๑๙๖ ประกาศการโสกันต์พระเจ้าลูกเธอแลเฉลิมพระนามสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ

ณวันจันทร์ เดือน ๔ ขึ้น ๓ ค่ำ ปีระกาตรีศก

มีพระบรมราชโองการ ให้ประกาศแก่พระราชวงศานุวงศ์ แลข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน ในพระบรมมหาราชวังแลพระบวรราชวังทั้งปวงให้ทราบทั่วกันว่า ในเดือนสี่ปีระกาตรีศกนี้ จะมีการโสกันต์พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้ายิ่งเยาวลักษณ ตั้งพระราชพิธีที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท พระสงฆ์จะได้สวดพระปริตพุทธมนต์ ๓ วัน ตั้งแต่วันอาทิตย์เดือนสี่แรมค่ำหนึ่งไป ครั้นวันพุธเดือนสี่แรมสี่ค่ำเวลาเช้าจะได้โสกันต์ เวลาบ่ายจะได้สมโภช ครั้นวันพฤหัสบดีคือเดือนสี่แรมห้าค่ำเวลาบ่าย จะได้ตั้งสวดพระพุทธมนต์เฉลิมพระนามพระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าชายพระองค์ใหญ่ ครั้นวันศุกรเดือนสี่แรมหกค่ำเวลาเช้า จะพระราชทานพระสุพรรณบัฏแล้ว เวลาบ่ายสมโภชเวียนเทียนต่อการโสกันต์ไปเพียงเท่านี้ เปนการแห่เสด็จพระเจ้าลูกยาเธอหกวันแปดเวลา ก็ในการโสกันต์พระเจ้าลูกเธอพระองค์เจ้ายิ่งเยาวลักษณ แลการตั้งพระนามในพระสุพรรณบัฏแก่พระเจ้าลูกเธอเจ้าฟ้าชายพระองค์ใหญ่ ซึ่งจะทำในเดือนสี่ปีระกาตรีศกครั้งนี้นั้น ผู้ใดจะถวายของสมโภชก็ได้ไม่ถวายก็ได้ ถวายมากก็ได้น้อยก็ได้ สุดแต่ใจของผู้นั้นๆ จะชอบใจไม่ทรงพระราชดำริห์ติเตียนเร่งรัดร้องขอกะเกณฑ์อะไร ขอเสียอย่าให้ปฤกษากันบ่นอู้ๆ อี้ๆ และแลดูกันทำตามกันแลตามยศดังการกะเกณฑ์เลยเปนอันขาดทีเดียว ใครจะสมโภชเท่าไรก็จงทำตามใจเปนส่วนของตัวคนเดียว ฤๅจะไม่ทำก็ตามใจตัวเถิด อย่าถามกันแลดูกันปฤกษากันด้วยเรื่องนี้เลย การถวายของสมโภชเปนการมงคลไม่มีความผิดมีแต่ความชอบดอก โทษเพราะไม่สมโภชไม่มีเลย ผู้ใหญ่จะว่าผู้น้อยทำเกินหน้าก็อย่าว่ากันอย่าถือกัน เพราะการนี้มิใช่ราชการตกทอดกะเกณฑ์ ของถวายสมโภชนั้นก็จะไม่เก็บไว้เปนหลวงดอก จะเปนของพระเจ้าลูกเธอที่จะโสกันต์ แลรับพระสุพรรณบัฏนั้นแล ถ้าใครคุ้นเคยนับถือในพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์นั้น โดยฉันญาติหรือคุ้นเคยชอบพออย่างไร ก็จงทำตามใจที่ชอบกับพระเจ้าลูกยาเธอทั้งสองพระองค์นั้นเถิด ถ้าไม่รู้จักหรือรู้จักก็ดีขัดขวางใจอยู่อย่างไรไม่พอใจสมโภชก็แล้วไปเถิด อย่าวิตกกระดากกระเดื่องอะไรไปเลยไม่ต้องการ ถ้าท่านทั้งหลายทั้งปวงมารับราชการตามตำแหน่งที่เกณฑ์ให้มาทำมาแห่ แลมาเฝ้าทูลลอองธุลีพระบาท ตามกำหนดวันเวลาตามหมายกรมวังแลกรมพระสัสดีแลมารับพระราชทานของเลี้ยงเปนมงคล ในการพระราชพิธีนั้นไม่ขาดไม่กระดากหน้าไป ก็เปนดีเปนความชอบในราชการอยู่แล้ว ไม่มีผิดอะไรดอก ท่านทั้งปวงพอใจจะให้ประกาศไปหรือ ว่าการครั้งนี้อย่าต้องเข้าเนื้อเข้าหนังท่านเลย ใครอย่ามาสมโภชพระเจ้าลูกเธอเปนเงินทองสิ่งของผ้าผ่อนแต่สักสิ่งหนึ่งเลยเปนอันขาดทีเดียว ถึงใครเอามาก็จะไม่รับจะไม่ให้รับ ท่านทั้งปวงพอใจจะให้ประกาศอย่างนี้ฤๅจึงจะสบายใจ ซึ่งจะประกาศดังนี้ไม่ได้ด้วยเยี่ยงอย่างไม่เคยประกาศมา ของสมโภชนั้นในหลวงก็ไม่เคยเก็บไว้เปนของหลวง ดังการในราษฎรที่มารดาบิดาเก็บเอาของขวัญของบุตรไว้เปนของตัว แล้วทำบุญซื้อขายวายล่องต่อไปนั้นเลย ก็ถ้าจะประกาศดังนี้ในหลวงก็ชื่อว่าทำอันตรายลาภของพระเจ้าลูกเธอไป คนทั้งปวงเปนอันมากซึ่งเขานับถือพระเจ้าลูกเธอพระองค์นั้นๆ โดยฉันที่เปนญาติฝ่ายข้างเจ้าจอมมารดานั้นก็มี การที่เคยมาแต่ก่อน ซึ่งประกาศดังนี้ก็หาต้องที่ไม่ ครั้งแผ่นดินก่อนๆ การโสกันต์ใหญ่ๆ ก็เคยมีมาเปนหลายครั้ง พระเจ้าอยู่หัวท่านก็ไม่ได้ประกาศห้ามว่าอย่าให้ใครสมโภชก็ดี อย่าให้พระเจ้าลูกเธอรับของขวัญก็ดีเลย พระเจ้าลูกเธอของท่านก็เคยได้รับของขวัญมากบ้างน้อยบ้าง ตามพระบารมีของพระเจ้าลูกเธอพระองค์นั้นๆ เปนอย่างมา ก็ในเวลาแผ่นดินก่อนๆ นั้น การโกนจุกลงท่าข้างนอกที่ไหนๆ ทำ ถ้าเด็กผู้ซึ่งจะโกนจุกนั้นไม่ได้ถวายตัวเปนข้าราชการก่อน จนเมื่อจะโกนจุกไม่ได้ถวายดอกไม้ธูปเทียนกราบถวายบังคมลาแล้ว ในหลวงก็ไม่ทราบการโกนจุกของผู้ใดเลย แต่ในแผ่นดินปัตยุบันนี้ ผู้ศีร์ษะจุกได้ถวายตัวเปนข้าราชการแล้ว เมื่อจะโกนจุกได้เอาดอกไม้ธูปเทียนมากราบถวายบังคมลา ตามธรรมเนียมแล้วก็ดี ผู้โกนจุกไม่ได้เปนข้าราชการ ไม่ทรงรู้จักเลยทีเดียวก็ดี เมื่อผู้ใดจะโกนจุกบุตรจะโกนจุกหลาน ก็จัดแจงสิ่งของที่เปนเครื่องคาวหวานอาหารต่างๆ ที่เรียกว่าของเลื่อนมาทูลเกล้าฯ ถวายแทบทุกแห่งทุกราย ทั้งวังเจ้าบ้านขุนนางผู้ใหญ่ผู้น้อย ก็ได้พระราชทานเงินบ้างทองบ้าง เปนของขวัญไปช่วยตามอย่างธรรมเนียมเหมือนข้าราชการแลราษฎรไปช่วยกัน ไม่เปนเหมือนการหลวง แต่ก่อนท่านทั้งปวงก็จะย่อมทราบอยู่แล้ว ในปีหนึ่งมีเดือนโกนจุกอยู่ ๕ เดือน คือเดือน ๙ เดือน ๑๒ เดือนยี่ เดือน ๔ เดือน ๖ ก็ในเดือนเหล่านี้แต่ละเดือนๆ มีผู้นำเอาของเลื่อนมาทูลเกล้าฯ ถวายเดือนละสองรายสามรายสี่รายห้ารายไม่ขาด ก็ได้พระราชทานพระราชทรัพย์ให้ข้าราชการฝ่ายในคุมไปทำขวัญ ปีหนึ่งสิ้นหลายสิบชั่ง ถึงกระนั้นก็ไม่ได้ทรงพระราชดำริห์เสียดายพระราชทรัพย์ดอก เมื่อได้ช่องได้โอกาศที่จะได้ทรงสำแดงพระเมตตากรุณาแก่ท่านทั้งหลายทั้งปวงดังนี้ ก็ทรงพระโสมนัสด้วยพระเมตตากรุณาที่ได้ทรงสำแดงนั่นเปนดีอยู่แล้ว อนึ่งท่านทั้งหลายทั้งปวงเห็นจะวิตกไปว่า พระเจ้าลูกเธอในแผ่นดินปัตยุบันนี้มาก ตั้งแต่ปีระกาตรีศกนี้ไปก็เห็นจะต้องขลุกขลุ่ยด้วยการโสกันต์วุ่นไปทุกปี ถ้าท่านวิตกดังนี้ขอเสียเถิดอย่าวิตกเลย ทรงพระราชดำริห์ไว้ว่า การโสกันต์ก็เปนการพิเศษดังนี้ จะทำก็แต่พระเจ้าลูกเธอ พระองค์ใหญ่ๆ สำคัญๆ เมื่อเวลาว่างราชการพอจะทำได้ดอก จะไม่ทำไปทุกพระองค์ดอก เหมือนหนึ่งในพระบวรราชวัง เมื่อปีชวดจัตวาศก ก็ได้มีการโสกันต์พระเจ้าวรวงศเธอ พระองค์เจ้ายอด แลพระองค์เจ้าสุดาสวรรค์ เปนการใหญ่ครั้งหนึ่ง ภายหลังพระเจ้าวรวงศเธอพระองค์อื่นก็ได้โสกันต์เปนการสามัญ มีในพระราชพิธีสัมพัจฉรฉินสืบมาจนบัดนี้ ก็ในพระบรมมหาราชวังนี้ การโสกันต์พระเจ้าลูกเธอพึงจะมีในปีระกาตรีศกนี้เปนปฐม จึงได้ทรงพระราชดำริห์เปนการพิเศษน่อยหนึ่งคล้ายๆ กันกับการในพระบวรราชวังเมื่อปีชวดจัตวาศก ก็ถ้าจะว่าไปถึงการในแผ่นดินที่ล่วงมาแล้วสืบดูเถิด การโสกันต์พิเศษมีแผ่นดินหนึ่งหลายๆ ครั้ง มีทั้งในพระบรมมหาราชวัง พระบวรราชวัง แต่การมากบ้างน้อยบ้าง พระองค์เจ้าหม่อมเจ้าแลข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย ฝ่ายหน้าฝ่ายใน ผู้มีบรรดาศักดิ์ใดๆ ที่ได้รับหมายประกาศนี้ได้ทราบความดังประกาศมานี้แล้ว ถ้าไม่มีธุระป่วยไข้แลกิจการสำคัญ แลไม่กระดากอกกระเดื่องใจอย่างใดอย่างหนึ่งแล้ว ขอเชิญเสด็จแลเชิญท่านเข้ามาสโมสรในการโสกันต์ แลการเฉลิมพระนามพระเจ้าลูกเธอสักเวลาหนึ่งสองเวลาในวันทั้งหกวัน ตั้งแต่วันอาทิตย์เดือนสี่แรมค่ำหนึ่งไปจนวันศุกรในเดือนสี่แรมหกค่ำ พอให้เปนสิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคล เพราะท่านทั้งปวงแต่ละพระองค์แต่ละองค์แต่ละนายมีมงคลกุศลเหตุได้สร้างมา จึงได้มีบุญพาสนายศบรรดาศักดิ์ใหญ่บ้างย่อมบ้าง ดีกว่าสามัญมนุษย์ เมื่อมาสโมสรในการพระราชพิธีมงคลการ ก็จะได้เปนสวัสดิมงคล สมควรที่พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระเมตตากรุณาชุบเลี้ยง ไม่ได้ทรงชิงชังรังเกียจมุ่งร้ายหมายขวัญ ท่านผู้หนึ่งผู้ใดเลยเปนความจริง

ประกาศมาณวันจันทร์ เดือนสี่ขึ้นสามค่ำ ปีระกาตรีศก ศักราช ๑๒๒๓ เปนวันที่๓๙๔๖ ในรัชกาลปัตยุบันนี้