๓๒๗ ประกาศเรื่องตราภูมคุ้มห้าม

สารตราท่านเจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์สมุหนายก อรรคมหาเสนาธิบดีอภัยพิริยปรากรมพาหุ พร้อมกับเจ้าพระยาอรรคมหาเสนาธิบดีอภัยพิริยปรากรมพาหุ สมุหพระกระลาโหม ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม แล้วทำให้ไว้กับไพร่หลวงในพระบรมมหาราชวัง แลพระบวรราชวังทุกคน เพื่อจะให้ไปทำการหากินโดยสดวก ตามแขวงหัวเมืองบรรดาขึ้นกรมพระมหาดไทย กรมพระกระลาโหม กรมท่า เปนสำคัญ ให้ผู้รักษาเมืองผู้รั้งรั้วแขวงกรมการแลนายน้ำกำนันตลาด แลนายอากรสมพักษรทั้งปวงให้ทราบทั่วกันว่า บัดนี้มีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ดำรัสเหนือเกล้าเหนือกระหม่อมสั่งว่าตราภูมคุ้มห้าม ซึ่งทำแต่ครั้งที่แผ่นดินล่วงแล้วมา ยังตกอยู่ในมือไพร่หลวงเปนสำคัญทุกคนนั้น ครั้นกาลล่วงนานมา เนื้อความก็เปนความเก่า ไม่สมแก่กาลแผ่นดินปัจจุบันนี้ แลตัวไพร่หลวงซึ่งได้ตราภูมไปแต่ครั้งนั้น บัดนี้ก็ตายเสียแล้วเปนอันมาก เจ้าหมู่มูลนายก็หาเอาตราภูมคุ้มห้ามนั้นมาคืนให้กับเจ้าพนักงานไม่ ซื้อขายกันต่อๆ ไปก็มี บางทีภรรยาได้ผัวใหม่เปนคนที่ไม่ควรจะได้ตราภูมคุ้มห้าม ก็ได้ตราภูมคุ้มห้ามไปแอบอ้างขัดขวาง ไม่ให้เรียกสมพักษรอากรค่าน้ำค่าตลาด ที่เปนส่วนจะเก็บมาจับจ่ายใช้ในการแผ่นดิน มีเหตุขึ้นแล้วได้ความมาเปนหลายราย แลไพร่หลวงที่สักขึ้นใหม่ก็มีมาก ยังหาได้รับพระราชทานตราภูมคุ้มห้ามสำหรับตัวไม่ บัดนี้ไพร่หลวงใหม่เก่า ก็รับราชการตามพนักงานด้วยกันทุกคน เปนแต่หนักแรงมากบ้างพอประมาณบ้าง จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้ทำตราภูมคุ้มห้ามให้ใหม่เปนหนังสือพิมพ์ ในท้องความเปนแต่มีเส้นดินสอดำเขียนในคำที่แปลกกันทุกฉบับ ได้ประทับตราสามดวงไว้ในที่สี่สถานๆ ทุกฉบับเปนสำคัญ คือกรมขึ้นพลเรือน ได้ปิดตราพระราชสีห์ประจำชื่อคนแห่งหนึ่ง ปิดตราประจำศกแห่งหนึ่ง ปิดตราพระคชสีห์ประจำศกกำกับมาด้วย ถ้ากรมขึ้นกรมกระลาโหม ได้ปิดตราคชสีห์ดวงหนึ่งประจำชื่อคนแห่งหนึ่ง ประจำศกแห่งหนึ่ง ปิดตราพระราชสีห์ดวงหนึ่ง ประจำศกกำกับมาด้วย แลดังนี้เพื่อจะให้ไพร่หลวงได้ไปเที่ยวทำการหากินตามหัวเมืองขึ้น กรมพระมหาดไทย กรมพระกระลาโหม กรมท่าทั้งปวงโดยสดวก จะได้เปนที่เชื่อถือตามดวงตรา ที่เคยใช้ท้องตราถึงหัวเมืองมาแต่ก่อน แลมีตราข้างที่ๆ มีอักษรว่าตราภูมคุ้มห้ามเปนอักษรย่ออีกดวงหนึ่ง เปนตราพระราชทานออกมาให้เจ้าพนักงานพระคลังมหาสมบัติ ผู้กำกับประทับที่จำนวนเงินซึ่งโปรดกำหนดให้ยกแก่ไพร่หลวงตามกรมต่างๆ โดยควรนั้นมาเปนสำคัญให้กับหมู่ไพร่หลวงคนละฉบับ แลตั้งแต่นี้ไปถ้าตราภูมคุ้มห้ามเก่าตกค้างอยู่ที่ผู้ใดๆ ฤๅหนังสือตราปลอมประทับตราอื่นนอกจากตราสามดวงที่ว่าแล้วก็ดี มีผู้เอาไปอ้างคุ้มตัว ก็อย่าให้ผู้รักษาเมืองผู้รั้งกรมการนายบ้านนายอำเภอ นายน้ำนายอากรขนอนตลาด เชื่อฟังเอาว่าเปนตราภูมเปนอันขาดที่เดียว ให้จับเอามาส่งกับเจ้าพนักงานณกรุงเทพมหานครเสียทั้งสิ้น แต่ตราภูมใหม่ที่เปนหนังสือพิมพ์ มีดวงตราสำคัญพร้อมดังว่าแล้วนั้นเปนตราภูมแท้ มีบังคับเปนอันขาดมาว่า ถ้าแลไพร่หลวงจะไปซื้อขายสิ่งของสรรพเหตุต่างๆ แลทำมาหากินในที่น้ำที่บก ในแขวงหัวเมืองปักษ์ใต้ฝ่ายหนือใดๆ ก็ได้ทุกแขวงทุกเมือง ถ้ามีอากรค่าน้ำสมพักษรตลาดจะต้องเสีย ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมยกลดพระราชทานให้แก่ไพร่หลวง ตามควรแก่ราชการใหญ่น้อย แลใช้ใกล้ใช้ไกลใช้ชิดใช้ห่างต่างๆ กัน ตำลึงหนึ่งบ้าง ห้าบาทบ้าง หกบาทบ้าง เจ็ดบาทบ้าง แปดบาทบ้าง ตามกำหนดมาในเรือนเงินสำหรับฉบับนั้นๆ ประทับตราข้างที่เปนสำคัญ อนึ่งบังคับมาว่าถ้าแลไพร่หลวงกรมเดียวกัน เกิดวิวาทกัน เปนแต่เนื้อความถุ้มเถียงกันแลเหตุเล็กน้อย มิได้เปนเนื้อความประทุษร้ายแก่แผ่นดิน ความฆ่าฟันกันแลความผู้ร้ายปล้นชิงแลอื่นๆ ซึ่งเปนข้อใหญ่แล้ว ให้เจ้ากรมปลัดกรมสมุห์บาญชีเจ้าหมู่มูลนายคิดอ่านปรองดองว่ากล่าวเปนความไกล่เกลี่ยเปรียบเทียบลงให้เปนอันแล้วแก่กันแต่ในหมู่ในกรมนั้นๆ เอง อย่าให้ผู้รักษาเมืองผู้รั้งกรมการในเมืองขึ้นกรมพระมหาดไทย กรมพระกระลาโหมกรมท่าทุกเมืองรับคดี แล้วเกาะกุมเอาไปพิจารณาเรียกค่าฤชาตระลาการสินไหมพินัยแก่ไพร่หลวงกรมเดียวกันเลย ถ้าแลไพร่หลวงต่างหมู่ แลไพร่สังกัดพันจะฟ้องหากล่าวโทษแก่ไพร่หลวงๆ จะฟ้องหากล่าวโทษไพร่หลวงต่างหมู่แลไพร่หลวงสังกัดพัน จึงให้ผู้รักษาเมืองผู้รั้งกรมการหาตัวเอาไปพิจารณาสืบสวนหาความจริงตามพระราชกำหนดกฎหมาย ถ้าไพร่หลวงแพ้แก่คดีผู้ใดๆ ก็ดี จะต้องปรับไหมส่วนซึ่งเปนเงินพินัยมากน้อยเท่าใด ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ยกพระราชทานให้แก่ไพร่หลวง อย่าให้ตระลาการเรียกเอาเงินพินัยกับไพร่หลวงเลยเปนอันขาด ถ้าไพร่หลวงจะไปมาค้าขาย แลหาปลาในที่มีค่าน้ำ ทำไร่ปลูกของที่ต้องเรียกสมพักษร ขายของที่จะต้องเสียค่าที่ขายแก่กำนันตลาด เมื่อนายอากรค่าน้ำนายอากรค่าสมพักษร จะเรียกเอาค่าตลาดค่าน้ำค่าสมพักษร ผู้เจ้าของบอกว่าเปนไพร่หลวง ก็ให้เรียกตราภูมคุ้มห้าม มาตรวจดวงตราแลรูปพรรณสูงต่ำดำขาวแลตำหนิในตัว แลกำหนดจำนวนเงินที่โปรดพระราชทานยกให้เฉพาะผู้นั้นเท่าใด แลสอบชื่อตัวชื่อภรรยา ตำบลบ้านสังกัดมูลนายให้ถ้วนถี่ ถ้าถูกต้องกับอักษรเขียนเส้นดินสอที่ต่อหนังสือพิมพ์ แลดวงตราแน่นอนแล้ว ก็ให้ยกค่าตลาดค่าน้ำค่าสมพักษรให้กับไพร่หลวงผู้นั้น เท่าจำนวนเงินที่จดหมายไว้แล้ว ประทับตราข้างที่เปนสำคัญมานั้น ถ้าค่าตลาดแลค่าน้ำค่าสมพักษรจะต้องเสียมากเกินจากที่โปรดพระราชทานยกลดให้ๆ กำนันตลาดแลนายอากรค่าน้ำค่าสมพักษร เรียกเอาแต่ส่วนที่เกินมาเปนหลวงตามแต่อย่างในพิกัดอัตรา อย่าให้ฉ้อฉนกดขี่เรียกเอาเหลือเกินไป เปนเหตุให้ไพร่หลวงได้ความเดือดร้อนได้เลย ให้นายอากรค่าน้ำค่าสมพักษรแลกำนันตลาดทั้งปวง จงทราบกำหนดวิเศษในตราภูมฉบับนี้ว่า ทรงพระมหากรุณาโปรดยกให้อากรค่าน้ำแลค่าสมพักษรแลค่าตลาด ซึ่งต่ำกว่าจำนวนเงินจะต้องเสียเปนเงิน

ลงมาให้แก่นาย       คนนี้รูปพรรณ       ผิวเนื้อ

มีตำหนิ       ภรรยาชื่อ