วันที่ ๕ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๒๖

วิลลาโนเบล ซันเรโม

วันที่ ๕ พฤษภาคม ร. ๔๐ศก ๑๒๖

ถึงกรมดำรง ฉันไม่รู้ว่าเธอจะนึกเดาใจฉันถูกฤๅไม่ ว่าฉันรู้สึกความขอบใจฤๅคิดถึงบุญคุณเธอสักเพียงใด ในข้อที่ได้อาไศรยเธอเปนเจ้ากรมในครั้งนี้ ยังไม่ได้รู้ข่าวจากบางกอกสักฉบับเดียว ว่าเธอได้เอื้อเฟื้ออย่างไรต่อครอบครัวฉัน แต่ฉันรู้สึกในใจทั่วถึงแล้ว เหลือที่จะยับยั้งไม่บอกขอบใจในชั้นต้นนี้

การที่มาครั้งนี้ เปนความคิดถูก ไม่มีข้อระแวงเลย เชื่อว่ากลับไป คงจะได้กำไรส่วนความศุขกายไปบ้านเปนอันมาก ในเรื่องยศศักดิ์ฉันไม่ขวนขวาย เพราะคิดเหนเสียว่า เมืองเรามันเลวในในตาฝรั่งอยู่มากนัก เพราะความยังไม่บริบูรณมั่นคงจริง จะทำสิงห์ทำโตไป มันไม่ช่วยให้เมืองเรามั่นคงอย่างไรได้ ความมั่นคงสมบูรณ เปนเกียรติยศจริงแท้ของเมืองเรา การที่สักแต่ว่าฝรั่งเขารับดี มันดีชั่วคราวไม่ถาวรไปถึงไหน ​ที่ว่านี้เปนว่าถึงชั้นต้น ที่เรากระทำในใจไว้ดังนี้ ใช่ว่าจะคิดหลบลี้ขี้ตหนี่ตัวอย่างหนึ่งอย่างใดนั้นก็หาไม่ อย่าตกใจว่าฉันจะครึมครำเกินไป

จะเล่าถึงเวลานี้ การที่อยู่นี่สารพัดจะมีความศุขสบาย การเที่ยวเตร่ ถึงว่าท้องที่ควรจู๊ ก็เปนแต่ผู้ซึ่งปราถนาจะเที่ยวเปนยศเปนศักดิ์ ฤๅจะเที่ยวสืบเสาะหาวิชาการความรู้ ฤๅชอบหรูในการโซเชียลแลแอมยูสเมนต์ ถ้ามีความปราถนาเช่นนั้น อย่าได้มาที่นี่ในเวลานี้เลย จู๊เต็มที มีถนนสายเดียว ไม่ได้เหนสถานที่ฤๅผู้คนอันเปนที่เจริญตาอ่าโถงแห่งหนึ่งแห่งใด จะหาของอไรซื้อหาเล่นก็ไม่มีนอกจากโปสต์ก๊าด เลวกว่าไปตั้งเฮดควอเตออยู่ที่เยนิวาฤๅเมดเดนเฮดครั้งก่อนนั้นอีก

แต่ส่วนฉันเปนที่ถูกอารมณ์ นับว่าสนุกเพลิดเพลิน เพลิดเพลินด้วยอไร คือ ได้เที่ยวต้น การเที่ยวต้นที่นี่ มันตัดกังวลได้หลายอย่าง คือพาหนะเราก็มีรถมอเตอคาไปมาได้ทันใจ จะไปแห่งใดไม่ต้องเอาอาหารไปกินทุกเวลา คงหาได้ ไม่เหนจเหนื่อยเมื่อยล้า ด้วยอากาศมันไม่ร้อนรน ได้เหนอไรแปลก ๆ ถึงไม่สนุกไม่งาม ก็เปนที่พึงใจแก่ฉัน เพราะเปนอาหารของความสังเกตที่ได้ใช้อยู่เปนนิจ ผู้ที่ถูกคิดถึง นอกจากลูกเมียแล้ว เธอเหนจะถูกมากกว่าคน ถ้าเปนหณุมานก็ตกแท่นทุกวัน เพราะไม่ได้เว้นออกชื่อ มันไม่ใช่อไรเลย ​เที่ยวต้นจริง ๆ บริบูรณไปด้วยองค์ของต้น กล่าวคือไม่มีเซเรมอนี ไม่มีโปรแกรม ซน ตามที่จะซนได้ แต่ถ้าช้าหนักไปทีจะออกหมด ๆ ที่เที่ยว ก็พอเหมาะดี ที่หมอเขาแนะนำให้ไปรักษาตัวที่บาเดน บาเดน อันเปนสูญกลางที่เที่ยวอีกแห่งหนึ่ง เมื่อรวมความทั้งหมดในการมายุโรปคราวนี้ ออกจะเปนธุดงค์ ตรงกันข้ามกับคราวก่อน เปนถูกงานพระราชพิธี ครั้งนี้คงจะเปนที่ไปจมอยู่ที่นี่แห่งหนึ่ง บาเดนบาเดนแห่งหนึ่ง นอรเวย์แห่งหนึ่ง นับว่าครึ่งเวลาที่อยู่ในยุโรป อีกครึ่งหนึ่งนั้น จะเปนเวลาที่ไปฉันเปรี้ยวฉันหวานในพระนคร ของฝากครั้งนี้ ที่ใครจะหวังว่าจะได้อไร เก๋แลดี น่าจะยาก เพราะที่มาอยู่มันไม่เก๋เสียเลย สงไสยว่าจะไม่ได้เหนที่ซึ่งเปนแฟชันเนเบอลจนตลอดเวลากลับ

ส่วนอาการของฉันนั้นเข้าทีนัก ฉันบูชาท่านโปรเฟสเซอไฟลเนอเสียมากแล้ว ขอผัดอีกหน่อยหนึ่ง พอแน่ใจจะคุยให้ฟัง เวลานี้มันยังไม่เชิงว่าอิมปรูฟแท้ ทั้งที่ดีขึ้นเปนอันมาก เรื่องท้องแลเรื่องนอนมันยังไม่สนิท ที่จริงความหน่วงรั้งที่ให้เกิดรำคานมากเรื่องมหาดเล็กเช่นที่บอกแต่ก่อน แล้วอ้ายแซมป์

^๑มันทำเสียยับเยินด้วย เสื้อหนาใส่ไม่ได้สักสำรับเดียว ต้องยืมดุ๊ก ฉเพาะกางเกงมีตัวหนึ่ง เสื้อกั๊กตัวหนึ่ง ชั้นนอกตัวหนึ่ง ไม่ได้เปลี่ยนเลย ตั้งแต่ปอตเซดมาจนกระทั่งวันนี้ ฉันก็ไม่เดือดร้อน ด้วยนึกเสียว่าถือเตจีวริก แต่มันแสบที่​อ้ายมหาดเล็กได้บ่าวฝรั่งไม่ทำอไรหมด ผ้านุ่งห่มทั้งของฉันของตัวไปส่งให้ฝรั่งไปปัดแปรงปนกัน แล้วกลับมาก็ไม่เลือกว่าของใคร ใครนึกจะใส่อไรก็หยิบใส่ ฉันถูกใส่กางเกงหลวงนายฤทธิ์^๒ ใส่เสื้อใครก็ไม่รู้ ทูมทามเท่าไรเขาก็ไม่แลเห็น ฉันเคยเกิดมาเปนสุขุมาลชาติ ไม่ได้เคยนุ่งห่มร่วมกับผู้ใด มาถูกแต่งร่วมกับใคร ๆ เช่นนี้ ขนลุกขนพองจะเปนขี้กลาก เสื้อตัดใหม่ก็ไม่ได้ เอาอ้ายช่างเยบที่นี่มาตัดก็ใส่ไม่ได้ สกปรกเต็มที ต้องใส่เสื้อกั๊กทหารเรือมาเปนหลายวัน พึ่งจะมาได้เสื้อที่อิตาเลียนตัด ใช้ได้แต่กั๊กตัวเดียว อันได้ทำพินธุอธิษฐานบริบูรณแล้วจึ่งได้ใช้ ทุกวันนี้แต่งตัวต่างกันทั้งสามอย่าง นุ่งสบงทหารเรือ อุตราสงค์อิตาเลียน สังฆาฏิของดุ๊ก ผ้าไม่เหมือนกันสักตัวเดียว ต้องเก็บเหมือนผ้าครอง......................... จึ่งต้องให้พินทุอธิษฐานแลรักษาผ้าครอง เดี๋ยวนี้หมวกยังไขว่กันยุ่ง ไม่รู้ว่าของใครเปนของใคร อไรเหมือนกันแล้วเปนใช้ไม่ได้ ถ้าไม่มีอ้ายถ่วงเหล่านี้จะสบายขึ้นอีก แต่จะเอาบริบูรณนั้นไม่ได้ คิดถึงบ้านห้ามไม่หยุด มันไม่เพลิดเพลินเหมือนอย่างแต่ก่อนที่กำลังทึ่งมาก

เวสเตนกาดได้ไปอยู่ปารีสแล้ว แต่ไม่ได้ข่าวอไรจนบัดนี้ ทีจะยังไม่ได้เริ่ม ฉันให้มีความกระสันอยากจะไปอเมริกา เพราะว่าถ้าไม่ไปรุสเซียแลไม่ไปเตอกี มีเวลาเหลือ......................... สโตรเบลเจ้าของก็ไม่อุดหนุน จึ่งออกครั่นคร้าม กลัวจะได้​ความร้อนใจ แต่เวสเตนกาดนั้นออกยิ้มมากอยากให้ไป ลอบมีหนังสือหาฤๅสโตรเบลเข้าไปแต่เมื่อถึงโกลัมโบแล้ว เวลานี้ฉันยังไม่ได้กำหนดว่าจะไป กิงออฟสเปน

^๓ก็ตอบมาจะรับแล้ว พระยาชลยุทธ^๔จะมาถึงนีวันที่ ๑๐ จะได้กะโปรเกรมโนรเวย์ เรือแพเขาได้เช่าเสรจ เมื่อจะย้ายที่ไปแห่งใดจะโทรเลขบอกล่วงน่าให้รู้ตำบลซึ่งจะไป

รายงานครั้งนี้หม่อมนเรนทร์

^๕เขายักทางใหม่ให้ผิดกันกับพระยาศรี^๖ ก็ดีที่เปนคนละอย่าง ส่วนของฉัน ฉันทำจดหมายถึงลูกหญิงน้อย เปนเล่าเบตเลต ไม่พยายามที่จะทำให้ถ้วนถี่ มีดี ๆ อยู่บ้าง ไม่ได้ตั้งใจว่าจะให้เปนหนังสือพิมพ์ เปนหนังสือถึงกันส่วนตัว แต่เมื่อทำ ๆ มามันก็น่าฟังอยู่บ้าง ถ้าตัดด่ามหาดเล็ก ตัดจับขี้ปดเกาวแมน ตัดบ่นถึงใครที่เปนฉเพาะบุคคลออกเสีย แก้ความซ้ำซาก ซึ่งฉันเขียนแล้วส่งไปไม่มีสำเนา อย่าให้มันรก ถ้าหากว่าไม่ขี้เกียจหยุดเสียกลางคัน รวมเข้าเปนเล่ม เหนจะอ่านได้ ในชั้นพวกคนที่มีความรู้ฝรั่ง ๆ เปนอย่างลีฟฟรอมดิไดอรีซองกวีนวิกตอเรีย แต่ต้องมีเอดิเตอ ที่จะหวังว่าฉันกลับไปแล้วจะไปทำให้สำเรจนั้นทำไม่ได้ พอไปถึง มีอไร ๆ มาก็ค้าง ผู้ซึ่งจะเปนเอดิเตอนั้น ไม่มีผู้ใดจะเหมาะแลสามารถเท่าเธอ ที่รู้อัชฌาไศรยแลเข้าใจสำนวนฉัน ​ฉันได้บอกไปที่ลูกแล้วว่าฉันไม่มีความรังเกียจเธอ ยอมให้เธออ่าน ถ้าหากว่าเธอคัดเอาแต่ที่ควรใช้ได้ให้แล้วไปเปนวัน ๆ มีท่าทางที่จะสำเรจ แต่ถ้าจะรอไว้ว่าให้ไปเสียให้มากก่อนจึ่งจะลงมือทำ ก็ทีจะไม่สำเร็จเหมือนกัน เพราะเธอก็มีงานมาก ขอให้พิจารณาดู ถ้อยคำที่จะใช้ต้องระแวงข้างฝรั่ง บางทีจะฉวยเอาไปแปลได้ อย่าให้เปนที่เสื่อมเสียพระเกียรติยศ ซึ่งนึกขึ้นดังนี้ ก็เพราะนึกเสียดายเวลาที่ได้เขียน โดยจะพิมพ์ไม่ได้ เอาไว้เปนฉบับเขียนอ่านกันเล่นก็สนุกดี ฉันถูกตาหมอกวดขันมาก ห้ามไม่ให้คิดไม่ให้พูดด้วยรั้วงานราชการอันใดเลย ห้ามไม่ให้โกรธ ไม่ให้เศร้าใจ ให้พยายามที่จะให้ใจสบายอยู่ให้เสมอ จนตลอดเวลากว่าเลือดจะบริบูรณ นั่งชำระน้ำใจว่าเปนอย่างไร ส่วนให้การว่าคิดถึงบ้านกลับไม่ว่าไร ว่าเปนของที่ควรจะเปน แลเปนการดีที่เปน แต่ให้ฝืนไว้อย่าให้ถึงเศร้าโศก บุหรี่นั้นถูกบังคับให้สูบแต่วันละ ๓ ตัวเวลากินเข้าแล้ว ได้ขโมยล่วงลเมิดขึ้นไปอีก ๒ ตัวรวมเปน ๕ มันไม่รู้ว่าปากจะทำอไรดี ช่างมีไว้เปลืองเสียจริง ๆ

วันนี้ได้เริ่มต้นเขียนรูป มองสิเออคาโรลัสดุรัน แกรนด์ครอสลิเยนออเนอเปนผู้เขียน ฟุ้งส้านเตมที่อย่างช่างเขียน เราออกต้องประจบแก แต่เหนจะดี ขอโทษที่นาน ๆ เขียนหนังสือทีหนึ่ง เพราะออกจะพนอตัวตามคำหมอ นึกว่าได้รักษาทั้งที ปล่อยให้มันเต็มที่ ดูว่าจะเปนอย่างไร ถึงเรื่องเขียน​หนังสือถึงลูกตาหมอก็ชำระเสียเสรจแล้ว เมื่อรู้ว่าเขียนอย่างไรก็เปนที่พอใจ ว่าเปนกิจที่ควรทำ จำทำ เพราะข้อบังคับของแกนั้น เคยทำงานอยู่เท่าใดให้ทำอยู่เท่านั้น อย่าให้หยุดนอนนิ่ง อย่าให้น้อยกว่าที่เคยทำ แต่ให้เปลี่ยนสัปเยตต์ ให้เปนเรื่องเบา ๆ ที่เขียนโดยความสำราญใจ ไม่มีขัดข้องซึ่งจะต้องวินิจฉัยในคำที่เขียนนั้น ฉันจึ่งได้เขียนมากขึ้นแลเหลวๆ ไหลๆ ไปตามอไรที่เหนปะตา ที่เขียนมานี้มากแล้ว ขอจบเท่านั้นที ยังไม่ได้ข่าวบางกอกอไรสักอย่างเดียว หนังสือยังไม่มาถึงจนกระทั่งวันนี้ รู้แต่ทางโทรเลข หวังใจว่าการซึ่งวางไว้อย่างไรคงเปนไปโดยเรียบร้อย จึ่งไม่มีข่าวคราวอันใดที่ผิดสังเกตมาเลย ก็นับว่าเปนเครื่องที่ทำให้สบายใจได้อย่างหนึ่ง

สยามินทร์