ประกาศการเสด็จพระราชดำเนินประพาศหัวเมืองฝ่ายเหนือ

​มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้า ฯ ให้ประกาศให้ทราบทั่วกันว่า การที่จะเสด็จพระราชดำเนินประพาศหัวเมืองฝ่ายเหนือ เพื่อจะได้ทรงนมัสการพระพุทธชินราช แลทรงหล่อพระพุทธชินราชจำลองที่เมืองพิศณุโลก แลจะได้ทอดพระเนตรภูมิประเทศแลตรวจราชการ ประกอบพระราชดำริห์ที่จะทรงทำนุบำรุงบ้านเมืองให้เจริญยิ่งขึ้นสืบไปนั้น กำหนดจะได้เสด็จพระราชดำเนินจากกรุงเทพมหานคร ณวันที่ ๒๙ กันยายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๐ ประมาณเวลากว่าจะเสด็จกลับคืนกรุงเทพมหานครราวสัก ๔๐ ราตรี การเสด็จพระราชดำเนินครั้งนี้ย่อมจะนานวันอยู่ แต่ในตำบลที่ต่าง ๆ ตามหัวเมืองที่จะประทับนั้นได้โปรดเกล้า ฯ ให้เจ้าพนักงานกระทรวงโยธาธิการจัดการให้มีโทรเลขติดต่อกันกับกรุงเทพมหานครแล้ว แลถ้ามีเหตุการณ์อันใดอันหนึ่งซึ่งเปนการสำคัญ อันเปนพระราชกิจ ฤาต้องเปนพระราชธุระอยู่นั้น ก็อาจจะกราบบังคมทูลพระกรุณา ฯ แลรับพระราชทานกระแสพระบรมราชโองการได้ตลอดเวลาในไม่ช้านัก แต่กระนั้นแล้วยังมีพระบรมราชประสงค์อิกว่า จะไม่ให้ราชการแผ่นดินซึ่งเคยทรงเปนพระธุระอยู่เปนนิจนั้นต้องคั่งค้างสำเร็จช้าเวลาไป เพราะเหตุที่ไม่ได้ประทับอยู่ในกรุงเทพมหานครนี้ได้เลย แลทรงพระราชดำริห์เห็นว่า ​การเสด็จพระราชดำเนินคราวนี้ ถึงเปนการที่เสด็จประพาศตามหัวเมืองในพระราชอาณาเขตรก็ดี บางทีจะมีราชการแผ่นดินอยู่บ้าง บางอย่างที่ต้องทูลฉลอง เพื่อได้มีพระราชดำรัสสั่งเปนสิทธิ์ขาดไปโดยฉับพลัน แลการอันนั้นไม่พอที่จะต้องมีโทรเลขไปกราบบังคมทูลพระกรุณา ฯ ให้เนิ่นช้าไปไม่ทันท่วงทีของการที่จำเปนจะกระทำให้สำเร็จแล้วไปได้ดังนี้

จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ พระราชทานอำนาจในราชกิจที่จะรักษาพระนครในระหว่างเวลาเสด็จพระราชดำเนินประพาศหัวเมืองฝ่ายเหนือครั้งนี้ ไว้แก่พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ แลให้ทรงเปนประธานในที่ประชุมทั้ง ๒ อย่างดังที่จะได้กล่าวต่อไป แลให้ทรงบังคับบัญชาการทั้งปวงสิทธิ์ขาดทั่วไปพร้อมด้วยที่ประชุมทั้ง ๒ อย่างคือ:-

อย่าง ๑ ที่ประชุมผู้สำเร็จราชการอยู่รักษาพระนครกรุงเทพ ฯ นั้นมีที่ปฤกษา ๒ คือ:-

๑) พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงนเรศวรฤทธิ์

๒) พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์

อย่าง ๒ ที่ประชุมเสนาบดีนั้น มีเสนาบดีผู้ที่อยู่รักษาพระนคร รวมทั้งผู้เปนประธานด้วยเปน ๕ กับปลัดทูลฉลอง ผู้แทนเสนาบดีที่ตามเสด็จพระราชดำเนิน ๕ รวม ๑๐ คือ :-

๑) พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ เสนาบดีว่าการต่างประเทศ แลเปนประธานในที่ประชุม

​๒) พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงนเรศวรฤทธิ์ เสนาบดีกระทรวงนครบาล

๓) พระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนนริศรานุวัดติวงศ์ เสนาบดีกระทรวงโยธาธิการ

๔) เจ้าพระยาภาสกรวงศ์ เสนาบดีกระทรวงธรรมการ

๕) เจ้าพระยาเทเวศรวงศวิวัฒน์ เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการ

๖) หม่อมเจ้าปิยภักดี ปลัดทูลฉลอง แทน (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นมหิศรราชหฤทัย) เสนาบดีกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ

๗) พระยาศรีสหเทพ ปลัดทูลฉลอง แทน (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงดำรงราชานุภาพ) เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย

๘) พระยาบำเรอภักดิ์ ปลัดทูลฉลอง แทน (พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนพิทยลาภพฤฒิธาดา) เสนาบดีกระทรวงวัง

๙) พระยานรินทรราชเสนี ปลัดทูลฉลอง แทน (สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้ากรมพระภาณุพันธุวงศ์วรเดช) เสนาบดีกระทรวงกระลาโหม

๑๐) พระยาจักรปาณี ปลัดทูลฉลอง แทน (พระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์) เสนาบดีกระทรวงยุติธรรม

แลให้พระยาศรีสุนทรโวหาร เจ้ากรมพระอาลักษณ์ เปนสภาเลขานุการสำหรับที่ประชุมทั้ง ๒ อย่างนี้ด้วย แล้วให้ประชุมกันในพระบรมมหาราชวังเปนนิจทุกวันไป ตามเวลาที่สมควรจะกำหนดไว้

ถ้ามีการอันใดเช่นกล่าวมาข้างต้นนี้เกิดขึ้น ซึ่งควรจะกราบ​บังคมทูลพระกรุณา ฯ ก่อน ก็ให้รีบกราบบังคมทูลไปโดยทางโทรเลข

แต่ถ้าการอันใดอันหนึ่ง ซึ่งเปนการร้อนเร็วก็ดี ฤๅเปนกิจไม่สำคัญพอที่จะถึงต้องกราบบังคมทูลพระกรุณา ฯ ก็ดี เมื่อการนั้นเปนกิจซึ่งเคยพระราชทานพระบรมราชวินิจฉัย โดยไม่เคยต้องปฤกษาเสนาบดีแล้ว ก็ให้พร้อมกับที่ประชุมผู้สำเร็จราชการอยู่รักษาพระนครกรุงเทพ ฯ คาดการเทียบเคียงกับพระราชนิยม แลแบบอย่างที่เคยแลควรแก่เหตุนั้นบังคับบัญชาไปให้สำเร็จแล้ว จึ่งกราบบังคมทูลพระกรุณา ฯ ออกไปภายหลัง

เมื่อการนั้นเปนกิจที่เคยโปรดเกล้า ฯ ให้เสนาบดีประชุมปฤกษากัน ก็ให้พร้อมกับที่ประชุมเสนาบดีบังคับบัญชาไปให้ตลอดทุกประการ สุดแต่ให้การที่ควรจะให้สำเร็จทุกอย่างทั้งปวงนั้น สำเร็จทั่วไปให้ทันการทันเวลาอันควร อย่าให้คั่งค้างขวางขัดอยู่เสียเวลาไปโดยใช่เหตุ

แลข้าราชการทุกตำแหน่ง ฟังบังคับบัญชาให้เข้าใจแน่นอนตามพระราชกำหนดกฎหมาย แลกระทำตามทุกสิ่งทุกประการเทอญ

ประกาศมาแต่พระที่นั่งจักรีมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวังกรุงเทพ ฯ ณวันที่ ๒๔ เดือนกันยายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๐ เปนวันที่ ๑๒๐๐๕ หรือปีที่ ๓๔ ในรัชกาลปัตยุบันนี้.

----------------------------

พระราชหัดถเลขาที่พิมพ์ในสมุดเล่มนี้ ทรงพระราชนิพนธ์เปนอย่างรายงานพระราชทานมายังที่ประชุมผู้สำเร็จราชการรักษาพระนคร จึงมีถึงสมเด็จ ฯ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ เวลานั้นยังดำรง​พระยศเปนพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงเทวะวงศวโรปการ ซึ่งทรงเปนประธาน สำหรับจะได้ประกาศให้มหาชนทราบข่าวที่เสด็จเมืองเหนือครั้งนั้น สมเด็จ ฯ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการได้ทรงเก็บความจากพระราชหัดถเลขา ส่งไปลงพิมพ์ในหนังสือราชกิจจานุเบกษา แต่ส่วนต้นพระราชหัดถเลขาทั้งปวงนั้นทรงเก็บรักษาไว้ ยังหาได้เคยพิมพ์ไม่ อิกประการหนึ่งเมื่อเสด็จเมืองเหนือครั้งนั้นช่างชักรูปที่ตามเสด็จขึ้นไป ได้ถ่ายรูปต่างๆ เนื่องในการเสด็จครั้งนั้นมีอยู่มาก รูปทั้งปวงนั้นก็ยังไม่เคยพิมพ์ให้แพร่หลาย กรรมการหอพระสมุด ฯ จึงทูลขออนุญาตต่อสมเด็จ ฯ กรมพระยาเทวะวงศวโรปการ คัดสำเนาพระราชหัดถเลขามาพิมพ์ในสมุดเล่มนี้พร้อมด้วยรูปซึ่งเลือกเห็นว่าเปนสำคัญในการเสด็จเมืองเหนือครั้งนั้น หวังใจว่าท่านทั้งหลายที่ได้สมุดเล่มนี้ไปคงจะชอบทั่วกัน.