(ฉบับที่ ๘)

​บ้านมูลนาค

วันที่ ๑๒ ตุลาคม ร.ศ. ๑๒๐

ถึงกรมหลวงเทวะวงษวโรประการ

อนุสนธิรายงานเวลาวันนี้ ออกเรือเวลาเช้า ๒ โมงเศษ ฝนตกพรำเสมอตลอดวันยังค่ำ น้ำที่ได้ลดลงครั้งหนึ่งกลับขึ้น มาถึงพลับพลาบางมูลนาคเหนือที่ว่าการเมืองภูมเวลาบ่าย ๓ โมง ตามทางที่มา เปนลักษณเมืองเหนือซึ่งเคยจำได้อันได้กล่าวมาแล้ว แต่มีน้ำเกิดขึ้นใหม่ ๆ รายกันบ้านคนตั้งที่ริมมาตลอดทาง ในเรือนเช่นนี้มีเกวียนอยู่ในลานบ้าน ได้ความว่ามีนาอยู่ข้างใน เมื่อมาถึงพรมแดนเมืองภูมมณฑลพิศณุโลกต่อนครสวรรค์ มีประตูข้ามแม่น้ำประดับประดาด้วยคำอำนวยพรแลมงคลต่างๆ มีพระสงฆ์ราษฎรคอยรับเปนการครึกครื้นมาก บางมูลนาคมีบ้านเรือนแลตลาดผู้คนแน่นหนาเกินที่คาดหมายเปนอันมาก พลับพลาที่นี่ทำแปลกกว่าที่อื่น วางท่วงทีเปนที่พอใจด้วยกันหมด ได้ลงเรือจากพลับพลาไปดูที่ว่าการอำเภอทำเรียบร้อยหมดจด มีที่ดินกว้างขวางสนามหญ้าทำดี มีออฟฟิศไปรสนีย์แลโทรเลขตั้งอยู่ในที่นั้นด้วย ทำหมดจดเหมือนกัน ได้แจกเสมาเด็ก การบังคับบัญชาเปนระเบียบเรียบร้อย ลงเรือเล็กเข้าไปในคลองบุษบง คลองนี้น้ำตกมาแต่เขาเมืองเพ็ชบูรณ์เปนน้ำใสต่อกันอยู่ที่ปากคลอง น้ำในแม่น้ำหาได้ไหลเข้าไปในคลองนั้นได้ไม่ ข้างในเข้าไปว่ามีนามากแต่ไปไม่ถึง เขาคิดจะชำระต้นไม้ในคลองนี้ให้ใช้ได้สดวก แต่ถ้าเปิดทางเมืองเพ็ชบูรณ์ให้มาลงที่นี่ได้จะ​เปนการสดวก พระยาพิจิตร^๑ได้เคยขึ้นไป ว่าระยะทาง ๕ วันแลทำไม่สู้ยากนัก เมื่อเวลากลับออกมามีเรือราษฎรตามเข้าไปรับทั้งผู้หญิงผู้ชายเปนอันมาก พายห้อมล้อมแลโห่ร้องเปนการรื่นเริงครึกครื้นมาก เมื่อมาถึงที่ว่าการอำเภอได้ขึ้นบกไปดูตลาดนัดที่ได้จัดตั้งขึ้นไว้ แต่เพราะฝนตกไม่ได้หยุดตลอดวันยังค่ำถนนเปนโคลนเลอะเทอะเพราะพึ่งทำขึ้นใหม่ เวลาค่ำมีการแห่ผ้าป่าตามความนิยมของราษฎรเปนที่สนุกสนานในตำบลนี้ เรือผ้าป่านั้นทำเปนรูปกำปั่น ที่นี่ยุงน้อยกว่าที่เกยไชย ประมาณพอๆ กันกับเมืองนครสวรรค์ ตามคำบอกเล่านั้นว่ามากกว่าที่เกยไชย มาตอนนี้น้ำเชี่ยวจัดขึ้นกว่าที่ล่วงมาแล้ว คนทั้งปวงที่มาเปนที่เรียบร้อยสบายดีด้วยกันทั้งสิ้น

สยามินทร์