ว่าด้วยยาแก้โรคอุจจาระธาตุ

บัดนี้จะกล่าวด้วยยา แก้โรคอุจจาระธาตุลามกนั้นต่อไป ให้​แพทย์ทั้งหลายพึงรู้ดังนี้

(๑) ยาชื่อพรหมภักตร์ เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ สิ่งละ ๑ สลึง เนื้อผลสมอไทย ๑ เนื้อผลสมอพิเภก ๑ เนื้อผลมะขามป้อม ๑ ขิงแห้ง ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ เปราะหอม ๑ ผลเอ็น ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ การะบูร ๑ กานพลู ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ยางสลัดใดประสะแล้ว ๕ บาท รวมยา ๒๓ สิ่งนี้ ทำเปนจุณบดด้วยน้ำเปลือกมะรุมต้มทำแท่งไว้ ละลายน้ำผึ้งให้คนไข้รับประทานตามกำลัง เปนยาชำระเมือกมันแลทำให้อุจจาระเปนปรกติ แก้วาโยกลัดคูธทวาร

(๒) ยาชื่อมหาพรหมภักตร์ เอาโกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐชฎามังษี ๑ เทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง เปราะหอม ๑ ผลเอ็น ๑ ผลผักชีล้อม ๑ ผลผักชีลา ๑ ผลโหระพา ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง รากส้มกุ้งน้อย ๑ รากเปล้าน้อย ๑ เอาสิ่งละ ๓ สลึง สหัศคุณเทศ ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ขิงแห้ง ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ มหาหิงคุ์ ๑ กานพลู ๑ การะบูร ๑ เอาสิ่งละ ๕ สลึง เนื้อผล สมอไทย ๒ บาท ยางสลัดใดประสะแล้ว ๖ บาท รวมยา ๒๓ สิ่งนื้ ทำเปนจุณบดด้วยน้ำโสฬศเบญจะกูลต้ม ทำแท่งไว้ละลายน้ำผึ้งใช้รับประทานตามกำลังคนไข้ชำระอุจจาระธาตุวิปริต อันเกิดแต่กองวาโย

(๓) ยาชื่อมหิทธิพรหมภักตร์ เอาโกฐกระดูก ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ เทียนดำ ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง ผลราชดัดขั้ว ๑ ​ผลโหระพา ๑ ผลผักชีทั้ง ๒ เอาสิ่งละ ๒ สลึง เปราะหอม ๑ เปลือกสมุลแว้ง ๑ จันทน์เทศ ๑ จันทน์แดง ๑ เอาสิ่งละ ๓ สลึง ขิงแห้ง ๑ พริกไทย ๑ ดีปลี ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ สหัศคุณเทศ ๑ รากจิงจ้อ ๑ รากส้มกุ้งน้อย ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท เนื้อสมอไทย ๑ กานพลู ๑ ผลจันทน์ ๓ การะบูร เอาสิ่งละ ๒ บาท ยางสลัดใดประสะแล้ว ๘ บาท รวมยา ๒๕ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดด้วยน้ำพิกัตเบญจกูลต้มทำแท่งไว้ ละลายน้ำผึ้งให้รับประทานตามกำลังคนไข้ ชำระอุจจาระธาตุอันเกิดแต่กองมหาภูตรูป คือชำระธาตุโรคนั้น

----------------------------

อนึ่ง วิธีประสะยางสลัดใดนั้น ให้เอายางใส่ในถ้วยหรือชาม แล้วต้มน้ำให้เดือดรินใส่ลงในถ้วยยาง แล้วกวนไปถ้าน้ำนั้นเย็นก็ให้รินน้ำออกเสียเอาน้ำร้อนเติมลงอีก กวนไปกว่ายางนั้นจะสุกทั่วกัน เมื่อยางนั้นสุกดืแล้วให้รินน้ำออกเสียเปนใช้ได้ หรือจะประสะอีกอย่างหนึ่งก็ได้ คือให้เอาน้ำใส่กะทะตั้งไฟจนน้ำเดือด แล้วเอาน้ำเย็นเติมลงในถ้วยยางหน่อยหนึ่ง แล้วเอาถ้วยยางตั้งลงในกะทะ (แต่อย่าให้น้ำในกะทะลงในถ้วยยางได้) กวนไปจนยางนั้นสุกทั่วกัน แล้วรินน้ำในถ้วยยางนั้นออกเสียเปนใช้ได้

----------------------------

อนึ่งยาพรหมภักร์ทั้ง ๓ ขนานนั้น เปนยาชำระประเมหะ คือเมือกแลมันให้สิ้นโทษลามกในกองอุจจาระธาตุ ทำอุจจาระธาตุให้เปนปรกติ ถ้าจะให้รับประทานยานี้ ให้ตรวจดูอาการคน​ไข้เสียก่อน ถ้าเปนโทษอุจจาระธาตุดังกลาวมาแล้วนั้น แต่กําลังคนไข้จะควรวางยาขนานใด ก็ให้รับประทานเวลาเช้าละลายน้ำผึ้ง ทำเปนก้อนประมาณเท่าเมล็ดในพุดทราเปนอย่างกลาง เวลากลางวันถ้ามีอาการระทวยอ่อนเพลีย ควรจะวางยาทิพโอสถละลายน้ำสุกแซกพิมเสนหญ้าฝรั่น เวลาบ่ายวางยาหอมเนาวโกฐละลายน้ำสุกแซกพิมเสน ถ้ายังเบื่ออาหารละลายน้ำผลกระดอมต้มแซกพิมเสน เวลาเย็นวางยามันทธาตุละลายน้ำร้อน ถ้าปวดมวนละลายน้ำหัวกะชายต้ม ถ้าลงบ่อยๆ ละลายน้ำเปลือกแคต้ม เวลากลางคืนวางยาธาตุพิบัติละลายน้ำร้อน ถ้าจะให้หน่วงคุมเข้าให้แทรกกะทือหมกไฟ แล้วตรวจดูอาการคนไข้ต่อไป ถ้าเห็นว่าสิ้นโทษลามกแล้ว จึงวางยาอัศฎาธิวรรคต่อไป

ยาชื่ออัศฎาธิวรรค เอาดอกบุนนาก ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เทียนดำ ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิงแดง ๑ รากช้าพลู ๑ ดีปลี ๑ เถาสะค้าน ๑ กะทือแห้ง ๑ ไพลแห้ง ๑ ข่าแห้ง ๑ กระชายแห้ง ๑ หัวหอม ๑ หัวกะเทียม ๑ ขมิ้นอ้อยแห้ง ๑ ผลมะตูมอ่อนแห้ง ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ยาดําบริสุทธิ์ ๕ สลึง สมอเทศ ๑ สมอพิเภก ๑ เอาสิ่งละ ๒ บาท สมอไทย ๖ บาท เปลือกไข่เหน้า ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากอ้ายเหนียว ๑ กะพังโหม ๑ เอาสิ่งละกำมือ ชุมเห็ดไทยต้นขนาดกลาง ๑ ต้น กะเพราต้นขนาดกลาง ๑ ต้น ฝักราชพฤกษ์ ๑๐ ฝักเอาแต่เนื้อ ขยำกับน้ำเปนกระสายใส่ในยา ต้ม ๓ เอา ๑ ให้รับประทานเวลาเช้าแก้อุจจาระธาตุลามก ให้ปวดท้องให้​ไปอุจจาระวันละ ๓ ครั้ง ๔ ครั้ง ๕ ครั้ง ๖ ครั้ง กลิ่นเหน้าเหม็น แก้อาเจียนแก้จุกเสียด บริโภคอาหารมิได้ แก้วาโยกลัดซ่วงทวาร แลแก้ริศดวงทั้งปวง แลเวลากลางวันให้วางยาหอมเนาวโกฐหรืออินทจักรก็ได้ เวลาบ่ายให้ยาประสะน้ำขิงละลายน้ำร้อน เวลาเย็นให้ยามันทธาตุ เวลากลางคืนให้ยาธาตุพิบัติ ถ้าอาการค่อยคลาย สีอุจจาระดี แลเปนมูลเข้าไปอุจจาระก็น้อยครั้ง รับประทานอาหารค่อยมีรสขึ้นบ้างแล้ว ควรให้ยาอินทรีย์ธาตุแลยาสมุฏฐานธาตุ แก้ในกองมหาภูตรูปให้ต้องตามฤดู, อายุ, กาล, สมุฏฐาน แต่เวลาเช้าควรให้ยาอัศฏาธิวัครับประทานให้ระบายไว้ ถ้าจะเว้นเสียบ้างก็ได้บางครั้ง แต่เวลากลางรันควรให้ยาหอมรับประทานทุกวัน คือยาทิพโอสถ ยาหอมเนาวโกฐ ยาหอมอินทจักร เปนต้น

ยาอินทรีย์ธาตุอาโป เอารากพุดซ้อน ๑ รากคัดเค้า ๑ รากประคำดีควาย ๑ รากส้มกุ้งน้อย ๑ รากส้มป่อย ๑ ราก ชุมเห็ดไทย ๑ รากชุมเห็ดเทศ ๑ แก่นแสมสาร ๑ แก่นแสมทเล ๑ ชะเอมไทย ๑ ผลมะเกลือ ๑ กระเพราแดง ๑ บอระเพ็ด ๑ เทียนดำ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ดีปลี ๑ เถาสะค้าน ๑ รากเจตมูลเพลิงแดง ๑ ขิงแห้ง ๑ เอาสิ่งละ ๒ บาท รากช้าพลู ๑๒ บาท รวมยา ๑๙ สิ่งนี้ต้มรับประทานเช้าเย็นก็ได้ แก้อินทรีย์ธาตุอาโปอันเกิดในอสุรินทัญญาณธาตุ แก้อาเจียรเจริญอาหารให้ตั้งสุคติธาตุ

ยาชื่อเบ็ญจะอำมฤตย์ เอามหาหิงคุ์ ๑ ยาดำบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง รงทอง ๒ สลึง มะกรูด ๓ ผล (เอามหาหิงคุ์, ยาดำ, ​รงทอง ใส่ในมะกรูดสิ่งละผลแล้วเอามูลโคพอกสุมไฟแกลบให้สุก) ขิงแห้ง ๑ ดีปลี ๑ พริกไทย ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง รากทนดี ๑ บาท ดีเกลือ ๔ บาท ยา ๕ สิ่งนี้ประสมกับมะกรูดที่สุมไว้ทำเปนจุณ ละลายน้ำส้มมะขามเปียกให้รับประทานหนัก ๑ สลึง ฟอกอุจจาระอันลามกให้สิ้นโทษ ชำระลำไส้ซึ่งเปนเมือกมันแลปะระเมหะทั้งปวง

ยาชื่ออำมฤตย์ เอาเทียนทั้ง ๕ ขิงแห้ง ๑ ดีปลี ๑ พริกไทย ๑ เนื้อผลสมอไทย ๑ เนื้อผลสมอพิเภก ๑ ผิวมะกรูด ๑ รากทนดี ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง ว่านน้ำ ๑ ผลมะตูมอ่อน ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ยาดําบริสุทธิ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท โกฐน้ำเต้า ๓ บาท รวมยา ๑๘ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดด้วยน้ำมะขามเปียกทำแท่งไว้ ละลายน้ำผลสมอไทย ต้มให้รับประทานตามกำลังคนไข้ ฟอกอุจจาระธาตุอันลามกในกองอะชิณโทษ ซึ่งเปนอะสาทิยะลามกนั้นให้ตกสิ้น แลเจริญสุคติธาตุโดยธรรมดา

ยาชื่อประสะผลสมอไทย เอาเกลือสินเธาว์ ๑ หัวอุตพิด ๑ ผลผักชีลา ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเจตมูลเพลิงแดง ๑ รากช้าพลู ๑ เถาสะค้าน ๑ ดีปลี ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง ผลจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เอาสิ่งละ ๓ สลึง โกฐหัวบัว ๑ โกฐเขมา ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท รากจิงจ้อเหลี่ยม ๒ บาท เนื้อผลสมอไทย ๖ บาทสลึง รวมยา ๑๖ สิ่งนี้ทำเปนจุณ ละลายน้ำตรีผลาต้มให้รับประทาน ประสะกลิ่นอุจจาระธาตุให้สิ้นโทษ แลฟอกมูล​ลามกให้คืนเปนปรกติ แก้จุกเสียดขบแทง แก้ลมพานใส้ให้คลื่นเหียน แก้อุจจาระกลัดเปนพรรดึก แก้อำมพฤกษ์แลกล่อนกระไษย

ยาชื่อประสะกานพลู เอาเทียนดำ ๑ เทียนขาว ๑ ขิงแห้ง ๑ ดีปลี ๑ พริกไทย ๑ เอาสิ่งละ ๑ สลึง น้ำประสานทองจีนสตุ ๑ ไพลแห้ง ๑ เอาสิ่งละ ๒ สลึง โกฐสอ ๑ สุพรรณถันแดง ๑ สุพรรณถันเหลือง ๑ กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ การะบูร ๑ เปลือกเพกา ๑ เปลือกขี้อ้าย ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท กานพลู ๙ บาท ๒ สลึง รวมยา ๑๖ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดด้วยน้ำครั่งต้มทำแท่งไว้ ละลายน้ำร้อนแซกไพลแซกกะทือหมกไฟก็ได้ รับประทานแก้อุจจาระธาตุอันลามก ซึ่งทำให้ปวดมวนเปนเสมหะโลหิต

จบเรื่องอุจจาระธาตุลามกแต่เพียงนี้

----------------------------