ว่าด้วยอันนะปาณะวิธี

​ลำดับนี้จะกล่าวด้วยอันนะปานะวิธีติกิจฉาด่อไป โดยบาฬีเปนอาทิว่า อันยปานาทรุเตนาน๎ยทมวํตชตโตภยตะ หินาหินปริจ์ฉิท์ทวิธิตัส์สนิท๎ยเต แปลว่าธรรมดาสัตว์ทั้งหลายในโลกย์นี้ จะเลี้ยงชีวิตรด้วยอาหารสิ่งอื่นนอกกว่าเข้าน้ำนี้หามิได้

บัดนี้จะกล่าวในวิธีเข้าน้ำ แลเข้านั้นคือเข้ารัตสาลี ๑ มหาสาลี ๑ กาลมันทสาลี ๑ โลมันทสาลี ๑ กาลสาลี ๑ โปตะกะปัณะสาลี ๑ กุมปันทะสาลี ๑ ปะทัมสาลี ๑ วะราหะสาลี ๑ โทวะสาลี ๑ ทีฆะสาลี ๑ หัดถีสาลี ๑ มะยุระสาลี ๑ โกตัมพุรสาลี ๑ ทั้งนี้เปนคำสังกา เข้าสาลีทั้งปวงนี้เกิดในภูเขา มีรสอันหวานบังเกิดรสสนิท มีมนทินน้อยระงับลม

เข้ารัตสาลีสิ่งเดียวนั้นแก้ตรีโทษได้ เปนยาอันอุดม จุลมะธุสาลี ๑ สักขระสาลี ๑ ปัณะทุกะสาลี ๑ ปิยามังษะสาลี ๑ ชิระกะสาลี ๑ ขาระสาลี ๑ มชุระกาวิธี อันว่าเข้าดังกล่าวมานี้บังเกิดในท้องนา กระทำให้อาหารทั้งปวงสุกมีรสหวาน ระงับวาตะแลปิตตะหาย ให้เกิดเสมหะแลสัมภะวะ เข้าดังกล่าวมานี้เข้าจำพวกใดมีผลใน ๖๐ วัน เข้าจำพวกนั้นอุดม

อันว่าเข้าใหม่ทั้งปวงชอบกับจักษุ ให้บังเกิดโทษทั้งปวง มีเสมหะเปนอาทิ กระทำให้จำเริญกำลัง เข้ากับแก้ เข้าเดื่อย เข้าละมาน เข้าฝ้างเล็ก เข้าทั้ง ๔ ประการนี้ กระทำให้แห้งระงับปิตตะเสมหะหาย

เข้ายะวะสาลี ให้ลมกำเริบบังเกิดมละมาก ระงับปิตตะ​เสมหะหาย

เข้าโคธุมะสาลี ให้บังเกิดเสลดมีรสหนัก, รสเย็น, รสหวาน, ระงับลม

ถั่วเขียวมีรสฝาด, รสหวาน, รสเบา กระทำให้แห้ง ระงับปิตตะ ให้บังเกิดลม

ถั่วดำวานร ให้บังเกิดเสลด ระงับปิตตะระงับเสมหะ บังเกิดลม แก้หอบ, ไอแก้สอึก แก้ลมอะสุกะวาตะ

งา มีรสฝาด, หวาน, ขม ให้เกิดกำลังกระทำให้อุ่นกำเริบปิตตะ

สามัญผลชาติ กระทำให้ถอยกำลัง ไม่มีรสสนิทมีพิศเย็น

เมล็ดขนุนมีรสหวาน, ฝาด, หนักบังเกิดปัญญา กระทำให้แห้ง กำเริบลมระงับซึ่งปิตตะ

เมล็ดขนุนป่ามีรสฝาดรสหวานรสเบา กำเริบรัตตะปิตตะโรค ระงับกิมิโทษ แลเสมหะโทษ

เมล็ดมะขาม บังเกิดมวกมีรสหนักรสเย็น กระทำให้ที่ต่อที่หักติดกันได้

เนื้อปลาช่อนมีรสเบา ชอบกับธาตุทั้งปวงให้บังเกิดเสลด บังเกิดเมทะ ระงับวาตะมีรสบำรุงรสหวานรสอาหารให้สุก