ว่าด้วยอุปทม

ประการหนึ่ง คือบุทคลเปนอุปะทมเกิดแก่สัตรีอันเปนคนกาฬกิณีสำส่อน ด้วยน้ำกิเลศเปนอาจิณ ครั้นชายไปเสพก็บังเกิดโรคสมมุติว่าเปนอุปะทม เพราะอุปัทวะชั่วช้านักแล

ประการหนึ่ง คือบุรุษบริสุทธิมิได้มักมากด้วยกิเลศ คือ​พระภิกษุแลฆราวาศเปนพหูสูตรก็ดี โรคอันนี้เกิดแก่บุทคลจำพวกใดจำพวกหนึ่งก็ดี เกิดเพราะกาฬมูตรอนึ่งโรคอันเกิดด้วยกะไษยกล่อน เกิดอยู่ในลำสายสะดือมักขัดลงมาถึงหัวเหน่า เดิมทีให้ขัดทางปัสสาวะ คือกล่อนลงฝักมักไม่ลงมาทางฝัก ลงมาทางองคชาต ให้องคชาตปวดแสบ ให้ปัสสาวะไหลหยดๆ ออกมา ครั้นกินยาหายไปแล้วก็กลับเปนมาเล่า เปนหลายครั้งหลายหนก็เปนต่างๆ ถ้าผู้ใดเปนดังนี้ท่านเรียกว่าโรคสำหรับบุรุษมิใช่อุปะทม แต่ถ้าว่าท่านจัดเข้ามาเปนทุลาวะสา ๔ ประการ ทุลาวะสานี้ว่าด้วยมูตรชั่วร้ายแล

ท่านจึงแต่งยาไว้ให้แก้มูตรต่าง ๆ อันมียาแก่โรคอุปะทม เกิดด้วยส้องเสพมาตุคามนั้น ท่านให้แต่งยาทุเลากินเสียก่อน เอาเบญจขี้เหล็ก ๑ รากพรม ๑ รากหนามรอบตัว ๑ รากกะทุงหมาบ้า ๑ แก่นประดู่ ๑ แก่นมะหาด ๑ โคกกระสุน ๑ เบญจคัดเค้า ๑ รากตองแตก ๑ ใบมะนาว ๑ ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ เถาวัลเปรียง ๑ สมอไทยเท่าอายุ ๑ สมอพิเภก ๑ สมอเทศ ๑ มะขามป้อม ๓๐ ผล รากพาดไฉน ๖ บาท รากนางนูน ๖ บาท ฝักราชพฤกษ์ ๕ ฝัก ยาดำ ๒ บาท รงทอง ๒ บาท ต้ม ๓ เอา ๑ แซกดีเกลือตามธาตุหนักเบา กินให้ลงเสียให้สิ้นน้ำเหลืองร้าย กินวัน ๑ เว้น ๓ วัน จึงกินอีกให้ได้ ๓ ครั้ง ครั้นสิ้นร้ายแล้ว จึงแต่งยาขับบุพโพใน กินต่อไปแล

ยาขับบุพโพใน เอาแก่นขี้เหล็ก ๑ แก่นประดู่ ๑ อ้อยช้าง ๑ แก่นแสมสาร ๑ แก่นสน ๑ แก่นมหาด ๑ เปลือกโลท ๑ ยาทั้งนี้​สมานในลำไส้ตลอดจนองคชาต

เอายาเข้าเย็นเหนือ ๑๐ บาท เอายาเข้าเย็นใต้ ๑๐ บาท ขันทองพยาบาท ๒๐ บาท พุงแก ๑๐ บาท หนอนตายหยาก ๑๐ บาท แก่นขี้เหล็ก ๑๐ บาท แก่นมะหาด ๑๐ บาท สุพรรณถันเหลือง ๔ บาท โรคทั้ง ๒ คุยทั้ง ๒ ก้างปลาทั้ง ๒ รากขนุนสำมะลอ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๔ บาท เทียนดำ เทียนขาว กระดูกงูเหลือม สิ่งละ ๔ บาท เขม่าเหล็ก ตรีกฏุก สิ่งละ ๒ บาท ขมิ้นอ้อย ๓ หัว ต้มกินแก้อุปะทม โรคสำหรับบุรุษ ถ้ามิหายกลายเปนคุธราดเข้าข้อเข้ากระดูก ให้ขัดมือขัดเท้าต่างๆ ยาตัดรากอุปะทมแล