อารยธรรม

[๑] ......ไคล ชมพูทวีปและไอยคุปต์ในทวีปอาฟริกาได้เจริญแล้วเมื่อครั้งยุโรปตะวันตกยังเป็นป่าเถื่อนอยู่ อารยธรรมเก่าเจริญถึงที่แล้วหยุดอยู่ อารยธรรมใหม่ได้เจริญขึ้นทางยุโรป โดยได้ความรู้เท่าธรรมชาติบังคับธรรมชาติได้ ยุโรปกลับได้เป็นครูสอนโลก ความเจริญแห่งอารยธรรมย่อมวกวนอยู่เช่นนี้

[๒] จิตตานุภาพ อานุภาพแห่งจิตต์เกิดแต่สมาธิ คือ การรวมจิตต์ให้มั่นอยู่ในสิ่งเดียวไม่ว่อกแว่ก จิตต์จึงมีกำลังอาจแทงทะลุปัญหาที่ยาก ดุจอาวุธคมแทงทะลุเครื่องกีดกั้น หรือดุจแสงแดดที่หน้าแว่นนูนรับไว้ แล้วรวมฉายลงเป็นจุดเดียว จนร้อนจุดบุหรี่ติดฉะนั้น

[๓] ......ญาณ ผู้สำเร็จมรรคผลทางโลกุตตร หรือ โลกอุดร คือข้ามพ้นโลก ท่านมีกำลังจิตต์แก่กล้า อาจมีหูทิพย์ ฯลฯ ได้ ล้วนสำเร็จด้วยอำนาจจิตต์ แต่วิทยาศาสตร์ทุกวันนี้ เช่น ฟิสิกส์ และเฆมิสตรี ช่วยให้มนุษย์ได้ใช้วิทยุโทรเลข โทรศัพท์ กล้องส่อง ตลอดจนถึงเดิรอากาศได้ด้วยเครื่องบิน จึงเป็นยอดความรู้ทางรูปวัตถุ อันเป็นส่วนโลกิย คือความเป็นไปตามธรรมดาโลก

[๔] ......เวียง คือ จักรวรรดิอังกฤษ, ฝรั่งเศษก็มีเมืองขึ้นมาก นับเป็นจักรวรรดิน้อยได้อีกส่วนหนึ่ง

[๕] ......ขาว ขึ้นโดยเจ้าของประเทศเดิมยังคงอยู่เป็นปึกแผ่น เช่น อินเดีย กับขึ้นโดยชนชาติผิวขาวเข้าไปตั้งปึกแผ่น ขับเอาคนพื้นเดิมเสื่อมศูนย์ไป เช่น อาฟริกาใต้ ออสเตรเลีย อเมริกา เป็นต้น

[๖] ทางหลวง คือ ทะเลหลวง ได้แก่มหาสมุทรซึ่งเป็นทางเดิรสำคัญๆ ของโลก ทางนั้นมาจากมหาสมุทรอินเดีย ผ่านช่องมะละกาไปเข้าทะเลจีนและมหาสมุทรแปซิฟิก สยามอยู่ในก้นถุงแห่งอ่าวสยามลับเข้ามา

[๗] ...นักหนา แต่ก่อนไม่มีใครรู้จักสยาม เขานึกว่าอยู่ในเมืองจีน หรือเมืองอินเดีย ที่ขึ้นชื่อสยามก็เพราะนายอิน นายจัน ฝาแฝดที่ไปยุโรปและอเมริกา บัดนี้สยามมีฐานะเป็นประเทศหนึ่งในสมาคมแห่งชาติทั้งหลายที่ขึ้นชื่อในโลก

[๘] ......นาน มหาวิทยาลัยจะตั้งได้ต่อเมื่อศึกษาชั้นมัธยมมีเลี้ยงพอ ซึ่งมัธยมก็ต้องอาศัยประถม การที่มหาวิทยาลัยได้ตั้งขึ้นในอินเดียตั้งแต่ศตวรรษที่ ๑๙ แห่งคริสตศักราชมาแล้วเป็นหลายแห่ง ก็เพราะพออังกฤษเข้าครอบครองอินเดีย ก็ได้เริ่มให้การศึกษาอย่างไม่หวงแหนทีเดียว

[๙] พระเจ้าจักรพรรดิ คือ พระเจ้ากรุงอังกฤษผู้ทรงดำรงตำแหน่งจักรพรรดิราชแห่งจักรวรรดิอังกฤษ

[๑๐] ฐานมลประเทศ Dominion status

[๑๑] ......ไมตรี ในการประชุมอัครมหาเสนาบดีผู้แทนมลประเทศทั้งหลายที่ลอนดอนเมื่อ พฤศจิกายน ค.ศ. ๑๙๒๖ ได้มีการตกลงให้มลประเทศได้อิสสรภาพ ตลอดถึงการเกี่ยวกับต่างประเทศด้วย แคนาดาได้ตั้งทูตผู้แทนของตนประจำ ส.ป.ร. อเมริกา แต่นั้นมา สิทธิที่อังกฤษเคยออกกฎหมายครอบมลประเทศก็เป็นอันเพิกถอนด้วย ที่ประชุมได้ตั้งกรรมการพิเศษพิจารณาวิธีการรายละเอียดต่อมา ซึ่งได้เสนอและรับรองกันในการประชุมเช่นนั้นที่ลอนดอนเมื่อ กันยายน ค.ศ.​ ๑๙๓๐ อีกครั้งหนึ่ง เป็นอันฐานมลประเทศทั้งหลายกับประเทศมารดาคืออังกฤษเท่ากันทุกอย่าง ไม่มีใครขึ้นใคร เป็นเหมือนพี่น้องรวมเป็นทองแผ่นเดียวกัน ด้วยเข้าร่วมจักรวรรดิ มีพระเจ้าจักรพรรดิราชพระองค์เดียวกัน คือ พระเจ้ากรุงอังกฤษนั้นแล

[๑๒] ......ได้เกลื่อนกลาด คือ มีเปรียญหรือบัณฑิตแห่งมหาวิทยาลัยอยู่ทั่วไป

[๑๓] ......เดียว แต่ก่อนนี้ศีวิลัยเซชั่น (อารยธรรมอย่างใหม่) พึงหาได้แต่ในยุโรปเท่านั้น ยุโรปเองก็ยังไม่รู้จักอรัญญประเทศทั้งหลายเท่าไรนัก ประวัติกาลสากล ขึ้นชื่อว่าของโลก ก็คือ ประวัติกาลแห่งยุโรปนั้นเอง ทำนองก็คล้ายกับความอาจเอื้อมของเราที่ตั้งศัพท์ว่า ‘โลกสยาม’ แต่ของเราเป็นทีเล่น ของเขาเป็นทีจริง

[๑๔] ......ลิดตีนปู เราได้เคยถูกมิตรทั้งฟากตะวันตกและตะวันออก แห่งประเทศลิดตีนปูไปแล้ว ฟากละหลายคราว

[๑๕] มายา เครื่องลวง Camouflage

[๑๖] พันตู รบ

[๑๗] ......จระเข้ สำหรับเรา เสือได้แก่ภัยการเมือง จระเข้ภัยเศรษฐกรรม

[๑๘] ......ภัย การศึกษาทั้งชาติ National Education นั้นให้ทุกคนได้ศึกษาตามควรแต่อัตตภาพ ศึกษาชั้นสูงเป็นส่วนอดิเรก แต่ส่วนซึ่งบังคับว่าต้องได้ทุกคนนั้น คือส่วนการศึกษาเท่าที่จำเป็น สำหรับพลเมืองของเราเวลานี้บังคับเพียงประถมศึกษา ต่อไปก็จะค่อยเขยิบขึ้นตามควร ขีดจำเป็นสำหรับพลเมืองต้องประกอบทั้งสามัญและวิสามัญศึกษา หลักสูตรประถมจึงวางไว้ทั้ง ๒ ส่วน ถ้ากสิกรรมศึกษายังรออยู่นานตราบใด ประถมศึกษาในชนบทขาดวิสามัญศึกษา การเกณฑ์ให้เรียนตามพระราชบัญญัติ ก็เป็นเพียงเกณฑ์ให้เรียนหนังสือตราบนั้น. คนเราได้เรียนอะไรมาก็อยากใช้วิชชานั้น การอบรมในห้องเรียนตั้ง ๕ ปีขึ้นไปพอที่จะให้เด็กไม่รู้ และไม่ชอบการกสิกรรม งานของกสิกรเป็นงานหนักตรำแดดฝนและอยู่กับดินโคลนจับไถจอบ การเรียนกสิกรรมได้ช่วยอบรมทางนี้ ถ้ามีแต่การเรียนหนังสือในห้องเรียน แต่งตัวสะอาด จับดินสอปากกา ซึ่งเป็นการตรงกันข้าม นอกจากพรากเด็กมาเสียไม่ให้ได้ฝึกงานรู้งานทางไร่นา ยังเป็นการอบรมให้ไม่ชอบงานเช่นนั้นเสียอีก โรคเสมียนเมื่อครั้งจัดการศึกษาอย่างหัดคนเข้ารับราชการว่าร้ายอยู่แล้ว โรคประถมศึกษาที่ขาดวิชชาวิสามัญนี้ จะซ้ำร้ายไปยิ่งกว่านั้นหลายเท่าพันทวี เพราะจะเป็นกันเกือบทั้งชาติทีเดียว