๒๕๔ ประกาศให้ภาษีตั้งอยู่กับด่าน

ณวันพฤหัสบดี เดือนอ้ายขึ้น ๑๒ ค่ำปีฉลูสัปตศก

เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ฯ ว่าที่สมุหพระกลาโหม รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งว่าราษฎรชาวกรุงเทพฯ แลคนหัวเมืองขึ้นลงไปมาเนืองๆ บางพวกว่ากล่าวติเตียนชาวด่านแลเจ้าภาษีว่าขานต่างๆ ให้ได้ความเปนข่าวว่า ราษฎรมาถึงด่านขุนหมื่นชาวด่านเรียกเรือให้จอดตรวจดูสิ่งของต้องห้าม ครั้นไปถึงโรงภาษีเจ้าภาษีก็เรียกดูสิ่งของบรรดาที่ต้องตามพิกัดภาษี ถ้าแม้นเรือขึ้นลงพ้นด่านแลโรงภาษีไป ชาวด่านว่าราษฎรชาวเรือหนีด่าน จับเอาตัวราษฎรมาบังคับให้ทำขวัญด่าน ราษฎรไม่ทำกักเรือแลเก็บเอาแจวเอาหางเสือไว้ ราษฎรต้องเสียค่าไถ่จึงไปได้ ลางทีชาวด่านกับราษฎรเกิดวิวาทชกตีกันก็มี ฝ่ายเจ้าภาษีนั้นถ้าเรือไม่แวะโรงภาษีก็แต่งคนไปเอาเรือราษฎรมาตรวจดูสิ่งของในลำเรือต้องตามภาษี พาลว่าราษฎรหนีภาษีปรับไหมเอาสิ่งของไว้จนสิ้น ก็บัดนี้ด่านกับโรงภาษีก็แยกย้ายกันตั้ง ราษฎรไปมาทางวันหนึ่งต้องจอดด่านจอดโรงภาษีถึงเก้าแห่งสิบแห่ง ถ้าแม้นราษฎรกับชาวด่านเจ้าภาษีมีความวิวาทไม่มีพยานแล้วยากที่จะชำระได้ความจริง จะไม่จัดการเสียให้เรียบร้อยก็เห็นเปนที่ลำบากแก่ราษฎรทั้งหลายมากนัก ตั้งแต่นี้สืบไปให้บังคับเจ้าภาษีให้ยกโรงภาษีบรรดาตั้งเก็บเรียกอยู่ณแขวงหัวเมือง ให้มารวมตั้งติดอยู่กับด่านจงทุกแห่งทุกตำบล ราษฎรจอดด่านแล้วให้เจ้าภาษีมาตรวจดูสิ่งของที่ต้องตามภาษี ก็ให้เจ้าภาษีเก็บเรียกเอาแต่ราษฎรตามพิกัดท้องตรา เมื่อเจ้าภาษีมีความวิวาทราษฎรจะได้อ้างชาวด่านเปนพยาน ถ้าชาวด่านจับสิ่งของต้องห้ามได้ฤๅชาวด่านจะวิวาทกับราษฎรจะได้อ้างเจ้าภาษีเปนพยาน ห้ามไม่ให้ภาษีแยกย้ายตั้งอยู่ต่างหากจากด่านเหมือนแต่ก่อน เจ้าภาษีขืนไปตั้งโรงภาษีที่แห่งใดพ้นด่านไปหลายเส้นจนต้องราษฎรจะต้องแวะเปนหลายแห่งไปนั้น จะมาร้องว่าราษฎรจะไม่จอดโรงภาษีนั้นไม่ได้ จะต้องให้เปนพับอยู่แก่เจ้าภาษี เมื่อเจ้าภาษีกับด่านตั้งอยู่แห่งเดียวกันได้ดังนี้ เห็นว่าราษฎรจะได้ความสุขยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อน พระบรมราชโองการดำรัสสั่งดังนี้นั้นให้มหาดไทย กลาโหม กรมท่า กรมพระสัสดี หมายบอกเจ้าภาษีบรรดาที่รับทำภาษีทั้งปวงตามกรมขึ้น แลมีตราบังคับไปถึงผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการให้ตรวจดูที่แห่งที่เปนทางร่วมเรือเดิน ควรจะยกด่านมาตั้งที่โรงภาษีฤๅจะยกโรงภาษีไปตั้งอยู่ที่ด่านอย่างไร ก็ให้เร่งจัดการเสียให้เสร็จในปีฉลูสัปตศก ถ้าถึงเดือน ๕ ขึ้นค่ำ ๑ ปีขาลอัฐศกไปแล้ว ถึงชาวเรือที่จะต้องเสียภาษีไม่แวะ โรงภาษีที่ไปเที่ยวตั้งเอาตามอำเภอใจ จะให้บังคับซึ่งไม่ติดต่ออยู่กับด่านนั้นมาให้ปรับไหมทำโทษให้ก็ทำตามไม่ได้ แลที่ๆ จะตั้งโรงภาษีเหนือด่านท้ายด่าน แลยกด่านไปตั้งติดกับโรงภาษีนั้นเปนสวนที่บ้านของราษฎรมีเจ้าของ ให้ชาวด่านแลเจ้าภาษีไปว่าซื้อว่าเช่าตามราคาพอสมควร ถ้าราษฎรไม่ยอมขายไม่ยอมให้เช่าจะว่ากล่าวขัดขวางไปอย่างไร ให้ผู้สำเร็จราชการเมืองกรมการกำนันหาตัวราษฎรเจ้าของที่มาว่ากล่าวผ่อนปรน ให้ชาวด่านแลเจ้าภาษีได้ตั้งเรียกภาษีจงสมควรตามรับสั่ง

หมายประกาศมาณวันพฤหัสบดี เดือนอ้ายขึ้น ๑๒ ค่ำปีฉลูสัปตศก จุลศักราช ๑๒๒๗