ลาแล้วพันธุ์เจริญ

[๑] ......ฉุกเฉิน หมายถึงสมัยที่ประเทศทางตะวันออกนอนตาไม่หลับ เพราะอารยธรรมใหม่กำลังแผ่มาจากตะวันตก พายุแห่งการชิงเอาดินแดนไปเป็นเมืองขึ้นของชาติตะวันตกกำลังพัดกล้า เรียกกันว่าสมัย Colonisation สยามก็ได้ประสพเหตุการณ์ทั้งฝ่ายแม่น้ำโขงและฝ่ายแหลมมะลายู ได้เสียดินแดนไปมาก และถ้าไม่ได้อาศัยพระราชกุศโลบายอันสุขุม สยามก็อาจไม่รอดปากเหยี่ยวปากกาไปได้ เมื่อ ร.ศ. ๑๑๒ ตรงกับ พ.ศ. ๒๔๓๖

[๒] คราวสุข คือ พ้นสมัย และหมดเขตต์พายุเช่นนั้นมาแล้ว

[๓] เผอิญ มีธรรมเนียมโบราณที่ถือกันทั้งในอินเดียและจีน ที่ห้ามมิให้สตรีข้ามทะเล ถือกันว่าเป็นกาลกิณี แท้จริงก็เป็นความหวงแหนของบุรุษอย่างหนึ่ง ต่อมาธรรมเนียมนั้นค่อยคลายเข้า หญิงจีนและแขกก็ข้ามสมุทรมาสู่สยามมากเข้า ความเปลี่ยนแปลงนี้ไม่มีใครแกล้งบันดาลให้เป็น จึงเรียกว่าเผอิญ

[๔] ปราร์ถนา คือพันธุ์เจริญที่จำต้องสูญไป เพราะความเปลี่ยนแปลงเข้ามาบังคับให้มีต่อไปไม่ได้อีกแล้ว เว้นแต่จะได้จัดการแก้ไข

[๕] ......เอย เจ้าหล่อนเป็นกสิกรแท้ๆ ถนัดแต่ทำนา ทำสวน ไหนเลยจะสู้เขาผู้ชำนาญการค้า มีเลือดพาณิชมานานแล้ว ในทางเศรษฐกิจอย่างสมัยใหม่ได้

[๖] ......สันติ ตั้งแต่เข็ดเขี้ยวเรื่องสงครามโลกคราวนี้แล้ว ก็มีสัญญาแวรไซส์ สัญญาโลคาโน สัญญากลุ่มเค็ลลอก สัญญาปลดอาวุธ ฯลฯ ล้วนแต่เพื่อสันติภาพทั้งนั้น ใครได้ชื่อว่าเป็น Peace maker ผู้นั้นย่อมเป็นที่ชื่นชมของโลก เช่นเดียวกับ Mischief maker เป็นที่จงเกลียดจงชังของโลก

[๗] ......เกิน ส.ป.ร. อเมริกา มีกำหนดเป็นปีๆ ไปว่า จะรับชาวยุโรปชาติไหนเข้าเมืองเท่าไร มากน้อยตามความต้องการและความพอใจทั้งสิ้น

[๘] ......กัน Assimilation

[๙] ......สงสัย สยามมีดินแดนใหญ่กว่าญี่ปุ่นหรือเกาะอังกฤษ แต่มีสำมะโนครัวเพียง ๑ ใน ๖ ของเขา แผ่นดินเจริญมากเพราะได้คนเป็นแรงงานมาก

[๑๐] ......ได้ Survival of the fittest