วันที่ ๒๘ กรกฎาคม ร.ศ. ๑๒๖

เรืออาลเบียน

วันที่ ๒๘ กรกฎาคม ร. ๔๐ศก ๑๒๖

ถึงกรมดำรง ฉันได้รับหนังสือวันที่ ๑๘ เดือนมิถุนายนแล้ว มีข้อความประหลาดใจอย่างหนึ่ง เรื่องสร้อยคอไข่นกการเวก ซึ่งเธอได้กล่าวในบาญชีของได้ไปถึง แต่ตุ้มหูคู่หนึ่ง​เปนไข่นกการเวกเหมือนกัน ฉันได้ซื้อที่เมืองนีศส่งทางไปรสนีย์ให้สดับ

^๑ ได้รับหนังสือสดับตอบรับสร้อยคอ แต่ตุ้มหูว่ายังไม่ได้รับ ตุ้มหูส่งก่อนมันไปวนเวียนเสียทางใดจึ่งไม่ถึง เกิดความสงไสยขึ้น จึ่งได้โทรเลขถามเข้าไปในวันนี้ แลขออย่าให้เข้าใจไขว้กันไป ฉันได้ส่งไปอีกคู่ ๑ สำหรับให้เอิบ^๒ จากปารีส รวมเปนสองคู่ด้วยกัน ส่วนของที่ส่งไปหายสูญไม่รู้ว่าจะพลัดแพลงแห่งใด เธอขอให้ส่งทางเมล์เยอรมันทางเดี๋ยวนั้น จะได้ให้เปนไปดังนั้นต่อไป

รูปดอกกุหลาบแลตาปะโรดีที่พิมพ์นั้น พิมพ์ได้ดีทีเดียว แต่เนกกาตีฟรูปปะโรดีไม่ใช่อันดี อันที่ดีฉันได้พิมพ์ที่นอกส่งเข้าไป ป่านนี้คงถึงแล้ว

ขอเพ้อด้วยเรื่องถ่ายรูปเสียสักแหล่หนึ่ง ฉันรู้สึกมีความเสียใจแลคิดถึงกล้องวิเชียร เหมือนกับไม่ได้เอาเมียมาแลคิดถึงเหมือนเมีย ถ้าหากว่าได้มาในเมืองนอรเว จะได้รูปที่ดีวิเศษอัศจรรย์ไม่น้อยกว่า ๔ อัลบัม ทั้งที่จะถ่ายอย่างน้อยที่สุด ไม่ใช่ถ่ายเปนเครื่องจักรอย่างในบางกอก นี่มันสารพัดจะอึดอัดขัดข้อง ตั้งต้นเกาวแมนก็เอากล้องตรีเนตรไปเสีย เปนประฐม อ้ายกล้องนีเดียตพานช้างก็หักโครงเครงง่อกแง่กไปหมด จะต้องส่งไปแก้ถึงเมืองแก้ว

^๓ อ้ายวาศนาเรามันก็ไม่ถึง​เมืองแก้ว จึ่งได้ซื้อกล้องคะเมียวที่ซันเรโม รูปดอกกุหลาบ แลตาปะโรดีก็เปนผลแห่งกล้องคะเมียว ต่อภายหลังจึ่งได้ไปเอาอย่างตาหมอฟิสเตอใช้กล้องเยอรมัน ซึ่งฉันเชื่อว่าเกิดมาเปนฉากหลังแล้วไม่มีอไรจะเปอเฟกต์เท่า ได้สั่งเผื่อสำหรับจะฝากเข้าไปให้กล้องหนึ่ง แต่ก็ยังไม่ได้ พึ่งได้เมื่อมาถึงแฮมเบิค เปนส่วนที่ฉันจะเอาไปใช้สองกล้อง ไนน ไบ เถวลฟ กล้องหนึ่ง สแตเรสโคปกล้องหนึ่ง กล้องหลังยายมารีชอบใจได้ให้เสียแล้ว จึ่งได้ใช้อยู่สองกล้อง ตาหมอฟิสเตออวดว่าตัวเปนคนถ่ายรูปดี เคยถ่ายมามาก จะให้เอากล้องโฮลเปลตสักอันหนึ่งก็ไม่เอา ชอบอ้ายขนาดโสกกะโดกอย่างเยอรมัน แต่แกเงื่องอย่างวิเศษ เหนประดักประเดิดไปเสียทุกอย่างด้วยเหตุที่แกไม่เคยใช้คน ที่จริงจ้างเขาหิ้วไปไม่ยากเยนอไรเลย แต่แกเหนยาก ได้ถ่ายน้อยที่สุด กว่าจะตั้งแล้วแต่ละทีตั้งแปดปีเหม็นเบื่อ ล้างรูปก็ช้าเท่านั้นเอง เยนตราแกพิมพ์รูปได้ ของเราพิมพ์ไม่ได้สักแผ่นเดียว พระอาทิตย์เที่ยงคืนก็ต้องวานเยนตราพิมพ์ ตาหมอยาวยืดเปล่าไม่สำเร็จอไร ต้องเก็บไปพิมพ์ที่เบอลินทั้งนั้น

ของให้วันเกิดลูกเอียดนั้นฉันก็บอกไม่ได้ว่าอไร เพราะเปนฉลาก มันดำเนินอยู่ในจักรราษี ก็แล้วแต่จะไปโผล่ออกเมื่อไร

ขอขอบใจในถ้อยคำที่สำแดงความไม่เบื่อหน่ายในการรับธุระส่วนตัว ทั้งได้รับหนังสือเจ้าสาย บอกว่าได้รู้สึกบุญคุณเธอเปนที่สุด

​มีความยินดีที่ทราบว่าได้กินสลัดน้ำพริกลาวอร่อย เปนอาหารอย่างแร้นแค้นของฉัน แต่ถึงว่าแร้นแค้นปานนั้น ก็อดไม่ได้กินต่อมาอีก เพราะเหตุอ้ายกาลกิณีกุม มันทำเสียเจ็บแสบมาก เวลาจะมานี้เจ้าคุณท่านก็ไม่เอาธุระอไร คุณพระนายก็ไม่เอาธุระอไร ถามว่ามีมาฤๅไม่มี ตอบว่าไม่มีทั้งสองคน นี่หากว่าอ้ายสี

^๔มาเปนโจทบอกว่ามี จึงได้ได้อไรมากินแก้อยากบ้าง แต่ก็ถูกอ้ายสอิ้ง^๕ปสันตาทำเสียป่นแล้ว น้ำปลามีมากี่ขวดกี่ขวดมันเอาออกหมด เหลือให้มาไม่ถึงครึ่งขวด น้ำตาลหม้อไม่ให้เลย ได้เคยติดตามค้นคว้ากันได้ที่บาเดนบาเดนครั้งหนึ่ง ครั้นจะมานี้มันเอาโยนเสียแล้ว ไข่เคมไม่มีสักลูกเดียว พริกทั้งเม็ดทั้งป่นไม่มีสักอย่างเดียว กับเข้ก็าสำหรับกินกับเข้าต้ม โยนหมดไม่เอามาแต่สักอย่างเดียว มีแต่อ้ายสิ่งที่จะประสมกันไม่ได้ ข้างฝ่าย.........................นั้นทำกิริยาอาการเหมือนหนึ่งว่าไม่ใช่น่าที่ของตัวในเรื่องกินเรื่องอยู่ ใครจะไปรู้ว่ามือไรมาบ้าง ไม่รู้ว่าจะมากินเช่นนี้ ที่จริงฉันได้พูดจะระไนสิ่งของซ้ำแล้วซ้ำเล่าตั้ง ๑๐ จนตัวเองได้เข้าไปหาเจ้าสายจัดเสบียงเอง แต่เดี๋ยวนี้ทำเปนทีว่าไม่รู้ไม่เหน อไรก็มาลงเอาตัว ความจริงนั้นไม่รู้ไม่เหนจริง ๆ ไม่ว่าแต่สเบียงอาหาร จนกระทั่งผ้านุ่งผ้าห่มสารพัด สั่งให้ตาอ้น^๖จัดบ้าง ให้สังคามารดาบ้าง ประสันตาบ้าง จัด ตัวลอยชายเข้าวัง​เย็น ๆ เสดจขึ้นก็กลับไปบ้าน ครั้นถึงทีจะเอาอไรเข้ามันไม่รู้ว่าอไรอยู่ที่ไหน เอามาฤๅไม่เอามาก็ไม่รู้ เรื่องนอนจะรับประมูลท่านภาส^๗ ถ้ายังจะเลวกว่าก็เพียงยืนหลับไม่ได้อย่างเดียวเท่านั้น ข้อที่มนุษย์เสียคนไปได้ถึงเท่านี้ด้วยเหตุใด เหตุด้วยไม่ได้ใช้ความคิด ความจำ แลความดูแลของตัวเลย มีบริวารมากก็ใช้แต่บริวาร อ้ายบริวารทำไปไม่ไหว มันก็หักกลาง แต่ก่อนตัวทำคนเดียวทำได้ เพราะได้ใช้ความคิดความจำแลทำด้วยตัวเอง เพราะเหตุฉนั้น ฉันจึ่งได้ปลดส่งกลับเข้าไปเสียบางกอกสองคน เพื่อจะให้รู้สึกว่ามีน่าที่ต้องทำ หาไม่อไรขัดข้องขาดเหลือ ก็ซัดคนที่ตัวให้ทำ ตัวเองคงดีอยู่ยังค่ำ ......................... ขี้เกียจสำรวยตามกันไปหมด เพราะอยากจะโตแลจะเก๋ด้วยกันทุกคน ตาอ้นอยากจะทำมั่งเหมือนกัน เว้นแต่แกเขลาถอนแก้เสียได้ การที่จะทำกับเข้ากันฉเพาะกินได้แต่ในเรืออย่างเดียว เหตุที่ครัวมันอยู่ใกล้ๆ ตาอ้นมีน่าที่แต่หุงเข้าต้มเข้าอย่างเดียว ในการที่จะทำกับเข้าก็ฉัน บริพัตรอุรุพงษ์สามคนเท่านั้น ฉันเจ็บเสียก็เหลือสองคนนั้นไปทำ เยนตราอยู่ข้างจะแขงแรง เลื่อนขึ้นจากกองล้างชามเปนพนักงานจัดผัก แต่พอระหวยอีเหนานั้นหลบมิดตั้งแต่แรกมา จะเข้าครัวกลัวถูกไอไฟร้อน ถ้าจะนั่งจะยืนอยู่ใกล้ๆ แถบนั้น กลัวจะใช้ให้หยิบของเปื้อนมือเหม็นคาว ถ้าจะถูกของหวานมีปอกลูกไม้ ก็เปื้อนมือเหนียวมือ จับไม่ได้ทั้งนั้น มันออก​เปนกะเทยกะเทยอไรไม่รู้ หมดปัญญาที่จะแปล ทั้งนั้นทั้งนี้ก็เลื่อนขึ้นเปนสมเดจอย่างเดียว เปลี่ยนมนุษย์เปนหมา ซึ่งใคร ๆ อยากจะส่งของมาให้ฉันรู้สึกขอบใจจริงๆ แต่ดูมันช่างลำบากประดักประเดิดเสียจริงๆ ยากที่ผู้ใดจะรู้ว่าฉันเวลาใดอยู่ในเทวโลกฤๅอยู่ในนรก ฤๅอยู่ในเปรตวิสัย ซึ่งจะได้รับทักขิณาทานซึ่งคนจะอุทิศให้ แต่ถ้าจะถือว่าทำบุญจะถึงมิถึงก็ชั่งแล้วก็ได้ ฉันก็จะคอยรับแต่อนุโมทนาส่วนกุศล แต่ไม่ควรที่จะต้องให้เปลืองทรัพย์สมบัติไปในการที่ไม่เปนประโยชน์แก่ตัวฉัน จึ่งได้ขอห้ามเสีย ชาที่ยายล้อม^๘ให้นั้นก็รู้สึกขอบใจแกเปนอันมาก แต่ของจะตกไปอยู่ทิศานุทิศใด ๆ ก็ขอให้รับส่วนกุศลเถิด ทีฉันจะอยู่ในสวรรค์ฤๅนรกเวลาที่ของมาถึง ไม่ใช่อยู่ในเปรตวิไสย

เรื่องบวชไวศดุ๊กนั้นสนุกมาก อีกสักสี่ห้าวันจึ่งจะได้พบดุ๊ก จะได้เล่าให้ฟัง

ขอบใจที่ได้โปสตก๊าดเรื่อย ๆ อยู่เสมอ มีความกระสันอยากจะเหนอไร ๆ ไม่ว่า เสก็ดเมืองไทยก็ยินดี หญิงน้อยส่งรูปที่ถ่ายมาให้ ความยินดีจนมือสั่นใจเต้นตึกๆ รู้สึกซ่าไปทั้งตัว มีความยินดี กรมศิริ

^๙อาการดีขึ้น แต่วิตกด้วยเรื่องจิระเหลือสติกำลัง ถ้าหากว่าไม่รักษาตัวให้ดี เปนอย่างไรไป จะเปนทุกขเวทนาอันหยาบกล้าเผ็ดร้อนแก่ฉันเปนอันมาก

​ขอแสดงอาบัติเรื่องหนึ่ง คือได้นึกเกลียดตาฟู้เหลือสติกำลัง ว่าอีตานี่จองหองเฟ้อใหญ่ ดูถูกเราจริงๆ ขอเฝ้าก็ไม่ให้เฝ้า ปรินซเฮนรีก็หลบ อดัลเบิตก็หลบ มันเนระคุณ แต่ครั้นภายหลังพระยาศรีธรรมสาสน

^๑๐โทรเลขมา ว่าเอมเปอเรอจะรับที่วิลเลียมสเชอ ซึ่งเปนเมืองหลวงของเฮสคาเซอล ที่จริงจะต้องออกไปไกล แล้วย้อนกลับมาบรานสวิก ถ้าเปนคนอื่นก็อินคอนวีเนียน แต่นี่หากว่าเปนเอมเปอเรอต้องฮุบ ขอษมาลาโทษที่ได้ด่าแกเปล่าๆ แต่เรื่องสเปนไม่สำเรจ วันไม่เหมาะ ฉันก็ทอดธุระมีหนังสือเปิดไปแล้ว เพราะได้นัดหมายคนอื่นไว้เสียก่อน

มีวันเปิดออฟฟิศอยู่วันนี้วันเดียว พรุ่งนี้ก็จะต้องขึ้นบก ไปจนวันที่ ๑ เดือนสิงหาคม จะเขียนอีกก็ไม่ได้ หนังสือยาวหนักแล้ว จึ่งขอจบเสียที

จุฬาลงกรณ์ ปร.