หมายเหตุ การแต่งเรื่องนี้

​เดิมข้าพเจ้าตั้งใจว่า จะเขียนหมายเหตุให้น้อยบรรทัดที่สุด แต่เกิดเหตุแลเรื่องมากขึ้นในเวลาที่เขียน เปนข้ออันน่าฟัง จึงต้องจำใจเขียนหมายเหตุให้ยาวไปหน่อย, แลขออภัยที่จะต้องออกนามบุคคลบางท่าน ขออนุญาตให้ข้าพเจ้าเปนพิเศษด้วยเถิด นึกว่ากล่าวฟังความกันเล่นเพื่อสนุก กับทั้งขอกรุณาให้ท่านทั้งหลายคิดว่าหมายเหตุนี้ เขียนขึ้นโดยผู้แต่งเข้าใจว่า “ความจริงย่อมสนุกกว่าข้อความที่ประดิษฐ์แต่งขึ้น” ดีกว่าที่จะคิดไปทางอื่น.

เรื่อง “ความไม่พยาบาท” นี้เริ่มเขียนแต่เที่ยงวันที่ ๑๔ กรกฎาคม จบวันที่ ๔ สิงหาคม ทั้งหมายเหตุด้วย. รวมเปนเวลาเขียน ๒๒ วัน เขียนทั้งกลางวันกลางคืนตามแต่จะมีโอกาศว่าง แก่ข้าพเจ้าผู้มีงานอื่น, รวมเปนเรื่องราว ๗๓๐ น่าพิมพ์ เฉลี่ยเขียนได้วันละ ๓๓ น่าเศษ, เฉลี่ยเขียนได้ ๕ น่าต่อชั่งโมง การเขียน​ทั้งสิ้นจึงรวมเปน ๑๔๖ ชั่วโมง เฉลี่ยเวลาที่ทำการเขียนเปนวันละหกชั่วโมงครึ่งทุกวัน.

ที่ทำการวันละ ๖ ชั่วโมงครึ่งนี้ไม่นับการหยุดพัก ไม่นับเวลาว่างมือชั่วแต่เหลาดินสอ หรือพักถอนหายใจ เวลาซึ่งชงักเขียนไม่นับเข้าด้วยเลย ถ้าขืนนับจะต้องกินเวลาเฉลี่ย ๑๒.นาทีต่อน่ากระดาดไป จึงไม่นับ.

เหตุบังเกิดที่จะให้แต่งเรื่องนี้ เริ่มแต่วันที่ ๑๔ กรกฎาคม เช้าวันนั้นคนของเจ้าของโรงพิมพ์ให้มาตามตัวข้าพเจ้า ๆ รับคำ แล้วได้ไปที่แห่งหนึ่งก่อนแล้วไปอิกแห่งหนึ่ง แล้วจึงมาโรงพิมพ์นี้.

ดังข้าพเจ้าเล่าให้สหายบางคนฟังว่า—เจ้าของโรงพิมพ์พูดว่า “แต่งเรื่องความไม่พยาบาทถี่” ข้าพเจ้าว่า “หึ” แล้วท่านจึงมอบกระดาดร่างแลดินสอดำมาให้ข้าพเจ้าทันที ทั้งเรื่อง “ความพยาบาท” ของแม่วันด้วย ข้าพเจ้าก็รับกลับมาทันที.

นี่เปนคำเล่าย่อ ๆ แลหากเล่าพิศดารก็ไม่ยาวกว่านี้ไปกี่มากน้อย.

​ออกจากโรงพิมพ์ต้องไปสู่ที่ทำงานในน่าที่ เปนเวลาสาย ทำให้หิวเข้านัก รีบจัดงานในน่าที่แล้วรีบกลับบ้าน.

ในระหว่างออกจากโรงพิมพ์ไปสู่ที่ทำงาน แลระหว่างออกจากที่ทำงานมาบ้านนั้น ข้าพเจ้ารำพึงมาตามทางว่า ถ้าจะแต่งเรื่องความไม่พยาบาท. เราจะเอาหลักจากไหน หรือจะตัดตอนจากเรื่องไหนดี เจ้าของโรงพิมพ์กำชับว่าอย่าให้เปนเรื่องฝรั่ง จะเปนไทยเปนแขกได้ทั้งสิ้น.

เมื่อข้าพเจ้ามาถึงบ้าน ข้าพเจ้ารับประทานเช้าทันที พอกินอิ่มก็ถึงเวลาเที่ยง ข้าพเจ้าจึงเริ่มลงมือเขียนเรื่องความไม่พยาบาททันที ครั้นค่ำลงในวันนั้นเองรีบเอาต้นฉบับไปส่งยังโรงพิมพ์ เปนต้นฉบับกว่า ๒๕ น่าพิมพ์ แลสั่งให้เขาลงมือเรียงพิมพ์ในทันใด

ข้าพเจ้าเขียนทุกวันนำเอาต้นฉบับไปส่งนายโรงพิมพ์แทบทุกวัน ได้รับเกียรติยศที่นายโรงพิมพ์เชื่อแน่ว่าจะสนุกดี ยอมให้เริ่มการเรียงพิมพ์ตีพิมพ์ไล่หลังมา กว่าผู้แต่งจะแต่งเรื่องเสร็จ ผู้พิมพ์ก็พิมพ์ได้หลายยก.

​ท่านจะเห็นได้ว่าข้าพเจ้ามีเวลาคิดชั่วแต่เวลาเดินทางในระหว่างแดดร้อนแลระหว่างหิว แลคิดเพิ่มเติมในระหว่างกินอาหารได้ตลอดเรื่อง จึงกล้าลงมือเขียนเมื่อรับประทานอาหารแล้วซึ่งเปนเวลาเที่ยงแล้ว พอแต่งได้กว่า ๒๕ น่าพิมพ์ข้าพเจ้าจึงนำต้นฉบับมาให้นายโรงพิมพ์เพื่อจะเอาใจท่านว่าเรื่องนี้ได้เริ่มแล้ว วันต้นนับว่าได้ทำการเต็ม ๕ ชั่งโมง ก็เห็นได้ว่าข้าพเจ้าไม่มีเวลาคิดอ่านในระหว่างกลางวัน นอกจากคิดเมื่อเขียน ค่ำแล้วจึงนำต้นฉบับส่ง.

ธุระมากเขียนได้ราววันละ ๒๐ น่าพิมพ์เศษ แต่เมื่อวันที่เขียน บท ๘ แลบทใกล้เคียงนั้นเขียนได้ ๔๐ น่ากว่า ๆ จึงนึกว่ามากอยู่แล้ว แต่วันที่ ๒๖ ซึ่งเปนวันพระกลางเดือน ๘ เปนวันกลางของโฮลิเดเข้าพรรษา ข้าพเจ้าเขียนได้ บท ๑๔, ๑๕, ๑๖, แลครึ่งบท ๑๗ รวม ๖๓ น่าร่าง ซึ่งพิมพ์ได้มากกว่า ๒๓ น่า เขียนได้มากนี้เพราะช่างปลอดงานดีแท้.

ที่ ๓๐ กรกฎาคมนั้นฝนตกใหญ่ยิ่งเขียนได้มากที่สุด

​เขียนแต่บทที่ ๒๑ (หย่อนสองน่า) ๒๒, ๒๓, ๒๔, แลกว่า ๆ ครึ่งของบท ๒๕ รวมได้ ๘๐ น่าร่างเศษ ซึ่งพิมพ์ได้กว่า ๘๐ น่า วันนี้เปนวันเขียนได้มากที่สุด เขียนแต่เช้าถึงเพนจึงกินเข้าเช้า ไปงานกลับมาเขียนต่อ หยุดพัก แล้วเขียนแต่ตวันเย็นรอน ๆ ถึง ๕ ทุ่ม (ใช้แสงตวันก่อนแล้วใช้แสงไฟ) แล้วจึงกินเข้า “เวลาเย็น.” แล้วไปฟังมโหรี แล้วมาเขียนต่อไปถึง ๘ ทุ่ม ในหมายเหตุที่โน๊ตไว้กล่าวว่า “เช่นนี้แสดงให้เห็นว่า ใช่แต่ต้องการกำลังใจ (ถามะ) อย่างเดียว แต่ต้องการกำลังกาย (พละ) ให้มากด้วย” ซึ่งหมายความว่าต้องคิดอ่านตรึกตรองแลเพียรพยายาม แลซ้ำต้องออกแรงแขงขันนั่งอดทน เขียนอดทน ไม่กลัวเมื่อยกลัวเหนื่อยด้วย. เพราะเขียน ๘๐ น่าร่างกินเวลารวมตามรายเฉลี่ยเห็นว่าต้องทำการ ๑๖ ชั่วโมง ! แต่คงเขียนไปรวดเร็วกว่าเฉลี่ย จึงเชื่อแน่ว่าเวลาน้อยกว่านั้น.

ที่ ๓๑ กรกฎาคม ตื่นแต่เช้าเขียนไปไม่หยุดหย่อนได้ยินเสียงปืนเที่ยงในระหว่างหยุดกินเข้า ปลาดใจว่าทำแต่เช้าจนเที่ยงทำไมได้เพียง ๒๒ น่าร่าง ทำไมไม่​ได้หลาย ๆ โหลน่ากระดาด ต่อนั้นมาจึงลองตั้งเวลาในขณะเขียนก็ได้เฉลี่ยน่าละ ๑๐ นาทีบ้าง ๑๒ นาทีบ้าง ๑๔ นาทีบ้าง จึงถือเอาเฉลี่ยน่าจะ ๑๒ นาทีเปนเกณฑ์ จึงได้รายงานดังข้างต้นถูก พึ่งทราบว่าวันนี้ที่เขียน ๒๒ น่าร่างนั้นได้นั่งเขียนไม่หยุดหย่อนมาสี่ชั่วโมงครึ่ง !

วันนี้พอกระดาดร่างหมดมือพอดีกับเวลาที่เจตนาวางมือเขียน (เหลือบรรทัดเดียว) บ่ายปวดหัว, ค่ำไปประชุมมโหรีแลไม่หายปวดหัว.

ที่ ๑ สิงหาคม เปนวันที่จด ๆ จ้อง ๆ ลูบ ๆ คลำ ๆ โดยสังหรณ์จิตคิดเปนห่วงมาแต่เดิมแล้วว่า “ถ้าพ้นเรื่องราวที่นายเจียรได้กับแม่ประไพแล้ว เราเปนสิ้นห่วง” ครั้นมาถึงตรงนี้ก็สมที่กลัว ได้แต่ลูบ ๆ คลำ ๆ เดี๋ยวนั่งเดี๋ยวลุกตลอดวันตลอดคืน ถึงกระนั้นเขียน บท ๒๗ กับบทใกล้เคียงรวมได้ ๓๘ น่าร่าง ซึ่งพิมพ์ได้เกินจำนวนนี้ รวมเวลาทำการ ๘ ชั่วโมง ! ที่พักไม่คิดเลย.

เวลาวันสุดท้ายได้นอนฝันเมื่อจะตื่นสามคราว ฝันถึงการท่องสำนวนแลเขียนไปพลาง เปนการทำให้​เหน็ดเหนื่อยกายแลใจยิ่งนัก ลุกตื่นขึ้นเสียได้ค่อยสบายใจหายเหนื่อยจาก “ทำงานในฝัน” เปนเหตุทั้งนี้ก็สมกับคำที่ข้าพเจ้าทำนายไว้ โดยว่าแก่เจ้าของโรงพิมพ์แต่ต้นมือว่า จะต้องทำให้แล้วเร็วที่สุดตามแต่จะได้ หาไม่ข้าพเจ้าจะกลายเปน························

แท้จริงเขียนพรวด ๆ ไปอย่างงี้มันก็เหมือนเขียนอย่างเปนบ้า.

วันจวนเขียนจบมีเหตุรานร้าวเกี่ยวแก่การจะทำให้ระเหระหน แลวันเขียนจบ (ที่ ๔ สิงหาคม) เปนวันที่ถูกขอให้งดงานในน่าที่ “ลูกจ้าง” ซึ่งเคยทำมาหลายเดือนซึ่งหมายเหตุนี้ไว้ก็เพื่อแสดงว่าเขียนเรื่องใหญ่เรื่องใด (ซึ่งหมายเหตุไว้เลอียดกว่านี้) ย่อมมีเหตุร้าย นี่เปนเรื่องใหญ่ซึ่งมีเหตุประจำเรื่อง—เปนครั้งที่สี่ ! แลหมายเหตุไม่นำความรู้สึกอันดีมาให้ทุก เรื่อง ๆ ย่อมได้ผ่านเหตุร้ายมา แลเคยถูกการมโหรีในระหว่างเขียนเรื่องใหญ่มาหลายเรื่องแล้วด้วย.

หมายเหตุการสนทนา.

ในวันที่สองของการเขียนเรื่อง ข้าพเจ้าไปเยี่ยม​ผู้หนึ่งในเวลาเช้าถูกถามว่า “เมื่อวานนี้เริ่มเขียนเรื่อง ได้ยินว่าน้ำตาออกเปนสามสี่หนนั้น เรื่องราวมันเปนอย่างไร ฉันร้อนใจอยากฟัง.”

ข้าพเจ้าเห็นว่าเปนท่านหญิงแลป่วยอยู่จึงเล่าเรื่องให้ฟังตลอด แลเวลาค่ำบอกแก่เจ้าของโรงพิมพ์ว่าเรื่องนั้นมีอยู่ตลอดเรื่องแล้ว จนได้เล่าให้เลดีผู้ป่วยฟังตลอดเรื่อง. นี่เปนวันที่สอง! ข้าพเจ้ารู้เรื่องเลอียดในราตรีวันที่หนึ่ง !

เขียนได้ ๓ วันข้าพเจ้าพบ “แม่วัน” ผู้เรียบเรียง “ความพยาบาท” ข้าพเจ้าบอกปฏิบัติเหตุ แลกล่าวว่า “บอกโดยเคารพ.” แม่วันถามว่า “ฝรั่งเขียนเรื่องโน็เวิ่ลกันได้ปีละเรื่อง แต่เธอนี้เขียนเรื่อง “ความไม่พยาบาท” เดือนหนึ่งจบไหม?”

ข้าพเจ้าตอบว่า คุณก็ทราบแล้วว่าเรื่อง “เจ้าหญิงสวรรยานารีแห่งกรุงศุโขทัยธานี” ซึ่งคุณได้อ่านต้นฉบับแล้วนั้น ในหมายเหตุผมกล่าวว่าเขียน ๒๓ วัน (๖๐๐ น่าร่างกว่า) ผมยังบ่นว่างอมแงมเต็มที.”

​เรื่องนี้ข้าพเจ้าไม่เชื่อว่าจะเขียนถึง ๒๓ วันจบ ข้าพเจ้าชะนะวันเดียว ! แลบอก “แม่วัน” ว่าจุราว ๕๐๐ น่าพิมพ์. ซึ่งข้าพเจ้าคะเณผิดก็เพราะไม่คำณวนความอิกสองสามกระทงเข้าด้วย.

ต่อมาได้พบ “จิงโจ้” ข้าพเจ้าบอกความ ท่านไม่ซักไซ้ เปนแต่ถาม คำถามซึ่งข้าพเจ้าตอบว่า “เรื่องนี้แต่งแท้, ไม่แปล, ไม่ยืมตัดตอนมาจากอื่น. แลหมู่นี้ผู้แต่งมีธุระอื่น ๆ มากจริง ๆ”

พิเศษแลสามัญ

ความเร็วของข้าพเจ้าไม่เปนพิเศษ เปนสามัญเสมอ ข้าพเจ้าเคยเขียนเร็ว ๆ เช่นเรื่องหนึ่งซึ่งพิมพ์แล้ว (๔๐๐ น่าพิมพ์ ถ้าใส่หมายเหตุ) ได้เรียบเรียบไปโดยเร็วกว่านี้หลายเท่า แต่ผู้พิมพ์ไม่ใส่หมายเหตุแลไม่ใส่นามผู้เรียบเรียงด้วย.

เมื่อปราโมทัยเกิดได้บรรจบปีหนึ่ง “กุมารใหม่” ถามว่าไม่แต่งบทลครบ้างหรือ ข้าพเจ้าว่าจะลองแต่งเล่น วันเดียวเห็นจะเสร็จ ผิดนักก็สองวัน. ครั้นต่อมาอิกสองวัน ข้าพเจ้าเอาต้นฉบับเขียนตัวงามไปส่ง ​“กุมารใหม่” ให้อ่านดูเล่น ข้าพเจ้า “เสียใจ, วันหนึ่งไม่เสร็จ, ต้องสองวัน” ซึ่งแปลความว่า—กว่าหนึ่งวัน. แลข้าพเจ้าก็ย่อมรู้ว่า “กุมารใหม่” แต่งเรื่องบทลครกินเวลาหนึ่งเดือนหรือกว่าก็มี ต่อมาข้าพเจ้าเอาเรื่องบทลครร้องชื่อ “สาวแว่นฟ้า” ไปให้ “กุมารใหม่” อ่านเล่นอิก บอกว่า—นี่ต้องเขียนสามวัน เพราะเปนตำนานแลเปนเรื่องลาว เขียนยาก บางเวลาไปแอบเขียนที่หลังพระประธานในวิหาร.

การคิดได้โดยเร็วก็เปนสิ่งสามัญของข้าพเจ้า เช่นปีก่อนนี้ ปลายปีกับต้นปีต่อกัน ข้าพเจ้าได้เขียนเรื่องใหญ่ ๆ เรื่องละหลายร้อยน่าร่าง เปนเรื่องโบราณก็มี เรื่องสมัยใหม่ก็มี ต่อเนื่องติด ๆ ไปโดยเขียนจบเรื่องนั้นขึ้นเรื่องนี้ ไม่ต้องมีเวลาพักคิด เขียนไปโดยเร็วที่สุด มีหมายเหตุทุกข์เรื่องอันแสดงว่าเขียนเสร็จเร็วๆ กว่านี้มาก ๆ รวมต้นฉบับเขียนเรื่อยไปราวสองสามพันน่ากระดาด กวาดให้ “กุมารใหม่” อ่านเล่นทีละเรื่อง.

แต่มีเรื่องหนึ่งข้าพเจ้าอยากเล่าให้ฟังเกี่ยวด้วยการคิดเรื่อง คือเรื่อง “ใกล้เกลือกินด่าง” นั้น กุมารใหม่​บอกให้เลา ๆ เกี่ยวด้วยหญิงรุ่นต้องอยู่ในชีพอันปลอมเปนชาย ข้าพเจ้าเห็นเปนเรื่องขวางต่อความจริงมากก็ไม่หยิบฉวย แต่คงรำพึงอยู่เสมอ จนวันหนึ่งมาวางท่าทางแลระเบียบเรื่องกับกุมารใหม่ก็ไม่ได้ผลอะไร ข้าพเจ้าคงรำพึงอยู่เสมอไปว่า “ไม่ได้, มันเปนไปไม่ได้, ถ้าเช่นนั้นเปนไปไม่ได้.” รำพึงไป ก็เขียนเรื่องใหญ่ ๆ อื่น ๆ ไป จนล่วงจากเวลาที่วางระเบียบเรื่องสาวปลอมกับด้วยกุมารใหม่นั้นมาได้เดือนหนึ่ง เวลาเย็นตวันรอน ๆ วันหนึ่งข้าพเจ้าหย่อนก้นลงนั่งบนคั่นบันไดก็พอจิตกระหวัดถึงเรื่อง “ใกล้เกลือกินด่าง” ก็พอเฉลียวใจได้ทันทีว่า เราต้องมีพี่ชาย !

ก็ได้ผลสำเร็จว่าเรื่องนั้นอาจเปนเรื่องได้! ข้าพเจ้าก็แต่งเรื่องใหญ่นี้ทันที บัดนี้เรื่องนั้นเปนชิ้นอยู่ในลิ้นชักข้าพเจ้าเหมือนเรื่องอื่น.

เหตุที่กล่าวมาแล้วแสดงว่าเขียนเร็วคิดเร็วแลความอดทนเปนสามัญ แต่ข้อพิเศษในเรื่อง “ความไม่พยาบาท” นี้ มีอยู่บางข้อ คือท่านทั้งหลายจะไม่มักเห็นข้าพเจ้าแต่งเรื่องการมีชู้เสียเลย หากท่านทั้งหลาย​จะพบปะเรื่องของข้าพเจ้าอิกก็เห็นจะไม่พบเรื่องที่เกี่ยวด้วยการมีชู้เลย มีสหายนักแต่งสมัยใหม่ของข้าพเจ้าคณะหนึ่งมาวานให้ข้าพเจ้าแต่งเรื่องการมีชู้ ซึ่งเปนเรื่องจับอกจับใจ เปนชนิดเรื่องแทรจิดี้ให้แต่งเปนสำเนาดราม่า ข้าพเจ้าบ่นว่า ข้าพเจ้าไม่แต่งแลไม่เคยแต่งเรื่องการมีชู้เลยแต่จะดำริห์ดูก่อน.

สหายเตือนข้าพเจ้าจะเอาเรื่องนั้น เตือนปีหนึ่งก็แล้ว สองปีก็แล้ว ครั้นบรรลุปีที่สามเขาเตือนเอาอิก แลข้าพเจ้าเห็นเปนผลแก่เขามาก ข้าพเจ้าจึงรับรองให้เปนมั่นเหมาะในสองสามวันจะให้ได้เรื่อง เมื่อข้าพเจ้าหวัดส่งให้เขาแล้ว ยิ่งรู้สึกว่าเรื่องนั้น “บริบูรณ์ดี” นี่กระไร.

เพราะฉนั้นเรื่อง “ความไม่พยาบาท” นี้จึงเปนเรื่องพิเศษของข้าพเจ้าที่ท่านจะได้พบเห็น เพราะข้าพเจ้าย่อมไม่อยากแต่งเรื่องลามกเช่นการมีชู้ แลถ้าแต่งสักเรื่องละก็เรื่องมันก็ไปอย่างยังงี้—!—!!—!!!

อนึ่งมันเปนพิเศษนะ—เรื่องความไม่พยาบาทนี้—เพราะเปนเรื่องแต่งมาโดยแท้จริง เปนเรื่องไทยแลของไทยแลไทยเขียนไทยแต่งไทยคิด—ของผู้แต่งเอง ไม่ใช่ว่า​ไปแปลหรือไปจำความฝรั่งมา จนแม้สักส่วนนิดเดียวเท่าปลายก้อย.

มันเปนพิเศษนะ เรื่องอ่านเล่นของไทยมีแต่แปลหรือเปนเรื่องแปลงนามจากฝรั่งทั้งสิ้น เรื่องความไม่พยาบาทนี้เปนที่หนึ่งเรื่องแรกที่สุดของเรื่องประโลมโลกยร้อยแก้วที่ไทยแต่งแท้จริง เปนโน็เวิ่ลของไทยแต่งแท้ ๆ.

มันเปนพิเศษนะ เพราะผู้แต่งเองก็กลั้นน้ำตาไม่ได้ในระหว่างเขียนหลายแห่งหลายหน.

ผู้แต่งถึงจะเหนื่อยยากอย่างไรก็ดี แต่ก็ได้ตอบแทนแล้วในความรู้สึกว่า ท่านผู้อ่านจะได้รับความสนุกสำราญเพลิดเพลินที่สุด ในการที่ได้อ่านเรืองซึ่งข้าพเจ้าอาสาจดมาให้ท่านอย่างไพเราะแลเร็วอย่างที่สุดที่แล้ว.

ขอกล่าวว่าข้าพเจ้าได้ให้หนังสือเรื่องนี้เปนกำนันแก่ “แม่วัน” ชุดหนึ่ง จารึกด้วยลายมือผู้แต่งว่า “ขอให้ “แม่วัน” ไว้เปนที่ระลึก เพื่อให้สำนึกว่าถ้าไม่มีเรื่อง “ความพยาบาท” ของ “แม่วัน” ปรากฎขึ้นก่อน เรื่อง “ความไม่พยาบาท” นี้ก็คงไม่มีโอกาศมาเปนสมบัติของการอ่านเลย”

​ในที่สุดนี้ข้าพเจ้าขอขอบใจเจ้าของโรงพิมพ์นี้ว่าได้ช่วยตรวจบรู๊ฟของพิมพ์เบาแรงข้าพเจ้ามากที่สุด. นิไสยของข้าพเจ้านั้นเมื่อเขียนแล้ว ก็ไม่มักตรวจทานต้นฉบับเสียเลยทีเดียวแม้สักครึ่งน่ากระดาด เมื่อข้าพเจ้ามีแต่ตรวจในปรู๊ฟของพิมพ์เพียงครั้งเดียว ๆ เท่านั้นฉนี้ จะไม่นับว่าได้รับความช่วยตรวจโดยอย่างเบาแรงมากอย่างไร. ในที่นี้ใช้สกดตัวตามนิยมสมัยใหม่.

แลข้าพเจ้าคิดเห็นว่าถ้าเจ้าของโรงพิมพ์ไม่ได้กล่าวประโยคว่า “แต่งเรื่องความไม่พยาบาทถี่” แก่ข้าพเจ้าแล้ว เรื่องนี้ก็ไม่มีกำเนิดเลย จึงเปนความชอบของผู้เริ่มดำริห์เปนอันมาก.

อิกประการหนึ่งคงมีประโยคประธานผิดพลั้งบ้างในเรื่องนี้ ซึ่งข้าพเจ้าต้องขอกรุณาอภัยจากผู้อ่านอันจะเห็นว่าผิดพลั้งในที่แห่งใด ขอให้นึกเสียเหมือนอย่างข้าพเจ้าได้กล่าวแก่ผู้พิมพ์เรื่องพงษาวดารโรมันตอนแผ่นดิน “เรียนศรี” ซึ่งข้าพเจ้ามอบให้นั้น ข้าพเจ้ากล่าวว่า “ใบร่วงหล่นเล็กน้อยช่างมันเปนไร, ลำต้นแลสาขาพุ่มไม้งามดีแล้วก็แล้วกัน.”