ว่าด้วยสรรพยาต่างๆ

สิทธิการิยะ ถ้าแพทย์ผู้ใดรู้วิชาในคัมภีร์มหาโชตรัต จะแก้โลหิตสัตรีภาพอันพิการต่าง ๆ หญิงบางจำพวกโลหิตนั้นเปนก้อนกลมเข้าเท่าฟองเป็ดอยู่ในท้องน้อยแล้วหัวเหน่า บางจำพวกติดอยู่ในทรวงอก บางจำพวกกลมกลิ้งขึ้นกลิ้งลงอยูในท้องน้อยแล้วก็เจ็บปวดท้องดุจดังเปนบิด ลางทีให้ขึ้นจุกอยู่ที่ยอดอกเจ็บปวดดังจะขาดใจตายทั้งกลางวันแลกลางคืน ถ้าถึงกำหนด ๗ วันตายแล

​ถ้าแพทย์ผู้ใดจะรักษาสัตรีภาพไปเมื่อหน้า ถ้าแลหญิงจำพวกใดตั้งแต่อายุได้ ๑๔ ปี ๑๕ ปี แล้วยังไม่มีฤดูมาก็ดี ลางทีมีฤดูมาแล้วกลับแห้งไปก็ดี ท่านให้แต่งยาบำรุงไฟธาตุเสียก่อนให้ธาตุทั้ง ๔ บริบูรณ์พร้อมแล้ว จึงแต่งยาบำรุงโลหิตให้โลหิตนั้นชุ่ม ออกมาแล้ว จึงแต่งยาขับโลหิตตอไปเถิด ให้ทำยาบำรุงไฟธาตุ นั้น ท่านให้เอาลูกเบ็ญจกูลสิ่งละบาท ๑ ผลผักชี ๑ วานน้ำ ๑ หัวแห้วหมู ๑ พิลังกาสา ๑ บอรเพ็ด ๑ ผิวมะกรูด ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท ทำเปนผงละลายน้ำส้มซ่าบำรุงไฟธาตุให้บริบรณ์แล้ว จึงแต่งยาบำรุงโลหิตต่อไปนั้น

ท่านให้เอาเบ็ญจกูลสิ่งละ ๑ บาท โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง เลือดแรด ๑ บาท ดอกคำไทย ๑ บาท ฝางเสน ๒ บาท เกสรดอกพิกุล ๑ ดอกบุนนาก ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกบัวหลวง ๑ ดอกมะลิ ๑ ดอกจำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑ กฤษณา ๑ กระลำภัก ๑ ชะลูด ๑ ขอนดอก ๑ อบเชยเทศ ๑ ชะเอมเทศ ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ขมิ้นเครือ ๑ เอาเสมอภาคต้มไห้กินโลหิตนั้นงามดีอย่าสนเท่ห์เลย

ภาคหนึ่งเอารากช้าพลู ๑ ผลช้าพลู ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ ว่านน้ำ ๑ ฝักส้มป่อย ๑ เมล็ดสลอด ๑ สหัศคุณเทศ ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท เปล้าน้อย ๙ บาท พริกล่อน ๓ ตำลึง กระ​เทียม ๒ ตำลึง หัวดองดึง ๑ บาท ตำเปนผงละลายน้ำผึ้งก็ได้ น้ำส้มซ่าก็ได้ เหล้าก็ได้ ถ้าจะแซ่สุราฝังเข้าเปลือกไว้กินแก้สาระพัด โลหิตเหน้าโลหิตร้ายทั้งปวง แก้เสมหะริสดวงผอมเหลืองก็ได้ ดีทุกประการแล

อนึ่งพระฤๅษีทั้ง ๔ ตน ให้เอาใบหนาด ๑ บอรเพ็ด ๑ ใบมะตูม ๑ ใบผักคราด ๑ ยาทั้งนี้เอาน้ำสิ่งละทนาน เคี่ยวให้คงแต่ทนานหนึ่ง เอาใส่หม้อผนึกด้วยชันฝังดินไว้เดือน ๑ จึงกินหายโรคทั้งหลาย ถ้าฝังไว้ ๓ เดือนกินเปนอายุวัฑฒนะ เมื่อจะกินก็ได้ เมื่อจะประสมยาก็ดี ให้ออกชื่อพระฤๅษีนารท พระฤๅษีนาไลย พระฤๅษีตาไฟ พระฤๅษีตาวัว ทั้ง ๔ พระองค์ ซึ่งท่านประดิษฐานพระตำรานี้ไว้แล้ว ให้กินแต่วันละช้อนเถิด ประสิทธิทุกประการแล

สิทธิการิยะ พระตำรานี้ท่านกล่าวไว้ในคัมภีร์มหาโชตรัต ได้ทำมามากแล้ว ตำรานี้สำหรับแก้โลหิตฤดูขัดแลคลอดบุตรโลหิตไม่ออกสิ้นเชีงก็ดี แลคนทั้งหลายยอมว่าเปนบ้าพุทยักษ์ ลางคนก็ว่าผีพรายเช้าอยูบ้าง ลางคนก็ว่าเปนไข้สันนิบาต เพราะว่าโลหิตนั้นตีขึ้นจับหัวใจก็ให้คลั่งเพ้อ ลางทีให้ขบฟันจักษุเหลือกแลบชิวหา ให้เท้าเย็นมือเย็น เพราะว่าโลหิตออกไมสิ้นเชีงจึงให้เปนตางๆ กล่าวมาทั้งนี้ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้ให้กินยาผายโลหิตเสียก่อน จึงแต่งยาให้กินแก้โลหิตเหน้า จึงดองยาให้กินขับโลหิตเหน้าให้ออกสิ้นเชิง ถ้าไมออกสิ้นจะกลายเปนฝีหัวคว่ำ ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้ท่านให้ทำ​ตามตำรานี้เถีด

หญิงใดคลอดบุตรได้ ๑, ๒, ๓, วันก็ดี จนถึงเดือน ๑ ก็ดี กำหนดโลหิตร้ายนั้นยังอยู่ ถ้าถึง ๒ เดือนแล้วจึงพ้นกำหนดโลหิตเหน้าร้ายแล

ถ้าว่ากำลังโลหิตกล้านักให้ตีขึ้นไปไม่สมประดี ให้สลบให้ชักมือกำเท้ากำ อ้าปากมิออก ลิ้นกระด้างคางแข็ง ทำให้คนทั้งหลายกลัว อันนี้ชื่อว่าโลหิตเหน้าเปนใหญ่กว่าลมทั้งหลาย จึงให้มืโทษดุจดังกล่าวมานี้แล

สิทธิการิยะ ตำรายาอันชื่อว่าสังขแพทย์ (น้อย) ท่านให้เอาสังข ๖ บาท ดินประสิวขาว ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ สลึง เทียนดำ ๒ สลึง เทียนขาว ๒ สลึง เกลือ ๑ สลึง ขมิ้นอ้อย ๑ บาท หัวกะชาย ๒ สลึง ไพล ๒ สลึง หัวหอม ๒ สลึง หัวกะเทียม ๒ สลึง บดเปนแท่งไว้ละลายน้ำส้มซ่า แก้โลหิตเหน้าโลหิตร้ายมิให้ตีขึ้นไปเลย ถ้าผู้ใดกินยานี้เหมือนอยู่ไฟได้เดือนหนึ่ง อย่าสนเท่ห์เลย ได้ทำมามากแล้ว

ยาชื่อสังขแพทย์ (ใหญ่) รุสรรพโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง เอาเทียนทั้ง ๕ โกฐทั้ง ๕ ผลสมอไทย ๑ ผลสมอพิเภก ๑ ผลผักชีล้อม ๑ ผลผักชีลา ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ น้ำประสานทอง ๑ หัวอุตพิศ ๑ เบี้ยตัวผู้ ๑ สังข์ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ขิงแห้ง ๑ พริกล่อน ๑ การะบูร ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาคทำผงไว้ก่อน ถ้าจะทำเปนยารุใหญ่ เอาผลสลอดเท่ายาทั้งหลาย ถ้าจะทำเปนยา​ผายเอาผลสลอด ๒ ส่วน บดกินหนัก ๒ ไพ ถ้าผู้หญิงกินหนัก ๑ ไพ แก้โลหิตร้ายทั้งปวง แก้ริศดวงแก้คุณผีแก้คุณคนก็ได้ ท่านตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล

ยาชื่อสังข์วิไชย ท่านให้เอารากพันงูแดง ๔ บาท หัวแห้วหมู ๔ บาท บอรเพ็ด ๔ บาท ไพลแห้ง ๑ บาท ขมิ้นอ้อยแห้ง ๑ บาท รากมะตูม ๑ บาท รากจิงจ้อ ๑ บาท รากบิ่บ ๑ บาท ผิวมะกรูด ๑ บาท เอื้องเพ็ดม้า ๒ บาท เปลือกกุ่มทั้งสองสิ่งละ ๒ บาท ไฟเดือนห้า ๒ บาท สมุลแว้ง ๒ บาท กรุงเขมา ๒ บาท โกฐทั้ง ๙ สิ่งละ ๑ บาท เทียนทั้ง ๗ สิ่งละบาท ชเอมทั้งสองสิ่งละ ๑ บาท รากทนดี ๑ บาท รากหนาด ๑ บาท พริกหอม ๑ บาท รากพุงดอ ๑ บาท รากช้าพลู ๑ บาท รากส้มกุ้งทั้งสองสิ่งละ ๒ บาท รากเจตภังคี ๑ บาท การะบูร ๕ บาท เมล็ดในกระวาน ๒ บาท ผลเอ็น ๘ บาท รากมะรุม ๓ บาท รากมะแว้งเครือ ๒ บาด รากมะเขือขื่น ๒ บาท ผลจันทน์ ๑ บาท ดอกจันทน์ ๑ บาท กานพลู ๒ บาท รากเจตมูลเพลิง ๕ บาท แก่นแสมทั้งสองสิ่งละ ๑๐ สลึง สค้าน ๒ บาท สนเทศ ๑ บาท หญ้ายองไฟ ๘ บาท สังข์เป่า ๒ บาท สังข์หนาม ๔ บาท ยาทั้งนี้ตำเปนผงละลายน้ำส้มซ่าให้หญิงกิน เปนไข้เพื่อโลหิตทำพิศต่างๆ เพราะต้นโลหิตขัดก็ดี โลหิตออกไม่สดวกก็ดี ริศดวงปากเปื่อยก็ดี ริศดวงแห้งกิดี กระไษยท้องมารก็ดี ป้างม้ามท้องโรก็ดี กินยานี้หาย ถ้าฤดูไม่สดวกให้ละลายน้ำไพล​กินออกดีแล

ถ้าเปนลมประจุบัน ละลายน้ำกะเทียมกินหาย ถ้าเปนโลหิตประจุบัน ให้ละลายน้ำไพลกินหาย ถ้าริศดวงงอกทวารทั้ง ๙ ละลายน้ำผึ้งกินหาย ถ้าเปนลมเปลี่ยวดำละลายน้ำมะนาว น้ำส้มซ่ากินหายแล ยานี้เปนมหาวิเศษนักยากที่บุคคลจะทำได้ ท่านตีค่าไว้ชั่งทองแล ถ้าผู้ใดพบให้เร่งทำใช้เถิด

สิทธิการิยะ ตำรานี้อยู่ในพระคัมภีร์ชื่อว่ามหาโชตรัต สำหรับจะแก้โลหิตเหน้าร้าย ฤดูขัดแลคลอดบุตรโลหิตดีขี้นก็ดี แลโลหิตแห้งเข้าเปนก้อนเปนเถาจะกลายเปนฝีในมดลูก จะให้เปนมารโลหิตมารกระไษยก็ดี แลโลหิตจับหัวใจให้คลั่งเพ้อเปนบ้าก็ดี ลางทีให้จับชักเท้ากำมือกำตาเหลือกแลตาช้อน ให้เปนไปต่าง ๆ ดังกล่าวมานี้ ลางทีให้เปนดังไข้จับ ลางทีแล่นเข้าจับเอาหัวใจจับเอาขั้วดีให้คลั่งเพ้อเปนบ้าไป แก้ไม่ฟังใน ๗ วันผู้นั้นตาย ถ้ามิตายจะเปนคนเสียจริตเปนบ้าไปแก้มิฟังเลย ลางทีกลายเปนฝีหัวคว่ำเปนมารโลหิต ลางทีเปนฝีภายในทิ้ง ๕ ประการ คือฝีมะเร็งทรวงกระสุกฝีทลุนเปนต้น ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้โลหิตเหล่านี้ ให้ทำตามตำรานี้เถิด

ถ้าคลอดบุตรได้ ๑, ๒, ๓, วันก็ดี จนถึงเดือน ๑ ก็ดีกำหนดโลหิตร้ายยังอยู่ ถ้าถึง ๒ เดือนแล้วจึงสิ้นกำหนดโลหิตเหน้าแลร้ายนั้นแล

ถ้ากำลังลมกล้านักก็ให้ตีขึ้นไม่เปนสมปดีให้สลบไป ลางทีให้ชักมือแลเท้าอ้าปากมิออก ให้ลิ้นกระด้างคางแข็งนักทำให้คนกลัว อันว่ากำลังลมนี้กล้ากว่าโลหิตทั้งหลาย ให้มีโทษต่างๆ ดังกล่าวมาแล้ว

ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้ท่านให้ทำยาขนานนี้ ไพล ๑ เปลือกกุ่มทั้ง ๒ ลำพันแดง ๑ รากละหุ่งแดง ๑ ผลกระวาน ๑ กานพลู ๑ ข่า ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ รากพันงูแดง ๑ รากอังกาบ ๑ ผลสมอไทย ๑ ผลสมอพิเภก ๑ ผลผักชีทั้ง ๒ หัวตะไคร้หอม ๑ ผลช้าพลู ๑ ขิงแครง ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ เปลือกราชพฤกษ์ ๑ รากกระพังโหมทั้ง ๒ ดีปลี ๑ สค้าน ๑ เปลือกโลท ๑ ว่านเปราะ ๑ เทียนทั้ง ๕ โกฐหัวบัว ๑ โกฐกระดูก ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐพุงปลา ๑ เครื่องสมุนไพลสิ่งละ ๑ บาด เครื่องเทศสิ่งละ ๒ สลึง ทำผงบดเปนแท่งไว้ละลายน้ำเหล้าก็ได้ น้ำขิงกํได้ น้ำข่ากํได้ แก้สรรพลมในปัสสาวะนั้นแล

ยาต้มชื่อเบญจขันธ์ (น้อย) แก้โลหิตเหน้าอันกลัดทวาร ท่านให้เอาเปลือกมะยมตัวผู้ ๑ เปลือกมะไฟ ๑ เปลือกสะท้อน ๑ รากตองแตก ๑ ใบสมอทเล ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ ให้กินแต่พอกำลัง แก้สรรพโลหิตเหน้าหายแล

ยาชื่อเบญจขันธ์ (ใหญ่) แก้โลหิตตกหมกอยู่ เอาหัวหอม ๑ ขิง ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ไพล ๑ ใบคนทีสอ ๑ เทียนดำ ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ จอก เอาเหล้าเปนกระสาย ต้ม ๓ เอา ๑ กินแตพอกำลังหายแล.

​ยาแก้โลหิตตีขึ้น เอาลำพัน ๑ กระเทียม ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ตะไคร้หอม ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค บดด้วยน้ำมะนาวให้กินแก้ลิ้นหด แลคางแข็ง แก้โลหิตให้กระจาย ทาคางแข็งให้อ่อน อ้าปากออกได้แล

อนึ่งยาผายโลหิต เอารากขี้กาแดง ๑ ขี้เหล็กทั้งห้า ๑ ใบมะกา ๑ ใบ มะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ หญ้าไซ ๑ ผลคัดเค้า ๑ ต้มให้งวดแล้วกรองเอาน้ำขยำใส่ลงอีก เขี้ยวให้ข้น ปรุงยาดำสลึงเฟื้อง ดีเกลือ ๑ บาท กินประจุโลหิตร้ายทั้งปวง แก้ไข้สันนิบาท แก้ไข้ฝีดาษแล

ยาผายโลหิตเหน้าทั้งปวง เอาใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ โขลกเอาน้ำสิ่งละทนาน เกลือ ๑ บาท เขี้ยวให้ข้น เมื่อกินเอามะขามเปียกละลายลง จึ่งปรุงยาดำ ๑ สลึง ดีปลี ๑ บาท กินประจุโลหิตเหน้าโลหิตร้าย ตกสิ้นดีนักแล

ยาบำรุงโลหิต เอาแก่นแสมทเล ๑ เปลือกมะทราง ๑ กานพลู ๑ สารส้ม ๑ ดินประสิวขาว ๑ เทียนดำ ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายสุรากิน ได้ทำมามากแล้ว โลหิตตกสิ้นดีนักแล

อนึ่งเอาสหัศคุณเทศ ๑ แก่นแสมทเล ๑ หญ้ายองไฟ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ บดละลายสุรากินให้ขับโลหิตดีนักแล

ยากินแก้อยู่ไฟไม่ได้ เอาสารส้ม ๑ บาท เกลือ ๑ บาท เทียนดำ ๑ บาท ทำผงละลายสุรากินก็ได้ ละลายน้ำร้อนกินก็ได้ ​ถ้าจะทำเปนก้อนเอามะนาว ๑๐ ผล เอาแต่น้ำใส่กะทะตั้งไฟขึ้น เอายานั้นใส่ลงกวนไปให้เปนลูกกลอน กินแก้อยูไฟไม่ได้ดีนักแล

ถ้าโลหิตตกหมกขังอยูในท้องน้อยก็ดี ให้เจ็บท้องหนักก็ดี เอาสารส้มบดใส่กระเบื้องสตุแล้ว หนัก ๒ ตำลึง พริกไทยบดแล้ว ๒ ตำลึง แช่สุรากลั่น ๒ ทนาน ผนึกชันฝังเข้าเปลือกไว้ ๗ วัน เมื่อจะฝังนั้นเศกด้วยมนต์นี้ โอมพิษๆ มหาพิศๆกูจะกอกเด็จก้านพิศนานา โอมตรีภยันตุ ภุญชันตุสวาหะ) ๗ หนกินเถิด หายปวดท้องมวนท้องดีนักแล

ยาชื่อสุรามฤตย์ (ใหญ่) เอาน้ำประสานทอง ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ เมล็ดผักชีทั้ง ๒ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ ผลจิงจ้อใหญ่ ๑ โกฐสอ ๑ สมอเทศ ๑ ตรีกฏุก ๑ ยานี้เอาเสมอภาค เอาเมล็ดสลอด ๑๒ เม็ดฝังเข้าในผลมะนาวเผาไฟให้ระอุ เอาหนัก ๑ บาท ทำผงไว้ เมื่อจะกินหนัก ๒ ไพ ถ้าธาตุหนักกิน ๑ เฟื้องลงสิ้นเสมหะแลโลหิตร้ายจนสิ้นเชิงแล ถ้าลมจุกเสียดโลหิตตีขึ้นปะอก ตกช้าง, ม้า, ควาย, วัว, ตกต้นไม้ แลคลอดบุตรโลหิตตีขึ้นปะอก รกมิออก ได้กินยานี้โลหิตออกแล สรรพโรคผู้หญิงกินหายสิ้นแล

ถ้าหญิงโลหิตตกทางทวารหนักทวารเบา มิออกสดวกให้เอาขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ ผลผักชีล้อม ๑ บดละลายด้วยมูตรโคดำกินหายแล

ยาจำเภาะโลหิตให้สดวก เอารากผักไห่ ๑ รากมูลกาแดง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ผลคัดเค้า ๑ ต้ม ๓ เอา ๑ กินให้ผายโลหิตร้ายครอบฝีภายในด้วยดีนักแล

ยาแก้ปิดลูกเมื่อมีครรภ์ เอาดินกิน ๑ เปลือกมะขามป้อม ๑ กะเทียม ๑ น้ำตาลหม้อ ๑ ดีปลี ๑ เอาเท่ากันบดให้เปนลูกกลอน กินแก้บิดดีนักแล

ยาต้มรุโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง เอาเปลือกต้นเงาะ ๑ เปลือกต้นมะยมตัวผู้ ๑ เปลือกต้นมะทราง ๑ เปลือกประยงป่า ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินแต่พอกำลังหายจับไข้ต่างๆ ดีนักแล

ยาชื่ออินทจรสุรามฤตย์ ประจุโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง ท่านให้เอาน้ำประสานทอง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ ผลผักชีลา ๑ พริกล่อน ๑ ขิงแห้ง ๑ ผลจิงจ้อ ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ ผลสะบ้าเผา ๑ กานพลู ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ สลึง ผลสมอเทศ ๑ บาท เอาสลอดปอกเปลือกเอาไส้ออกเสียแล้ว ใส่ในผลมะพร้าวนาฬิเกอ่อนสุมไฟแกลบไว้ยังรุ่ง เอาออกซับให้หมดน้ำแล้วจึงบดเข้ากันกับยานั้น ทำผงไว้ละลายน้ำผึ้งน้ำร้อนก็ได้ ถ้าธาตุหนักกินแต่เฟื้อง ๑ ลงจนเสมหะ ขับโลหิตร้ายสิ้นเชิงทั้งแก้ลมจุกเสียดก็ดี แก้โลหิตตีขึ้นก็ดี รกมิออกก็ดีอย่าสนเท่ห์เลยดีนัก แก้สรรพโรคแล ท่านตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล

เอากุ่มน้ำ ๑ กุ่มบก ๑ มะรุม ๑ ทองหลาง ๑ ใบหนาด ๑ ​ใบคนทีสอ ๑ ผลคัดเค้า ๑ รากฟักเข้า ๑ รากตำลึง ๑ รากมูลกาแดง ๑ รากมูลกาขาว ๑ รากผักไห่ ๑ รากผักเป็ด ๑ รากผักคราด ๑ รากผักเสี้ยนผี ๑ กะเมง ๑ หญ้าไซ ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบมะยมตัวผู้ ๑ ใบรักขาว ๑ ใบเสนียด ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ยาทั้งนี้ตำเอาน้ำสิ่งละทนาน จึงเอาน้ำผึ้งทนาน ๑ ใส่กะทะตั้งไฟเคี่ยวให้เปนยางมะตูมแล้ว จึงปรุงพริกล่อน ๒ บาท ผลสลอด ๒ บาท การะบูร ๑ บาท ใส่ลงกวนให้เปนลูกกลอนกินหนักสลึง ๑ แก้โลหิตร้ายทั้งปวง แก้ปวดมวนแลลมจุกเสียดเปนกล่อนลงฝัก หญิงถึงฤดูไม่สดอกกินยานี้หายแล

ยาแก้หญิงมีฤดูไม่สดวก เอาเบี้ยตัวผู้ ๓ เบี้ย หอยขม ๑ หอย เผาให้โชน เอาสมอร่องแร่ง ๑ เทียนดำ ๑ สารส้ม ๑ รากฟักเข้า ๑ รากอ้อยช้าง ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาคทำผงกินหนัก ๑ สลึง ละลายน้ำมะนาวให้กินเดือน ๑ มีฤดูมาแล ได้ทำมาแล้วหายดีนักแล

ขนานหนึ่งเอาสมอร่องแร่ง ๑ หญ้าไซ ๑ ตรีกฏุก ๑ กะเทียม ๑ ผิวมะกรูด ๑ เทียนดำ ๑ การะบูร ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค บดละลายเหล้ากินจำเภาะประจุโลหิตเหน้าแลโลหิตร้าย โลหิตขัดนั้นออกได้ดังใจแล

อนึ่งเอาใบสบ้ากำมือ ๑ พริกไทย ๗ ขิง ๗ เกลือ ๗ บดละลายเหล้ากิน ๓ วันๆ ละ ๓ เวลา โลหิตออกแล ได้ทำมาแล้วดีนักแล

​ยาต้ม เอาเปล้าทั้ง ๒ สหัสคุณเทศ ๑ สหัศคุณไทย ๑ โกฐพุงปลา ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ รากผักกะชับ ๑ ยาทั้ง ๒ สิ่งนี้ให้พลีเอาแต่ที่ต้นโทน ต้มด้วยสุรากลั่น เงินผูกฅอหม้อ ๑ บาท กินแต่ทีละช้อนหอย ๑ แก้โลหิตอันคลั่งมีพิศม์ก็ดี โลหิตกรัง ฤดูขัดเปนริศดวงก็ดี ผอมเหลืองก็ดี เปนมุตรกฤษก็ดี ได้กินยานี้หายแล

ถ้าหญิงถึงฤดูมิสดวก โลหิตเหน้าร้ายคั่งอยู่ ท่านให้เอารากละหุ่งแดง ๑ เมล็ดฝ้ายหีบแล้ว ๑ เทียนดำ ๑ ขิง ๑ ดินประสิวขาว ๑ เอาเสมอภาคต้มกินแก้ช้ำรั่ว แก้โลหิตด้วยแล

ถ้าหญิงคลอดบุตร แลโลหิตร้ายมิสิ้น จะกลายเปนฝีในมดลูกก็ดี เปนฝีหัวคว่ำก็ดี ท่านให้เอาน้ำมันนี้ให้กิน เอาขิงสด ๕ ตำลึง บอรเพ็ด ๕ ตำลึง น้ำมันงาทนาน ๑ น้ำมันมะพร้าวไฟทนาน ๑ หุงให้คงแต่น้ำมันแล้วจึงปรุงผลจันท์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ผลเบญจกานี ๑ เนระภูษีทั้ง ๒ ดีปลี ๑ เทียนสัตบุศย์ ๑ เทียนทั้ง ๕ สมุลแว้ง ๑ เอาเสมอภาคทำผงระแนงให้เลอียดปรุงให้กินแต่พอกำลัง น้ำมันนี้วิเศษแล

ถ้ามิฟังให้หุงน้ำมันนี้อีกเล่า เอาน้ำมะนาว ๒ ทนาน ขิงสด ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ กะชาย ๑ หอม ๑ กะเทียม ๑ พริก ๑ ขิง ๑ เปลือกกุ่มทั้ง ๒ เปลือกทองหลางใบมน ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เปลือกมะรุม ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละทนาน เอาน้ำผักเสี้ยนฝี ๕ ทนาน เกลือรำหัดหุงให้คงแต่น้ำมัน แล้วจึ่งปรุงดีงู​เหลือม ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ สลึง กระวาน ๒ สลึง กานพลู ๑ บาท ตำระแนงปรุงลงแล้ว จึงกินจำเภาะถ่ายโลหิตเหน้าร้าย ครอบฝีในมดลูก แลฝีหัวคว่ำดีนักแล

ถ้าหญิงอยูไฟไมได้ เลือดเหน้าตกหมกอยู่ มักจะเปนต่างๆ ถ้าจะแก้ท่านให้เอาเทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ บาท พริกล่อน ๓ บาท เอาแก่นแสมทเลเท่ายาทั้งหลายทำผง เมื่อจะกินชั่งเอาหนักสลึงเฟื้อง บดละลายเหล้ากินขับโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวงตกสิ้นแล

ยาชื่อไฟประไลยกัล์ป ขับโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง เอาขิงแห้ง ๑ บาท พริกเทศ ๑ บาท พริกไทย ๑ บาท ผลจันทน์ ๒ สลึง การะบูร ๒ สลึง เอาแกนแสมทเลเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้งกินเปนยาร้อนดีนักแล

ยาชื่ออินทรชวร จำเภาะประจุโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง แก้ริศดวงมงคร่อ ท่านให้เอาผลสลอดประสะแล้วหนัก ๑ บาท ผลสมอเทศ ๑ บาท ผลผักชีล้อม ๑ บาท เกลือสินเธาว์ ๑ สลึง โกฐสอ ๑ สลึง พริก ๑ สลึง ขิง ๑ สลึง ดีปลี ๑ สลึง น้ำประสานทอง ๑ สลึง บดทำแท่งไว้ ถ้าธาตุหนักกิน ๑ เฟื้อง ถ้าธาตุเบากิน ๒ ไพ ลงถึงเสมหะ ละลายน้ำผึ้งก็ได้ น้ำร้อนก็ได้ดีนักแล

ยาชื่อตรีภักตร์ จำเภาะประจุโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง แก้โรคสรรพทุกประการ ท่านให้เอาผลสลอดประสะแล้วหนัก ๑ บาท เกลือสินเธาว์ ๑ บาท งาเมล็ด ๑ บาท ยาทั้งนี้ให้ขั้วด้วยน้ำมันงาแต่ละ​สิ่งๆ แล้วจึงประสมกันเข้าบดให้เลอียดปั้นก้อน กินเท่าผลพุดทรา ยานี้หนักกว่าทุกขนานแล

ยาประจุโลหิต เมื่อคลอดบุตร ท่านให้เอาสค้าน ๑ ดีปลี ๑ ยารากขาว ๑ กะเทียม ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายสุรากิน เมื่อจะกินเอาสานส้มปรุงลงหน่อย ๑ ชูโลหิตหญิงไม่ถึงฤดู ขัดฤดูผอมเหลืองให้ลงท้อง กลายเปนริศดวงพลวกให้กินยานี้หายแล

อนึ่งเอาเปลือกมะเฟือง ๑ บาท เปลือกโลท ๑ บาท หญ้าแพรก ๑ บาท พริกไทย ๑ บาท ขิงแห้ง ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท กะทือ ๑ บาท ไพล ๑ บาท กระชาย ๑ บาท หอม ๑ บาท กะเทียม ๑ บาท ผิวมะกรูด ๑ บาท เอาผักส้มป่อยต้มให้ข้น เอาน้ำเปนกระสาย บดแซกข่าแก่ ๒ สลึง บดปั้นเท่าเม็ดพริกไทยกิน ๑๑ เม็ด รุโลหิตขับโลหิต แก้ฤดูขัดนั้นออกสดวกดีนักอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อมหาชุมนุมธาตุ ให้รู้ว่าธาตุผู้นั้นอ่อนหรือหนัก แลจะเผาอาหารมิแหลก เพราะว่าไฟธาตุนั้นดับไป ท่านจึงให้แต่งยาขนานนี้ปลูกไฟธาตุให้บริบูรณ์ มิให้หย่อนมิให้หนัก แต่พอบริบูรณ์ไว้นั้น ท่านให้เอาหัวดองดึง ๒ บาท ผักแพวแดง ๒ บาท ขิงแห้ง ๒ บาท พริกไทย ๕ บาท ยาทั้งนี้ทำผงแล้วเอาน้ำใบคนทิสอเปนกระสาย บดเปนแท่งไว้เท่าเม็ดพริกไทยกิน ๙, ๑๐, ๑๓, เม็ด ให้ปลูกไฟธาตุ ถ้าจะให้ผายเอารากตองแตก ๒ บาท ใบสลอด ๒ บาท พริกไทย ๒ บาท บดเข้าด้วยกันกินเจริญอาหาร ​แก้ไอแก้ท้องขึ้นก็ได้ ยานี้วิเศษนักถ้าผู้ใดพบอุส่าห์ทำกินเถิด

ยาปลูกไฟธาตุ เปนอายุวัฑฒนะด้วย ท่านให้เอาดีปลี ๑ รากช้าพลู ๑ ผักแพวแดง ๑ สค้าน ๑ ขิงแห้ง ๑ ผลผักชีล้อม ๑ ว่านน้ำ ๑ หัวแห้วหมู ๑ ผลพิลังกาสา ๑ ผิวมะกรูด ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค พริกล่อนเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้งก็ได้ น้ำส้มซ่าก็ได้ น้ำร้อนก็ได้ สุราก็ได้ ปลูกไฟธาตุให้โลหิตงาม ถ้าไม่มีฤดูให้ฤดูมีมา ถ้าแม่ลูกอ่อนกินมีน้ำนมมาก ทั้งหาโทษมิได้เลยดีนักแล

ขนานนี้เอารากช้าพลู ๑ บาท ผลช้าพลู ๑ บาท เทียนดำ ๑ บาท รากเจตมูลเพลิง ๑ บาท ขิงแห้ง ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท สค้าน ๑ บาท หัวแห้วหมู ๑ บาท ว่านน้ำ ๑ บาท ฝักส้มป่อย ๑ บาท ผลสลอด ๑ บาท สหัศคุณเทศ ๑ ตำลึง เปล้าน้อย ๙ บาท พริกล่อน ๑ ตำลึง กะเทียม ๓ ตำลึง หัวดองดึง ๑ บาท ทำผงละลายน้ำผึ้งก็ได้ น้ำส้มซ่าก็ได้ น้ำร้อนก็ได้ น้ำขิงก็ได้ สุราก็ได้ ถ้าจะแช่สุราฝังเข้าเปลือกไว้ก็ได้ แก้สรรพโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง แก้ลมแก้เสมหะแก้ริศดวงผอมเหลือง แก้ไอแลท้องโร แลขัดโลหิตกินยานี้ออกดีนักแล

ถ้าขัดฤดูไปปีหนึ่งสองปีก็ดี แลโลหิตรั้งอยู่นั้นมันจะกลายเปนมารโลหิต มารหิน มารน้ำ เปนริศดวงก็ดี ถ้าจะแก้ท่านให้เอาหัวดองดึง ๘ บาท รากเจตมูลเพลิง ๒ บาท ดีปลี ๑ บาท เทียนขาว ๑ บาท ทำผงละลายสุรากินหายแล

​ถ้าโลหิตข้นเปนไตอยู่ในท้องก็ดี ท่านให้เอาผักเสี้ยนผีตำกรองเอาน้ำให้ข้น ปรุงพริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ กะเทียม ๑ ให้กินแก้โลหิตร้ายตกสิ้นแล

ยาชื่อฤทธาจร เอามหาหิงคุ์ ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ สค้าน ๑ ดอกช้าพลู ๑ หัวแห้วหมู ๑ ผลพิลังกาสา ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เกลือเทศ ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายน้ำผึ้งก็ไค้ น้ำร้อนก็ได้ แก้ลมขึ้นทั้งตัว ลมเปนก้อนแลโลหิตเปนก้อนในท้อง ให้ปวดขัดเจ็บไปทุกเมื่อก็ดี ให้กินยานี้หายแล

ยาดองขับโลหิต ให้เอาโลฑนง ๑ ไฟเดือนห้า ๑ เอื้องเพ็ดม้า ๑ หางไหลแดง ๑ เปลือกตาเสือ ๑ เปลือกมะม่วงพรวน ๑ เปลือกกะทุ่มมูลหมู ๑ ยาเข้าเย็น ๑ แก่นสน ๑ สารส้ม ๑ ดีปลี ๑ ยาทั้งนี้เอาสิงละ ๑ บาท เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ สลึง ผลจันทน์ ๓ ผล ดองด้วยสุรา ๓ ทนาน ให้พลีจงดี กินทีละช้อนหอยหนึ่งก่อน ถ้าโลหิตมิตกให้ใส่หางไหลอีก ๒ สลึง กินโลหิตเปนก้อนเปนลิ่มอยู่นั้นออกมาสิ้น ท่านตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล

ยาขับโลหิต เอาตรีกฏุก ๑ แก่นแสมทเล ๑ ไฟเดือนห้า ๑ เปล้าทั้ง ๒ กะเทียม ๑ หญ้ายองไฟ ๑ โลทนง ๑ เทียนดำ ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายสุรา ให้กินตามกำลังเกิดมีฤดูมาแล

ถ้าหญิงคลอดบุตรโลหิตนั้นกลับแห้งไป ท่านให้แต่งยานี้ให้เอาแก่นแสมทั้ง ๒ หญ้าพันงูแดง ๑ หญ้าพันงูขาว ๑ รากผักโหมหิน ๑ รากสแก ๑ หัวบุก ๑ เบี้ยผู้เผา ๑๒ เบี้ย แช่​สุรากินให้มดลูกแห้งแล

ยาขับโลหิตเอาเปลือกจำปา ๑ ใบคนทีสอ ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบถั่วแระ ๑ ยา ๔ สิ่งนี้เอาสิ่งละกำมือ ยาเข้าเย็น ๕ ตำลึง ต้มด้วยสุรากินหาย

ขนานหนึ่งเอาสหัสคุณเทศ ๑ บาท เปล้าน้อย ๑ บาท แก่นสน ๑ หัวแห้วหมู ๑ พริกล่อน ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท ขิงแห้ง ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ บาท เทียนหลอด ๑ สลึง เทียนขาว ๑ สลึง เทียนสัตบุศย์ ๑ สลึง เทียนดำ ๑ สลึง เทียนเข้าเปลือก ๑ สลึง ทำผงละลายน้ำผึ้งรวงกินหนัก ๑ สลึง แก้สรรพเลือดอันพิการต่างๆ ถ้าผู้หญิงโลหิตจับหัวใจ เปนพิกลจริตต่างๆ ก็เปนเพราะโทษโลหิตนั้นถ่ายเดียว ให้กินยานี้ไปโลหิตนั้นก็จะมีมาตามฤดูแล

ยาขับโลหิต เอาการะบูรฝังเข้าในหัวขมิ้นอ้อย สุมไฟแกลบให้สุกแล้วฝานหน้าแว่น ผึ่งแดดให้แห้งแช่สุรากินโลหิตออกดีนักแล

ยาแก้โลหิตร้ายทั้งปวงต่างๆ ท่านให้เอาเทียนดำ ๑ โกฐหัวบัว ๑ สมอไทย ๑ การะบูร ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท บดละลายสุรากินให้โลหิตนั้นซุ่มออกหายเจ็บปวดทั้งปวงแล

ยาชื่อมาศคุณ ให้โลหิตออกดีนัก ท่านให้เอาเปลือกกุ่มทั้ง ๒ เปลือกมะรุม ๑ เปลือกทองหลางใบมน ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ข่า ๑ กะชาย ๑ ดีปลี ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ หอม ๑ ​กะเทียม ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาคบดละลายเหล้ากินโลหิตออกสดวกดีนัก ได้ทำแล้ว

ยาผายโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง หญิงถึงฤดูไม่สดวกโลหิตเปนก้อนขึ้นจุกอยู่ในท้องก็ดี ลงไปจุกที่ทวารเบาก็ดี โลหิตไม่สดวกตามประเวณีจึงให้เปนพิกลต่าง ๆ ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้ท่านให้เอาใบมะขาม ๑๐ ตำลึง ใบส้มป่อย ๑๐ ตำลึง ผลคัดเค้า ๒ ตำลึง ฝักราชพฤกษ์ ๑ ตำลึง ผลมูลกาแดง ๑ บาท ผลมูลกาขาว ๑ บาท ใส่หม้อเคี่ยวให้ข้นแต่พอดี ปรุงยาดำ ๑ บาท เกลือสินเธาว์ ๒ บาท เคี่ยวให้แต่พอกินได้แซกส้มมะขามเปียก กินเปนยาประจุโลหิตเหน้าร้ายตกหมกอยู่นั้น ละลายออกสิ้น ยานี้วิเศษนักแล

ถ้าถึงฤดูแล้วโลหิตตกมากเหลือกำหนด เอาพริกไทย ๑ บาท หัวหอม ๑ บาท เทียนดำ ๑ บาท กะเทียมแห้ง ๑ บาท บดด้วยน้ำมะนาวปั้นแท่งไว้ กินแก้โลหิตอันตกมากเหลือกำหนดหายแล

ยาประจุโลหิตเหน้าร้ายทั้งปวง ถ้าฤดูมีสดวกออกไม่งามก็ดี เขาทุบถองตีโบยตกต้นไม้ก็ดี แลโลหิตห่อเข้าอยู่ในอกก็ดี ถ้าจะแก้ให้เอาเทียนดำ ๑ บาท กะเทียมสุก ๑ บาท ดีเกลือ ๑ บาท บดเปนแทงไว้ให้กิน

ยาฝีริศดวง ชื่อริศดวงมหากาฬ ขึ้นในลำฅอเปื่อยก็ดี เปนยอดขึ้นในฅอก็ดี ให้แสบร้อนกินอาหารมิได้ เอาใบผักหนอก ๑ ​รากหญ้าคา ๑ ใบมหากาฬ ๑ ใบแพงพวยเทศ ๑ เกลือ ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ตำให้แหลกห่อผ้าแพรอมหายมามากแล้ว ตำรานี้ของพระอุดมญาณ

อนึ่งเอาผลมะกรูด ๓ ผล ไพล ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ โกฐกักกรา ๑ เอาเสมอภาค บดเปนลูกกลอนกิน ๓ วันแล้วจึงกินยาดองนั้นไปเถิดเปนยาคู่กันแล

ยาแก้โลหิตร้ายกันจะกลายเปนริศดวง ท่านให้เอารากส้มกุ้ง ๘ บาท ผักแพวแดง ๒ บาท แก่นแสมทั้ง ๒ ตรีกฏุก ๑ สะค้าน ๑ มดยอบ ๑ สารส้ม ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท สำหรับอยู่ไฟไมได้ไปขัดฤดูวิเศษนักแล

ยาแก้บ้าดีเดือด บ้าเพื่อโลหิตเพื่อลม บ้าเงื่องบ้าเหงา บ้าเขลาเปนทุกข์ บ้าขุกรำพึง บ้าพิกลจริตต่างๆ บางจำพวกก็ให้กลัวคน บางทีก็ร้องให้ บางทีก็หัวเราะ ลางทีให้คลั่งไคล้ดังพรายเข้าอยู่ เพราะโลหิตนั้นเข้าจับหัวใจ จึงให้เปนบ้าต่างๆ ท่านให้ทำยานี้กิน เอาพริกล่อน ๔ บาท ขิงแห้ง ๑ ชั่ง กะเทียมดิบ ๑ ชั่ง ผลมะกรูด ๑๕ ผล ยานี้ให้ต้มด้วยน้ำมะพร้าวนาฬิเก ๓ ผล ต้มให้งวดกรองเอาแต่น้ำให้ใต้แต่ ๒ ทนานด้วยทนาน ๑๐๘ ใส่น้ำผึ้งทนาน ๑ ตั้งไฟกวนแต่พอสบกัน เศกด้วย อิติปิโสให้ได้ ๑๐๘ จบ แล้วเอาพิมเสนปรุงลงแต่พอสมควร ถ้าคนบ้าไม่กิน ก็ให้เอาใส่ลงในเข้าปลาอาหารทั้งปวง ให้กินให้ได้ ๓ มื้อหายแล

​ขนานหนึ่งเอาสังข์เผา ๑ สลึง แก่นแสมทเล ๒ สลึง เทียนดำ ๑ บาท ว่านน้ำ ๑ สลึง ผลสมอไทย ๑ บาท พริกไทย ๒ สลึง ขิงแห้ง ๒ สลึง ดีปลี ๒ สลึง เปลือกตาเสือ ๒ สลึง เปลือกสะท้อน ๒ สลึง รากทนดี ๑ บาท ทำผงละลายสุรากิน ขับโลหิตอันพิกลนั้นให้ออกสดวกดี ยานี้ชื่อสังขไชย

อนึ่งเอามหาหิงคุ์ ๙ สลึง เทียน ๓ สลึง รากเจตมูลเพลิง ๕ สลึง เปล้าน้อย ๕ สลึง เปล้าใหญ่ ๕ สลึง สหัศคุณเทศ ๕ สลึง ผลผักกาด ๕ สลึง ใบกระวาน ๗ สลึง กานพลูบาทเฟื้อง สค้านบาทเฟื้อง ช้าพลูบาทเฟื้อง ขิงแห้งบาทเฟื้อง รากจิงจ้อใหญ่บาทเฟื้อง วานน้ำบาทเฟื้อง วานหางช้างบาทเฟื้อง พริกล่อนเท่ายาทั้งหลาย ทำผงเอาน้ำใบกะเมงเปนกระสาย ละลายน้ำผึ้งรวงกิน ถ้าจะแก้ลมละลายน้ำส้มซ่ากิน แก้ลมจับหัวใจให้มืดมัวฟุ้งซ่าน ละลายด้วยน้ำดอกไม้ปรุงพิมเสน ถ้าหาแรงมิได้ให้กระวนกระวายผอมแห้งไปละลายน้ำมะงั่ว ถ้าเมื่อยในกระดูกละลายน้ำใบกะเมงปรุงการะบูร ถ้าตัวร้อนละลายน้ำซาวเข้ากิน ถ้าหนาวละลายน้ำขิงน้ำข่าเอาดีงูแซกกินหาย ถ้าปวดศีศะละลายน้ำขิงแซกแมงมุมตายซาก ๓ ตัว ทาหน้าผากกระหม่อม ถ้าจะรุโลหิตละลายน้ำใบว่านหางช้าง แซกมูลหนูพุกสลึงหนึ่งอุ่นไฟให้ร้อนทาหน้าผากหาย ถ้าเปนป่วงเอาหูกะแซงต้มละลายยานี้กินหาย ถ้าลงท้องละลายสุรากินหาย ถ้าท้องผูกพรรดึกละลายน้ำมะขามเปียก ถ้ากินเช้ามิได้ละลายน้ำบอรเพ็ด ถ้าเจ็บ​หลังเจ็บบั้นเอว เอาไผ่สีสุกต้มด้วยน้ำท่า เคี่ยวให้งวดละลายยานี้กินหาย ถ้าจะกินไปทุกวันให้ละลายน้ำผึ้ง เปนลูกกลอนกินหนักสลึงหนึ่ง จะให้เจริญธาตุทั้ง ๔ ให้บริบูรณ์ ยานี้เปนมหาวิเศษนัก ถ้าผู้ใดพบให้เร่งทำกินให้จงได้เถิด ได้ทำมามากแล้ว

----------------------------

พระคัมภีร์มหาโชตรัต เล่ม ๒ โดยสังเขป

ขนานหนึ่งท่านให้เอารากสลอดกินลง ๑ บาท รากเจตมูลเพลิง ๒ สลึง สหัศคุณเทศ ๑ บาท หญ้าพันงูแดง ๑ บาท เทียนดำ ๑ บาท เปลาทั้ง ๒ สิ่งละ ๕ สลึง ดองดึง ๒ สลึง ดีปลี ๖ สลึง เบี้ยผู้เผา ๒ สลึง ผลจันทน์ ๒ สลึง ดอกจันทน์ ๒ สลึง กานพลู ๑ สลึง ขมิ้นเครือ ๒ สลึง ขิงแห้ง ๒ สลึง พริกไทย ๒ สลึง ตำเปนผงไว้รุโลหิตร้างขัดให้เจ็บปวดต่าง ๆ แลคลอดบุตรโลหิตมิตก เอาสมอร่องแร่ง ใบตองแตก ๗ ใบตำละลายสุราเปนกระสายยานี้กิน ถ้าธาตุหนักกิน ๒ สลึง ธาตุเบากินสลึงเฟื้อง ละลายน้ำผึ้งก็ได้โลหิตออกแล ยานี้วิเศษนักได้ทำแล้ว

ยาเจือโลหิตเมื่อโลหิตตก เอาน้ำกะทือ ๑ น้ำไพล ๑ น้ำกะชาย ๑ น้ำมะนาว ๑ เอาสิ่งละจอก ปรุงพริก ๑ ขิง ๑ หัวหอม ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ อุ่นไฟให้ร้อนกินแก้โลหิตหมกแห่งหญิง ให้จุกเสียดแทงก็ดึกินยานี้หาย ท่านตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล

ถ้าหญิงคลอดบุตรก็ดึ แท้งบุตรก็ดึ ถึงฤดูไม่สดวกก็ดี ​ท่านให้เอาผิวมะกรูด ๖ บาท หญ้าไซ ๕ บาท ไพล ๘ บาท เทียนดำ ๘ บาท สมอไทย ๑ บาท สมอเทศ ๑ บาท เทียนขาว ๒ สลึง เทียนเยาวภานี ๒ สลึง ทำเปนผงละลายสุราก็ได้ น้ำส้มซ่าก็ได้ ให้กินตามกำลัง ถ้าจะใคร่รู้ว่าโลหิตร้ายนั้นจะสิ้นแล้วหรือยัง เอาเทียนดำ ๑ บาท กะเทียม ๒ สลึง บดให้เลอียดละลายสุรากินแก้พิศม์โลหิตขับให้ออกเสียสิ้นแล

เอาใบมะกา ๑ ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ ใบตองแตก ๑ ผลคัดเค้า ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ แล้วปรุงรง ๑ สลึง ยาดำ ๑ สลึง กินแต่พอกำลังผายแก้โลหิตพิศม์ฝีในท้อง ฝีในมดลูกอันเจ็บนั้นหายแล

อนึ่งเอาผลขี้กาแดงผล ๑ ผ่า ๔ ซีกทั้งเสียซีก ๑ ขมิ้นอ้อย ๓ ท่อน บอรเพ็ด ๓ ท่อน ต้มด้วยสุรากินแก้โลหิตอันขัด แลฝีในมดลูกหายแล

อนึ่งเอาดีปลี ๑ รากช้าพลู ๑ รากเจตมูลแดง ๑ สะค้าน ๑ พริกไทย ๑ ไพล ๑ ผิวมะกรูด ๑ ใบคนทีสอ ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายสุรากินแก้พิษโลหิตคับคั่งดีนัก มิให้กลายเปนมารโลหิตแลฝีได้เลย

อนึ่งยาดองสำหรับโลหิตเหน้าแลร้าย อันขัดฤดูนั้นท่านให้เอาประดู่ส้ม ๔ บาท เทพธาโร ๒ บาท จันทน์หอม ๑ บาท สนเทศ ๔ บาท เปลือกอบเชย ๒ บาท ผลจันทน์ ๑ บาท ใบกระวาน ๑ บาท กานพลู ๑ บาท การะบูร ๑ บาท รากมะขาม ๑ บาท ​เปลือกตาเสือ ๑ บาท เปลือกสะท้อน ๑ บาท โลทนง ๑ บาท เปลือกมะยมตัวผู้ ๒ สลึง มะไฟเดือนห้า ๑ บาท เอื้องเพ็ดม้า ๑ บาท สมอร่องแร่ง ๑ บาท แก่นแสมสาร ๑ บาท แก่นแสมทเล ๑ บาท ให้แช่ด้วยสุรา ๕ ทนาน ฝังเข้าเปลือกไว้ ๓ วัน พลีจงดีกินแต่พอกำลัง ขับโลหิตเหน้าดังน้ำคาวปลาดังน้ำล้างเนื้อหายสิ้นแล

สิทธิการิยะ หญิงใดมีฤดูมาแล้วโลหิตนั้นกลับหายแห้งไม่มีมาตามประเวณีหญิงนั้นไปทุกข์สัตว์ เบาให้ขัดที่หัวเหน่า หาแรงมิได้ให้เสียดสีข้าง ลางทีให้จุกอกขึ้นมา ครั้นนวดก็ค่อยสบายแล้วกลับเปนมาเล่า หลายครั้งหลายที จึงให้กลายเปนฝีในมดมูก ลางทีก็กลายเปนลมก้อนลมเถา โรคนั้นชื่อวากระไษยดานเถา ท่านแต่งยานื้ไว้สำหรับผู้หญิง ด้วยว่าจะถึงซึ่งความตายเพราะโลหิตนั้น ท่านให้เอาน้ำข่าจอก ๑ น้ำขิงจอก ๑ น้ำไพลจอก ๑ น้ำผักเสี้ยนผีจอก ๑ น้ำมะนาวจอก ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ บดปรุงลงใส่ถ้วยตั้งในปากหม้อเข้าให้ร้อน แล้วเอาเหล็กสรรพคุณเผาไฟให้แดง แล้วใส่ลงในน้ำยานั้นให้ได้ ๓ หน เศกด้วย สักกัตวา ๓ จบ แล้วจึงเศกด้วย (ปุป์ผํสาอุป์ปัช์ซติ) ตามกำลังวัน แล้วจึงกินเถิดดีนักแล

ขนานหนึ่งเอาขิง ๑ ดีปลี ๑ กานพลู ๑ สมอเทศ ๑ สมอพิเภก ๑ เปล้าทั้ง ๒ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ ผลกระวาน ๑ หัวแห้วหมู ๑ ว่านน้ำ ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ บอรเพ็ด ๑ ยาดำ ๑ โกฐจุลาลำ​ภา ๑ ต้ม ๓ เอา ๑ กินขับโลหิตออกดีแล

ยาขับโลหิต เอาผลกระวาน ๑ หัวแห้วหมู ๑ เทพธาโร ๑ ขิงแครง ๑ หัวอุตพิด ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ ข่า ๑ รากสะแก ๑ ขมิ้นขัน ๓ หัว รากหนามแดง ๑ รากกรด ๑ รากพุดนา ๑ ทำเปนผงละลายน้ำผึ้งกินขับโลหิตมากดีนักแล

ยาดองสำหรับอยู่ไฟไม่ได้ ย่อมให้อาเจียรกินเผ็ดกินร้อนไม่ได้ แก้ไปถึงมุตรกฤจฉ์มุตรฆาฏด้วย เอารากส้มกุ้ง ๑ สลึง ยาเข้าเย็น ๑ สลึง เจตมูลเพลิง ๒ สลึง มะแว้งทั้งสองสิ่งละ ๑ สลึง ตรีผลา ๑ ตรีกฏุก ๑ สิ่งละ ๒ สลึง รากช้าพลู ๑ สลึง รากเสนียด ๓ สลึง สมุลแว้ง ๑ สลึง ขมิ้นเครือ ๑ สลึง เทียนดำ ๒ สลึง เทียนขาว ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ สลึง ผลเอน ๑ สลึง จันทน์ทั้งสองสิ่งละ ๑ สลึง แช่สุราฝังเข้าเปลือกไว้ ๓ วันกินหายแล

อนึ่งเอาแก่นขี้เหล็ก ๑ เปลือกทองหลางใบมน ๑ รากฝ้ายเทศ ๑ ต้มกินวิเศษนักแล ได้เชื่อมาแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาแก้ขัดฤดูอยู่ไฟไม่ได้ เอาสน ๑ แก่นแสมสาร ๑ พริกไทย ๑ รากเจตมูล ๑ เทียนดำ ๑ สานส้ม ๑ เอาเสมอภาคแช่สุรากินดีนักแล

ยาแก้ฤดูไม่สดวก เอาหญ้าไซกำมือ ๑ พริก ๓๓ เม็ด กระเทียม ๓ หัว ขิง ๑ ดีปลี ๑ บดละลายสุรากินดีนัก แก้โลหิตแก้ริศดวงหายแล

​อนึ่งเอาพริกไทย ๑ เฟื้อง ไพล ๑ สลึง แก่นแสมทเล ๑ เฟื้อง สมอร่องแร่ง ๑ เฟื้อง บดละลายสุรากินแก้โลหิต ขัด ๔ เดือน ๕ เดือนก็ออกแล

ขนานหนึ่งเอาข่า ๑ ไพล ๑ ผิวมะกรูด ๑ การะบูร ๒ สลึง กะเทียม ๕ สลึง พริก ๑ ขิงสด ๑ ดองดึง ๑ ดีปลี ๑ ใบสันพร้ามอน ๑ สมอร่องแร่ง ๑ ดินประสิวขาว ๑ สารส้ม ๑ เอาน้ำผักเปดแดงเปนกระสาย บดปั้นแท่งไร้ละลายน้ำผักเปด เอาเหล็กสรรพคุณเผาไฟชุบ ๓ ครั้งให้ยานั้นร้อน กินแก้ฤดูอันขัดออกสดวกดีแล

ยาแก้โลหิตจับหัวใจให้คลั่ง ถ้าจะแก้เอาแก่นแสมทเล ๑ แก่นปรู ๑ แก่นมะขาม ๑ ฝักส้มป่อย ๑ มูลโคข้างห้อม ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท ดองสุราไว้ ๓ คืน กินแก้โลหิตอันแห้งกรังอยู่ ๓ ปี ออกมาแล

เอาหัวดองดึงสด ๑ มูลโคสด ๑ บดเข้าด้วยกันแล้วเศกด้วยมนต์นี้ (ปุพพะมะโธฏฐิตะมะสะรํสะเรนะวิโยชะเย) บำหราบพยัญชนะตัวต้นออกมาเบื้องต่ำ (นะเยปะรํยุต์เต) นำพยัญชนะอันหาสระบมิได้ ไปสู้ทวาระเบื้องต่ำ (ปุปผํสาอุปปัชชะติ) แล้วเอายาปิดลงที่สดือ ถ้าบุตรตายอยู่ในท้องก็ดีรกมิออกก็ดี โลหิตกรังฤดูขัดก็ดีออกได้ ถ้าไข้ให้กลัดมูตรคูธก็ออกแล

ยาสัตรีไม่มีฤดูไม่สดวกไม่ปรกติ โลหิตนั้นมีกลิ่นเหม็นเหน้า ​ลางทีเปนน้ำคาวปลาแลน้ำซาวเข้า แลย่อมให้จุกเสียด ลางทีให้สบัดร้อนสบัดหนาวให้เมื่อยขบไปทั่วสารพางค์กาย ลางทีให้บวมหน้าบวมเท้าบวมมือทั้งสอง บวมท้องแลเจ็บขบหัวเหน่าแลบั้นเอว แลตะโพก แลให้หน้านั้นเขียวคล้ำดำหมองศรี ให้ศีศะนมนั้นดำดุจมีครรภ์ก็ดี แล้วให้คล้งเพ้อเปนบ้าแลให้ปวดศีศะหนักก็ดี ลางคนให้ตาเหลือง ลางคนให้ตาขาวลางทีให้ตาแดงเปนต้อ โทษดังนี้เหตุว่าฤดูนั้นไม่ปรกติจึงให้โทษ ถ้าแลแพทย์จะพยาบาลไซ้ ก็พึงให้กินยาประจุโลหิตเสียก่อน แล้วจึงให้ชำระมนทินแลธาตุในกายนั้นให้สิ้นเชิงเสียก่อน จึงให้กินยาปลูกโลหิต แล้วจึงให้กินยาชำระโลหิตอันพิการนั้นต่อเมื่อภายหลัง โทษโลหิตนั้นจึงคลายแล

ยาชำระโลหิตนั้นท่านให้เอา ตาอ้อยแดง ๑๒ บาท ใบมะนาว ๘ บาท ดีปลี ๔ บาท น้ำส้มสาชู ๔ จอก น้ำใบมะขามเขี้ยว ๔ จอก ผ้าตรองจงหมดเอาส่วน ๑ น้ำท่า ๓ ส่วน ต้ม ๔ เอา ๑ ใส่เกลือแต่พอสมควรกินเช้าเย็น เปนอัตรากินไปถึง ๓ หม้อ ๔ หม้อ ถ้าเติมทีหนึ่งอย่ากินเลย ให้ต้มเอาใหม่ กินไปถึงวันหนึ่ง แล้วจึงให้ชำระด้วยยาประจุโลหิตอิกเล่า จงให้กินยาขับโลหิตเหน้าร้าย ให้ออกจงสิ้นเชิงแล้ว ให้นัดถุ์ยาแก้โลหิตนั้นต่อไป แล้วจึงแก้ดีแก้ลมตามอันดับกันเถิด

ถ้าจะทำยาสำหรับปลูกโลหิต เอาตาอ้อยแดง ๑ ใบมะนาว ๑ น้ำส้มสาชู ๓ ส่วนเอาน้ำท่าส่วน ๑ ต้มให้งวดกินเช้าค่ำ​ถึง ๔ หม้อแล้วจึงชำระอิกเล่า จึงให้กินยาขับโลหิตร้ายเสียจึงคลาย ถ้าแลกินยาขับโลหิตเช้าไปแล้วไซ้ โลหิตแห้งไปขับไม่ออกเลย ถ้าแพทย์ผู้ใดจะวางยาชำระล้างท้องเสียก่อน แล้วจึงให้แต่งยาปลูกไฟธาตุขึ้นให้ปรกติแล้ว จึงบำรุงโลหิตขี้นเถิด

ยาขับโลหิต เอาแก่นมะทราง ๑ แก่นมะหาด ๑ ฝักส้มป่อย ๑ ทองเครือ ๑ หัวมหากาฬ ๑ จันทน์แดง ๑ เอาเสมอภาคแช่สุราฝังเข้าเปลือกไว้ ๓ วัน เอาทองผูกฅอหม้อไว้หนัก ๑ บาท จึงกินยานี้วิเศษนักแล

ยาขับโลหิต เอาเบญจขี้เหล็กทั้ง ๕ ผลสมอทั้ง ๓ ผลมะขามป้อม ๑ เอาแต่เนื้อ เอาตรีกฏุกสิ่งละ ๒ บาท สารส้ม ๒ สลึง น้ำประสานทอง ๒ สลึง ผลสลอดทั้งเปลือกเอา ๗ เมล็ด ต้ม ๔ เอา ๑ ตากแห้งแช่สุรากิน ขับโลหิตเหน้าโลหิตร้าย ออกสิ้นเชิงแล

ยาขับโลหิต เอาแก่นมะซาง ๑ แก่นมหาด ๑ ฝักส้มป่อย ๑ ทองเครือ ๑ หัวมหากาฬ ๑ จันทน์แดง ๑ เอาเสมอภาค แช่สุราฝังเช้าเปลือกไว้ ๓ วัน เอาทองผูกฅอหม้อหนัก ๒ บาทแล

อนึ่งเอาผลจันทน์ ๒ สลึง ดอกจันทน์ ๒ สลึง ดอกบุนนาก ๒ สลึง กานพลู ๒ สลึง ใบกระวาน ๑ บาท เทียนดำ ๑ สลึง โกฐสอเทศ ๒ สลึง พริกไทย ๒ บาท ขิงแห้ง ๒ บาท ดีปลี ๒ บาท อบเชยเทศ ๒ สลึง ยาทั้งนี้ทำผงละลายน้ำผึ้งเปนลูกกลอน กิน​เปนยาบำรุงโลหิต ถ้าโลหิตกรังก็ดี เหน้าเปนน้ำชานหมากก็ดี เปนดังน้ำชาวเข้าก็ดี ให้ละลายน้ำมะขามเปียก เอาน้ำตาลทรายรำหัดกินหายแล

สะค้าน ๑ รากช้าพลู ๑ ขิงแห้ง ๑ ดีปลี ๑ รากเจตมูล ๑ เอาเสมอภาค ทำผงชั่งเอาหนักสิ่งละ ๑๒ บาท แล้วเอาสหัศคุณเทศทั้ง ๒ หนักสิ่งละ ๘ บาท ข่าแห้ง ๑ พริกล่อน ๑ รากคนทา ๑ ผิวมะกรูด ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท เบญจหอยทั้ง ๕ เปนต้นเผาให้ไหม้ระอุ เอาหนักสิ่งละ ๔ บาท ทำผงละลายสุราก็ได้น้ำไพลก็ได้ กินแก้โรคโลหิตสัตรีอันขัดฤดูดีนัก แก้สันนิบาตแลลม เอาน้ำส้มซ่าก็ได้แลผายโลหิตด้วย

เดือน ๕, ๖, ๗, ๘, เปนบ้าเพื่อโลหิต เดือน ๙, ๑๐, ๑๑, ๑๒, เปนบ้าเพื่อลม เดือน ๑, ๒, ๓, ๔, เปนบ้าเพื่อเสมหะ

ถ้าคลอดบุตรนั้นขัดขวางอยู่ ให้เอากะเทียม ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ยาดำ ๑ รง ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ประสมกันบดละลายสุรากิน โลหิตออกดีนัก

แล้วให้ประกอบยาต้มยาผง สำหรับจะแก้โลหิตแก้ดีแก้เสมหะแก้ลมแก้ใจ แลเปนบ้าเพื่อสิ่งใดสิ่งนั้นๆ แลธาตุทั้ง ๔ ประการ คือปถวี ๑ วาโย ๑ อาโป ๑ เตโช ๑ แลวาโยธาตุนั้น กล้าหาญกว่าธาตุทั้ง ๓ ประการนั้น แลให้ตึงหน้าตึงตา เหียนน้ำลายเปนลมหาวกลุ้ม หน้าตาให้มืด ก็ย่อมให้เปนไข้เพื่อลมนั้นก่อน แลลมนั้นย่อมระคนไปในธาตุทั้ง ๔ ประการนั้น แลชื่อว่าลมป่วง​นั้นแล

ยาชื่อเจียรไนเพ็ชร แก้โลหิตพิการ แก้ลมจับหัวใจ ท่านให้เอาผลช้าพลู ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ดีปลี ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท เทียนดำ ๒ บาท เมล็ดโหระพาต้น ๒ บาท สค้าน ๒ บาท ผักแพวแดง ๔ บาท สหัศคุณเทศเท่ายาทั้งหลายหนัก ๑๙ บาท ทำเปนผงรำหัดการะบูร ละลายน้ำร้อนก็ได้ ให้กินแก้สรรพลมทั้งปวงก็ได้ แก้โลหิตเหน้าร้าย ถ้าคลอดบุตรก็ดี อยู่ใฟไม่ได้ก็ดี จะกลายเปนริศดวงแห้ง เปนฝีภายในมดลูก ถ้าผู้ใดได้กินยานี้หายแล

ยาชื่อบวรนาภี แก้โลหิตเหน้าร้าย อันขัดปัสสาวะขัดหัวเหน่า ให้อาเจียนลมเปล่าไม่สดวก ให้เจ็บขัดในท้องน้อยดังคลอดบุตร ให้ร้องครางอยูดังจะขาดใจตาย ท่านให้เอาเปลือกกุ่มบก ๑ ไพล ๑ ลำพันแดง ๑ รากอังกาบ ๑ สมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑ ผลผักชีล้อม ๑ ผลผักชีลา ๑ รากพันงูแดง ๑ รากละหุ่งแดง ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ข่า ๑ ตะ ไคร้หอม ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ผลช้าพลู ๑ เมล็ดในราชพฤกษ์ ๑ รากผักโหมหิน ๑ ดีปลี ๑ สะค้าน ๑ เปลือกโลท ๑ ว่านเปราะ ๑ เทียนทั้ง ๕ โกฐทั้ง ๕ ยาสมุนไพรนั้นเอาสิ่งละ ๑ บาท เครื่องเทศนั้นให้เอาสิ่งละ ๒ สลึง ทำผงละลายด้วยน้ำขิงน้ำข่าน้ำไพลกินเถิด

อนึ่งเอาผลช้าพลู ๑ เมล็ดในผักราชพฤกษ์ ๑ รากผักโหมหิน ๑ ดีปลี ๑ สะค้าน ๑ เปลือกโลท ๑ ว่านเปราะ ๑ เทียน​ทั้ง ๕ โกฐทั้ง ๕ แลยาสมุลไพรนั้นเอาสิ่งละ ๑ บาท เครื่องเทศสิ่งละ ๒ สลึง ทำผงปั้นแท่งไว้ ฝนด้วยน้ำข่าน้ำขิงน้ำไพลกินแก้โลหิตพิการ เปนโรคต่างๆ นั้นแล

ยาต้มแก้พิศม์โลหิตกรังฤดูอันขัดต่าง ๆ ให้เอาผักไห่ทั้งต้น ทั้งรากทั้งผล ๑ รากพักเข้า ๑ รากขี้กาแดง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ผลคัดเค้า ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินขับโลหิตเหน้าร้าย ทั้งปวงนั้นออกสิ้นเชิงแล

ยาชื่ออัษฎางคุลี ท่านให้เอาเปลือกผลเงาะ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภานี ๑ ตรีกะฏุก ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายน้ำส้มซ่าก็ได้ น้าขิงก็ได้กิน

หาย แก้ลมจับหัวใจ

ยาชื่ออัษฐังควุติ ท่านให้เอาเปลือกด้นเงาะ ๑ ตรีกฏุก ๑ โกฐกระดูก ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ เทียนทั้ง ๕ ชะเอมเทศ ๑ สมุลแว้ง ๑ เอาเสมอภาคทำผงละลายน้ำส้มซ่า กินแก้ระส่ำระสาย แก้สรรพลม ริศดวง หอบไอผอมเหลือง แก้ลมจุกเสียดแก้ลมวิงเวีอน แก้ลมทั้ง ๘๐ จำพวกหายแล

ขนานหนึ่งเอาสหัศคุณเทศ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ว่านน้ำ ๑ รากเจตภังคี ๑ ข่าลิง ๑ รากผักโหมหิน ๑ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ เอาสิ่งละ ๒ สลึง กุ่มน้ำ ๑ ส่วน รากจิงจ้อ ๒ ส่วน แล้วจึงเอารากเจตมูลเพลิง ๙ ส่วน รากตองแตก ๑๐ ส่วน ทำเปนผงละลาย ​น้ำส้มซ่าก็ได้น้ำผึ้งก็ได้ กินแก้สรรพโรคให้กินเข้าได้ แก้อาเจียร ลมเปล่า เปนหืดไอ ให้สอึกแห้งให้บวม ๕ ประการ แลลมตีขึ้น แก้ริศดวงทั้งปวงหายแล

ถ้าชายหญิงผู้ใดให้ไอแห้งไม่มีเสมหะ ท่านให้เอาตรีกะฏุก ๑ รากส้มกุ้งทั้ง ๒ รากเจตมูลเพลิง ๓ ส่วน บอรเพ็ด ๔ ส่วน ทำผงแล้วจึงรุงผลจันทน? ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เทียนทั้ง ๕ เอาสิ่งละ ๕ สลึง บดละลายน้ำผึ้งรวงกิน ๗ วัน ถ้าชอบด้วยโรคจึงให้ต้มยานี้กินล้างเสีย ท่านให้เอาโคกกระสุน ๑ เบญจราชพฤกษ์ ๑ ตรีกะฏุก ๑ เบญจขี้เหล็ก ๑ ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ หัวแห้วหมู ๑ ใบมะกา ๑ ส้มทั้ง ๓ ยาดำ ๒ บาท ต้มกินแก้ริศดวง แก้กล่อนแห้ง แก้ไข้สันนิบาตหายแล

พระตำราหลวง เสียงเจรจากระสาบ ๆ ดังเปดดังแตรก็ดี เสียงไม่ออกเลยก็ดีให้ทำยานี้สุม เอาใบค้อนกลอง ๑ ไพลสด ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ พรรผักกาด ๑ เปลือกต้นสลอดกินลง ๑ บดด้วยน้ำมะนาวสูบ ๓ วันหายแล

จึงหุงน้ำมันนี้ใส่ เอาผลมะแว้งต้น ๑ ผลมะแว้งเครือ ๑ ผลมะเขือขื่น ๑ ตำเอาน้ำสิ่งละจอก น้ำมันงาจอก ๑ หุงให้คงแต่น้ำมัน แล้วเสกด้วย สักกัตวา ๓ จบ เอาน้ำมันนัดถุ์ ๓ วัน ให้ระงับเสมหะแล้วให้แต่งยากิน อดของแสลง ๗ วันกินแต่ปลาแห้ง จึงแต่งยานี้ให้กิน เอารากมะเดื่อดิน ๑ ว่านน้ำ ๑ ตรีกฏุก ๑ เสมอภาคทำผงละลายน้ำผึ้งกินหนัก ๑ สลึง วิเศษนักแล

​ถ้าหญิงใดโลหิตเหน้าอยู่ในท้องก็ดี อยู่ไฟมิได้ก็ดี เอาใบกะเมง ๑ เกลือกับน้ำผึ้งเอาเท่ากันเคี่ยวให้งวด ใส่ในทวารเบาเป่าโลหิตร้ายตกสิ้นแล

ถ้าเสมหะออกทางปาก จะให้ลงทางทวารหนัก เอารากสลอดกินลง ๑ รากก้างปลาแดง ๑ รากคาง ๑ รากซ้องแมว ๑ ใบซ้องแมว ๑ ผักส้มป่อย ๑ ยานี้ต้ม ๓ เอา ๑ กินตามกำลัง เสมหะตกทางทวารหนัก ท่านตีค่าไว้ชั่งทองแล

ถ้าผู้หญิงโลหิตตกทางโยนีโลหิตนั้นร้ายนัก ลางทีออกสด ๆ ลางทีเหน้าออกมาดังน้ำคาวปลา ถ้าจะแก้เอาผลมะตูมแห้ง ๑ ใบคนทีสอ ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินหายแล

ยาริศดวงพลวก ท่านให้เอาดีปลี ๑ ผลจันทน์ ๑ พริกไทย ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ สมุลแว้ง ๑ เอาเสมอภาคจึงทำผงไว้ละลายน้ำผึ้งกินหายมากแล้ว อย่าสนเท่ห์เลยท่านสมภารวัดป่าเลไลย เหนือขนอนหลวง ท่านนั้นแต่เปนมาถึง ๓ ปีก็หาย

ถ้าจะแก้ท้องมารทั้ง ๕ จำพวก เอาน้ำประสานทองสตุเสีย ๑ รากตองแตก ๑ ฝานแต่บางๆ ขั้วด้วยสุราให้แห้ง ๓ หน ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ดีปลี ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท เกลือสินเธาว์ ๒ สลึง มหาหิงคุ์ ๔ บาท ยาดำ ๖ บาท ทำผงละลายน้ำผึ้งกินเช้ากินเย็น แก้ท้องมารแลมารทลุนหายแล

ยาแก้หืด ๔ ปีก็ดี แก้ไอ ๕ ปีก็ดี เอายาสูบที่ดีขยำน้ำปูนใสให้กินแต่ถ้วยจิบหนึ่ง แล้วจึงดองยา เอารากสลอดกิน​ลง ๑ แก่นแสมทะเล ๑ รากผักคราด ๑ รากผักเสี้ยนผี ๑ ขอบชนางทั้ง ๒ รากเจตมูล ๑ เอาเท่ากันดองสุราฝังเข้าเปลือกไว้ ๓ วันจึงกินหาย ได้ทำมามากแล้ว

ขนานหนึ่งยาสุมจมูกริศดวงจมูกตึง เอาเปลือกตาเสือ ๑ รากค้อนกลอง ๑ ใบสลอดกินลง ๑ ดินประสิวขาว ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เอาเท่ากันบดสุมให้ใต้ ๗ วันหายแล

ยาแก้ลมขึ้นแต่แม่เท้า ให้ปวดศีศะเมื่อยต้นฅอเปนกำลัง ท่านให้เอากุ่ม ๑ ข่า ๑ ไพล ๑ หัวหอม ๑ ดินประสิวขาว ๑ บดพอกแม่เท้า ๓ วันหายแล

ยาพอกทองน้อยขับโลหิต เอาว่านน้ำ ๑ ใบเจตมูลเพลิง ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ หางไหลแดง ๑ สนเทศ ๑ แก่นแสมสาร ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค เอาน้ำข่าเปนกระสายบดพอกท้องน้อย ออกสดวกดีนักแล

แม้นจะแก้ลมอุทธังคมาวาต อันจับหัวใจให้ชักมือกำให้ชักเท้ากำ ลิ้นกระด้างคางแข็ง ตีขึ้นปะทะอกหายใจสอึกสอื้น เปนประหนึ่งจะสิ้นใจ ท่านให้ทำยานี้ เอามหาหิงคุ์ ๑ ยาดำ ๑ รงทอง ๑ หัวอุตพิด ๑ บุก ๑ กลอย ๑ กะดาดทั้ง ๒ สนเทศ ๑ สักขี ๑ เปล้าทั้ง ๒ รากช้าพลู ๑ กันชา ๑ ผลสมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑ สค้าน ๑ ดีปลี ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ว่านนางคำ ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ ใบ​สวาด ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ โกฐเชียง ๑ อบเชย ๑ พริกไทย ๑ ผลมะตูมอ่อน ๑ แก่นแสมทั้ง ๒ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ทำผงละลายน้ำผี้งกินหายแล

ขนานหนึ่งเอาใบหนาดแห้ง ๑ ผิวมะกรูด ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ ดีปลี ๑ เทียนดำ ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท การะบูร ๒ บาท ไพลแห้ง ๒ บาท หัวดองดึง ๒ บาท ว่านเปราะ ๒ บาท ว่านน้ำ ๒ บาท เปราะหอม ๔ บาท ทำผงละลายน้ำมะกรูดกินเปนยาขับโลหิตเหน้าร้ายออกสิ้นเชิงแล เราได้ทำมาแล้วดีนักอย่าสนเท่ห์เลย ท่านตีค่าไว้ ๕ ตำลึงทองแล

สิทธิการิยะ จะกล่าวกำเนิดริศดวงมหากาฬ ๔ จำพวกๆ หนึ่งขึ้นในฅอ จำพวกหนึ่งขึ้นในอก จำพวกหนึ่งขึ้นในทวาร จำพวกหนึ่งขึ้นในลำไส้ ทรวงอกลำฅอเปนเม็ดๆ เทาถั่วเขียว เมื่อสุกแตกออกเปนบุพโพโลหิตออกมา แล้วเลื่อนเข้าหากันบานดังดอกบุก เปนบุพโพโลหิตไหลมิรู้ก็ว่าเปนฝี อนึ่งเกิดขึ้นดังเมล็ดเข้าโภชตามลำไส้ลำฅอ ถ้าจะแก้ท่านให้เอาเทียนทั้ง ๕ โกฐกักกรา ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ โกฐสอ ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ ตรีกฏุก ๑ สค้าน ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง มดยอบ ๑ สนเทศ ๑ สมุลแว้ง ๑ อบเชย ๑ ขอบชะนางทั้ง ๒ เอาสิ่งละ ๑ บาท ชาตก้อน ๑ เฟื้อง บดให้ละเอียดใส่กระเบื้องขั้วให้ร้อน เอาน้ำมะกรูดบีบลงขั้วให้แห้งให้ได้ ๓ หน ​ให้ชาตกรอบแล้วประสมเข้ากับยาผงทั้งนั้น เอาเหล้าเข้มเปนกระสายแซกพิมเสน ๑ เฟื้อง ฝิ่น ๑ เฟื้อง ทำแท่งไว้เท่าเม็ดพริกไทยละลายสุรากิน ๓ เม็ด แก้สรรพริศดวงเรื้อรังฝีเปื่อยทั้งตัว คุธราดอุปะทมไส้ด้วนใส้ลาม แลหญิงเปนมุตรกฤจฉ์ช้ำรั่ว ในทวารหนักเบา กินก็หายดีนักแล

ขนานหนึ่งเปนยาต้มสมานลำไส้ เอารากมะแว้งทั้ง ๒ รากมะเขือขื่น ๑ รากกล้วยตีบ ๑ รากต่อไส้ ๑ รากมะเกลือ ๑ รากปุ่มไก่ ๑ รากโภกพาย ๑ รากลำเภาะ ๑ รากกำจาย ๑ รากพุงจาบ ๑ มูกหลวง ๑ รากทองภู ๑ ยาเข้าเย็นทั้ง ๒ เอาสิ่งละ ๑๐ บาท หนอนตายอยาก ๑๒ บาท ขันทองพยาบาด ๑๐ บาท รากพุงแก ๔ บาท เปลือกกันเกรา ๔ ตำลึง เทียนดำ ๔ บาท เทียนขาว ๔ บาท ตรีกะฏุก ๑ ตำลึง กัมถันเหลือง ๓ ตำลึง ต้มกินแก้สมานลำไส้หายแล

ขนานหนึ่งเปนยาดอง เอากานพลู ๑ ตำลึง มดยอบ ๓ ตำลึง เจตมูล ๓ บาท ผักแพวแดง ๒ ตำลึง น้ำประสานทอง ๑ ตำลึง แกนประดู่ ๑ ตำลึง แกนมหาด ๑ ตำลึง สน ๑ ตำลึง อุตพิด ๑ บุก ๑ กลอย ๑ กะดาดทั้ง ๒ ตากให้แห้งเอาสิ่งละ ๒ บาท หัวเข้าข้า ๓ บาท พริกไทย ๑๐ บาท ห่อผ้าแช่สุราที่เข้มดี ๕ ทนาน ฝังเข้าเปลือกไว้ ๕ วันกินแต่น้อยแก้ริศดวงดังกล่าวมานั้น หายสิ้นอย่าสนเท่ห์เลย

สิทธิการิยะ ถ้าผู้ใดเปนไข้แลให้ร้อนภายในให้อยากน้ำนัก แลตัวคนไข้นั้นให้แข็งกระด้างดุจดังท่อนไม้แลท่อนฟืน ให้ตัวนั้น​เปนเหน็บชาไปทั่วทั้งกายหยิกไม่เจ็บ ท่านวาเกิดกาฬภายในแลให้ปากแห้งฅอแห้งฟันแห้งนมหดหู่ให้เปนต่างๆนั้น ท่านว่ากาฬผุดออกยังไม่สิ้นยังอยู่ในหัวใจนั้น ถ้าจะแก้ให้เอารากกะตังบาย ๑ จันทน์ทั้ง ๒ สนเทศ ๑ ระย่อม ๑ พิศนาศ ๑ รากแตงเถื่อน ๑ รากหมูปล่อย ๑ หัวมหากาฬ ๑ หัวกะเช้าผีมด ๑ รากไคร้เครือ ๑ ใบระงับ ๑ ใบภิมเสน ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ ใบทองพันชั่ง ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมี ๑ เขี้ยวจรเข้ ๑ เขี้ยวหมูป่า ๑ เขี้ยวแรด ๑ กรามนาคราช ๑ เขี้ยวปลาพยูน ๑ เกสรดอกบัวน้ำทั้ง ๗ ผลสมอพิเภก ๑ เทียนดำ ๑ ใบสเดา ๑ เปลือกไข่เป็ดสด ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ สมอไทย ๑ รากมะรุมบ้าน ๑ รวมยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ทำผงแล้วจึงบดปั้นแท่งไว้ฝนด้วยน้ำดอกไม้ ทั้งกินทั้งพ่นแก้สรรพไข้ทุกอันดังกล่าวมานั้นหายแล

ถ้าไข้ให้หนาว ฝนด้วยน้ำร้อน ตั้งไว้ให้เย็นก่อนจึงให้กินหาย

ถ้าไข้ลิ้นกระด้างคางแข็ง เอามูตรเจ้าตัวส่วน ๑ น้ำครำเอาแต่ใสส่วน ๑ น้ำสงพระเจ้าห้ามสมุทส่วน ๑ เอาดีงูแซกลงให้กินหายแล

ถ้าเสมหะดีขึ้นฝนด้วยน้ำหัวหอมกินหาย ถ้าเปนไข้ ๗ วัน ๙ วัน ๑๑ วัน แล้วยังมัวอยู่ให้คลั่งไม่รู้สติสมประดีนั้น ท่านว่ากาฬนั้นยังไม่ผุดออกสิ้น เร่งกินยานี้จงหนักเถิดหาย ยานี้มหาวิเศษ​หนัก ท่านตีค่าไว้เปนทองแสนตำลึงแล

ถ้าจะทำยานี้แก้ไข้ ให้เอาหวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ ใบมะระ ๑ ใบมะตูม ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบสมี ๑ ใบเนระภูสี ๑ จันทน์ทั้ง ๒ มหาสะดำ ๑ ระย่อม ๑ พิศนาด ๑ รากไคร้เครือ ๑ ใบพลูแก ๑ ใบรักขาว ๑ มูลโคแห้ง ๑ ดินประสิวขาว ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค บดละลายน้ำซาวเข้ากิน เปนยาล้อมตับดับพิษผีกาล แก้หอบสอึกฝนด้วยน้ำจันทน์กินหาย แก้อาเจียรฝนด้วยน้ำผลมะตูมต้มน้ำผลยอต้ม ให้กินหายแล

(^๑สิทธิการิยะ จะกล่าวกำเนิดริศดวงมหากาฬ ๔ จำพวกๆ หนึ่งขึ้นในลำฅอ ในทวารหนัก ในทวารเบา จำพวกหนึ่งขึ้นในลำไส้ตลอดถึงลำฅอ เมื่อขึ้นนั้น ตั้งขึ้นเปนกองเปนหมู่กันประมาณ ๙, ๑๐ เม็ดๆ เท่าถั่วเขียว เมื่อสุกนั้นแตกออกเปนบุพโพโลหิตระคนกัน แล้วก็เลื่อนเข้าหากัน ให้บานออกสัณฐานดังดอกบุก เปนบุพโพโลหิตไหลซึมอยู่ ไม่รู้ก็ว่าฝีปลวกแลฝีหัวคว่ำ เพราะว่าบริวารนั้นตั้งเปนเม็ด ขึ้นตามลำไล้ตลอดขึ้นลำฅอ ให้ปากฅอนั้นเปื่อยกินเผ็ดกินร้อนมิได้ ถ้าจะแก้ท่านให้ปรุงยานี้ให้กินภายในเสียก่อน แล้วจึงเอาเทียนทั้ง ๕ โกฐกักกรา ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ ตรีกฏุก ๑ กันชา ๑ สะค้าน ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง มดยอบ ๑ บาท แก่นสนเทศ ๑ บาท สมุลแว้ง ๑ บาท อบเชยเทศ ๑ บาท ขอบชะนางทั้ง ๒ สิ่งละ ๑ บาท ชาตก้อน ๑ สลึง สารหนู ๑ เฟื้อง ชาต​กับสารหนูนั้นเอาใส่กะเบื้องตั้งไฟขึ้น เอาน้ำมะนาวบีบลงขั้วให้แห้งให้ได้ ๓ ครั้งให้ชาตกับสารนั้นเกรียม แล้วจึงประสมกันเข้ากับยานั้นแล้วเอาสุราที่จุดไฟติดนั้นบดเปนกระสาย เอาพิมเสน ๑ เฟื้อง ฝิ่น ๑ เฟื้อง บดปั้นเท่าเม็ดพริกไทย ละลายสุรากิน ๓ เม็ด ถ้ากินมิได้กินแต่เม็ดหนึ่ง ยานี้แก้ริศดวงเป่อยทวารทั้ง ๙ ริศดวงในอกเปนปะหรวดเปนรัง เปนหนองฟูมอยู่ก็ดี มะเรงคุธราดฝีเปื่อยทั้งตัว ยาอันใดไม่ฟัง อุปะทมไส้ด้วนไส้ลามไส้เลื่อนก็ดี เปนฝีนานหายก็ดี ชายหญิงเปนช้ำรั่ว ถ้าได้กินยานี้หายสิ้นทุกประการอย่าสนเท่ห์เลย ยานี้เปนมหาวิเศษนักแล)