บทที่ ๒ สถานการณ์ทั่ว ๆ ไปของญี่ปุ่นก่อนเกิดสงคราม

​ตำราการทูตสอนไว้ว่า ผู้ที่จะไปรับราชการในประเทศใด ควรศึกษาถึงประวัติศาสตร์ ตลอดทั้งระบอบการปกครองและนโยบายต่างประเทศของประเทศนั้น ๆ ด้วย จะเป็นการช่วยให้เราปฏิบัติงาน ให้ได้ประโยชน์แก่ชาติบ้านเมืองมาก

ข้าพเจ้ายอมรับสารภาพว่า ก่อนไปญี่ปุ่น ข้าพเจ้าทราบแต่ประวัติระบอบการปกครองและนโยบายต่างประเทศของญี่ปุ่นคร่าว ๆ ฉะนั้น เมื่อไปถึงญี่ปุ่น ข้าพเจ้าได้พยายามศึกษาเรื่องญี่ปุ่นเพิ่มเติม เพื่อประโยชน์แก่ท่านผู้อ่านที่จะได้เข้าใจการเมืองและการต่างประเทศของญี่ปุ่นในสมัยนั้น ข้าพเจ้าจึงขอกล่าวย่อ ๆ เกี่ยวกับระบอบการปกครองและการเมืองของญี่ปุ่นในสมัยนั้น ตลอดทั้งลักษณะอุปนิสัยของประชาชนโดยทั่ว ๆ ไป

๑. ระบอบการปกครอง

ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองนี้ ได้ปรากฏหลักฐานชัดเจนว่า ประชาชนชาวญี่ปุ่นส่วนมาก หรือเกือบทั้งประเทศไม่ได้เป็นผู้รับผิดชอบในการเข้าสงครามนี้เลย ผู้ที่รับผิดชอบคือ วงการทหารและพลเรือนบางหมู่บางเหล่าเท่านั้น แต่จะไปตำหนิวงการดังกล่าวนี้มากนัก​ก็ไม่เป็นธรรม เพราะระบอบการปกครองและเหตุการณ์ต่าง ๆ ได้บีบบังคับให้เป็นไปเช่นนั้น^๑

ญี่ปุ่นประกาศใช้รัฐธรรมนูญเป็นลายลักษณ์อักษร เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. ๑๘๘๙)^๒

เริ่มต้นตั้งแต่ พ.ศ. ๑๗๓๕ (ค.ศ. ๑๑๙๒) ผู้บัญชาการทหารนายหนึ่งชื่อ มินาโมโต ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นโชกุนคนแรก ตำแหน่งนี้เท่ากับเป็นผู้สำเร็จราชการ และเป็นตำแหน่งที่สมาชิกของสกุลได้รับสืบแทนต่อ ๆ กันมา โชกุนค่อย ๆ มีอำนาจขึ้นทุกที่จนถึงกลางคริสตศตวรรษที่ ๑๘ พระจักรพรรดิไม่มีพระราชอำนาจอันใด และประทับอยู่ที่พระราชวังเมืองเกียวโต ส่วนโชกุนกลับพำนักอยู่ในกรุงโตเกียว โชกุนปกครองทำนองลัทธิฟิวดัลของยุโรป คือ แบ่งเมืองต่าง ๆ ทั่วประเทศให้สวามินหรือ daimio หลายร้อยนายไปปกครอง สวามินเหล่านี้ตามทฤษฎีต้องจงรักภักดีต่อพระจักรพรรดิ แต่ในทางปฏิบัติต้องฟังคำสั่งโชกุน สวามินเหล่านี้ปกครองพวกอัศวิน​หรือซามูราย (samurai) ซามูรายปกครองพวกพสก (vassal) หลั่นรองลงไป

ในสมัยนั้นซามูรายมีราวห้าเปอร์เซนต์ของราษฎรทั่วประเทศ ซามูรายเป็นนักรบ อาจกล่าวได้ว่าผู้ที่มีอำนาจในญี่ปุ่นจริงจังในสมัยโชกุน คือ พวกสวามินและซามูราย ซามูรายมีอภิสิทธิพิเศษเหนือจากราษฎรธรรมดา คือ มีกฎหมายพิเศษปกครองพวกตัวเอง มีศาลของตนเอง ราษฎรนอกนั้นได้แก่ ชาวนา ช่างมีฝีมือ พ่อค้า นักบวช แพทย์ ฯลฯ เนื่องจากเศรษฐกิจของญี่ปุ่นในสมัยก่อนก็คือเกษตรกรรม ฉะนั้นพลเมืองส่วนมากก็คือกสิกร กสิกรมีรายได้ซึ่งต้องนำส่งให้สวามินมากที่สุดยิ่งกว่าราษฎรอาชีพอื่น ๆ

ในปี พ.ศ. ๒๔๑๑ (ค.ศ. ๑๘๖๘) พวกซามูรายเห็นว่าไม่มีประโยชน์ที่จะให้โชกุนมีอำนาจ สู้ถวายพระราชอำนาจให้แก่พระจักรพรรดิดีกว่า จึงได้เลิกล้มระบบโชกุนเสีย และให้พระจักรพรรดิมีพระราชอำนาจแทนโชกุนจริงจัง และได้ตั้งรัฐบรุษญี่ปุ่นนายหนึ่ง ชื่อมาควิสอีโต เพื่อร่างรัฐธรรมนูญเป็นหลักในการปกครองประเทศต่อไป อีโตได้เลือกที่ปรึกษาเพื่อเป็นผู้ช่วยอีก ๔-๕ นาย คณะร่างรัฐธรรมนูญนี้ได้เดินทางไปสหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมันนี และประเทศอื่น ๆ ในยุโรป เพื่อศึกษาระบอบการปกครองของประเทศดังกล่าว รัฐธรรมนูญที่อีโตพอใจมากที่สุดคือ รัฐธรรมนูญของเยอรมันนี ซึ่งมีหลักสำคัญ ๆ หลายหลักที่อีโตนำมาบรรจุในรัฐธรรมนูญซึ่งประกาศใช้เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. ๑๘๘๙)

​สาระสำคัญของรัฐธรรมนูญฉบับนี้ซึ่งใช้มาจนสงครามโลกครั้งที่สองสิ้นสุดลง มีดังนี้

ก. พระราชอำนาจของพระจักรพรรดิ

ตามรัฐธรรมนูญ ถวายพระราชอำนาจสูงสุดแก่พระจักรพรรดิ และมีคำปรารภว่า ได้พระราชทานรัฐธรรมนูญเป็นของขวัญแก่ราษฎร ทรงมีพระราชอำนาจที่จะประกาศใช้กฎหมาย ทรงเป็นผู้บัญชาการสูงสุดของกองทัพบกกองทัพเรือ ทรงทำสนธิสัญญา ทรงประกาศสงคราม และทรงทำสัญญาสันติภาพ แต่ในทางปฏิบัติเป็นที่เข้าใจกันว่า จะไม่ทรงใช้พระราชอำนาจนี้เอง นอกจากได้รับคำแนะนำจากรัฐบาล ที่น่าพิจารณาคือคำว่า ทรงเป็นผู้บัญชาการสูงสุดของกองทัพบกกองทัพเรือ แต่พระองค์ไม่ได้มีโอกาสใช้เลย เพราะปรากฏว่า ตลอดเวลามา กองทัพบกกองทัพเรือเป็นผู้ใช้อำนาจนั้น

ข. คณะรัฐมนตรี

ที่น่าสังเกต รัฐธรรมนูญไม่มีบทบัญญัติว่า การปกครองต้องมีคณะบริหารโดยคณะรัฐมนตรี แต่มีผู้อธิบายว่า คณะรัฐมนตรีของญี่ปุ่นตามแบบนิยมในประเทศตะวันตกมีแล้วก่อนใช้รัฐธรรมนูญ คือ เริ่มมีตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๒๘ (ค.ศ. ๑๘๘๕) ฉะนั้นเมื่อมีรัฐธรรมนูญแล้ว ก็ไม่จำเป็นต้องกล่าวถึง รัฐมนตรีของญี่ปุ่นไม่ต้องเป็นสมาชิกรัฐสภาอย่างที่ปฏิบัติในรัฐธรรมนูญบริติช แต่ในรัฐธรรมนูญกล่าวว่า รัฐมนตรีจะต้องถวายคำแนะนำต่อพระจักรพรรดิและรับผิดชอบในการถวายคำแนะนำนี้ ฉะนั้นถ้าจะตีความโดยเฉียบขาด คณะ​รัฐมนตรีซึ่งรัฐธรรมนูญไม่ได้บัญญัติก็ไม่ต้องมีความรับผิดชอบต่อพระจักรพรรดิแต่อย่างใด แต่เมื่อรัฐธรรมนูญกลับบัญญัติว่า รัฐมนตรีแต่ละนายต้องรับผิดชอบต่อพระจักรพรรดิในเรื่องซึ่งตนถวายคำแนะนำ ฉะนั้น การแต่งตั้งรัฐมนตรีหลายครั้ง จึงไม่ได้แต่งตั้งจากสมาชิกในพรรคการเมืองที่มีเสียงมากที่สุดในสภาผู้แทนราษฎร พระจักรพรรดิทรงแต่งตั้งนายกรัฐมนตรี โดยทรงฟังคำแนะนำจากรัฐบุรุษผู้ใหญ่ ที่เรียกกันว่า เงนโร (Genro) สมุหพระราชลัญจกร รัฐมนตรีกระทรวงวัง อย่างไรก็ดี โดยปรกติ นายกรัฐมนตรีเลือกรัฐมนตรีจากสมาชิกในพรรค และฟังความเห็นของกองทัพบกทัพเรือ มีธรรมเนียมซึ่งปฏิบัติคือ รัฐมนตรีกลาโหมและทหารเรือต้องเป็นนายทหารชั้นพลโทหรือพลเรือโทขึ้นไป เนื่องจากรัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมและทหารเรือเหล่านี้ นายกรัฐมนตรีเป็นผู้เลือกและพระจักรพรรดิเป็นผู้ทรงแต่งตั้งตามคำแนะนำของกองทัพยกกองทัพเรือ ฉะนั้นถ้ากองทัพทั้งสองไม่พอใจในตัวนายกรัฐมนตรี ก็อาจปฏิเสธไม่ให้คำแนะนำแก่นายกรัฐมนตรีว่า ควรตั้งผู้ใดเป็นรัฐมนตรีกลาโหมและรัฐมนตรีทหารเรือ หรืออาจจะล้มรัฐบาลได้ โดยบังคับให้รัฐมนตรีกลาโหม หรือรัฐมนตรีทหารเรือถอนตัวจากตำแหน่งได้ อนึ่ง การตั้งรัฐมนตรีไม่จำต้องตั้งจากสมาชิกรัฐสภา จะตั้งผู้ใดได้ทั้งนั้น

ค. คณะองคมนตรี

รัฐธรรมนูญบัญญัติให้มีองค์กรองค์หนึ่ง คือ คณะองคมนตรี ให้มีหน้าที่ถวายคำแนะนำพระจักรพรรดิในเรื่องสำคัญ ๆ เมื่อพระ​จักรพรรดิทรงขอคำแนะนำ คณะองคมนตรีต้องประชุมปรึกษาถวาย คำแนะนำ

ง. สภาขุนนาง

รัฐธรรมนูญญี่ปุ่นบัญญัติให้มีสองสภา คือ สภาขุนนางและสภาผู้แทนราษฎร สภาขุนนางประกอบด้วยสมาชิกประมาณ ๔๐๐ นาย ซึ่งมาจากพระบรมวงศานุวงศ์ ขุนนาง และผู้ที่พระจักรพรรดิแต่งตั้ง

จ. สภาผู้แทนราษฎร

สภาผู้แทนราษฎรมีสมาชิกประมาณ ๔๕๐ นาย เลือกตั้งโดยตรงจากผู้มีสิทธิออกเสียง สภาผู้แทนราษฎรมีอายุ ๔ ปี เว้นไว้แต่จะถูกยุบ

ฉ. อำนาจของรัฐสภา

ปีหนึ่ง ๆ สภาทั้งสองสภาประชุมประมาณ ๓ เดือน เว้นไว้แต่มีประชุมวิสามัญ รัฐสภาไม่สู้มีอำนาจเท่าใดนักเมื่อเทียบกับรัฐสภาบริติช รัฐบาลมักจะออกพระราชกฤษฎีกาเป็นประจำนอกสมัยประชุม แม้แต่เรื่องการเงิน สภาผู้แทนราษฎรก็ไม่มีอำนาจเท่าใดนัก สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมีจำนวน ๓๐ นายขึ้นไปมีสิทธิที่จะเสนอร่างพระราชบัญญัติการเงินได้ แต่ก็มีการจ่ายเงินหลายประเภทซึ่งถ้ารัฐบาลไม่เห็นด้วยก็ไม่เป็นผลบังคับได้ ในปีใดที่รัฐสภาไม่อนุมัติพระราชบัญญัติงบประมาณ รัฐบาลก็มีอำนาจที่จะใช้งบประมาณตามอัตราเก่าได้ แต่ที่รัฐสภาอ่อนแอที่สุดก็คือ รัฐมนตรีไม่ต้องรับผิดชอบต่อรัฐสภา

​๒. ระบบพิเศษนอกรัฐธรรมนูญ

ก. รัฐบุรุษผู้ใหญ่ หรือเงนโร (Genro)

ตามรัฐธรรมนูญไม่มีบทบัญญัติกล่าวถึงเรื่องเงนโร เงนโรคือ รัฐบุรุษผู้ใหญ่ ซึ่งพระจักรพรรดิทรงยกย่องและมักโปรดให้เข้าเฝ้า เพื่อถวายคำแนะนำในเรื่องราชการแผ่นดินทั่วไปเป็นประจำ เฉพาะอย่างยิ่งในเรื่องการตั้งนายกรัฐมนตรี ในสมัย ๖๐-๗๐ ปีมานี้ มีเงนโรหลายท่านด้วยกัน คนสุดท้ายชื่อเจ้าชายไซออนจี^๓ (Prince Saionji) ถึงอสัญกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๓ (ค.ศ. ๑๙๔๐) ต่อมาไม่ปรากฏว่ามีการแต่งตั้งผู้ใดอีก

ข. คณะมนตรีสูงสุดเกี่ยวกับการทำสงคราม

เมื่อประกาศใช้รัฐธรรมนูญแล้วได้เลิกระบบฟิวดัล และใช้พระราชบัญญัติเกณฑ์ทหารแทน และตั้งกระทรวงกลาโหมและกระทรวงทหารเรือขึ้น รัฐมนตรีว่าการสองกระทรวงนี้ต้องเลือกจากคณะนายทหารชั้นผู้ใหญ่ดังได้กล่าวแล้ว วิธีนี้ต่างกับวิธีการของอังกฤษและสหรัฐอเมริกาซึ่งเป็นพลเรือน หรือถ้าเป็นทหารก็ต้องออกจากประจำการก่อน เพื่อปฏิบัติงานในเรื่องการทหาร ได้มีคณะมนตรีสูงสุดเกี่ยวกับการสงครามคณะหนึ่งซึ่งรัฐธรรมนูญไม่ได้บัญญัติไว้ คณะมนตรีนี้ประกอบด้วยรัฐมนตรีว่าการสองกระทรวงดังกล่าว และจอมพลบก ​จอมพลเรือ เสนาธิการทหารบก เสนาธิการทหารเรือ และนายพลบกนายพลเรืออื่น ๆ ซึ่งพระจักรพรรดิจะได้ทรงแต่งตั้งในตอนแรก คณะมนตรีนี้ย่อมอยู่ใต้คำสั่งรัฐบาล แต่ต่อมาตั้งแต่ปี พ.ศ. ๒๔๒๓ (ค.ศ. ๑๘๘๐) เป็นต้นมา ได้แสดงท่าที่อิสระไม่ยอมฟังคำสั่งหรือคำแนะนำของรัฐบาล

ได้กล่าวแล้วว่า คณะมนตรีนี้ตั้งขึ้นเฉย ๆ ไม่มีรัฐธรรมนูญ มาตราใดให้อำนาจประการใด แต่เมื่อรัฐธรรมนูญไม่ได้กล่าวถึง คณะทหารจึงถือว่า รัฐธรรมนูญไม่ได้ห้ามประการใด และถือว่าตนเป็นผู้มีสิทธิกำหนดว่า การจัดรูปโครงของการทหารก็ดี การกำหนดกำลังก็ดี เป็นอำนาจเฉพาะของคณะมนตรีนี้ และคณะมนตรีมีสิทธิเข้าเฝ้าพระจักรพรรดิโดยตรงและไม่ขึ้นกับรัฐบาล ซึ่งถือกันว่าเป็นฝ่ายพลเรือน จึงอาจกล่าวได้ว่า มีสองรัฐบาล ๆ แรกเป็นรัฐบาลประกอบตั้งขึ้นตามรัฐธรรมนูญ รัฐบาลหลังเป็นรัฐบาลคณะทหารซึ่งต่างฝ่ายต่างเป็นอิสระไม่ขึ้นต่อกัน ผลก็คือทำให้การเดินนโยบายต่างประเทศสับสนอลหม่าน และมีหลายคราวซึ่งฝ่ายรัฐบาลแถลงอย่างหนึ่ง และฝ่ายทหารแถลงอีกอย่างหนึ่ง^๔ ทำให้เป็นที่งงงวยแก่นักการทูตต่างประเทศ เพราะไม่ทราบว่ารัฐบาลญี่ปุ่นในขณะนั้นมีนโยบายอย่างไรแน่ อำนาจของคณะมนตรีทหารนี้ บางคราวก็ก้าวล่วงไปถึงเรื่องอื่น ซึ่งไม่ใช่เรื่องของทหาร ซึ่งรัฐบาลต้องยอมตามความคิดเห็นของคณะมนตรี

​๓. วงการอุตสาหกรรมไซบัทสุ (Zaibatsu)

เราทราบแล้วว่า ญี่ปุ่นเริ่มเจริญในด้านอุตสาหกรรมมาตั้งแต่ปลายคริสตศตวรรษที่ ๑๙ คือ ๗๐ ปีมาแล้ว เมื่อเลิกล้มลัทธิฟิวดัลแล้ว กิจกรรมการค้าและธุรกิจก็ทวีมากขึ้น สกุลที่มีเงินมีทุนมากก็เริ่มสร้างอุตสาหกรรมต่าง ๆ มากมาย ยกตัวอย่างในปี พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. ๑๙๔๑) ซึ่งเป็นปีที่ญี่ปุ่นประกาศสงคราม บริษัทครอบครัวมิตซุย (เพราะผู้ถือหุ้นส่วนมากเป็นสมาชิกในครอบครัว) เป็นบริษัท การค้าใหญ่ที่สุดบริษัทหนึ่งของญี่ปุ่น มีบริษัทสาขาถึง ๑๕๐ บริษัท และดำเนินการค้าประมาณ ๑๕ เปอร์เซนต์ของการค้าทั่วประเทศ คำว่า ไซบัทสุ แปลว่าเจ้าของเงิน มีหลายบริษัทด้วยกัน นอกจากบริษัทมิตซุยแล้ว ก็มีมิตซูบิชิ สุมิโตโม ยาซูดา บริษัทรถไฟสายแมนจูเรียใต้ เป็นต้น บริษัทเหล่านี้มีการค้าแทรกในกิจกรรมและธุรกิจทุกอย่าง เช่น โรงงานอุตสาหกรรม การธนาคาร การรถไฟ การเดินเรือ การทำเหมืองแร่ ถ่านหิน อู่ต่อเรือ โรงสร้างเหล็กกล้า การประกันภัย ฯลฯ ไม่เคยมีประวัติมาแต่ก่อน ที่บริษัทซึ่งเป็นครอบครัวเดียวมีอิทธิพลมากมายเช่นนี้ เมื่อมีอิทธิพลทั่วไปก็โยงไปถึงมีอิทธิพลเหนือรัฐบาลด้วย ปีหนึ่งๆบริษัทครอบครัวเหล่านี้เสียภาษีต่าง ๆ ให้แก่รัฐบาลมากมาย นอกจากนี้สมาชิกของสกุลต่าง ๆ เหล่านี้มีมากหลายที่ทำการสมรสและเกี่ยวข้องกับครอบครัวบุคคลสำคัญ ๆ ของประเทศทั้งที่อยู่วงในและวงนอกรัฐบาล รวมทั้งสมาชิกสภาขุนนาง บริษัทเหล่านี้ บางทีทางฝ่ายทหารต้องการให้ไปลงทุนในต่างประเทศ​เพื่อนโยบายบางอย่าง บริษัทก็จำต้องยอมเสี่ยง ผลก็คือบริษัทต่าง ๆ มักจะร่วมมือกับฝ่ายทหารในนโยบายจักรวรรดินิยม เฉพาะอย่างยิ่งในประเทศจีน

๔. พรรคการเมือง

พรรคการเมืองของญี่ปุ่นในสมัยนั้นก็คล้าย ๆ กับเรื่องของอุตสาหกรรมไซบัทสุ ก่อนประกาศใช้รัฐธรรมนูญ มีพรรคการเมืองหลายพรรคไม่มีแนวนโยบายแน่ชัด แต่ตั้งขึ้นก็เพราะชอบพอกันในส่วนตัวมากกว่า ครั้นเมื่อมีรัฐธรรมนูญแล้ว ได้เริ่มจัดพรรคทะมัดทะแมงขึ้นแบบตะวันตก ในปี พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. ๑๙๔๑) ซึ่งเป็นปีที่เกิดสงคราม พรรคเหล่านี้ไม่มีอำนาจริงจัง ก่อนนั้นขึ้นไปมีพรรคใหญ่ๆสองพรรค พรรคแรกเรียกว่า พรรคไซยูกาย (Seiyukai) แปลว่า มิตรของสมาคมการเมือง อีกพรรคหนึ่งมีชื่อว่า มินไซโต (Minseito) แปลว่าพรรคการเมืองของราษฎร นโยบายไม่ต่างกันเท่าใดนัก ต่างประกาศว่าตนมีนโยบายเสรีนิยม พรรคไซยูกายได้รับการสนับสนุนมากจากพวกเจ้าของที่ดิน ส่วนพรรคมินไซโตจากพวกอุตสาหกร พรรคไซยูกายชอบจักรวรรดินิยมมากกว่าและสนับสนุนคณะทหารที่จะขยายอิทธิพลในเอเซีย ทั้งสองพรรคได้เงินอุดหนุนจากอุตสาหกรรมไซบัทสุ พรรคไซยูกายได้จากบริษัทมิตซุย และพรรคมินไซโตได้จากบริษัทมิตซูบิชิ

คำว่า “เสรีนิยม” ของญี่ปุ่นสมัยนั้นไม่ค่อยตรงกับความหมายของ “เสรีนิยม” ของอังกฤษนัก ในสาระสำคัญตรงกันกับอังกฤษ​คือนิยมการปกครองแบบมีผู้แทนราษฎร นิยมระบอบประชาธิปไตย ในด้านนโยบายต่างประเทศเป็นมิตรไมตรีกับนานาประเทศ รัฐบุรุษตัวอย่างซึ่งโลกให้ความเคารพนับถือว่าเป็นนักเสรีนิยม และนักประชาธิปไตยของญี่ปุ่นจริง ๆ ก็มีหลายท่าน แต่ที่แสดงตนปรากฏแก่โลก คือ บารอนชิเดฮารา (Baron Shidehara) ชิเดฮาราเคยเป็นเอกอัครราชทูตที่กรุงวอชิงตัน ภายหลังเป็นรัฐมนตรีว่าการต่างประเทศ ชิเดฮาราพยายามให้รัฐบาลประพฤติเป็นประชาธิปไตยทางรัฐสภาเพื่อเป็นตัวอย่างแก่ราษฎร แต่ในที่สุดก็ถูกทางทหารบีบคั้น ต้องลาออก เกี่ยวกับนโยบายต่อประเทศจีน ซึ่งชิเดฮาราเห็นว่า ควรจะหาทางตกลงให้เป็นธรรมทั้งสองฝ่ายซึ่งขัดกับนโยบายของฝ่ายทหารที่จะขยายอิทธิพลลงมาทางจีน และภาคใต้ เมื่อญี่ปุ่นยอมแพ้แล้ว ชิเดฮารา ซึ่งอยู่นอกราชการร่วม ๑๕ ปี ได้รับการสนับสนุนจากสัมพันธมิตรให้เป็นนายกรัฐมนตรีระหว่าง พ.ศ. ๒๔๘๘-๒๔๘๙ (ค.ศ. ๑๙๔๕-๑๙๔๖) และถึงแก่อนิจกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๔ (ค.ศ. ๑๙๕๑)

อีกท่านหนึ่งคือ ชิเงรู โยชิดา (Shigeru Yoshida) เคยเป็นเอกอัครราชทูตที่อังกฤษระหว่าง พ.ศ. ๒๔๗๙-๒๔๘๑ (ค.ศ. ๑๙๓๖-๑๙๓๘) ต่อมาเป็นรัฐมนตรีต่างประเทศ ภายหลังสงครามได้เป็นนายกรัฐมนตรี ระหว่างสงครามถูกตำรวเกมเป้จับไปขัง เพราะแสดงความคิดเห็นขัดกับทหาร

สองท่านดังกล่าวแล้ว ข้าพเจ้าไม่รู้จัก ที่รู้จักมีอีกท่านหนึ่งซึ่งเห็นจะพอกล่าวได้ว่า เป็นนักเสรีนิยมจริงๆ คือ ชิเงมิทสุ (Shigemitsu) ​รัฐมนตรีต่างประเทศระหว่างสงคราม^๕ แต่เหตุการณ์ต่าง ๆ บังคับให้ติดร่างแหไปกับพวกอาชญากรสงคราม และต้องถูกจำคุกอยู่ เมื่อออกจากคุกแล้วได้สมัครรับเลือกตั้งได้เป็นผู้แทนราษฎร แล้วกลับได้รับเลือกเป็นรัฐมนตรีต่างประเทศ และรองนายกรัฐมนตรี ใน รัฐบาลของนายกรัฐมนตรีฮาโตยามา (Hatoyama) เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๗ (ค.ศ. ๑๙๕๔) ถึงอนิจกรรมเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๐ (ค.ศ. ๑๙๕๗)

อีกท่านหนึ่งชื่อ เซฮิน อิเกดา (Seihin Ikeda) อดีตรัฐมนตรีว่าการคลังก่อนสงคราม เป็นนักเรียนสำเร็จากมหาวิทยาลัยฮาวาร์ด ท่านผู้นี้ข้าพเจ้ารู้จักและจะได้กล่าวถึงในตอนหลังเช่นเดียวกัน

ฉะนั้น ถ้าจะถือว่าพวกเสรีนิยมของญี่ปุ่นดังกล่าวแล้วเป็นพวกมีนโยบายกลาง ๆ ไม่เอียงขวาหรือเอียงซ้ายแล้ว พวกขวาของเสรีนิยมอีกพวกหนึ่งก็ต้องเรียกว่าเป็นพวกขวาจัด แต่ยังไม่ถึงกับขวาสุด เราทราบแล้วว่า เมื่อญี่ปุ่นเริ่มใช้รัฐธรรมนูญเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. ๑๘๘๙) โดยยุบเลิกลัทธิระบบฟิวดัล แม้กระนั้นก็ดี ความคิดในเรื่องระบบฟิวดัลยังคงฝังอยู่ในความคิดของประชาชนชาวญี่ปุ่นอยู่มาก ​ความคิดนี้คือเรื่องการปกครองบ้านเมืองไม่ใช่หน้าที่ของตน แต่เป็นหน้าที่ของหัวหน้า ฉะนั้น เมื่อหัวหน้าว่าอย่างไร ตนก็มีหน้าที่ปฏิบัติตาม พวกขวาเห็นว่าการปกครองควรจะเป็นทำนองระบอบปิตาธิปไตย คือ บิดากับบุตร และสถาบันของญี่ปุ่นนั้นสูงกว่าประเทศอื่น ๆ มาก พวกที่มีความคิดเสรีนิยมนั้น ไม่ใช่ญี่ปุ่นแท้จริง เพราะคติธรรมของญี่ปุ่นไม่ใช่เช่นนั้น พวกนี้ยกทฤษฎีพระจักรพรรดิมีเทวสิทธิ (Divine right) ราษฎรมีหน้าที่ปฏิบัติตามคำสั่งอย่างเคร่งครัด นายทหารส่วนมากมักมีคติดังกล่าว ผู้นำของความคิดนี้มีหลายนายด้วยกัน แต่ที่มีชื่อดัง คือ บารอนฮิรานูมา^๖

ลักษณะอื่น ๆ

๑) ความรักชาติบ้านเมืองและเคารพบูชาพระมหาจักรพรรดิ

โลกยกย่องให้ว่า ชาวญี่ปุ่นมีความรักชาติบ้านเมืองและเคารพบูชาพระมหาจักรพรรดิและกล้าหาญในสนามรบเป็นอย่างยิ่ง แต่ความ​รักชาติยิ่งนี้เลยกลับเป็นหลงชาติ ดังจะได้กล่าวต่อไป ท่านผู้อ่านคงเคยได้ยินเรื่องทหารญี่ปุ่นสามคนอาสาเป็นลูกระเบิด เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค.ศ. ๑๙๓๒) ญี่ปุ่นกำลังเริ่มทำสงครามกับจีนและกำลังจะรุกจากเซี่ยงไฮ้ไปที่เมืองอื่น พลทหารญี่ปุ่น ๓ นายอาสาแบกท่อที่ใส่กระสุนดินดำชนวนระเบิดยาว ๑๒ ฟีต ครั้นแล้วก็จุดหัวชนวน กอดท่อนี้วิ่งฝ่ากระสุนปืนกองทัพจีน ตรงไปที่รั้วลวดหนามซึ่งฝ่ายจีนกั้นไว้ เพื่อให้กองทหารญี่ปุ่นรุกตามเข้าไปได้โดยยอมตาย หรือในระหว่างสงครามเครื่องบินยอมตายของญี่ปุ่นที่เรียกกันว่า Kamikaze แปลว่า พายุของเทวดา โดยนักบินยอมตาย นำเครื่องบินติดลูกระเบิดพุ่งเข้าสู่เรือรบหรือเป้าหมาย ทั้งนี้เพื่อไม่ให้ผิดพลาด การกล้าหาญยอมตายสู้จนถึงที่สุดของทหารญี่ปุ่นได้ปรากฏชัดในสงครามมหาเอเซียบูรพาครั้งที่แล้ว เช่น ที่เกาะโอกินาวา เกาะอิโวจีมา เกาะไซปัน มาเรียนนา ฯลฯ ทั้ง ๆ ที่รู้ว่ากำลังสู้ไม่ได้ ทหารเหล่านี้ได้รับการอบรมว่า การยอมแพ้หรือเสียเกียรติมีไม่ได้ ฉะนั้นทำลายตัวเองดีกว่าให้ข้าศึกทำลาย

การเคารพบูชาพระมหาจักรพรรดิก็เป็นยอดเยี่ยมไม่มีชาติใดทัดเทียม ทั้งนี้เพราะเหตุผลหลายประการ ได้กล่าวแล้วว่า ผู้ร่างรัฐธรรมนูญ พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. ๑๘๘๙) ได้ยกเอาเยอรมันนีสมัยนั้นมาเป็นหลัก และเนื่องจากเกรงพวกโชกุนจะกลับยึดอำนาจอีก ในคำปรารภของรัฐธรรมนูญจึงใส่ไว้ชัดเจนว่า พระจักรพรรดิสืบราชสมบัติมาตั้งแต่ดึกดำบรรพ์จนไม่สามารถระบุได้ว่าสมัยไหน ประชาชนจะต้องเคารพบูชาเชื่อฟัง ฯลฯ ได้กล่าวแล้วว่า ก่อนประกาศใช้​รัฐธรรมนูญ โชกุนหรือผู้สำเร็จราชการมีอำนาจมาก เพราะมีพวกพ้องสนับสนุน คือ พวกสวามินและซามูราย พวกนี้เป็นสกุลนักรบชอบสงคราม อีกพวกหนึ่งซึ่งเป็นฝ่ายข้างน้อย คือ ฝ่ายสนับสนุนพระจักรพรรดิ แต่เมื่อประกาศใช้รัฐธรรมนูญแล้ว ทั้งสองฝ่ายมีความเห็นตรงกันว่า ถ้าขืนไม่รวมกันสนับสนุนพระจักรพรรดิ ชาวต่างประเทศ ซึ่งขณะนั้นเริ่มเข้ามาติดต่ออยู่แล้วตั้งแต่ครั้งนายพลเรือเปอรี่ (Perry) แห่งกองทัพเรืออเมริกันได้ใช้กำลังบังคับประเทศจะตกอยู่ในฐานะอันตราย กลายเป็นเมืองขึ้นของต่างประเทศ และเพื่อให้ราษฎรทั่วไปเห็นตาม จึงได้สร้างลัทธิบูชาพระจักรพรรดิขึ้น เรียกว่า Tennoism แปลว่า การเคารพบูชาเจ้าผู้ครองซึ่งเสด็จมาจากสวรรค์

๒) ชาตินิยม

ในสมัยนั้นคนญี่ปุ่นไม่น้อยยืนยันว่า ญี่ปุ่นมีลักษณะพิเศษจากชาติอื่น เพราะสวรรค์ต้องการเช่นนั้น จึงโปรดให้มีพระจักรพรรดิมานับพัน ๆ ปีไม่ขาดสาย พวกชาตินิยมนี้ถือว่า รัฐธรรมนูญที่มีอยู่นั้นเป็นแต่ตัวอักษร แต่ความจริงนั้น การปกครองของญี่ปุ่นไม่ได้เปลี่ยนไปจากเดิมตั้งแต่มีผู้สร้างโลก และญี่ปุ่นเป็นผู้สืบสายสกุลของพระเจ้า ซึ่งเป็นพระอาทิตย์ ให้พระจักรพรรดิจุติลงมาปกครองญี่ปุ่น แต่ในใจจริงจะเชื่อเพียงใดหรือไม่ ๆ ทราบ แต่ก็มีญี่ปุ่นบางนายกล่าวว่าพวกที่มีความเห็นเช่นนี้สร้างความคิดนี้ขึ้นเพื่อจูงประชาชน

๓) ลัทธิแสนยานุภาพ (Militarism)

ได้กล่าวแล้วว่า ก่อนใช้รัฐธรรมนูญ ญี่ปุ่นปกครองโดยระบบ​ฟิวดัล ระบบดังกล่าวนี้เอง ได้มีส่วนสำคัญมีอิทธิพลส่งเสริมลัทธิแสนยานุภาพ ระบบฟิวดัลยกหลักที่เรียกว่า Bushido ซึ่งแปลว่า แสนยานุภาพ กล่าวคือ แสนยานุภาพเป็นอุดมการณ์สูงสุด อัศวิน หรือซามูราย (Samurai) ทุกคนจะต้องถือเป็นหลักประจำชีวิต หลักนี้ใช้ตลอดมา ๖๐๐ กว่าปี ตั้งแต่ พ.ศ. ๑๗๒๘ (ค.ศ. ๑๑๘๕) จนถึงใช้รัฐธรรมนูญ ซามูรายไม่เพียงเป็นทหารเอกของโชกุนและไดมาโย แต่ทำหน้าที่เป็นตุลาการด้วย หลักของบูชิโด คือ ต้องมีความจงรักภักดีอย่างไม่มีข้อโต้แย้งต่อเจ้าขุนมูลนายของตนคือ สวามินหรืออัศวิน ยิ่งกว่าจงรักภักดีต่อพระจักรพรรดิเสียอีก

เคยมีผู้วิจารณ์^๗ ว่า ญี่ปุ่นในสมัยก่อนและระหว่างสงคราม มีคณะทหาร แบ่งเป็นสามประเภท คือ นายทหารหนุ่ม นายทหารอาวุโส และนายทหารที่เป็นหลักของกองทัพบกเรียกกันว่า “ชูเกน” (Chuken) ประเภทหลังนี้ดำรงตำแหน่งสำคัญ ๆ ในกรุงโตเกียว ในกระทรวงกลาโหม และกรมเสนาธิการทหารบก มียศชั้นนายพลขึ้นไป โดยสรุป

ก. นายทหารหนุ่ม ได้แก่พวกนายร้อยตรี ร้อยโท และร้อยเอก

​ข. นายทหารอาวุโส ได้แก่พวกพันโท และพันเอก

ค. นายทหาร “ชูเกน” ได้แก่นายทหารชั้นนายพลขึ้นไป

(นายทหารชั้นพันตรีอยู่ในประเภท ก. หรือ ข.)

ประเภท ก. โดยที่ยังหนุ่มอยู่จึงเลือดร้อนและยังไม่เจนจัดการบ้านเมือง มีความคิดอย่างเดียวว่า ใครที่ตนคิดว่าขัดขวางการปฏิรูปของญี่ปุ่นตามความคิดของตนจะต้องถูกฆ่าให้พ้นไป

ประเภท ข. พวกนี้ฉลาดสุขุมกว่าประเภท ก. และดำเนินงานโดยใช้พวกประเภท ก. เพื่อให้เป็นไปตามความคิดเห็นของตนเพื่อตั้งรัฐบาลทหารขึ้น ถ้าสามารถทำก็ทำโดยรัฐประหาร (coup d’etat) แม้วิธีนี้ซึ่งจะได้กล่าวต่อไปไม่เป็นผลสำเร็จ แต่ก็เป็นเหตุให้พวกนักประชาธิปไตยครั่นคร้ามและท้อแท้ สำหรับทหารเรือก็แบ่งทำนองเดียวกัน

พฤติการณ์ต่าง ๆ ซึ่งส่งเสริมลัทธิแสนยานุภาพ

ก. ความเหลวแหลกของนักการเมือง

นายชิเงมิทสุ รัฐมนตรีต่างประเทศผู้หนึ่งในระหว่างสงคราม เป็นพวกเสรีนิยมผู้หนึ่งได้เขียนอธิบายเรื่องพฤติการณ์ต่าง ๆ ที่หนุนให้คณะทหารละเมิดรัฐธรรมนูญและไม่ปฏิบัติฟังคำสั่งรัฐบาล อาทิ ในกรณีรุกเข้าไปแมนจูเรียและจีน ชิเงมิทสุ กล่าวว่า ระหว่าง พ.ศ. ๒๔๖๕ ถึง พ.ศ. ๒๔๖๙ (ค.ศ. ๑๙๒๒ ถึง ๑๙๒๖) นับได้ว่า ญี่ปุ่นได้ก้าวเข้าระบอบประชาธิปไตยระบบมีพรรคการเมืองถูกต้องตามระเบียบที่ปฏิบัติกันในประเทศตะวันตก แต่ก็ยังไม่ทิ้งการปฏิบัติแบบเก่า ​ทั้งนี้เพราะเมื่อจักรพรรดิเมยีได้พระราชอำนาจ ก็คงทรงเกรงพระทัยพวกสวามิน จึงยังคงให้สวามินได้เอกสิทธิพิเศษอยู่อีก เมื่อเป็นเช่นนี้ คนญี่ปุ่นรุ่นต่อ ๆ มา ก็คงยังติดนิสัยเดิมอยู่และนิยมผลประโยชน์ของชาติวงศ์ (clan) ของตน ภายหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ฝ่ายประชาธิปไตยชนะสงคราม ญี่ปุ่นเองก็เป็นฝ่ายชนะด้วยก็ได้รับกลิ่นไอประชาธิปไตยมากขึ้น แต่เป็นกลิ่นไอเลวๆ พรรคการเมืองซึ่งควรจะประพฤติตนเป็นผู้แทนผลประโยชน์ของราษฎรจริงๆ แต่ก็ไม่ประพฤติ กลับทำทุกอย่างเพื่อหาประโยชน์ใส่ตน ส่วนมากคำนึงถึงความเจริญของชาติเป็นที่สองจากประโยชน์ส่วนตัว พวกนี้เมื่อต้องการเงินมาเพื่อใช้จ่ายทางการเมืองก็หันไปพึ่งขอพวกอุตสาหกรที่เป็นเศรษฐีโดยให้สิ่งตอบแทนแก่พวกเศรษฐเหล่านี้ พวกธนากรเหล่านี้ก็ถือโอกาสเรียกเอาประโยชน์ตอบแทนจากนักการเมืองเหล่านี้เต็มที่ เงินที่นักการเมืองเหล่านี้ได้ไปก็เอาไปเสริมความโลภทะเยอทะยานยิ่งขึ้น ผลก็คือพวกคนยากจนไม่ได้ประโยชน์จากนักการเมืองเหล่านี้ ซึ่งเขาหวังว่าจะดูแลผลประโยชน์ให้เขา และสภาพการเมืองระบบรัฐสภาก็ทรุดลงทุกวัน ที่กล่าวนี้หมายความถึงความเหลวแหลกของทั้งสองพรรค คือพรรคไซยูกาย และมินไซโต

ข. ความคิดคลาดเคลื่อน

ข้าพเจ้ายังจำได้ดีเมื่อเป็นนักเรียนเรียนประวัติศาสตร์ตะวันออกไกลเรื่องญี่ปุ่น อดที่จะภูมิใจไปกับญี่ปุ่นด้วยไม่ได้ที่สามารถชนะรัสเซียได้เมื่อสงครามปี พ.ศ. ๒๔๔๖-๒๔๔๗ (ค.ศ. ๑๙๐๓-๑๙๐๔) และญี่ปุ่นเจริญก้าวหน้าอย่างใดจนสามารถเลิกล้มสิทธิสภาพนอก​อาณาเขตของชาติยุโรปได้ ยิ่งเสร็จสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ญี่ปุ่นกลายเป็นมหาประเทศหนึ่งในห้า ซึ่งมีอังกฤษ สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส และอิตาลี นายชิเงมิทสุถึงกับเขียนไว้ว่า พวกเราชาวญี่ปุ่นเป็นอันมากก็เช่นเดียวกัน ภูมิใจปลื้มใจในความเป็นใหญ่ของตน และคิดไปว่าความใหญ่ของตน ความกล้าหาญ ความอดทน ฯลฯ คงจะทำให้ชาติอื่น ๆ ยอมให้ญี่ปุ่นใหญ่ยิ่ง เฉพาะอย่างยิ่งในเอเซีย

ค. การฆาตกรรมเป็นเครื่องมือของนโยบาย

คณะทหารทั้งบกและเรือเห็นว่า ในกรณีเกิดศึกสงครามตนจะต้องเสียสละป้องกันประเทศจากศัตรู ฉะนั้นการที่นักการเมืองแสวงหาประโยชน์ส่วนตัวร่วมกับพวกธนากร จึงทำให้พวกทหารไม่พอใจมาก และเห็นว่านโยบายเสรีนิยมดี ทุนนิยมก็ดี เป็นเหตุโดยตรงที่ทำให้สังคมเน่าเฟะ การที่จะรักษาเยียวยาโรคนี้ได้ก็ต้องกำจัดพวกที่ทำให้สังคมเน่าเฟะออกไปเสียจากโลกนี้ เพราะพวกนี้ไม่ต่างอะไรกับพวกที่ถือได้ว่าเป็นพวกทรยศต่อชาติ การฆ่าเสียไม่เห็นผิดอะไร ความคิดนี้แพร่ไปในกองทัพทั้งบกและเรือ เฉพาะอย่างยิ่งในกรมเสนาธิการทหาร โรงเรียนเสนาธิการ นักเรียนนายร้อย นักเรียนนายเรือ และพวกนายทหารหนุ่ม พวกเหล่านี้เห็นว่าการกำจัดนักการเมืองดังกล่าว ได้จะเป็นการรักชาติอย่างสูงสุด พวกนายทหารหนุ่มๆเหล่านี้ถึงกับตั้งสมาคมลับขึ้นเรียกว่า สมาคมของดาบสวรรค์ (Society of the Sword of Heaven) และสมาคมนี้เองได้กลายเป็นเครื่องมือของนายทหารชั้นผู้ใหญ่ ดังได้กล่าวแล้วในเรื่องลัทธิแสนยานุภาพ

​ที่ว่าใช้วิธีฆาตกรรมเป็นเครื่องมือของนโยบายนั้น หมายความว่าอย่างไร หมายความว่า ใช้การฆาตกรรมบุคคลที่คณะเห็นว่าขัดขวางนโยบายของตน เพื่อให้ไม่มาขัดขวางได้ และเพื่อเตือนไม่ให้ บุคคลอื่นที่ยังลังเลใจอยู่เลิกขัดขวางด้วย

เราทราบแล้วว่า ภายหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง ญี่ปุ่นกลายเป็นประเทศมหาอำนาจ ในขณะเดียวกันเนื่องจากรัสเซียซึ่งอยู่ใกล้ญี่ปุ่นกลายเป็นคอมมิวนิสต์ ลัทธินี้ได้แพร่เข้ามาในญี่ปุ่น มีผู้นิยมบ้างพอสมควร จึงเกิดมีลัทธิค้านต่อต้านลัทธิคอมมิวนิสต์ขึ้นดังกล่าวแล้ว โดยมีบารอน ฮิรานูมา เป็นหัวหน้า ต่อมาเมื่อเกิดระบอบนาซีขึ้นในเยอรมันนี สมัยฮิตเล่อร์ ลัทธินี้ได้จูงใจพวกชาตินิยม และพวกนิยมลัทธิแสนยานุภาพเป็นอันมาก

พวกที่ถือว่าตนเป็นพวกปัญญาชน เห็นว่าควรจะปฏิรูปการปกครอง เห็นว่าควรร่วมมือกับคณะทหารทำการรัฐประหาร และตั้งรัฐบาลแบบนาซีขึ้น ถ้าสำเร็จก็จะยุบเลิกพรรคการเมือง และกำจัดพวกธนากรที่เข้ามามีอิทธิพลในการเมือง เพราะใช้อิทธิพลเอาเงินเข้าโปรยปราย พวกนี้ซึ่งตั้งเป็นสมาคมลับเรียกว่า สมาคมดอกซากุระ เริ่มจะลงมือในเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๔ (ค.ศ. ๑๙๓๑) แต่ไม่สำเร็จ เพราะพลเอกอูงากรัฐมนตรีกลาโหมและนายทหารผู้ใหญ่อีกหลายนายไม่ยอมเห็นพ้องด้วย

ในเดือนตุลาคม พ.ศ. ๒๔๗๔ (ค.ศ. ๑๙๓๑) พวกนี้พยายามอีกแต่ไม่สำเร็จ เพราะมีนายทหารหลายนายที่ไม่เห็นด้วย เข้ารายงานต่อผู้บังคับบัญชา มีการจับกุมกัน แต่ในที่สุดก็ปล่อยตัวไป

​ระหว่างเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๗๓ (ค.ศ. ๑๙๓๐) ถึงเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๙ (ค.ศ. ๑๙๓๖) มีการฆาตกรรมคนสำคัญถึง ๙ ครั้ง และพยายามแต่ไม่สำเร็จถึง ๔ ครั้ง นอกจากสมาคมลับสองสมาคมดังกล่าวแล้ว ยังมีอีกสมาคมหนึ่งเรียกว่า “Blood Brotherhood” หรือ “โลหิตภราดรภาพ” สมาชิกแต่ละคนลงนามสาบานเขียนด้วยโลหิตว่า จะต้องฆ่าคนให้ได้หนึ่งคน ที่น่าประหลาด หัวหน้าของสมาคมนี้เป็นนักพรต ชื่อ นิสโช อินูเอ (Nissho Inouye)

ในปี พ.ศ. ๒๔๗๓ (ค.ศ. ๑๙๓๐) มีการประชุมนาวีที่กรุงลอนดอน^๘ การประชุมนี้ญี่ปุ่นได้ยอมเซ็นสัญญาจำกัดกำลังรบทางเรือ พวกทหารเรือไม่พอใจอย่างยิ่ง หาว่ารัฐบาลไปยอมตกลง เพราะอ่อนแอ สมาคม “โลหิตภราดรภาพ” จึงลงมติให้สมาชิกนายหนึ่ง ไปประหารนายกรัฐมนตรีซึ่งเป็นหัวหน้าพรรคมินไซโต ชื่อ ฮามากูจิ

ในเดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค.ศ. ๑๙๓๒) จุนโนซูเก อินูเอ (Junnosuke Inouye) รัฐมนตรีคลังซึ่งมีนโยบายเสรีนิยมและสนับสนุนฮามากูจิ นายกรัฐมนตรีที่ถูกฆ่า ก็ถูกสมาชิกสมาคมโลหิตภราดรภาพฆ่าอีก ต่อมาบารอนแดน (Baron Dan) หัวหน้าสกุลมิตซุย ก็ถูกฆ่าอีก เพราะสมาคมโลหิตภราดรภาพเห็นว่านิยมตะวันตก

​วันที่ ๑๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค. ศ. ๑๙๓๒) มีการฆ่านายกรัฐมนตรีอีก อินุกาย (Inukai) ซึ่งเป็นพลเรือนและเป็นนายกรัฐมนตรีและหัวหน้าพรรคไซยูกาย ไม่เห็นด้วยกับคณะทหารซึ่งตั้งรัฐบาลหุ่นขึ้นที่แมนจูกัว และโอนอำนาจหน้าที่การพิจารณาปัญหาแมนจูเรียจากกระทรวงการต่างประเทศไปเป็นอำนาจของกระทรวงกลาโหม อินูกายพยายามคัดค้านทุกวิถีทางโดยให้เหตุผลว่า จะเป็นชนวนให้กระทบกับจีน อังกฤษและสหรัฐอเมริกา แต่ไม่สำเร็จ นอกจากนี้อินูกายยังมีไส้ศึก คือ เลขาธิการคณะรัฐมนตรี และสมาชิกในพรรคการเมืองไซยูกาย ซึ่งอินูกายเองเป็นสมาชิก ไปสมคบกับทหารบกทหารเรือที่จะต่อต้านไม่ให้อินูกายดำเนินนโยบายคัดค้านเรื่องแมนจูเรีย

ในวันดังกล่าว มีคณะนายทหารหนุ่มกลุ่มหนึ่ง ล้วนแต่เป็นสมาชิกพรรคสมาคม “โลหิตภราดรภาพ” มีนายทหารเรือยศเรือตรีเป็นหัวหน้า บุกเข้าไปในทำเนียบนายกรัฐมนตรี ทหารยามและข้าราชการประจำทำเนียบที่ขัดขวางถูกยิงตายหมด อินูกายมีสติและกล้าหาญออกมาเผชิญหน้าพวกนี้และถามว่า มีธุระอะไรจึงได้เข้ามาในทำเนียบนายกรัฐมนตรี พวกนี้ไม่ตอบ นายกรัฐมนตรีกล่าวต่อไปว่า เมื่อไม่ตอบก็ไม่ต้องเสียเวลา ยิงฉันได้ พวกนายทหารหนุ่มนี้จึงระดมยิงขาดใจตายทันที ในเวลาเดียวกัน พวกที่สมรู้ด้วยได้โยนลูกระเบิดเข้าไปในอาคารราชการหลายแห่ง รวมทั้งโรงไฟฟ้า

ที่น่าประหลาดคือระหว่างพิจารณาคดีในศาล จำเลยมีโอกาสโฆษณาเต็มที่ว่า ที่จำต้องฆ่านายกรัฐมนตรี เพราะเหตุใด เหตุ​สำคัญที่อ้างคือ ผู้ตายทำให้ฐานะของญี่ปุ่นตกต่ำในสายตาของโลก จึงจำต้องฆ่าเสีย ถ้าขืนปล่อยไว้พระจักรพรรดิเองจะพลอยเสียไปด้วย เพราะมีที่ปรึกษาไม่ดี หนังสือพิมพ์พากันชมเชย และระหว่างพิจารณา แทนที่จำเลยจะเกรงกลัวเคารพผู้พิพากษา ผู้พิพากษากลับต้องกลัวเกรงจำเลย ในที่สุดพวกนี้ถูกตัดสินจำคุกคนละ ๕ ปี แต่เนื่องจาก เคยทำคุณความดี ให้ลดลงเป็น ๓ ปี^๙

อาจกล่าวได้ว่า การฆาตกรรมครั้งนี้เป็นอวสานของการมีรัฐบาลญี่ปุ่นโดยระบอบรัฐสภาอันแท้จริง และตั้งแต่นั้นมาไม่มีผู้กล้าคัดค้านทหารจริงจัง เพราะเหตุการณ์ครั้งนี้

นายชิเงมิทสุ อดีตรัฐมนตรีต่างประเทศญี่ปุ่น เขียนต่อไปว่า รัฐบาลระบบพรรคการเมืองถึงอวสาน เพราะว่าโดยการคุกคามต่อชีวิตเช่นนี้ ทำให้มีการหวาดเกรงทั่วไป ทั้งนี้ไม่ใช่เพราะพวกปัญญาชนไม่เข้าใจสถานการณ์ แต่พวกปัญญาชนนี้ก็ยังหวังว่า พวกทหารเหล่านี้คงจะลดราวาศอกลงบ้าง มิฉะนั้นก็จะนำประเทศไปสู่ความหายนะ เจ้าชายไซออนจิซึ่งเป็นรัฐบรุษผู้ใหญ่คนเดียวที่ยังมีชีวิตอยู่ก็พยายามใช้ให้คณะนายทหารเรือไปรั้งเหนี่ยวทหารบก แต่ก็ไม่สำเร็จ เพราะคณะทหารเรือเองก็เป็นไปด้วย

​ข้าพเจ้าขอแทรกเรื่องพิเศษในตอนนี้ ท่านผู้อ่านคงเคยได้ยินชื่อนักกฎหมายญี่ปุ่นเรื่องนาม ชื่อ ดอกเตอร์ มิโนเบ (Minobe) มิโนเบเป็นนักกฎหมายรัฐธรรมนูญมีชื่อเสียงมากและกล้าหาญ มิโนเบอธิบายในคำสอนกฎหมายรัฐธรรมนูญว่า ผู้ที่มีอำนาจปกครองบ้านเมืองคือ รัฐบาลซึ่งราษฎรเลือกตั้งมา ทหารไม่มีอำนาจอย่างใด เพราะเป็นเพียงข้าราชการซึ่งต้องปฏิบัติตามความคิดเห็นของราษฎรส่วนมาก พระจักรพรรดิเป็นองค์กรองค์หนึ่งของรัฐ คณะทหารประกาศว่า คำอธิบายของมิโนเบเป็นการหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ ทั้งนี้ เพราะเป็นการขัดขวางในการที่ตนจะแอบอ้างพระบรมเดชานุภาพ ในที่สุดด้วยความกดดันหลายทาง มิโนเบถูกปลดจากตำแหน่งศาสตราจารย์ และถูกตัดสิทธิในการที่จะรับราชการทุกสาขา ตำราของมิโนเบถูกริบ พวกลูกศิษย์ก็พลอยรับบาปด้วย มีผู้พยายามฆ่า แต่ก็พลาดไปเพียงบาดเจ็บสาหัส ความจริงความคิดเห็นของมิโนเบนี้ไม่ได้ผิดอะไร มิโนเบมีความคิดเห็นตามรัฐธรรมนูญอังกฤษ คือ พระจักรพรรดิเป็นพระมหากษัตริย์ตามรัฐธรรมนูญ (Constitutional Monarchy) รัฐบาลซึ่งราษฎรเลือกตั้งมามีอำนาจทางบริหารสูงสุดยิ่งกว่าใครๆหมด ภายหลังสงครามครั้งนี้เจ้าตำราต่าง ๆ ได้สนับสนุนว่ามิโนเบถูกต้อง ตำราของมิโนเบกลับนำมาใช้ได้อีก

ในเดือนกรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๗๘ (ค.ศ. ๑๙๓๕) พันเอกเอซาวา (Aizawa) แห่งกรมทหารราบในกรุงโตเกียวเดินเข้าไปในที่ทำงานของนายพลนางาตา (Nagata) หัวหน้ากิจการทหารกระทรวงกลาโหม และชักดาบออกฟันนางาตาถึงแก่กรรมทันที สาเหตุมีว่า​เอซาวาถูกนางาตาสั่งย้ายไปรับราชการที่เกาะฟอร์โมซา ซึ่งเอซาวาเห็นว่า ไม่ยุติธรรม แต่ในการพิจารณาคดีปรากฏว่าคณะนายทหารหนุ่ม ซึ่งพันเอกเอซาวาเป็นสมาชิกไม่พอใจในการที่พลเอกมาซากิ จเรยุทธศึกษาทหารบก ซึ่งมีนโยบายรุนแรงและพวกนายทหารหนุ่มนิยมชมชอบถูกย้ายไปรับราชการที่อื่น และนายพลนางาตามีส่วนในการให้นายพลมาซากิต้องถูกย้ายด้วย คดีนี้เอซาวาถูกประหารชีวิต เพราะเป็นการฆ่ากันเองระหว่างทหารต่อทหาร และผู้ถูกฆ่าเป็นนายพลในราชการ

ปฏิวัติ ๒๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๙ (ค.ศ. ๑๙๓๖)

ปฏิวัติ ๒๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๙ (ค.ศ. ๑๙๓๖) นับว่าเป็นเหตุการณ์ร้ายแรงที่สุด ในวันนี้เวลาเช้ามืด ทหารซึ่งส่วนมากเป็นพลทหารใต้การบังคับบัญชาของนายทหารแบ่งออกเป็นหลายหมู่ เพื่อไปทำการฆาตกรรมบุคคลสำคัญ ๆ ของชาติ ตามรายชื่อต่อไปนี้ เจ้าชายไซออนจิรัฐบุรุษผู้ใหญ่หรือเงนโร พลเรือเอกโอกาดา (Okada) นายกรัฐมนตรี เคานต์มากิโน (Makino) อดีตสมุหพระราชลัญจกร พลเรือเอกซูสุกิ (Suzuki) สมุหพระราชวัง นายตากาฮาชิ (Takahashi) รัฐมนตรีคลัง ซึ่งมีชื่อเสียงในความรู้ความสามารถมาก ไวส์เคานต์ ไซโต (Saito) สมุหพระราชลัญจกร และพลเอกวาตานาเบ (Watanabe) จเรยุทธศึกษา สามนายแรกสามารถหลบหนีไปได้เพราะทราบข่าวล่วงหน้า พลเรือเอกซูสุกิบาดเจ็บสาหัส สามนายหลังตาย คณะทหาร​เหล่านี้เห็นว่า พวกเหล่านี้ ยกเว้นนายพลวาตานาเบ เป็นพวกแอนตี้ทหาร และคอยกราบทูลพระจักรพรรดิไม่ให้โอนอ่อนตามพวกทหาร ส่วนนายพลเอกวาตานาเบนั้น ถูกหาว่าเป็นต้นเหตุในการโยกย้ายนายพลมาซากิดังกล่าวแล้ว ในวันเดียวกันนี้ทหารหน่วยอื่นได้เข้ายึดกระทรวงกลาโหม กรมตำรวจ และอาคารต่าง ๆ ใกล้พระบรมมหาราชวัง ทั้งนี้เพื่อให้พระจักรพรรดิตกมาอยู่ในเงื้อมมือฝ่ายตน และก็จะบงการให้เปลี่ยนระบอบการปกครองได้ เคราะห์ที่ทหารหน่วยอื่น ๆ ในกรุงโตเกียวไม่รู้เห็นด้วย จึงไม่ยอมร่วมมือ ทางด้านกองทัพเรือก็ไม่พอใจเพราะนายทหารชั้นพลเรือเอกของตนถูกฆ่า จึงเอาเรือรบเข้ามาชุมนุมในอ่าวโตเกียว ฝ่ายปฏิวัติยึดอยู่ ๓ วัน เมื่อเห็นว่าไปไม่รอดจึงยอมจำนน พวกนี้ถูกขึ้นศาล แต่ถูกศาลพิพากษาประหารชีวิตเพียง ๑๙ นาย เพราะเห็นว่าเป็นตัวการ ส่วนนายและพลทหารอื่น ๆ ซึ่งเป็นเพียงผู้สมรู้ร่วมคิด ๑,๐๐๐ กว่านาย ทางการไม่เอาตัวขึ้นศาล

เนื่องจากเหตุการณ์ต่าง ๆ เหล่านี้ จึงมีผู้ขยาดไม่กล้าแสดงความคิดเห็น