กว้างโดยเร็วว่าต่ำลงไปกว่าเก่าสัก ๔ วาเศษ ทำทางขึ้นเปนสองทาง อ้อมขึ้นมารอบเขา รถเล็ก ๆ ขึ้นมาได้ ถ้าจะเดินตัดตรงขึ้นมาตามทางลัด ถึงน่าท้องพระโรงทีเดียวได้เหมือนกัน แต่ทางนั้นชันรถขึ้นไม่ได้ ขึ้นได้แต่ม้า เชิงเขาริมหนทาง​ด้านตวันออก มีโรงทหารโรง ๑ อิกฟาก ๑ หลังพลับพลาเชิงเขา มีโรงรถโรงม้าตรงทางสองแยกมีกระโจม สำหรับที่ทหารรักษาทาง ต่อขึ้นมาทางลัดขึ้นท้องพระโรง มีโรงทหารมหาดเล็กแถวยาวหลัง ๑ ขึ้นมาถึงพื้นอิกชั้น ๑ มีทิมดาบตำรวจอยู่น่าท้องพระโรงที่ตรงชั้นนี้ มีเขาเปนเกาะทางเดินรอบ เปนที่โรงแตรแลเสาธงสะแตนดาดขึ้นบันไดไปบนพื้นอิกชั้นหนึ่ง ถึงชลาท้องพระโรง มีกำแพงแก้วล้อมรอบตลอดถึงข้างใน พระที่นั่งนั้นเปนพื้นชั้นเดียว สูงขึ้นพ้นพื้นชลา…...ศอก พระที่นั่งเปนสองหลังเรียงกันตามยาว หลังน่าเปนท้องพระโรง หลังในเปนที่อยู่ พระที่นั่งสองหลังนี้หลังละ……..ห้อง ที่มุมพระที่นั่งทั้งสองหลังมีห้องย่อออกไปทั้ง ๔ มุม สองหลังเปน ๘ ห้องด้วยกัน ที่พระที่นั่งต่อกัน มีมุขยื่นออกมาในระหว่างมุมที่ย่อ ข้างละสองห้องทั้งสองหลัง ในระหว่างกลางมีเปนทางปาสเซจแคบ ๆ เดินตลอดถึงกันทั้งสองหลัง ในระหว่างห้องที่ย่อมุมพระที่นั่งทั้งหลังนอกหลังใน มีเฉลียงโถงบรรจบกันกับห้องที่ย่อทุกแห่ง ที่ปาสเซจก็มีเฉลียงเหมือนกัน ที่น่าท้องพระโรงเปนเฉลียงตัดเสมอกับห้องย่อ แต่ข้างหลังมีหลังคาเปนพระจันทร์ครึ่งซีกออกไปเปนที่นั่ง กระบวนช่างที่ในพระที่นั่งนั้น เปนลายปูนสีเกลี้ยง ๆ เพดานประกอบไม้เปนลายห้อง ๆ ทาสีแต่ไม่ได้ใช้ทอง พื้นท้องพระโรงแลที่​เฉลียงใช้ศิลา แต่ในที่นอนใช้พื้นกระดาษ ดูหมดจดเรียบร้อยดีมาก เปนฝีมืออย่างไหม่ของสมเด็จเจ้าพระยาทีเดียวที่จัดเปนห้องใช้การนั้น ห้องมุมข้างน่าท้องพระโรง ๒ ห้องเปนที่หัวหมื่น ห้องมุมข้างหลัง ๒ ห้อง ข้าวขวาเปนห้องมหาดเล็ก ข้างซ้ายเปนห้องเขียนหนังสือ ห้องหลังที่ต่อกันกับปาสเซจเข้ามาหลังในเปนที่กินเข้า ห้องกลางเปนท้องพระโรง ที่ห้องมุมหลังใน ๔ ห้องนั้น ด้านใต้ข้างซ้ายเปนที่ไว้ผ้านุ่งผ้าห่ม ข้างขวามือเปนที่ห้องอาบน้ำ ข้างเหนื่อสองห้องเปนที่ผู้หญิงอยู่ ในห้องใหญ่กลางกั้นฝาประจันห้องสกัด แล้วมีฝาสกัดข้างในอิก ๒ สายเปนห้องนอนอยู่กลาง ฉากที่กั้นประจันห้องนี้ สลักเสลามาก ตรงกลางเปนอาร์มแผ่นดิน ข้างนอกใช้ไม้สีทาน้ำมันปิดทอง ข้างในทาสีชมภูปรุด้วยผ้าแดงดูงามดี นอกฝาประจันห้องออกไป เปนที่รับแขกผู้หญิงปูพรมน้ำมัน เครื่องใช้สรอยที่แต่งทั้งปวง มีพร้อมพอสมควรแก่ที่ทุกแห่ง ต่อออกไปช้างหลัง มีศาลาหลังหนึ่ง แล้วจะแก้เปนเรือนลดพื้นลงไปอิกเปนที่โรงครัว แต่ไม่ทำครัวที่นี้ ยักไปทำเสียข้างน่า โดยจะใช้สรอยผู้คนยกสำรับลำบาก ต่อออกไปเปนที่สำหรับโขลนอยู่ ที่อาบน้ำนั้นต้องลงไปตามทางอิกหน่อยหนึ่งจึงถึง จะพรรณาด้วยเรื่องพระที่นั่งให้ยืดยาวก็เห็นไม่ต้องการ ผู้อ่านจะเหนื่อยมากไป ที่พระที่นั่งนี้ถูกลม​ทุกด้าน ไม่มีเวลาหยุดเลย ได้ให้ซองทองคำกับเสื้อเยียรบับเปนรางวัลแก่พระยาเพ็ชรบุรี กรมการแลนายงานที่มาทำนั้น ก็ให้เสื้อเข้มขาบแลเสื้ออื่น ๆ ตามสมควร