วันที่ ๒๔ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๒๖

LE GRAND HÔTEL

& HÔTEL DES ALPES

๒๔ พฤษภาคม ร. ๔๐ศก ๑๒๖

ถึงกรมดำรง ได้รับหนังสือลงวันที่ ๑๔ แลที่ ๑๙ เดือนเมษายน เปนที่น่าเสียใจจริงๆ ด้วยเรื่องเจ้านครลำปาง ขอให้คิดอ่านช่วยให้สำเรจให้ตลอด

เรื่องกรมมหิศรนั้น ฉันลงปลงตกเสียแล้ว ว่ากรมมหิศรฤๅฉัน ก็เหมือนกันนั้นเอง ถ้าขืนเชื่อหมอ ฤๅถึงกาละให้หลงเชื่อตัวเองขึ้นมาเมื่อไรก็คงล่ม

​มีความเสียใจที่ได้ทราบว่าเปนตาแดง เรื่องหลวงพิศาลซึ่งเธอให้สติกรมนเรศร

^๑ไว้นั้นดีแล้ว การอ่านหนังสือเก่าซึ่งจะคิดสอน ดูก็ยากอยู่ กลัวจะเหนไม่เปนประโยชน์อไรอยู่นั้นเอง เพราะผู้อ่านไม่มีความปราถนาที่จะรู้ ถ้าปราถนาที่จะรู้แล้ว ไม่ต้องเรียนก็อ่านได้ เมื่อได้สังเกตข้อความเดาเสียสามสี่ใบก็อ่านได้คล่อง ฉันเข้าใจว่านักเรียนทุกวันนี้ ไม่ได้สังเกตข้อความ หลงดูแต่อักขรวิธีที่เคยถูกครูเอ็ดว่าผิดนั้นอย่างเดียว

วันนี้ได้นึกตงุดตงิดขึ้นมาในใจ เพราะการที่เขียนจดหมายรายวัน ต้องใช้เวลาลำบากกายเปนอันมาก แต่ไม่ได้รับหนังสือหญิงน้อยตอบรับหนังสือที่ส่งไป ประกอบกับที่ฉันได้นึกอยู่แล้ว ว่ารายงานที่หม่อมนเรนทร์เรียงนั้น จะเปนอันเรียงเหนื่อยเปล่าไม่มีใครอ่าน จึงได้ออกเนือย ๆ ไม่ใคร่จะอยากส่งนัก ส่วนที่ฉันเขียน ได้รับตอบฉบับหนึ่ง จึ่งมีความอุสาหะที่จะเรียบเรียง ครั้นมาไม่ได้ตอบก็นึกไปว่าทีจะขี้เกียจอ่านกันขึ้นมาเสียแล้ว เหตุด้วยความจริงมันก็มีอยู่ ว่าคนที่ไม่รู้เบาะแสร่องรอย ไม่เคยอ่านหนังสือฝรั่งมาก ยากที่จะเข้าใจข้อความที่ฉันเรียง เพราะเปนความแปลก ๆ กันไปมาก ไม่นึกได้เปนชุด ๆ ถ้าไปถึงไหน คงจะมีคำที่ตามเคยเช่นสะลูตยี่สิบเอ็ดนัด ทำนองเดียวกันกับตั้งโต๊ะเสพสุรา สามเพลงตกม้าตาย ซึ่ง​ผู้อ่านไม่ต้องสังเกตอไรในถ้อยคำเหล่านั้นมาก ด้วยมีข้อความน้อย ตามเคยมาก ที่ฉันเขียนกดเอาแต่ใจความลงไปมาก จะฟังเปนเจ้าสีขเรศเทศเอวังลงไปไม่มีปี่มีกลอง ก็จะน่าเบื่อเต็มทีด้วยไม่เข้าใจ ความจริงนั้นฉันเขียนเปนสองอย่าง อย่างหนึ่งถ้าหากว่าไม่ได้จดบอกเข้าไป ก็เขียนลงในสมุดซึ่งฉันมีมาด้วยตามรายวัน เปนข้อความพิสดาร ถ้าหากว่าได้เขียนเข้าไปแล้ว ก็จดลงไว้ในสมุดแต่ย่อ ๆ ถ้าหากว่าหนังสือที่เขียนเข้าไปไม่เปนประโยชน์อันใด จะเขียนลงในสมุดที่สำหรับฉันอ่านเอง สั้นกว่าแลง่ายกว่า ที่นึกขึ้นมาเช่นนี้ก็เปนอย่างใจน้อยอยู่หน่อย แต่คนที่มาอยู่ทางไกล ไม่รู้จักใจคนที่มาอยู่บ้าน มันก็ย่อมเกิดสงไสยบ้างเปนธรรมดา จึ่งได้มีโทรเลขถามเข้าไปในวันนี้ ซึ่งคงจะได้ตอบเสียก่อนนาน ที่เขียนลงนี้เพื่อจะอธิบายความให้เข้าใจว่าเหตุใดจึ่งได้ถาม

ข้อซึ่งเธอหมายว่าฉันจะได้ทราบรายงานจากกรมวังนั้น ไม่ได้ทราบอไรเลย ตั้งแต่มาได้รับหนังสือทางราชการฉบับเดียว นอกนั้นรู้จากพระยาศรีกับเธอแลพระยาสุขุมเท่านั้น ขอบใจมากที่ได้หาพระสำหรับให้กัปตัน เมื่อฉันได้รับโทรเลขได้บอกให้แกรู้แล้ว ปลื้มมาก นิราศเกาวแมนที่กล่าวในหนังสือนี้ เข้าใจว่าจะเปนโคลง โคลงนั้นฉันได้กีปอัปแล้ว เหตุด้วยเกาวแมนแกทลายเอาจนแต่งไม่สนุก เปนต้นว่าแกล้งออกชื่อแก้วแปดหมื่นสี่พันครั้ง ที่แท้ก็แต่งเล่นในเวลากินเข้า ไม่ได้คิดจะทำเปนเรื่อง ก่อนที่หนังสือฉบับนี้ถึง เธอคงจะ​ได้เหนนิราศกลอน ถ้าหากว่าไม่หายเสียกลางทาง เปนเรื่องที่พวกเราที่รู้โย้กกันสนุกมาก ซึ่งฉันหวังใจว่าเธอจะรู้โดยมาก ถ้าไม่รู้อ่านให้ฟังก็หน้าเฉย นิราศเกาวแมนนั้นกะจะขายได้ถึงสี่หมื่นบาท แต่แต่งพิสดารอย่างอุกฤษฐ ซึ่งแต่เริ่มขึ้นได้สองประทัด ก็เหนว่าจะไม่แล้ว ฉันเบื่อว่ามันช้าอืดอาด จึ่งแต่งล้อเล่น เขียนเมื่อเวลาพูดกันเล่น บอกพลางพูดกันพลาง คืนเดียวมากกว่าที่เกาวแมนแต่งตั้งแต่บางกอกจนถึงลังกา เมื่อส่งของฉันนั้น เกาวแมนยังไม่แต่งมาถึงที่ฉันดักหน้าไว้ ทีหลังแต่งมาถึงเข้าก็เลยฮุบเอาของฉันเข้าในนั้น จนกระทั่งเดี๋ยวนี้ยังตั้วเตี้ยอยู่ที่เมืองเนเปอลเท่านั้น ที่เขียนจดหมายถึงนี้ ไม่ตั้งใจจะเขียนเรื่องระยะทางเสียทีเดียว เพราะหมายจะให้อ่านที่หญิงน้อย จะจัดแต่อินสิเดนต์ต่าง ๆ ซึ่งพอจะจดได้ แต่วันนี้มากเสียแล้ว จึ่งจะต้องพักไว้ที เรื่องวินิจฉัยคำเอ๊าลนั้น ดุ๊กออกเรี่ย ๆ ฉุน ๆ แต่เปนวิสัยดุ๊ก ประเดี๋ยวเดียวก็หาย มีความยินดีที่ได้รับโปสตก๊าดเนือง ๆ หวังใจว่าจะไม่เบื่อ จรูญได้ไปทำสมุดมาให้เล่มหนึ่งแล้ว แต่อยู่ข้างมาก กลัวจะไม่เต็ม โปสตก๊าดในเมืองฝรั่งนี้ช่างทวีมากมายขึ้นเสียจริงๆ แต่สเตชั่นหนึ่งก็ตั้งร้อย เหลือที่จะเก็บให้หมด ที่จะเล่นเปนคอลเลกชั่นไม่สำเร็จ หาที่เก็บไม่ได้ ฉันได้ซื้อส่งๆ เข้าไปบางกอก ก็จนนึกคร้ามไปว่าจะเปนที่เบื่อหน่าย จนไม่รู้ว่าจะไปทำอไรดี นึกจะยั้ง ๆ เสียบ้าง ได้ให้เก็บโปสตก๊าดที่นี่ เพราะเขามีอัลบัมสั่งให้บรรจุ จะส่งเข้าไปให้เธอ ด้วยเหนว่าบางทีจะเปนที่​ประหลาดซึ่งเธอไม่เคยเห็น อาหารไทยหาเวลากินยาก ถ้าเวลาอยู่กับที่ค่อยยังชั่ว ถ้าเดินทางขนประดักประเดิด ลงอุทิศตัวเสียว่ากูเปนฝรั่ง กินฝรั่งเรื่อยไปมันก็สบายดีอยู่ ขออ้อนวอนอย่าให้หยุดส่งโปสตก๊าด ผู้ที่มาไกลเช่นนี้ ย่อมกระหายข่าวบ้านแลอยากเห็นบ้านเปนที่สุด แต่เพียงได้เห็นโปสตก๊าดก็เปนที่ชื่นใจ คิดถึงจริง ๆ จะทำสัตย์ปฏิญาณได้ ได้บ่นถึงอยู่เสมอ ในเมื่อสนุกฤๅสบาย

จุฬาลงกรณ์ ปร.