วิลลาสตูร์ดซา บาเดนบาเดน
วันที่ ๙ มิถุนายน รัตนโกสินทร์๔๐ศก ๑๒๖
ถึงกรมดำรง ฉันได้รับหนังสือลงวันที่ ๒๙ เมษายนฉบับหนึ่ง วันที่ ๗ พฤษภาคมฉบับหนึ่งนั้นแล้ว มีความเสียใจที่ได้ทราบข่าวมิสเตอแมกฟาเลน แลพระยานครราชเสนีตาย เรื่องมิสเตอแมกฟาเลนนั้น ฉันรู้ก่อนไปไฮเดลเบิรค ได้เล่ากันขึ้นที่โต๊ะกินเข้าเจ้าชาลสไวมาร์ เปนที่พิศวงงงงวยกันอย่างยิ่ง ไม่มีผู้ใดเคยได้ยินเลย แต่มีความเสียใจที่เรื่อง.........................อีผู้หญิงไปกลายเปนสันเยกต์ขึ้น แค้นเหลือที่จะแค้น ขอให้ระวังเรื่อง......................... เงินแกก็มากคนแกก็มาก จะถูกอ้ายกระสือเข้าไปล้วงไส้ชนิดนี้อีก ไม่เปนที่พึ่งพำนักอไรเขาได้ น่าอัประยศยิ่งนัก ๆ หนังสือองค์สร้อย
ฉันยังไม่ได้ลงมือเขียน แต่จะเขียนต่อหนังสือฉบับนี้ไป ของก็ได้รับแล้ว มี
ความเสียใจที่น้ำอบพึ่งมาถึงเมื่อทาไม่ได้ เพราะมันหนาวเธอรู้อยู่แล้ว แต่แป้งนั้นได้ใช้บ้าง รู้สึกชื่นใจ แลขอบใจองค์สร้อยเปนอันมากฯ มีความยินดีที่ได้ทราบว่าเจ้าสายค่อยอ้วนขึ้น เปนข่าวดีซึ่งฉันเปนที่พอใจมาก พงษาวดารที่คัดมาใน หนังสือวันที่ ๒๙ เก่งมากที่มีเรื่องต่อออกไปอีก หูตาเปนฟืนเปนไฟลุกโพลง เพราะให้แล้วยังเอากลับคืน เล่ม ๒๗ ที่คัดมาจะได้หาเวลาอ่านต่อไป เชิงก็จะสนุกเสียอีก ๚ ข่าวที่จะพึงบอกได้ทางนี้ ที่ลงในรายวันแล้ว ฉันไม่เล่าซ้ำ เพราะหวังใจว่าเธอจะได้เหนทุกฉบับ ส่วนการรับรองต่อไปจากบาเดนบาเดน เริ่มวันที่ ๑๘ จะได้ไปปารีส วันนั้นเปนวันว่าง มีแต่เจ้าพนักงานโปร์ตุโคล แลทหารประจำตัวเปรซิเดนต์มารับ วันที่ ๑๙ เวลาบ่าย ๓ โมงแล ๔ โมง เยี่ยมแลเยี่ยมตอบ วันที่ ๒๐ ดินเนออิลิเซ ที่ ๒๑ ลันซันฟอเรนออฟฟิศ การแลกเปลี่ยนสัญญา ฉันได้เซนรติไฟที่นี่ ถ้าจะยังไม่ได้เปลี่ยนกันก็เพราะกิงเดนมากเสดจปารีส แต่เขาว่าจะได้เปลี่ยนก่อนฉันไปถึง จะต้องให้ตราจักรกรีเปรซิเดนต์ตามเคย ฯ แต่แรกฉันหมายว่าจะไปอิงค์ลันด์ต่อวันที่ ๒๒ แต่กิงเอดเวอดคยั้นคยอให้ไปถึงแต่วันก่อนการเดนปาตี เพราะได้เชิญคนไว้มาก แลจะให้ปรินศเวลสมารับที่สเตชั่น ซึ่งเปนการจำเปนที่ฉันต้องออกจากปารีสในวันที่ ๒๑ เวลาบ่าย ๔ โมงนั้นเอง ปัญหาเรื่องตราเกิดขึ้นอีก ซึ่งไม่เปนการประหลาดใจอไรแก่ฉัน แต่เล่าพอให้รู้เรื่อง มี
เจ้าพนักงานฟอเรนออฟฟิศมาเทียบที่พระยาวิสูตร ว่ากิงเอดเวอดอยากจะให้ตราวิกตอเรียนออเดอมีสายสร้อย ซึ่งเคยให้แต่เจ้าแผ่นดินแลพระญาติวงษ์ต่างประเทศ ฉันจะรับฤๅไม่ เพราะเหตุที่ตราซึ่งกิงเอดเวอดจะให้ได้ มีดวงเดียวเท่านั้น ทั้งการที่มาครั้งนี้ก็เปนไปรเวต ถ้าตรากาเตอ จะต้องขออนุญาตจากรัฐบาล ซึ่งน่าที่จะไม่เปนการตกลง ที่แท้เพราะเหตุที่เมืองเราเขารู้จักน้อย ทั้งกำมลอไม่มั่นคง ทั้งเปนเวลาเปียกำลังเสียโน่นเสียนี่อยู่ ก็ไม่น่าจะให้ เพราะใกล้กันกับให้ยี่ปุ่นนัก เราก็ห่างกันกับยี่ปุ่นนัก ฉันไม่มีความมุ่งหมายว่าจะได้เลย แต่คงเปนความรำคานใจของอังกฤษ ที่เราไปแล้วไปถึงสองเที่ยว ช่างไม่ได้ให้อไรเลย ครั้นจะบอกตัดไม่รับ ก็ดูเปนเราช่างไม่รู้สำนึกตัวเสียจริงๆ ไปทเยอทยานจะเอาอย่างยี่ปุ่นซึ่งไม่เหมือนกัน ครั้นจะตกรุมตกรามรับเข้าไปก็ดูเซอะซะอย่างไรอยู่ ฉันจึ่งได้ให้พระยาวิสูตรนิ่งไว้จนเขาเตือน จึ่งให้บอกว่าฉันมีความยินดีที่กิงเอดเวอดรับรองเปนอันมาก ให้ตอบเฉไว้อย่างนี้ ถ้าแกจะยัดเยียดให้ เกรงใจก็ต้องรับ ผิดนักก็ใส่ถวายตัววันนั้นวันเดียว แล้วก็ไม่ใส่อีก เมื่อเขียนหนังสือฉบับนี้แล้วนึกไม่แน่ใจขึ้นมา จึ่งได้โทรเลขหาฤๅเข้าไป คงจะอยู่ที่วินดเซอจนกระทั่งวันที่ ๒๔ กลับมาลอนดอน วันที่ ๒๕ เปนวันจะได้รับดีกรีเคมบริช เรื่องรับดีกรีนี้ประดักประเดิดมาก เหตุด้วยเวลาไม่เหมาะตามโปรแกรม ทั้งรพีแลจรูญ
ตักเตือนว่าการที่จะไปรับนั้น บางทีสตูเดนต์อยู่ข้างจะคะนองมาก ไม่ไปเหนจะดีกว่า ฉันจึ่งได้กะเวลาคลาศเสีย เมื่อพูดกันไปมาก็ตกลงเปนยอมเอามาให้ที่ลิเกชั่นอย่างดีกรีออกสฟอด ลอดเคอซันก็ยังมาลเมอบอกให้ดีกรีออกซเฟอดอีก ซึ่งจำเปนต้องบอกว่าได้รับแล้ว มีวันที่ ๒๖ ว่างวันเดียว ต่อนั้นไป ไปนอนออสเตนด์แลแฮมเบอค จะไปถึงโคเปนเฮเคนวันที่ ๓๐ เรื่องไปที่เดนมากก็เกิดพิพักพิพ่วนกันอีก กงซุลมีโทรเลขมาเร่งว่าให้ไปก่อนวันที่ ๓๐ เพราะเยอรมันเอมเปอเรอจะไป เวลาจะมีอยู่เดนมากแต่วันเดียว ป่วยการ ฉันจึงบอกเปิดให้เอาเรือมารับที่กีล ภายหลังท่านฟู้แกมาสืบที่ทูตเรา ได้ความว่าเราจะออกจากโคเปนเฮเคนวันที่ ๓ แกเลื่อนไปวันที่ ๔ ตกลงเปนกิงออฟเดนมากถูกรับแขกเมืองแย่เอง ปรินศเฮนรีกำหนดจะพบกันต่อกลับจากโนรเว ดุ๊กโยฮันอัลเบรต ได้เปนริเยนต์เมืองบรานสวิก จะรับฉันที่บรานซวิค นอกนั้นยังไม่ได้กำหนดต่อไปอีกเปนแน่ ฯ อื่น ๆ ก็สบายดี แต่เมื่อยยังไม่หาย ข้อตีนมันยิ่งเดินมากยิ่งปลกเปลี้ย เพราะไม่ได้นวด ขืนกันไป ถ้าอยู่บางกอกจะไม่เปนอไรช้าอย่างนี้ ความรัญจวนป่วนใจคิดถึงบ้านแรงจัดขึ้นทุกที แต่ฉันเปนคนมีทิฏฐิ ที่ทำอไรอยากจะใคร่เหนความสำเร็จ เมื่อเหนการล่วงไปก็มีความรื่นเริงในความสมปราถนาซึ่งเกิดขึ้นโดยลำดับนั้น จึงประทังสนุกอยู่ได้ ไม่หงิมหงอยสร้อยเศร้าอย่างใด ถือเอาการที่
เปลี่ยนแปลงพลัดพรากจากบ้านเปนส่วนข้างความสนุก ซึ่งเหนว่าเปนเครื่องบำรุงร่างกาย แลบำบัดโรคภัยให้เบาบาง ทั้งเวลาที่กินยายังไม่ครบกำหนด ซึ่งได้กินมาเดือนเศษ ยังอีกเดือนเศษ ซึ่งจะครบจำนวนถ้วนสามเดือน ซึ่งว่าโลหิตจะเปนปรกติ แต่เมื่อนับจำนวนที่มาก็เกือบถ้วนถึงพระวสาอยู่แล้ว เธอจะเหนขันว่าหนังสือฉบับนี้ทำไมจึงได้เขียนใบลาน ไม่ใช่สั่งให้ทำขึ้นใหม่ ของเขามีขาย เหนกัดแก้มเข้าที จึ่งได้ซื้อมา มีไปถึงพระยาสุขุมเปนฉบับแรก เห็นว่าเธอก็ควรจะได้รับอีกคนหนึ่ง จึ่งเขียนมา ถ้าสบช่องเหมาะจะเขียนถวายกรมหลวงวชิรญาณ ซึ่งเชื่อว่าฉันเล่นเหนจะไม่ฉุน คิดถึงจริงๆ ไม่ใช่ว่าเล่นเปนการเคอตะซีเลย
จุฬาลงกรณ์ ปร.
