ว่าด้วยยาแก้สาธารณะโลหิต

ลำดับนี้อาจาริย์เจ้าท่านกล่าวด้วยยา แก้สาธารณะโลหิตปรกติโทษต่อไป ยาชื่อมหาทิพรศขนานนี้ ท่านให้เอาพิมเสน ๑ ชะมดเชียง ๑ หญ้าฝรั่น ๑ สิ่งละ ๑ ส่วน ผลเร่ว ๑ อบเชย ๑ ใบกระวาน ๑ จันทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ เลือดแรด ๑ สิ่งละ ๒ ส่วน เกสรบุนนาก ๑๖ ส่วน ทำเปนจุณบดด้วยน้ำดอกไม้ ละลายน้ำกะชายกินแก้หทัยโรค เกิดเพื่อปิตตะเกิดเพื่อวาตะเสมหะโลหิตสมุฏฐานหายวิเศษนักแล

ยาชื่อกำลังราชสีห์ ท่านให้เอา กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ ขอนดอก ๑ โกฐสอเทศ ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐบัว ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ เทียนดำ ๑ เทียนแดง ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเข้าเปลือก ๑ เทียนเยาวภานี ๑ ดอกกะดังงา ๑ ดอกจำปา ๑ เกสรบัวขาว ๑ เกสรบุนนาก ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสรบัวแดง ๑ เกสรบัวขม ๑ เกสรบัวเผื่อน ๑ เกสรสัตบงกช ๑ อบเชย ๑ สมุลแว้ง ๑ ​เถาวัลเปรียงแดง ๑ กำลังวัวเถลิง ๑ เถามวกทั้ง ๒ รากหญ้านาง ๑ ตรีกฏุก ๑ ฝางเสน ๑ เลือดแรด ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ การะบูร ๑ สิ่งละ ๒ สลึง ดอกคำไทย ๕ ตำลึง ทำเปนจุณน้ำดอกไม้เปนกระสายบดทำแท่งไว้ ถ้าจะให้ชูกำลังน้ำตาลกรวดพิมเสนรำหัดให้กิน ถ้าจะแก้โลหิตแก้ลมแก้เส้น ละลายน้ำผึ้งพิมเสนรำหัดให้กินหายวิเศษนักแล

ยาชื่อแสนคำทิพขนานนี้ เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ ดอกคำทั้ง ๓ เลือดแรด ๑ สิ่งละ ๑ ส่วน สารส้ม ๑ แก่นแสมทะเล ๑ แก่นประดู่ ๑ ขมิ้นเครือ ๑ เถาวัลเปรียง ๑ แส้ม้าทะลาย ๑ กะทกรก ๑ สมุลแว้ง ๑ สิ่งละ ๕ ส่วน ครั่ง ๖ ส่วน หัวหญ้าชันกาด ๑ แห้วหมู ๑ ฝางเสน ๑ สิ่งละ ๘ ส่วน เบญจกูลตามพิกัต ต้มตามวิธีให้กินบำรุงโลหิตทั้ง ๑๐ ประการวิเศษนักแล

ยาชื่อประสะคัดเค้า เอาใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ ใบมะกา ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ สิ่งละ ๑ ส่วน รากขี้กาทั้ง ๒ ยาดำ ๑ รงทอง ๑ สิ่งละ ๒ ส่วน ผลคัดเค้า ๙ ส่วน ตำเอาน้ำใส่กะทะเขี้ยวให้ข้นจนปั้นได้ให้กิน ๒ สลึง ละลายน้ำมะขามเปียกแซกดีเกลือตามธาตุหนักเบาประจุโลหิต แลขัดโลหิตขัดขังมิสดวกกัดออกสิ้น แก้โลหิตนอนไฟมิได้ก็ดี แลโลหิตเปนลิ่มเปนแท่งอยูให้เสียดให้คลั่งนั้นหายแล

ยาชื่อตรีจักร เอาใบเทียน ๑ ใบแก้ว ๑ ใบทับทิม ๑ สิ่งละกำมือ รากคัดเค้า ๑ รากจำปา ๑ สิ่งละ ๒ ตำลึง ข่า ๑ ​กะชาย ๑ สิ่งละ ๑ ตำลึง ฟางเข้าเมืองจีน ๑๐ บาท ดอกจำปา ๑ ตรีกะฏุกตามพิกัต ต้มชูโลหิต ๑๐ ประการดีนักแล

ยาชื่อมงคลโอสถ เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ ดอกคำ ๑ ฝางเสน ๑ ยาเข้าเย็น ๑ สิ่งละ ๔ ส่วน ดอกบุนนาก ๑ ดอกสเดา ๑ ดอกบัวหลวง ๑ จันทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ แก่นสน ๑ ชลูด ๑ อบเชย ๑ แก่นแสมทั้ง ๒ แก่นขี้เหล็ก ๑ แห้วหมู ๑ สิ่งละ ๘ ส่วน หอม ๑๒ หัว อ้อยแดงลำ ๑ เอาน้ำมะพร้าวนาฬิเกเปนกระสาย ต้มกินบำรุงโลหิตดีนักแล

ยาแดงโลหิต ขนานนี้ท่านให้เอา กะดาดแดง ๑ กะดาดขาว ๑ บุก ๑ กลอย ๑ อุตพิด ๑ ดองดึง ๑ ตรีกะฏุก ๑ ข่า ๑ กะชาย ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ว่านน้ำ ๑ ใบว่านหางช้าง ๑ เจตมูล ๑ เปล้าทั้ง ๒ ส้มกุ้งทั้ง ๒ สิ่งละ ๑ บาท สารส้ม ๒ สลึง ดินประสิว ๒ สลึงเฟื้อง เกลือสินเธาว์ ๓ สลึง ดอกคำ ๒๒ บาทสลึงเฟื้อง มะกรูด ๑ มะนาว ๑ มะงั่ว ๑ ส้มซ่า ๑ สิ่งละผล ทำเปนจุณบดละลายน้ำส้มซ่า น้ำมะนาว น้ำส้มสายชู ให้กินบำรุงโลหิตคับคั่งแลริศดวงทั้งปวง ถ้างอกทางทวารหนักทวารเบาให้ฉาบรม ถ้าขึ้นนาสิกให้นัดถุ์ ถ้าขึ้นลำฅอเปนลำลาบไปกินเผ็ดร้อนมิได้ ให้แสบร้อนเปนกำลัง ให้ทำตามวิธีเถิด

ยาชื่อโลหิตพินาศ เอาเทียนทั้ง ๕ ตรีกฏุก ๑ ตรีผลา ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ดอกจำปา ๑ รากจำปา ๑ เปลือกคัดเค้า ๑ รากคัดเค้า ๑ เลือดแรด ๑ ฟางเข้าเจ้า ๑ สิ่งละ ๒ ส่วน ดอกคำทั้ง ๓ ฝาง​เสน ๑ เปลือกตาเสือ ๑ เปลือกพิกุล ๑ เปลือกมะซาง ๑ แส้ม้าทะลาย ๑ สิ่งละ ๔ ส่วน เปลือกนนทรี ๖ ส่วน สารส้มกึ่งส่วน ดินประสิว ๑ เท่าส่วนต้น เบญจะกูลตามพิกัต ๓๕ ต้มตามวิธีให้กินขับโลหิตปรกติโทษ ๕ ประการ อันขัดขังมิได้เดินเปนปรกติ แล้วสำแดงอาการต่างๆ มีหอบแลชักเปนต้น มีจุกแดกเสียดเปนที่สุด อันเกิดเปนชาติจะละนะ แลอาคันตุกะสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ดี แลโลหิตมิได้มีตามกำหนด แลหย่อนกว่ากำหนดเกินกว่ากำหนดก็ดี ขนานนี้อาจาริย์เจ้ากล่าวสรรเสริญไว้ว่าวิเศษนักได้ใช้แล้ว ถ้าผู้ใดจะประกอบขึ้นให้บุคคลเกิดโลหิตโรคนั้นบริโภค ก็พึงให้พิจารณาในปรกติโลหิต แลทุจริตโลหิต สันนิจจะโลหิต นั้นแม่นก่อนแล้ว จึ่งประกอบให้ต้องตามสมุฏฐานโรค ถ้าสมุฏฐานโรคธาตุฤดูอันมีอยูในคัมภีร์มหาพิกัตนั้น จึ่งเสื่อมหายโดยเร็วยิ่งนักแล

ยาชื่อชาติเจริญ เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ กะลำภัก ๑ สมุลแว้ง ๑ จันทน์ทั้ง ๒ สิ่งละ ๑ ส่วน ตรีกะฏุก ๒ ส่วน กะทือ ๑ ไพล ๑ ข่าตาแดง ๑ กะชาย ๑ ฝางเสน ๑ ตรีผลา ดอกสารภี ๑ ดอกพิกุล ๑ ผลคัดเค้า ๑ เลือดแรด ๑ สิ่งละ ๔ ส่วน ดอกจำปา ๑ ดอกคำฝอย ๑ ใบเทียน ๑ ใบทับทิม ๑ สิ่งละ ๘ ส่วน อ้อยแดง ๓ ปล้อง สารส้ม ๑ เท่าส่วนต้น เอาแต่ส่วน ๑ ดินประสิวขาว ๑ เท่าส่วนต้น เต็ม ๓๗ ต้มให้กินบำรุงโลหิตปรกติโทษ แลขับกำเดาให้เดินสดวก ในผิวหนังมังสาบริบูรณ์งามดี​วิเศษนักแล

ยาชื่อปรกติโลหิต เอาโกฐกะดูก ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ โกฐบัว เทียนขาว ๑ บอระเพ็ด ๑ ผลกระดอม ๑ สิ่งละ ๔ ส่วน คำฝอย ๑ แห้วหมู ๑ มะตูมอ่อน ๑ สิ่งละ ๘ ส่วน รากไม้แดง ๑ รากเสนียด ๑ รากมะกรูด ๑ รากมะนาว ๑ ฝางเสน ๑ สิ่งละ ๑๖ ส่วน ดินประสิวเทาส่วนต้น สารส้มกึ่งส่วนต้น ตรีกะฏุกตามพิกัต ๒๓ ต้มตามวิธีให้กินแก้โลหิตปรกติโทษ ก็หยุดแต่เพียงนี้

ยาชื่อเบญจธาตุ เอาสะค้าน ๑ ช้าพลู ๑ เจตมูล ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ ขิง ๑ บอรเพ็ด ๑ ข่า ๑ ตะไคร้ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ขมิ้นเครือ ๑ แห้วหมู ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค ทำผงละลายน้ำผึ้งน้ำร้อนน้ำขิงน้ำข่าน้ำกะเทียมน้ำไพล แก้ธาตุทั้ง ๔ แก้ลมทั้งปวง แก้โลหิตแก้เส้นจำเริญอาหารดีนักแล

ยาประจุโลหิตเหน้าโลหิตร้าย แลโลหิตตกหมกอยู่แลสาระพัดโลหิตร้ายทั้งปวง ท่านให้เอาน้ำประสารช่างทอง ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ โกฐสอ ๑ ผลผักชีทั้ง ๒ พริกล่อน ๑ ขิง ๑ ผลจิงจ้อใหญ่ ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ ผลสะบ้าเผา ๑ กานพลู ๑ ยาทั้งนี้สิ่งละ ๑ สลึง สมอเทศ ๑ บาท จึงเอาผลสลอดเท่ายาทั้งหลายปอกเปลือกเอาแต่ไส้ใน แล้วใสในผลมะพร้าวนาฬีเกหมกไฟแกลบไว้คืน ๑ ยังรุ่ง ผึ่งแดดให้แห้งแล้วจึ่งบดด้วยยาทั้งนั้น เมื่อจะกินละลายน้ำร้อน น้ำผึ้ง น้ำส้มก็ได้แซกเกลือนิดหนึ่ง ธาตุเบา​กิน ๒ ไพ ธาตุหนักกิน ๑ เฟื้อง ลงจนถึงเสมหะขับโลหิตร้ายสิ้นแล ถ้าเปนลมจุกเสียดแลโลหิตดีขึ้นปะอก หรือตกช้าง ม้า โค กระบือ ตกต้นไม้ก็ใช้ได้ คลอดบุตรรกมิออกก็ดีกินยานี้หาย แก้สาระพัดโรคทั้งปวงหายวิเศษนักแล ท่านตีค่าไว้ชั่งทองหนึ่งแล

ยาชื่อดาวดึงษาทศวิเวก แก้บวมเพื่อริศดวงเลือด, ลม, เอาโกฐกัดตรา ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐสอ ๑ เทียนตาตักแตน ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภานี ๑ เทียนสัตบุศย์ ๑ ผลสมอไทย ๑ ยาทั้งนี้สิ่งละ ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง เจตมูลเพลิง ๕ บาท จิงจ้อเหลี่ยม ๖ บาท พริกไทย ๔ บาท ดีปลี ๔ บาท ขิง ๑ บาท สหัศคุณเทศ ๑ บาท รากตองแตก ๑ บาท ว่านน้ำ ๑ บาท มหาหิงคุ์ ๑ บาท การะบูร ๓ บาท ตําเปนผงใส่กะทะขั้วให้เหลือง เอาน้ำมะนาวพรมขั้ว ละลายน้ำผึ้งแก้ลมทั้งปวง แก้บวมน้ำร้อน แก้ลมในเนื้อ ชื่อลมกัศวาต ลม ๓๒ จำพวก ลมเถา ลมดาล ลมทั้งหลายหายสิ้นแล

ยาขนานหนึ่งชื่อฝนแสนห่าสิงคาทิจร แก้สันนิบาต ๗ จำพวกเปนเพื่อเสมหะโลหิตแลเพื่อกินของคาว เปนเพื่อทำการหนักชื่อสิงคาทิจร คือน้ำมูกตกเบื้องบนอากาศธาตุ จึงให้ไอเสียงแห้งให้หอบสอึก ให้แต่งยานี้แก้ เอาเม็ดพรรผักกาด ๑ ผลผักชี ๑ ขิงฝอย ๑ ข่า ๑ กะทือ ๑ ทำผงบดกินหายแล

ยาแก้บวม เอามหาหิงคุ์ ๑ เฟื้อง ผลจันทน์เทศ ๑ เฟื้อง ดอกจันทน์ ๑ เฟื้อง น้ำประสารทอง ๑ เฟื้อง ผลสมอเทศ ๑ เฟื้อง ยาดำ ๑ เฟื้อง เกลือสินเธาว์ ๑ สลึง กานพลูเท่ายาทั้งหลาย ผลสลอดเมื่อบดเอาอ้อยแดงต้มเดือด ๓ พลุ่ง เปนกระสายบดปั้นเท่าเม็ดนุ่นกินหนัก ๑ เฟื้อง หนัก ๑ สลึง ตามธาตุหนักเบา แก้โรคทั้งหลายริศดวงผอมเหลือง แก้บวมแก้ท้องรุ้งพุงมาร เสพมาตุคามลึงฟกบวม รุฝีในท้องแลคุธราดฝีดาษหายสิ้นแล

ยาชื่อสมุทจร เอาขิง ๑ พริก ๑ ดีปลี ๑ พักแพวแดง ๑ ผลช้าพลู ๑ ผลพิสังกาสา ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เกลือเทศ ๑ เอาเท่ากันบดละลายน้ำก็ได้ น้ำผึ้งก็ได้ ลมเปนก้อนในท้องก็กินยานี้หายแล

ยาชื่อมาลาสันนิบาต เอาผลจันทน์ ๑ ดอกจันท์ ๑ กระวาน ๑ กาลพลู ๑ ลำพัน ๑ การะบูร ๑ ขิงแห้ง ๑ ผลสมอ ๑ น้ำประสารทอง ๑ เถาหญ้านาง ๑ ดอกกะดังงา ๑ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ ดีปลีเท่ายาทั้งหลาย บดละลายน้ำร้อนแซกขิงกิน แก้ลมจุกฅอ แก้แน่นน่าอก แก้จุกเสียด แก้สอึกหายแล

ยาแก้ลงแก้บิด ให้ปวดให้มวนท้อง เอาผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ ยาทั้งนี้ขั้วให้ไหม้ กันชา ๑ ดินกิน ๑ น้ำกระสายควรแก่โรคนั้นเถิด

ยาเด็กผอมแห้งแต่ไม่ลง ต้มยานี้ให้กิน เอาใบมะกา ๑ รากกะเพรา ๑ รากชุมเห็ดเทศ ๑ รากหวายขม ๑ เปลือกไข่เหน้า ๑ เปลือกหอยขม ๓๓ ตัว เปลือกหอยแครง ๓๓ ฝา ขมิ้นอ้อย ๗ แว่น ​บอรเพ็ด ๗ ท่อน ต้มกินหายแล

ยาแก้เสมหะ ให้เอาใบมะกา ๑ ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบหนาด ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๓ ฝักขยำเอาน้ำต้ม เกลือกำมือ ๑ ต้มกินหายแล

ยาหอมแก้พิษโลหิต เอาใบพิมเสน ๑ ใบสันพร้าหอม ๑ เปราะหอม ๑ จันทน์เทศ ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาค จันทน์แดงเท่ายาทั้งหลาย ดีหมูเถื่อน ๑ ดีงูเหลื่อม ๑ ดีวัวเถื่อน ๑ พิมเสนแซกเปนกระสาย บดกินเถิดหายแล

(จบมหาโชตรัต เล่ม ๓)

----------------------------