๑๓

​ชีวิตในวงการศึกษาแห่งมหานครปักกิ่งได้ช่วยให้ข้าพเจ้ารู้จักคนจีนดีขึ้นทุกวัน ข้าพเจ้ามีมิตรสหายชาวจีนเพิ่มขึ้นเสมอ ทุกคนล้วนมีความเอื้อเฟื้อหวังดีต่อข้าพเจ้า เขาคบกับข้าพเจ้าอย่างคนคบกับคน ไม่ได้เอาความเป็นชาติมาปะปนด้วยเลย เราคบกันโดยไม่มีเขามีเรา ปรัชญาบางบทของขงจื่อ (ขงจื๊อ) ที่สอนให้คนเห็นใจกัน และปรัชญาบางบทของมั่วจื่อที่สอนให้คนรักกันอย่างกว้างขวาง ได้กล่อมเกลานิสัยของชาวจีนให้มีใจเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ด้วยอัธยาศัยไมตรีอันดี การต้อนรับอันอบอุ่นที่เขามอบให้แก่ข้าพเจ้าได้ช่วยบรรเทาความคิดถึงบ้านลงบ้าง และรู้สึกว่าข้าพเจ้าได้อยู่ในบ้านอีกบ้านหนึ่งซึ่งไม่มีความใหม่ ข้าพเจ้าคิดว่า​ถ้าคนทั้งโลกจะคบกันด้วยอัธยาศัยไมตรีอย่างนี้ สงครามก็คงจะน้อยลง เพราะความเข้าใจผิดและความโลภหลงตามลัทธิจักรพรรดินิยมที่ซ่อนตัวอยู่ในลัทธิประชาธิปไตย ย่อมจะหมดไปทุกวัน

อันมิตรจิตมิตรใจนี้ ใครเลยจะปฏิเสธเสียได้ซึ่งความรู้สึกที่จะตอบแทน มิตรจิตมิตรใจที่เพื่อนชาวจีนมอบให้แก่ข้าพเจ้า โดยเฉพาะอย่างยิ่งเพื่อนในวงการศึกษา ได้ทำให้ข้าพเจ้าอดที่จะมีความเห็นอกเห็นใจบรรดานิสิตและนิสิตาที่ถูกหั่นแหลกไปเพราะคมดาบของตำรวจในวันนั้นไม่ได้ ข้าพเจ้าเป็น “ว่ายกวอเหริน” หรือชาวต่างประเทศ ข้าพเจ้าควรจะรักษาความเป็นกลาง แต่เหตุการณ์อันโหดร้ายที่เห็นอยู่เต็มตาในวันนั้น ได้ผันแปรมิตรจิตข้าพเจ้าไปเป็นอย่างมาก เหตุผลในทางมนุษยธรรมได้ทำให้ข้าพเจ้ามอบจิตใจให้แก่บรรดานักสู้ผู้องอาจเหล่านั้น ข้าพเจ้ายกย่องผู้เยาว์เหล่านี้ว่าเปนเนื้อแท้ของจีนใหม่ เนื้อแท้ของความยุติ​ธรรมและความเสมอภาคที่เป็นมติมหาชนของจีนใหม่ เขาทั้งหลายเป็นกองทัพของราษฎรกองหน้าที่เดินออกไปในสมรภูมิด้วยมือเปล่า เดินออกไปต่อสู้กับความยุติธรรมที่เป็นสมบัติของลัทธิจักรพรรดินิยม กองทัพของราษฎรกองนี้ ข้าพเจ้าถือว่าเป็นกองทัพของโลก ทั้งนี้ก็เพราะว่านักสู้ที่ไม่ถืออาวุธเหล่านี้ได้มีจิตใจที่ชาวโลกควรจะมี คือจิตใจที่ต้องการความยุติธรรมและความสงบ จิตใจที่กว้างขวางอย่างมากพอที่จะต้อนรับคนทุกชาติทุกภาษา เข้าร่วมมือกันทำการกวาดล้างลัทธิการเมืองที่มากไปด้วยความเห็นแก่ตัวให้หมดไปจากพื้นพิภพ ข้าพเจ้ามีความมั่นใจอยู่ข้อหนึ่งว่าสันติภาพของโลกจะมีลักษณะดีกว่านี้อีกมาก ถ้าราษฎรทุกชาติทุกภาษามีความเห็นอกเห็นใจกันมากพอ และร่วมใจกันมากพอที่จะแบ่งปันประโยชน์กัน และเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่กันในทางที่ควร ข้าพเจ้าคิดว่าเรายังมีชีวิตอยู่ห่างไกลกับสันติภาพของผู้เจริญมากนัก ก็สันติภาพของผู้เจริญนั้นควร​จะมีลักษณะอย่างไรเล่า ? ท่านคิดหรือเปล่าว่าข้าพเจ้ามีสิทธิจะพูดถึงได้ ? ท่านเชื่อหรือว่าโลกเรามีความยุติธรรมมากพอที่จะอนุญาตให้ข้าพเจ้าพูดได้ ?

ข้าพเจ้าชอบเจียงเฟ เพราะเขาเป็นผู้ที่มีใจสอาดพอที่จะคิดว่าคนทั้งโลกควรเป็นพี่น้องกัน จริงอยู่, เขาอาจจะมีใจรักชาติอย่างรุนแรงตามลักษณะนิสัยของคนหนุ่มผู้มีเลือดอันร้อนระอุ แต่ในส่วนลึกของหัวใจเขาย่อมสงวนไว้ซึ่งเนื้อที่ผืนหนึ่งจะรับรองอุดมคติที่เป็นเนื้อแท้ของสันติภาพ คืออุดมคติที่ว่าโลกนี้เป็นของเรา เราทุกคนมีหน้าที่จะต้องรับผิดชอบร่วมกันในเรื่องความเจริญ เราจะเอาความเสื่อมและความรักชาติอย่างหลับหูหลับตามาข่มความรักโลกนั้นไม่ได้.